Kleden aan wandi
ceramiek in tuin
IRIS
MURDOCH
IK, JAN CREMER
Arnhem exposeert levensblijheid
De knotsgekke
wereld van
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 24 JULI 1965
van de pottenbakkerskunst te zijn
opgeofferd aan een gedroomd maar
niet bereikt sculpturaal effect. Vals
wordt bovendien dit effect wanneer
het aardewerk-produkt een imitatie
is van andere materialen, bijv. die
van metaal-plastieken.
Ook Theo Dobbelman. docent van
'ovele jonge ceramisten. begeeft
zich op het middenveld tussen
oeeldhouwkunst en pottenbakkers
kunst. maar hij weet. dank zij
praktische ervaring als beeldhou
wer. tot een geslaagde synthese te
komen Zijn „Parabelverteller"
bestaande uit vijf losse reliëffigu
ren is er een bewijs van
Een bijzonder plezierig aspect
an deze tot 5 september durende
tentoonstelling is het finaal ont
breken van naargeestige, nihilisti-
che en zwartgallig-uitzichtloze ten-
denzen. Om de hier zo duidelijk
sprekende levensblijheid te proe
ven. behoeft de bezoeker niet alles
TON HYDRA
In het fraai gelegen Arn
hemse Gemeentemuseum
dat een schitterend uitzicht
biedt op de omgeving is
een zomerse tentoonstelling
ingericht; „Kleden aan de
war en ceramiek in de
tuin Binnenshuis hangen
achtenvijftig werkstukken
van 21 kunstenaars en kun
stenaressen en op de gazons
en onder geboomte tonen 18
ceramisten negenentachtig
veelal fantasie rijke produc
ten.
De tapijtkunst is met velerlei
technieken vertegenwoordigd Maja
van Dam. Petronella Geraerdts
Buys. Krijn Giezen .Thea Gregoor.
Eef Schamhardt en Anna Verschu-
re maken applicaties, d.w.z. dat zij
een voorstelling opbouwen of sfeer
oproepen door de wijze waarop zij
in kleur en vorm verschillende
stukjes textiel tot een compositie
verwerken.
Chr. Enthoven bereikt met haar
naaldkanten interessante resultaten
en Ernée van der Linden't Hooft
brengt fijne borduursels aan op een
naar speciaal ontwerp geweven on
dergronden Bijzonder boeiende ef
fecten. zowel compositorisch als
coloristisch. weet Ruth Salinger te
realiseren in haar machinaal gebor
duurde kleden. Aan de pronk van
eeuwen her herinneren de werk
stukken van Willem Schenk. Ver
guldsels en kleurige stenen geven
zijn naaldwerken een allure die
dnet denken aan de Bourgondische
De meeste kunstenaressen en
kunstenaars houden het bij de
eeuwenoude techniek, nl. het' we
ven. zij het dan
dat zij zoeken naar
molerne expressies.
Soms is dat een
vlakvulling, zonder
meer aangenaam
voor het oog. an
deren daarentegen
streven naar het
tot uiting brengen
van gevoelens en
gedachten of het
uitbeelden van alle
daagse en gewijde
Rehoboth
In laatstgenoem
de groep is de 49-
jarige Lex Horn,
die ook als schil
der naam heeft,
een topfiguur.
Grote tapijten voor
het Provinciehuis
en het Paleis van
Justitie te Arn
hem. voor de
directie van de
Nederlandse Spoor
wegen en de Chr.
Kweekschool „Re
hoboth" te Utrecht
gaven hem bekend
heid als belang
wekkend ontwer-
nietiwe stimulansen
schonk.
