Mausoleum van Ravenna
christelijk getuigenis
De Golbertons, laatste
roman van Bordewijk
Mein Name sei
Gantenbein
Max Friscb:
Critisch Filmforum,
nieuw, nuttig blad
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 8 MEI 1965
TTET VERHAAL GAAT, dat ondeugende kinderen uit Ra
venna op 3 mei 1577 een brandende fakkel in het mau
soleum van keizerin-regentes Galla Placidia gooiden om
beter te kunnen zien wat er binnen te bewonderen viel. Het
gebalsemde lichaam van de in 450 gestorven keizerin was
er gezeten op een zilveren troon en gekleed in vorstelijke
gewaden bijgezet. Het vuur van de fakkel deed de kleren
vlamvatten en zo verkoolden de stoffelijke resten 1127 jaren
nadat zij in het praalgraf waren bijgezet.
Of het verhaal waar is. kan niemand bevestigen; wel blijkt eruit dat
kinderbaldadigheid al heel oud. men kan gerust zeggen al zo oud als de
wereld is. Er zijn er evenwel, die op wetenschappelijke gronden verzeke
ren. dat er wel een mummie verbrand kan zijn, maar dan niet die van
Galla Placidia. want deze vrome vrouw had het mausoleum wel voor zich
laten bouwen, maar was in 450 op een pelgrimstocht in Rome gestorven
en er zijn geen aanwijzingen, dat haar stoffelijk overschot later in Raven
na was bijgezet.
Hoe dit alles ook zij: waar is, dat het mausoleum van Galla Placidia
daterend uit 450 jaar na Christus het oudste christelijke bouwwerk in
Ravenna is en wonder boven .wonder ook het best bewaarde. Het is
een juweeltje van Byzantijnse bouwkunst, maar tevens een zuiver
getuigenis van het oudste christendom.
Dat christendom is in geen enkel opzicht „rooms". Wat wij „rooms"
noemen, en waartegen Luther zich verzette, is eerst in de Middeleeuwen
ontstaan en vooral in de late Middeleeuwen toen het Pausdom zijn macht
steeds meer versterkte. In de Renaissancetijd, toen de Medici de macht
in handen hadden gekregen ging het van kwaad tot erger en na Trente is
dit „roomse" in de contra-Reformatie op de heilloze weg voortgesneld om
in de vorige eeuw onder de Piussen volledig te verstarren in een onzalig
traditionalisme. Gelukkig, dat er
de laatste tijd tekenen van verbe
tering zijn waar te nemen.
Het is echter een verademing als
men na een reis door het „room
se" Italië: als men in het Rome
der Pausen honderden op hun
knieën de Heilige Trap heeft
zien opworstelen om zich een
aflaat van 9 jaar te verdienen (de
trap, naar het heet afkomstig uit
het paleis van Pontius Pilatus. die
ook door Luther werd beklom
men); als men in de Santa Maria
Maggiore (de kerk, waarin Prinses
Irene is getrouwd) de biechtelin
gen een tik op het hoofd heeft
zien krijgen de genadeslag
waardoor zij absolutie ontvingen
van de ergste zonden; als men in
Florence op de paleizen der Medici ze kerken zijn niet „rooms" (al
het ..Non nobis" heeft zien staan zijn ze kleurig en rijkversierd),
(Niet ons. niet ons o Heer. maar deze kerken zijn er om te verkon-
Uwen Naam zij eer) hoewel digen, wat de Bijbel te zeggen
alles is opgericht ter meerdere heeft
glorie van dit machtige geslacht
dat als een boze genius zijn HnHpnUanpl
stempel heeft gezet op de kerk van UOOenKapei
Rome. dan is het na al deze
protserige „roomse" folklore een Ceen duidelijker poorbeeld
verademing om in het eeuwenoude hiervan dan de kleine dodenka-
STSSI et jSE.tf3?JE Guild ««id*-
de mozaiëken. hoe uitbundig dochter van keizer Theodosius
ook van - toeft de steer d Grole heeft een felbtwveen
van eenvoud dragen van het klare
en heldere Bijbelse getuigenis. leven gehad. Na eerst gehuwd
Dan opeens beseft men het: de- geweest te zijn met de Westgo-
„„„„„intenkoning Athaulf die haar als
oorlogsbuit tot de zijne maakte
T> i T^1,.; ■»-, r-» nadat hij haar broer, keizer
JjOGKDOSprGxClHy Honorius, verslagen en gevan-
D. maan heeft tanden, door
Dldie, coate. Uit,ave 1. M. rmzr Barcelona, waar hl, in 415
Meulenhoff. Amsterdam. vermoord werd. terwijl de ze,
kinderen uit zijn eerste huwe-
Het debuut van een twintigjarige J
Franse schrijver dat de aandacht lyk allen werden omgebracht)
tröK'flbor fijn kwaliteit. Hëtiboek trouwde Galla Placidia later
Ktiruver*ÏTÏ25!^ekf\an dl d. veldheer Conatdntiu. en
stuaent ffi de grote stad in dit toen keizer Hönfmus uit de weg
&Val ^n^e^^ontomm 425 k'"
bouwt hij een droom op, bevolkt zerin-regentesvoorhaarzoon.de
met een aantal llguren. De out*- 0^eiukkige keizer Volentinio-
reikbare en voor hem zelfs met
tanden gewapende maan is het nus III, die haar slechts vijf
symbool van de'door een niet te jaar overleefde.
