Rijnsaterwoude, heerlijk oord van rust
Woudse
kerk
centrum
van
bewogen
geestelijk leven
Warmond heeft aardgas
NIEUWE LEIDSK COURANT
DINSDAG 15 JUNI 196'
JASSENDE MAAN, WASSENDE MAAN, herder laat
je schaapjes gaan. En de schaapjes gingen, maar van
wassen was er in Rijnsaterwoude geen sprake meer. Het
wapen van Rijnsaterwoude stelt een blauw schild voor met
een gouden balk en drie zilveren wassende manen. Een
trots symbool, maar op het ogenblik zeer zeker niet van
toepassing.
Rijnsaterwoude moet groen blijven. Mag dus niet uitbrei
den. Maar stilstand betekent wel eens achteruitgang. De
caféhouder, de kapper, de kruidenier, de lapjeskoopman,
de smid en de groenteman zijn al naar elders vertrokken.
En de huisvrouw kan enkele toch wel huishoudelijke zaken
niet meer binnen een straal van vijf kilometer kopen.
Voor een rolletje naaizij moet ze naar Leimuiden.
De jeugd heeft in het dorp niets meer te zoeken en ver
trekt dus. Zou recreatie uitkomst bieden Wat betreft
ligging is Rijnsaterwoude een uitgezocht oord voor de
watersport. Maar voorlopig is het nog lang niet zover.
Het uitbreidingsplan Leidsevaart
staat al jaren op stapel. De grond is
reeds gekocht en de bedoeling is dat
daar mettertijd 140 woningen zullen
verrijzen. Toestemming van hoger
hand is echter nog niet gegeven. Het
devies is: geen import in Rijnsater
woude, althans zo weinig mogelijk.
En Rijnsaterwoude blijft groen,
mooi en stil, een volmaakt oord van
landelijke rust. Soms rijdt er een
auto door de hoofdstraat en soms
steken wat schapen kalmpjes de weg
over. Een zebra is hier (gelukkig)
nog niet!
Tussen de middag ziet men enkele
schoolkinderen, die behoren tot de
800 inwoners, naar huis gaan voor hun
twaalfuurtje. De lagere school van
het dorp is drie lokalen rijk. Twee
lokalen zijn van de Christelijke Na
tionale school en een lokaal wordt
gebruikt door de openbare school. De
rooms-katholieke school staat half
weg Rijnsaterwoude en Leimuiden.
De inwoners van Rijnsaterwoude
zijn „kocboeren" en tuinders. Enke
len maken kaas. Er is zelfs een boer
die kazen maakt van 28 pond. Ook is
er een jachtwerf. Burgemeester B.
Kammenga bestuurt Rijnsaterwoude.
Leimuiden en Nieuwveen. De helft
van de bewoners is protestant, de an
dere helft rooms-katholiek. Eenzelfde
evenwicht wordt gehandhaafd in de
gemeenteraad: twee leden behoren
tot de KVP, twee tot de prot. chr.
fractie, er is één P.v.dA.-zetel. die
wordt bezet door een raadslid van
gemeentebelangen. Er "rijn* twee wét-
houders: één is rooms-katholiek. de
andere protestant. De rooms-katho-
lieken kerken tussen Rijnsaterwoude
en Leimuiden en dc hervormden gaan
t«r kerke in de trots van het dorp:
de Woudse Dom: Dc Christelijke Ge
reformeerden hebben een eigen kerk-
gebouwtje.
De oorspronkelijke naam van Rijn
saterwoude is Rinsaterwald, later
werd de spelling Rhijnzaterwoude. In
de steden- en dorpenbeschrijvingen
van R. Bakker, daterend van 1801,
staat, dat de naamsoorsprong komt
van de „Rhijnsaters" of Overrynse
volken, die in deze omgeving bossen
hebben geplant.
Of hieraan geloof moet worden ge
hecht is een tweede. Men mag een in
wonertal van 800 zielen weinig vin
den an 1798 had Rijnsaterwoude niet
meer dan 472 inwoners. Voor 1800 was
het dorp verdeeld in twee buurten:
het kerkdorp en de overbuurt. In de
laatste woonden uitsluitend veenlie-
den, want Rijnsaterwoude ligt in een
waterrijk gebied. Van der Aa zegt in
zijn steden- en dorpenbeschrijving van
1874: ,.In de 16e eeuw hebben nog
oude lieden geleefd dien het heugde
dat men met eenen polsstok hier en
daar over eenen sloot springende van
Rijnsaterwoude en zoo voort tot aan
het vasteland van de Vennip en Hil-
legom komen kon". In Van der Aa's
tijd had het dorp al 550 inwoners.