Het „Rehoboth"-tapijt (3 m x
7.25 m) is een prachtig exempel
van Horns compositorisch en strak
st! lerend vermogen. De geschiede-
Boekbespreking
Dag Hammarskjöld, geestelijk
profiel, door Sven Stolpe. Uit
gave Paul Brand, Hilversum.
men secretaris-generaal der Ver
enigde Naties, een man met een
zeer zware verantwoordelijkheid,
maar tegelijk een eenzame Aan een
dagboek vertrouwde hij zijn over
peinzingen toe. ook wanneer deze
betrekking hadden op zijn inner
lijk leven, en wij mogen Ham-
nvnskjöld dankbaar zijn dat hij
zelf in het openbaarmaken van dat
dagboek heeft toegestemd. Gelukkig
wie tot zelfs aan de top van de
diplomatie een dichter kan zijn als
hii is geweest. Vertaling drs. R. F
M. BoshouwersH22 biz., ƒ6.90.).
De mensen zeggen... (Joodse
verhalen van Nederlandse
auteurs), samengesteld door Bei-
Polak. Uitgave Van Dltraar. Am
sterdam.
Bea Polak, een Amsterdam»,
boekverkoopster, heeft kostelijk-
verhalen over de Joden en hui
omgeving tot één geheel gebun
deld. Bekend en onbekende, Ne
derlandse en Joodse auteurs, latei
de mensen in hun verhalen zeggei
wat hen getroffen heeft in di-
helaas voor onze jeugd, onbekend
wereld. Het is niet nodig te spre
ken van een thema of conclusies t
trekken, het is slechts onderhol
dende leesstof, waaraan een groo
publiek ongetwijfeld heel prettig
uren kan beleven. (261 blz. 7.90)
nis van Abraham, die, om strijd
te vermijden, een nieuwe put liet
graven, is overeenkomstig de bete
kenis van de aan de bron gegeven
naam Rehoboth (De Heer heeft ons
ruimte gemaakt) in een brede,
ruimtelijke conceptie indrukwek
kend verbeeld
Verwantschap met de gobelin
kunst van weleer vertonen de ta
pijten van Berthe van Loghem—
Niemeyer Vooral ..De manden" is
een sierlijk werkstuk.
Speels
In de tuin etaleren jonge cera
misten overwegend een speelse
geest Bijvoorbeeld het zwevend
figuurtje, de Ra en de Uil van Ma
rijke van Vlaardingen, het speel
tuig van Marianna Franken, de
beesten van Hans de Jong en de
vrouwtjes van Heidi Daamen zijn
leuke dingen.
Hier en daar ontspoort de gees
tigheid wel eens in de richting van
kitsch, zoals de miniatuur kasteel
tjes en stadjes die Johnny Rolf
een heel eind uit de buurt van ware
ceramiek heeft gemaakt. Ook is
door een enkeling met oubollige
tekstinscripties gepoogd het tekort
aan expressie te verbloemen Bij
weer anderen echter zien we hoe
gelukkig de liefde voor het mate
riaal samengaat met opmerkelijk
bekwaam vormvermogen
Het raakt steeds meer in zwang,
met de materialen van een cera
mist sculpturen te creëren Vaak
echter blijkt teveel van het eigene
Mei lapjes t an allerlei materiaal,
vorm en kleur neet Thea Gre
goor aardige effecten te bereiken,
xoals in haar applicatie „Ter be
wering ran het gecaar", dat aan
duidelijkheid niets te uensen
Ze worden tegenwoordig met huid en haar verslon
den: de boeken van de Engelse schrijfster met de
Ierse naam. Iris Murdoch. Uitgeverij Contact in Am
sterdam is er als de kippen bij geweest om ze in het
Nederlands te laten vertalen, want ze hebben net
datgene aan zich, waardoor ze een groot publiek
kunnen veroveren. Op het eerste gezicht zou men
zeggen, dat ze echt tot de „literatuur" behoren, maar
zq zijn zo gewiekst geschreven, dat ze het genre
„dameslectuur" benaderen, maar dan lectuur voor
ondeugende dames, want de boeken van Iris Murdoch
zijn zeer pikant, ja in die mate zelfs, dat een Engelse
recensent geschreven heeft: „te pikant om waar
te zijn!"