overbruggen afstand van hem ge
scheiden medemens. Die medemens GaUa Placidia heeft in haar
ziet hij belichaamd in vl.1 leven geleerd wat het martelaar-
HJISSCHIEN is voor dit
artikel de juiste titel:
denkt dit over zijn vrouw Willy deformaties strekken zich soms ook
en _Willy denkt dit over hem. Hier Uit over de lichamelijke versohij.
*ijxi Ju^fS» g({fe- ninS: Ece is een soort monster met
Bordewijks jongste publi- plaatst" ilTg^daarvan net niet te oren! een gebit! een figuur!.... De
imnv, .„oat niot veel en net niet te weinig. Hier is meneer die Ohef d'Hotel heet,
katte, want men weet niet secretarie va„ ju. hee(t ee„ volkbme„ u blik.
mor, die hem nog steeds impo-
neert. Hier is haar man Ece, een krijgt men de indruk van
soort godsdienstigfilosofisch spre- een marionettentheater, imet tel-
ker (wat hij zegt is van een kens pauzen voor inlichting, toe-
maneer rrn mïdelTvrouw llchtl"S e" beschouwing vanwege
Er wordt meer gedacht, geanaly- de apelvertoner. Bepaald verdien-
seerd. vergeleken dan gehandeld, stelijk zijn ook de decors, die meer
ook al wordt er in het boek één dan eens herinneren aan die van
keer een schot gelost. Kortom, de Chesterton in diens Father Brown-
wat er nog postuum ver
schijnen kan. De Golbertons
is weer een roman uit het
zakenleven, ditmaal spelend
rondom grootvader, vader en
zoon Gólberton en hun
lettergieterij. Middelpunt en
krachtfiguur is de tweede
van het drietal, niet vader
maar Zoon genoemd, want
de grootvader is, zakeli
zien, vader; de vader is zoon
en de zoon een onbeteke
nende kleinzoon.
Zoon Golberton is groter zaken
man dan zijn vader is geweest,
wiens artistieke inslag oorspronke
lijk een stimulans was. doch later
wel belemmerend moest werken.
Senior is in de zeventig en begint
af te takelen, geestelijk meer dan
lichamelijk. Zoon werkt zich dood,
ontijdig, want hij ontziet zich
hele roman heeft weer iets sta-
tisoh, iets secundairs. De figuren verhalen,
leven uit de tweede hand; het
boek is een romantisch referaat, /\nth fODOlOQ Ï6
een meditatie over mensen en r
menselijkheid aan de hand van n men- i<? een redeliik wezen
knap geconstrueerde figuren die absdluud maar 1S borénal een
*iJ" tv" v,ï" h Z onredelijk weren, absoluut" (hl.
opgesloten blijven r tien e. zeker 30) jj b te v0 k d
met als een Hamlet een Don goedJdoen hij blijlt
Quijote, een_ Sherlock Holmes. een altijd binnen het raam_ van zijn
Droogstoppel uit het verhaal weg- bes^aliteir (bL 126). Ziehier
stappen om daarbuiten
leven te gaan leiden.
Ontmoeting
eigen het kort Bordewijks antropologie.
Bijzonder boeit hem ook de ver
houding van man tot vrouw en het
eigen wezen van de vrouw. Niet
tegenstaande de structurele bezwa-
Om f. kunnen -aerderen ^-^ik heh rermeld
moet ik het boek niet zien als werkelijke handeling en het als los
roman, maar als een ontmoeting zand aan elkaar hangen van de
met de zeer onlangs overleden
niets en'maakt er een principe van auteur. Wat hem ongelofelijk omdat het geschreven is door e
geen doktershulp in te roepen. De boeit is de menselijke samenle-
kleinzoon. Junior geheten, r J~
zaak een randfiguur. Hij
stuk. Hoezeer had Ter
Braak gelijk, toen hij schreef (In
ving. Verwant als hij is aan Gesprek met de Onzen, 1946. bl.
sohouwelijk van aard en dit komt sommige beeldende kunstenaars 24):
de auteur goed van pas, want
kan veel van de geschiedenis door
zijn ogen worden gezien. Helemaal
gaat dit niet op. want Bordewijks
sdhaduw is voortdurend op het
scherm mede zichtbaar. Evenmin
als Vestdijk lukt het hem, zijn
sujetten van binnen uit te laten
leven. Ze zijn van buiten af
geobserveerd; hun innerlijk wordt
ons voorgeanalyseerd, terwijl ze
denken en vaak ook spreken met
i zijn generatie (ik denk
,/Een persoonlijkheid wordt,
Chnbót), 'brentf hij opzettelijk n tegemteümg tot den
epigoon, het meest gekarakteri
seerd door het feit, dat men
karakteristieke deformaties aan,
om te beginnen al door de
namen.