Veel zijn er sindsdien niet bijgeko
men, want in RijnsaterWoude waren
niet veel toekomstmogelijkheden
Daardoor trokken veel jongeren weg
om elders hun geluk te beproeven.
Stemmen van vogels
klinken hier luider
dan die van mensen
Rijnsaterwoude ligt verscho
len tussen Leiden en Leimuiden.
Een afrit van de provinciale weg
leidt er naar toe. Als men goed.
op de aanwijsborden letis het
dorp niet moeilijk te vinden. Een
bezienswaardigheic is alleen de
kerk. Verder is er veel water,
groen, bloemen, kleine huizen
en een jachtwerf, waar men mis
schien een kopje koffie kan
drinken. Is men er uitgekeken
dan kan men na een kwartiertje
Leimuiden bereiken, waar een
tikkeltje meer vertier is. maar
stelt u zich daar vooral niet te
veel van voor. In deze dorpen
klinken de stemmen van vogels
luider dan die van de mensen.
EEUWENOUD
Wat bleef was de kerk van Rijn
saterwoude, die als een eeuwenoud
monument het dorp beheerst- Ter
gelegenheid van de restauratie schreef
de hoofdonderwijzer P. Kroeger een
levendig verhaal over de kerkge
schiedenis in Rijnsaterwoude met een
sohat aan gegevens. Uitgaande
van de moederkerk van Oegstgees;
kreeg Rijnsaterwoude een eigen ka
pelletje. dat af en toe moest worden
herbouwd, daar de Noormannen er
nog al eens de brand in staken Toen
dezen ten slotte wegbleven ontbrandde
er regelmatig hevige stryd tussen de
bisschoppen en de graven om de res
pectievelijke bezittingen. Het zwaard
werd in die dagen veelvuldig gehan
teerd. In het geval van Rijnsaterwou
de won graaf Diederik V de strijd-
De middeleeuwse nederzetting
Rhijnsaterwoude was een rijk, welva
rend dorp met een eigen kerk en een
eigen pastoor. In 1280 'roeg het 14
stuivers bij voor een te houden kruis
tocht. Dit was geen gering bedrag
want in die tijd kocht men voor een
stuiver toch altijd nog 42 eieren
Maar de kruistocht ging niet door.'
De reden dat Rijnsaterwoude ach
teruit ging waren de vele watersno
den. Geregeld keerden de stormvloeden
terug en lieten enorme -erwoestingen
achter, die elke keer weer moesten
worden hersteld De produktiviteit
daalde snel en het hoogtepunt var
Rijnsaterwoudes bloei was voorbij
Slechts veeteelt en turfdelven bleven
als middelen van bestaan over. De
ambachtsheren van Rijnsaterwoude
waren oorspronkelijk de heren van
der Woude Na hen kwam het geslacht
van Wassenaar. Het schonk het dorp
zyn wapen.
Omstreeks 1552 waaide de kerkto
ren om en kwam op het middenschip
van de kerk terecht. Restauratie was
broodnodig. Er werd een nieuwe to
ren gebouwd en de kerk werd gron-
die opgeknapt en h:ï en daa, ver
anderd. Al was de kerk weer als
nieuw, met het geestelijk leven was
het in die dagen maar treurig ge
steld. Vooral de geestelijkheid sprong
nog wel eens uit de band. Overspel
kwam herhaaldelijk voor en ook
bloedschande, meineed, wraakzucht,
adeltrots, diefstal en moord.
Toen in juli 1571 een provinciaal
van het bisdom Rijnsaterwoude be
zocht kreeg hij over de toenmalige
pastoor Gerardus Hey te horen dat
diens bediening hoog werd geroemd
en dat zijn preken veel waardering
vonden. Alleen de zondige verhouding
tot zyn beide dienstboden stak hier
wel scherp tegen af. De priestei
werd vermaand en moest verdwijnen.