avontuur (hoewel vaak sexy)
toch ook spiritueel is, dat er
getracht word de mensen van
binnenuit te verstaan en dat de
werkelijkheid als een raadsel
wondt ondervonden, vaak
veel gekker d-an men denkt
Filosofie
Misschien dat dit juist een
deel van het succes verklaart
Enfin, inmiddels zijn er van de
tot ntu toe acht door haak ge-
sohreven romans door Contact
reeds vijf in Nederlandse ver
taling versohenen. Het zijn: Een
wilde roos. Op zand gebouwd,
De klok. Een afgehouwen
hoofd en Ret Italiaanse meisje
Geïmponeerd
De uitgever zelf .s danig ge-
imponeerd dootr de vaardige
stijl v?.o d'a schrijfster en dat
komt a-uïdelijk in de reclame-
aanprijzingen tot uiting. Van
„Een wilde roos" luidt de aan
beveling a"ls volg-'.: „Onder de
speelse schildering van het mo
derne leven, prikt Murdoch
graag naar onze ijdelhedten en
graaft zij diepe schachten naar
ons onderbewustzijn". Dit ruikt
helemaal naar de stijl van Iris.
Bij de aankondiging van „Op
zand gebouwd" vervalt men
edhter -in de gebruikelijke de-
mesbladen-reclame' „Geen koel
verslag van een onbereikbare
liefde, maar een knap gecom
poneerd verhaal van een niet
meer zo jonge man. die een
jeugdige kunstenares liefheeft"
Van ..De klok" heet het:
„Op het Engelse landgoed Im-
ber-Court tikt de tijd temidden
De vitaliteit i
werkelijk religieuze diepgang
winnen het ten slotte van d-e
schijnwaarden. „Dat is plech
tig gezegd, maar bij ,,Het Ita
liaanse meisje" is men weer
geheel thuis in de spitse stijl,
waanin men een intellectueel
publiek toespreekt: „Een ver
rassende intrige, een magnifie
ke sfeerbeschrijving en een
scherpe psychologische uitbeel
ding. Een heel bijzonder boek"
Karakteristiek
Al deze aanbevelingen wor
den voorafgegaan door een ge
nerale karakteristiek ontleend
aan een bespreking vah Hella
Haasse: „Al Murdochs romans
hebben een spiritueel avon
tuur. een kunerilijke „weg" tot
onderwerp, vol richtingwijzere
naar de raadselachtige werke-
lijkheïd achter het alledaagse".
Met de boeken van Iris Mur
doch heb ik me zeer vermaakt
Ik weet me in dit opzicht in
gezelschap van zeer velen. Men
kan baar boeken in de trein
lezen, want ze zijn onderhou
dend en avontuurlijk. ."fit
Haasse laat dat ook m haar
karakteristiek uitkomen, maar
zij wijst er tevens op, dat ddt
Nu is diif niet zo vreemd, als
men bedenkt, dat de in 1919
geboren schrijfster enige jaren
docente in de filosofie is ge
weest aan de universiteit van
Cambridge. Zij heeft het leven
dus niet alleen waargenomen,
maar er ook over nagedacht
Zij heeft begrepen welk een
enorme macht de sex. of zo
men wil: de liefde, in het men
selijk leven uitoefent. Het men
selijk leven is voor haar geen
netjes aangeharkte tuin, maar
een verrassende, boeiende wil
dernis. Zij is gebiologeerd door
het onverwachte en al haar
boeken zijn geheel volgens
het recept van het onverwachte
gecomponeerd. In „Het afge
houwen hoofd'' bijv. is dat de
op de achtergrond verblijvende
xuster van de psycho-analist,
d-ie telkens op die plaatsen op
duikt om alle verwachte zaken
in de war te doen raken,
grillig, exotisch en onbereken
baar. Van ddt boek heeft de
Nederlandse Comedie een to
neelbewerking op de planken
gebracht, d-ie wel iets van de
sfeer weergaf, maar bij langen
na niet kon raken aan d-e wer
kelijk knotsgekke wereld van
het boek. In „Het Italiaanse
meisje" bijv. wordit de nol van
het onverwachte gespeeld door
dat meisje zelf. dat eeret op d'e
laatste pagina's in haar ware
aard naar voren treedt.
Tenminste
Zij wilde als ra-d-tca-le femi
niste de huichelachtige wereld
van de mannen aan de kaak
stellen. Iris heeft echter geen
anti-programma. Integendeel,
in haar benadering van het
„raadselachtige"' leven, voelt
men voortdurend een heimwee
naar een schone wereld. Vaak
verwoord in de bittere consta
tering. dat de religie onder de
mensen niet meer functdo-
Er is in haar boeken een
dikwijls onuitgesproken teleur
stelling te bespeuren, dat de
mensen zich als domme dieren
maar door de sex laten beheer
sen en van hot naar haar laten
sturen, zonder enig redelijk en
zedelijk verweer.
Iris Murdoch. en daarin
komt de filoosofie-docente in
haar naar boven is nooit
het besef kwijt, dat de mens
geroepen is om de chaos te be
heersen. Hoe pikant hear boe
ken dan ook zijn, zij zijn altijd
doortrokken van deze „inner
lijke weg", van het nostalgische
besef dat de mens geroepen is
in de chaos een weg te gaan.
zich een pad te banen in de
wildernis.
EV. GROLLE
Een afgehouwen hoofd,
door Iris Murdoch. Vertaald
door drs. H. W. J. Schaap
(215 blz. ƒ6.50) en Het Ita
liaanse meisje. Vertaald door
Jan A. Schalekunp (163 blz.
ƒ6.50.) Belde in de reeks
Auteurs van de tweede eeuw
helft. uitgegeven door Ultg.
Contact. Amsterdam.
Spelletje
Een mooi voorbeeld van echt-
buk op voel van Adriek
Westenenk.
De man een geval, zijn boek een geval
Een halve eeuw geleden riepen
dealistische socialisten: de kunst
aan het volk. Ze mocht niet lan
ger het vrijwel uitsluitende bezit
zijn van adel en bourgeoisie. De
kunst moest afdalen tot de brede
massa, zonder intussen haar nobel
karakter te verliezen. In het ver
lengde van dit streven spreekt
men vandaag van cultuursprei
ding. Men proeft het verschil.
Wat men uitspreidt (of uit
smeert) ligt op eenzelfde vlak. zijde
Men ziet, of erkent althans, geen
verschil
kunst ei
rend volk. Met de term „cul-
dien om een eigen socialistische,
liefst proletarische kunst. Herman
Gorter en Henriëtte Roland Holst
Van der Schalk streefden naar so
cialistische literatuur. Maar hun
werk bleek niets proletarisch te
hebben: het getuigde op elke blad
iet te verloochenen.
niet af te leggen, burgerlijke
tussen een hoge beschaving. C. S Adema van Schel
de laagte lege- de authem.eke volfc
de socialistische idealen
massificatie, verstedelijking, indus- de stem spreekt van een mens
trialisering. gemotoriseerd verkeer, uit-één-stuk. spreekt niet meer aan
het woonvraagstuk Kunst als doel in zichzelf, als luxe.
als spel alleen, vindt in onze tijd
De kerk geen weerk,ank-
Al deze factoren tezamen verkla-
Jt.,p misschien niet, maar werpen
niet. Hiermee wordt generaliserend wej
Hes bedoeld wat zich kerk noemt
de kerk spraken
Vaak krfjgt men de fcidruk
dat Murdoch mei haar mensen
knikkert en dü een bijsonder
leuk spelletje vindt. Dai is het
natuurlijk ook, maar toch
heeft zij, wat dit betreft, het
gelijk aan haar kant, want de
werkelijkheid is vaak fantasti
scher dan onze stoutste dro
men. Haar dromen zijn, aoals
reeds eerder gezegd, vaak heel
Kunnen haar boeken pikant
genoemd worden, wie meent,
dat Iris een soort Ik, Jan Cre
mer is. vergist ,zich deerlijk,
wan-t nergens worden haar be
schrijvingen pornografisch of
banaal. Alsmen haar met een
pikante auteur zou willen ver
gelijken, dan eerder met de
Zweedse Agnes von Krusens-
tjerna, die onlangs weer in
het nieuws is gekomen d'oor Mai
Zetterlings film „Liefdesparen".