Toen deed de reformatie zijn in
trede. Reeds in 1517 trokken na Lu
thers optreden vele predikers langs
de wegen. De prediker Jan de Bakker
uit Jacobswoude die op 25 septem
ber 1525 in Den Haag werd verbrand
zei tot zijn rechters: „Als ghij mij al
gedoot hebt, meent ghij dattei dan ai
ghedaen sal zijn? Neent voorwaer!
Daer isser veel duysent in Holland die
tselve gevoelen en verstaen dat ic
doe." En deze voorspelling kwam uit.
BEELDENSTORM
In Rijnsaterwoude werden de beel
den uit de kerk gehaald en een goe
de honderd rooms-katholieken, onder
wie pastoor J. Snoeckaart gingen in
1573 over tot de Reformatie. De an
dere helft van de parochie bleef de
r.k. kerk trouw en zo is het sinds
dien gebleven.
Snoeckaart trad kort daarna in het
huwelijk, want dat mocht nu. Op
de particuliere synode van Leiden
werd in 1592 echter openlijk gezegd
dat ..oock zijne huysvrouwe niet zo-
seer wel en wiste huvs te houden".
Snoeckaart hau een kinderrijk gezin
cn verdiende niet meer dan f 216 per
jaar- Het heeft nog eeuwen moeten
duren voordat men inzag dat zelfs eer
predikant voor enkele guldens niet
meer kan kopen dan een ander.
In 1592 wordt Snoeckaart getrof
fen door een beroerte- Hij werd
spraakgebrekkig. De synode greep ir..
ontsloeg de predikant, doch verzocht
wel aan de Heren Staten van Holland
hem zijn volle alimentatie te gever.
Voor wat hoort wat en de bejaarde
dominee, die amper uit zijn woorden
kon komen werd naar Leiden gezon
den om daar voor schoolmeester te
spelen.
Na hem kwamen vele predikanten
naar Rijnsaterwoude. Het d°rP slonk,
want de veenlieden, die door hun ge
zamenlijk werk ten oosten van Rijn
saterwoude een waterplas hadden
doen ontstaah, die nog groter was dan
de Braassemermeer, vonden geen werk
meer. De ambachtsheer Johan van
Wassenaar kreeg van de Staten van
Holland een „Octrooi tot drooghma-
kinge", waardoor in 1660 een begin
werd gemaakt met de Wassenaarse
polder.
GROTE BLOEI
was vertrokken hij placht nogal
eens andermans, fuiken te lichten
volgden vijf predikanten, die het ker
kelijk Jeven tot grote- bloei brachten
(ntusserï bleek het kerkgebouw lelijk
te vervallen. zoda{ men begon te den-
xen over een restauratie' Het interieui
werd grondig verfraaid: er kwamen
wapenborden, gebeeldhouwde doop
hekken, lezenaars, grafzerken, een
avondmaalsservies, ambtsgewaden er
speciale banken voor de notabelen
Een orgel was er niet, want de dor
pelingen moesten van zo'n „duvelsche
tluutkaste" niets hebben. Het kerkhof
werd goed verzorgd en onderhouden.
Een verbod luidde: „Verbooden, dat
niemand, oud of jong, binnen den Dor-
pe van Rhijnzaterwoude op het Kerk
hof, en tussen de Kerk en de Heul van
den ouden Schout vermogt met Kloo
ien te schieten, Bal te slaan ofte Kol
ven, nog met Steene te werpen, op
een boete van 42 Stuivers". Een der
meest beminde en beroemde predi
kanten van Rijnsaterwoude was Theo-
dorus v. d. Groe, die van 17301740 het
ambt bediende. Hij stierf in 1784 te
Kralingen en tegen zijn opvolger sprak
een oude vrouw „Ventje, ventje, hoe
durf jij het wagen op de kansel van
de godzalige Van der Groe te staan?"
in 1744 onderging de Kerk een res
tauratie. In 1778 werd Cornelis Koper
draad als „klapwaaker" aangesteld
Telkens als hij onraad bespeurde
moest hij met zijn „klapper" de bur
gerij ta hulp roepen. Ook was hij ver
plicht om op „personen die met goe
deren passeren" te letten.
In deze tijd overstroomden de pa
triotten Nederland. Of Rijnsaterwoude
veel van hen te lijden heeft gehad, is
niet bekend. We mogen aannemen van
niet. De gevolgen van de staatsomwen
telingen werden echter ook in de kerk
merkbaar. Onder de kreet: „Wij wil
len eeuwig haaten de valsche aristo
craten" werden de wapenborden enz
uit de kerk gehaald. Grafzerken met
wapens en adellijke titels werden „op
democratische wijze" vernield of glad-
gebikt.
Erger was dat in opdracht van het
uitvoerend bewind van de Bataafse
republiek de kerk in beslag werd ge
nomen door de „Municipaliteijt van
Rhijnzaterwoude" De protestantse ge
meente kon de kerk echter wel terug-
RUWSATER.Woü£>€
kopen en dat gebeurde tegen een som
van f 3214,—^r-. De 171 gemeenteleden
hebben hier jarenlang krom voor moe
ten liggen. In deze tijd werd wèl het
kerkhof eigendom van de burgerlijke
gemeente. Het gemeentebestuur liet
het opruimen en vergroten. Tijdens de
werkzaamheden werden vele schedels
en beenderen blootgelegd, waarvoor
de mannelijke jeugd van het dorp
grote belangstelling toonde. De toen
malige predikant, ds. Van der Ham
men, die de .bewogen Franse tijd in
het dorp meemaakte,passeerde het
kerkhof eens tijdens de opruimings
werkzaamheden en zag dat de lieve
jeugd op een rijtje paaltjes enkele
schedels had geplaatst, waar ze om
beurten met een steentje op mochten
mikken.
Hevig ontsteld dacht de predikant:
„Dat zal met de mijne niet gebeuren"
en hij liet de wens dat zijn schedel
gespaard zou blijven notarieel vast
leggen. Zyn enorme grafsteen ligt nog
in het front van de kerk. Er staat on
der meer op: „Dit graf is voor hon
derd jaren verzegeld". Het gebod werd
uitgevaardigd, dat elke zondag in de
kerk moest worden gebeden: ..Heere,
behoed onzen Koning Lodewijk Napo
leon en verhoor ons ten dage dat wij
U aanroepen". Soms waagde een pre
dikant het te bidden: „Verlos ons van
den boze en gedenk ook aan Napo
leon".
DODE KIKKER
Een zeer origineel predikant was ds.
J. B. Moquette, die van 1828-1879 in
Rijnsaterwoude stond. Hy was een
groot natuurliefhebber en verscheen
wel eens op de catechisatie met een
plankje in de hand, waarop een dode
kikker lag. Aan de hand hiervan leg
de hij de catechisanten de bloedsom
loop uit. Hij gaf nog meer van deze
ontleed-lessen en hield in de omtrek
ijverig Nutslezingen over de natuur.
Dit zette kwaad bloed bij de gemeente
leden. Een dominee is ten slotte een
dominee en geen bioloog. Ook nam
men het hem kwalijk dat hij een licht
bruine overjas droeg. Een zwarte was
immers veel passender!
Spoedig hierna kwam de afscheiding
en de helft van de gemeente trad uit
de kerk. Op zondag, 18 juni 1865,
preekte ds. Moquette niet uil de Bij
bel. maar uit een geschiedenisboek om
te herdenken dat het toen een halve
oeuw geleden was dat Napoleon de
beroemde slag bij Waterloo had ver
loren. Een ander veeg punt waren de
uitlatingen van zyn zoon, die vele
malen onder invloed verkeerde. Hy
verteldé dan. dat zijn vader elke za
terdagavond naar öe zolder van de
pastorie ging, zyn enorme voorraad'
oude preken inspecteerde, ben stapel
tje van de trap wiero en de preek die
bovenop lag nog eens inzag om de
dorpelingen de volgende dag te stich
ten.
Inmiddels verviel het kerkgebouw:
het was aan een opknapbeurt toe. wat
dan ook geschiedde. Droevige tijden
braken aan voor ds. Moquette. Zijn
zoon kwam in de gevangenis terecht,
zijn zuster stierf en tijdens een kerk
dienst kwam het bericht dat zijn
vrouw op sterven lag. Twee uur later
was zij overleden en de inmiddels oud
geworden predikant was een gebro
ken man. In 1879 ging hy met emeri
taat en liet de gemeente zich bij zijn
afscheid toezingen: ,,'k Heb aan dit volk
dat mij vergat, een langen tijd ver
driet gehad, ja, veertig jaar hun hoon
verdragen".