Ook dit waren, en zeker in
de tijd van hun ontstaan bij
zonder stoute boeken. Agnes
Geschiedenis der
scheikunde
Geschiedenis der scheikunde,
door Charles Albert Relchen.
Uitgave 8cheltema en Holkema.
Amsterdam.
In de serie „Kennis en vernuft"
is nu een prachtige verhandeling
verschenen over de geschiedenis der
scheikunde. Vanaf het duistere be
gin. toen amper kon worden ge
sproken over scheikunde, tot aan
onze moderne tijd, die zoveel aan
deze wetenschap heeft te danken,
worden interessante dingen verteld.
Vooral wordt ruime aandacht be
steed aan de alchemisten: de men
sen die met allerlei middelen en
formules probeerden langs „weten
schappelijke" weg goud te maken.
Het boekwerk is verlucht met een
zeer groot aantal tekeningen. Aan
het eind zijn een serie voortreffe
lijke kleurenfoto's opgenomen. (113
blz., ƒ14.50. serieprijs ƒ12.50)
tuurspreiding" is de kunst ge- tüikte. Hij i
De oude socialisten riepen bove
geslaagd.
Proletarisch
Beter lukte het met de proleta
rische kunst Deze sloot aan bij he)
toen eigenlijk al overleefde. Franse
naturalisme Herman Heijermans,
toneelschrijver, novellist en roman
cier. heeft zich in zekere zin weten
te handhaven; Israel Querido. die
aan het begin van onze eeuw met
zijn roman uit de diamantbewerkers-
wereld Levensgang, schandaal ver
wekte. is vergeten. Ook in Levens
gang de voluit gedrukte g.v.d.'s, de
straattaal, de schuttingwoorden, de
>nverbloemde sexualiteit. die bij de
thans levende jongeren schering en
inslag zijn Want het extreme realis
me van de jongeren is zeker niet
„zonder vader, zonder moeder, zon
der geslachtsrekening", zoals Pau-
lus van Melchizedek schreef.
Vlaar lussen de proletarische
romankunst van de jonge Que
rido c.s en het hedendaagse
ieo-barbarisme bestaat een diep
gaand verschil: de ellende, de
meerlapperij, de rauwe taal. het
irute gedrag vormden een soort
Janteske achtergrond tegen het
ichtend toekomstideaal van het in
crnationale socialisme, terwijl bit
an het Reve. Hermans. Mulisch.
Volkers. Vanvugt, Ciemer enz <on.
tij de Noord-Nederlanders te blij-
en) elk ideaal schijnt te ontbreken
Fatsoenlijk
De burgerlijke beschaving in Ne
jiland berustte op het dikwijls in
ie koloniën vergaarde fortuin, of o|
•en in ieder geval welverzekerd"
-ijkdom en op standsprivileges di<
ii een duidelijke klassenscheiding
jefundeerd waren Nog lang hebbei
n de literatuur de ..fatsoenlijk'
ongens" (de uitdrukking is vai
lerretson) de toon aangegeven
fatsoenlijk was bedoeld in de zii
an fashionable, want aan het bur
erlijk fatsoen hebben de fatsoen
ijke jongens zich niet altijd alle«
elegen laten liggen.
Het lijkt er veel op. dat vandaag d
nfatsoenlijke jongens, onfatsoenlij'
ii de beide genoemde betekenisse:
an het woord, de toon aangeven
Ortega y Gasset schreef zijn pro
(etische boek La rebellón de la-
masas in 1930: dr J. Brouwer ver
taalde het in het Nederlands on
der de titel De opstand der horden
inderd-'id: de horden zijn opge
staan! Men kent de problemen
Prof Heering (18791956) noemdi
het de zondeval van het christen
dom. dat het van Constantijn de
Grote af op de staatsmacht
sterdam)
huis) In ieder geval heeft bij ont-
kerstening de kerk, of juister: heb TT""*r
ben de christenen altijd schuld
o-barbarisme in onze literatuur
Het is trouwens een internationaal
verschijnsel, al van oudere datum.