Uit psalm 95 6-
ORGELPOMPER
Pas in 1881 kwam er een orgel
de kerk. De orgelpomper kreeg f 5,
per jaar. In 1925 werd het vervangen
door een nieuw kerkorgel. De tijd
ging voort en Rijnsaterwoude leefde
met de tijd mee. Dorpelingen gingen
weg, anderen kwamen en het laatste
evenement was een grootscheepse res
tauratie van de kerk. In 1956 begon
men met het werk. dat in 1958 werd
beëindigd. De inmiddels naar Rotter
dam vertrokken ds. T. D, van Soest
heeft het aangedurfd met een gemeen
te van nauwelijks 70 kostwinners dit
plan te verwezenlijken. Naast de sub
sidie van het rijk en provincie (De
Woudse kerk staat op de monumenten
lijst) droeg ook de gemeente een steen,
tje bij en van vaak onbekende men
sen kwamen soms fantastische legaten
en bedragen binnen. De bazaars en an
dere activiteiten brachten duizenden
op en ook het Oranjehuis gaf een bij
drage.
Tijdens de restauratie kwamen on
der meer vele prachtige grafzerken
voor de dag, een sanctuarium met
zandstenen afvoergoot, een priester-
bank, een grafkeldertje met afgietsels
van miskelken, enig laat-middeleeuws
aardewerk en vele'tegels en plavui
zen van ae ouae vloer. De restaura
tie heeft de kerk vee] goed gedaan!
Het interieur is schitterend van kleur-
RUVSATeRWOUDe
KAZÉL CiWttr-
combinatie en zeer stijlvol en ook het
exterieur zal iedereen verrassen. Het
moet een belevenis zijn om in deze
kerk de eredienst bij te wonen.
was. Rijnsaterwoudes groei is echter
ai spoedig een halt toegeroepen. Dn
rustige goede dorpje zal niet groter
worden. Het is te mooi voor flatge
bouwen.
WARMOND Na enkele weken van drukke werkzaamheden aan gas
leidingen en het ongemak van opengebroken straten en trottoirs was gis
teravond omstreeks 10 uur het moment aangebroken, waarop het leiding
net van Warmond werd volgepompt met aardgas.
In aanwezigheid van ir. Y. Ykema,
directeur van de .,Sted. fabrieken voor
gas en elektriciteit" te Leiden, de heer
P. S. Harmsen, wethouder van finan
ciën van Leidien, de burgmeester van
Warmond, drs. F. K. Langemeyer en
de secretaris, de heer M. P-ieterse, be
gaf een kliein gezelschap zich naar de
Mathenesserlaan, waar aan het eind
een grote gasbrander stond opgesteld.
Ir. Ykema verzocht de -burgemeester,
de brander te ontsteken, om zodoende
de laatste kubieke meters stadsgas, die
Geen kortebaandraveiij
in Saseenheim
SASSENHEIM Gisteravond hield
de hardravertjvereniging ..Sassenhelm
omstreken" de jaarlijkse ledenvergadering
in „Het Bruine Paard". Voorzitter Rem-
mcrswaal had de leiding.
In het jaarverslag releveerde de se
cretaris de medewerking van gemeente
bestuur, politie, bestuur der Oranjever
eniging en Lisser zustervereniging. Hij
zwaaide lof toe aan de baancommissie
hoefsmid Engberts. Volgens heit jaar-
venslag van de penningmeester was er
het eerst wianst gemaakt uit de nor
male inkomsten. Er is een batig saldo
f264. De Iedemnkomsten bedroe
gen f 1160. De toto-omzet bedroeg f 3800
Hiervan komt 80 weer bij het publiek
terecht.
De voorzitter deelde mee. dart er met
de najaarsfeesten helaas geen kortebaan-
diraverij ken worden gehouden. Er zijn'
op 15 en 16 september n.l. geen paar
den beschikbaar.
Wisselbeker voor de
beste ziekzoeker
SASSENHEIM In restaurant „De
oude Post" had de prijs- en diploma-
uitreiking plaats van de onlangs gehou
den zlekzoekwedstrtfd.
Burgemeester J. baron van Knobels-
dorff zei, dat als er geen ziekzoekers
•n, bet bollenvak niet zou zijn wat
het is. Export van bollen zag hdj als een
levensbelang voor de gehele bollen
streek. Vakbekwaamheid is dan ook een
eerste vereiste. Vervolgens deelde hij
mede. dat het gemeentebestuur, gezien
het belang van de wedstrijd in het ziedc-
zoeken. een wisselbaker had beschikbaar
gesteld. Deze nieuwe trofee overhandigde
de burgemeester aan de heer C J. van
Beek urt Lissé De namen der andere
winnaars publiceerden we roede.
Burgerlijke stand van
Sassenheim
SASSENHEIM GEBOREN: Wilhel
mus Nicolaas z v W J van der Lans en
C C Duivenvoorde: Francisca Jacoba d
F J Stigter en J Hulsbosch.
GETROUWD: W H Allart te Alphen
E J M Vlaming: A M F Verheijen te
Lisse en C M W Wiering; F Hogewonlng
te Lisse en N van Dieat; J Spreeuw te
Hillegom en J C Langelaan.
OVERLEDEN: T de Boer e v Mooie-
jar, 77 j; J. Bijlemeer, 83 j.
zich nog in de leiding bevonden, te
laten ontsnappen. Na enkele minuten
was aan de kleur van de vlammen en
die kracht van de uitstromende gassen
duidelijk te zien, dat het aardgas zich
een weg naar Warmond had gebaand.
In een korte toespraak toonde de
heer Ykema zich bijzonder verheugd,
dat Warmond' als eerste der gemeenten
in het verzorgingsgebied van de Stede
lijke Fabrieken aardgas (zij het dan
nog niet het gas uit Slochteren, maar
uit De Lier) krijgt aangevoerd. Hij
dankte voor de voortreffelijke mede
werking, die de W-armondise bevolking
heeft getoond en vroeg verontschuldi
ging voor het ongerief, dat aan de
omschakeling was verbonden. Binnen
24 uur kan ieder weer van de gas-
leverantie gebruik maken.
Drs. Langemeyer. burgemeester van
Warmond, verklaarde zeer tevreden te
zijn over de werkzaamheden, die wer
den verricht om tot een soepele en
zo geruisloos mogelijke omschakeling
in stads- op aardgas te komen.
Gisteravond is elke aansluiting dn
Warmond afgesloten. Vandaag werden
alle kooktoestellen omgebouwd en de
hoofdkranen weer geopend. Warmond
werd als eerste gemeente in het ver
zorgingsgebied gekozen gezien de ge
makkelijke bereikbaarheid uit Leiden
en de betrekkelijk geringe omvang.
Show in Oegstgeest
OEGSTGEEST De cursisten van de
naaicursussen der „Stichting voor huis
houdelijke en gezin»voorliohtinig" hou
den dinsdag 29 juni in de grote zaal van
het Palronaatsgebouw weer oen mode
show van zelf gemaakte kledingstukken.
Er zal onder meer een bruidstoilet te
zien zijn terwijl ook kostuums uit Salz-
2. =- fZv „"ti. Nice en Val-
dres «Noorwegen) zijn te bewoderen.
Mevrouw H. (Jool-van Stek zai dccla-
Ereconcert in Valkenburg
VALKENBURG Morgenavond om
8 uur geeft Valkenburgs Harmonie in
het Dorpshuis een ereconcert in ver
band met het feit, dat op het concourf
op Hemelvaartsdag te Zaltbommel de
eerste prijs met lof van de jury in de
afdeling uitmuntendheid werd be
haald. Op het programma voor morgen
staan: huldigingen en uitvoering van
concoursnummers. De toegang (van
16 jaar af) is vrij.
Collecte Voorhout
VOORHOUT De collecte voor het
Roode Kruis heeft I 1027 opgebracht.
Vorig jaar bracht men f 818 bijeen.
Tennisclub promoveert
VOORHOUT Het eerste team van de
tennisvereniging Voorhout mag volgend
jaar in de derde klasse van de landelijke
competitie uitkomen. Dit is bereikt door
in dc promotiewedstrijd het tweede team
van Aëronauten uit De nHaag met 5—3
te verslaan.