Symptoom
Dat het boek van Cremer
n De Bezige Bij te
zo'n opgang heeft ge-
een symptoom. Zoals dat
met best-sellers het ge
val is. behoort het eigenlijk niet tot
de literatuur. Men heeft
Homeros' Odyssee
l Boeiende vertaling van Bertus Aafjes
Het
Ody
Elk ideaal
schijnt te
ontbreken
lallnc, het
herschepping ge-
klassiek meester-
Griekse
term sub-literatuur voor bedacht
I"" Hel boek vormt een soort autobio
grafie. waarbij het voor de buiten
staander niet altijd uit te maken is.
I wat waarheid is en wat opschep-
I perij De auteur heeft voorin de werk. dat men wel een
verklaring laten drukken: „Situaties
I en personen in mijn boek besehre- ™1™™" pl,chl
ven. komen uitsluitend voort uit
mijn verbeelding." Onwaarschijn-
I lijkheden lijken in ieder geval de af
komst van zijn moeder uit een oud
I adellijk. Russisch geslacht (blz. 10).
1 het voorkomen van zijn schilder- jb'i'j *162?
werk in alle vader- en buitenlandse
I belangrijke museumcollecties (blz.
62). de door hem gehouden tentoon
stelling in alle grote steden van 7j0 bIijkt dp man eei, 8Cval
echter grootser; een werk
Bertus Aafjes' vol met rUke en diepe levens
ervaringen en mensenkennis, dat
•ns vandaag nog even sterk aan-
ik geloof niet in wonderen en wil
niks te maken hebben met wonde-
i. Ik bert toch zelf n wonder?!"
Een geval
Aafjes' poging om de Odyssee als
gedicht gemakkelijker toegankelijk
te maken voor hen die het oude
Grieks niet machtig zijn en voor
wie anders de oude Griekse mees
terwerken gesloten zouden blijven,
is verrassend geslaagd, want men
leest dit dichtwerk geboeid uit.
Daarbij komt dat twpe wereldoor- Europa met groot"succes (blz. 276hock fen eevai Fen deraeiiik
logen ontelbare zinloze offers heb- Op blz. 39 leeft hij een week zon- overigens In dc wereldllteratuui
ben geëist en onvoorstelbare^ellende der eten en drinken; op blz. 101 niets nieuws. Het duidelijkst dringt
m moord: op blz 13» zlch 0p een vergelijking met de
I de hon- gedenkschriften van Casanova De
Italiaan schraef die aan het eind
van zijn leven: bij hem stond model
I eg en strijdig *e aristocraat en lettré. Crei
Eigenlijk is dit niet een boek voor dlge leeftijd en poseert als barbi
een literair criticus, maar voor (ilnds een verdorven, aristocratische
psychologen, sociologen, leden van samenleving die zich grif liet be
de rechterlijke macht, directeuren driegen; hier een nominale dcinn
van instellingen, jeugleiders. predi cratie met oen op sensatie belust
kanten, sociaal werkers, politiefunc publiek dat zich grif laat overbluf
zeeg hebben gebracht Waartoe pleegt hij
de mens. met name in de tweede is er iemand die 1
wereldoorlog, in staat is geweest derdduizend wint!
denk aan de concentratiekampen
heeft de westerse beschaving
een brandmerk ingedrukt, dat niet
voor de ogen van de gekleurde vol
ken Over hpt atoomprobleem spreel
Afleggertje
De gemiddelde burger
PPBPBi VooBto'
Het burgerlijk fatsoen
leggertje van de ceremoi
der-idealen. die op hun beurt
i middeleeuwse, rooms-christelij duide gebieden vallen enkele merk Erger nog dan dit (er
In zijn verantwoording zegt Ber
tus Aafjes onder meer. dat de diep
ste oorzaak tot deze vertaling der
tig jaar terug ligt. toen hij op de
schoolbanken reeds de lust gevoel
de de Odyssee in zijn geheel te ver
talen Het landschap van Odysseus
heeft hem steeds geïntrigeerd en
IJn herinneringen op jeug- ^ij beeft derhalve veel in Grieken
land en Italië rondgezworven. Boe
ken als „Goden der eilanden",
„Dag van gramschap in Pompeji"
en „Odysseus In Italië" waren er de
eerste resultaten van. Voorts heeft
de juiste sfeer doordron-
pedagogen
n af- ver het boek hun iets
rid- telt, kunnen zij zich eraan docu- boek van Cremer verwerpen omdat Ren fc worden, de reis van Odysseus
Aan de leek op de aange het door en door onfatsoenlijk is stap voor stap gevolgd Zo heeft Hu
neden vallen enkele merk Erger nog dan dit (er is al op ge WPrk .«.„„mir A
ke samenleving waren ontsproten waardige innerlijke tegenstrijdig wezen) zijn de sadistische trekken eigennjx een dertigjarige
Zolang het volk in zijn brede lagen heden op. De man die op blz 101 de blaaskakerij, de herhaalde kort
l"~ I" sluitingen met de goede bedoelingen
zijn omgeving, de
voorbereiding gehad.
ïog kerks was. kon geloof en fatsoen een moord begaat - en hierove. aiu.„,.scu ,llcl uc umucuuzcu
ingeveer hetzelfde betekenen. Maai met wellust uitweidt komt op blz en de offers van zijn omgeving de -.Wanneer men zolang op
het innerlijk dualisme waaraan de 227 vertellen dat hij uiteindelijk niet rusteloosheid, de ontrouw als 'me trouwelijke voet omgaat met een
negentiende eeuw leed was niet van lichamelijk geweld houdt. De thode. het brutaal etaleren van de meesterwerk herschent men het «n
houdbaar De fatsoenlijke jongens man die op blz. .2 beweert: „In eigen „image". Als er niet uitdruk- norscr,ePt men het on-
hielden hun kunst hoog. al was hun feite heb ik mezelf nooit moeilijk kelijk om was gevraagd, zou ik het verm'jael>Jk naar eigen beeld en ge
leven soms laag De kerken hadden gevonden Het werd me alleen al boek nooit gelezen hebben en ik l'jkenis". aldus Aafjes. Zijn boek
hun leer: de hooghoud.ng en hand tijd moeilijk gemaakt", had even te vind het een veeg teken dat het zo'n vraagt dan ook niet in de eerst,
having daarvan en de strijd daar- voren, op blz. 70, verklaard: „en verbreiding heeft «vonripn Wam
over nam een groot deel van het zo onvluchtte ik voor de zoveelkf d2bS3WffiggS5tS koste P*38* wetenschappelijke bena-
geestelijk budget in beslag, maar keer de moeilijkheden" Van ander, beter werk. Voor de op-
het persoonlijk geloofsleven beaut- De man die vertederd wordt dooi groeiende jeugd is het een door en
woordde niet aan de pretenties. In paarden en andere dieren, laat rus door slecht boek van het mooie in
tijd heeft hel tig de meisjes in de steek die hi de sexualiteit blijft niets over Md
kind heeft opgcscheepl Ik Jan Cremer heeft de Nederlands.
iteratuur een dieptepunt bereikt Di
dualisme, zowel in de kunst als i
de kerk. schipbreuk geleden Het om van de andere
burgerlijk fatsoen, dat niet stoelt op maar te zwijgen. Mensen die ziel
een levende religie, als dat niet door- voor hem hebben uitgesloofd, wordci
•rokken is van een echt-christelijk met de zwartste ondankbaarheid be
ethos, staat op instorten. De kunst handeld. En alles geschiedt tot
die niet geëngageerd is, waaruit niet meerdere eer van de auteur. „En
dering. maar een dichterlijke. Doch
iuist dit laatste is de meest boeien
de elementering van dit boek. dat
de lezer een rijke belevenis schenkt,
uitgegeven door
•nige troost is misschien, dat hij he' Meulenhoff te Amsterdam in goed
1- - -••- enorgd. Itonen band fn h.ld.r.
druk. Het omvat 306 bladzijden en
R1JNSDORI de prijs is 14,90.