Wie heet er nu Ece en welke
vrouw heet Ina Ida, als één woord
gehanteerd (zou dit niet als Inaïda
de intelligentie, in de taal en met gaan klinken?). Het zijn geen
de stijl vsan hun schrijvende
ker. Eénsprekend voorbeeld: op
bl. 44 ziét Willy, de veel jongere
vrouw van Senior, een vier- of
vijfvoudige bliksemstraal. „Vingers
aan een dunne lenige pols. vingers
van geknakt zilverrag, denkt ze."
De auteur verbetert zich halver
wege door haar dan verder te
laten denken dat ze deze visie van
haar man heeft, „van Senior die
zijn fantasieën wel eens verwoor
den kan en door wie ze allengs
heeft leren zien. Senior die in
haar ook een eigen denkleven
ontwikkelde" (bl. 45). Een goed
praten wat de zaak alleen maar
erger maakt, want over deze visie
van een onderdeel van een sekon-
dè' zal de auteur toch wel een paar
minuten met de pen in de hand
hebSSh nagedacht. t
misvormde i
zonderlijke en die naamgeving be
hoort bij de figuur. Bordewijks
hem om zijn totaliteit, met fou
ten en al, aanvaardt."
C. RIJNSDORP
Naar aanleiding van Borde
wijks De Golbertons. Uitgave
Nijgh en Van Ditmar, Den
Haag-Rotterdam (248 blz.,
ƒ12.50).
voor U besproken
Robert, door H. J. van Nijnat-
ten-Doffegnies. Uitgave West-
Friesland. Hoorn.
Mogen wij nog anti-Duits
zijn?, door dr. W. Drees en
anderen. Uitgave Scheltema
Holkema NV; Amsterdam.
haast geen zuiverder dom, dat
de oecumeniciteit aan de n
zaiek: de schapen uitzwervende moraal, die men
over de vier windstreken der „christelijk"
lijke partner, die hij niet kan betekende. Zij vatte
vinden Aan de vertaling van Jean Sg* jJJjg J d aioeeiamg van ae oevumen.i
A. Schalekamp ia te constateren. difta H, In Rome de d^kba.ar-
dat het boek in de oorspronkeluke martciddod f«atorven was en daar de schap€a
taal heel ooëtisch is He*, is jam- OV€r de Vl€r windstreken uur „u.im.ciijA m
- -- deze poëzie veel I^frpn^fus aarde, toch hun herder als enige pervlakkige en uiterlijke folklo:
de vertaling (188 i^"^ leidsman erkennende. De afbee]- waarin men volksdevotie bedrijft. Moge
verworden tot een „religie" in de
kwalijke, eigen heiligmaking
bekrompen zoekende zin van het woord. Moge
Ravenna vaardii
Toelichting telg uit een geheel -rerarmoevn jdker
zelfs gedegeneerde adellijke farm- wtie* jaar na de bevrijding.
Wat dit betreft prefereer ik lie, die alle bezit heeft verloren. Zoals -n Qnze commentaren opge-
de auteurs die de laatste jaren Een vermoimde. afstervende boom. merkt: de vraagstelling is onjuist.
aan het woord gekomen zijn: zij waarvan slechts één twijgje tot Waartegen wij ons hebben te
htthhen vriimel aiaerekend met leven komt en weer belof- keren zijn de boze gezindheden,
i biedt voor de toekomst. Deze die zich nu hier, dan daar, open-
nan gevat een goede milieu- baren, waarvoor het ene volk
„ank doen denken aan een TSSVZSS? iSSMS
mer, dat
verloren ging in de vertaling
blz., 5,50)
richtte Galla Placidia in 450 het
mausoleum op. het zelfde jaar, dat
zij in Rome. waarschijnlijk om de
sterfdag van de heilige mee te
maken (10 augustus), op pelgrima-
Ambt en dienst, een handrei- overleed,
kind aan de hervormde ouderling, j_j j
ding is boven de deur. gedachtig hetgeen betekent, dat men
aan het Evangeliewoord: Ik ben de heidens bijgeloof voortzet,
weg. de waarheid en het leven, christendom van Ravenna was nog Herder.
Niemand komt tot de Vader dan volop een boodschap en nog niet
door Mij.
stomme film met explicateur.
Bordewijk vertoont zwart-wit
Italië fn+n'c on nnIe mol Jelenirendia'i
■er het Rome der Pausen,
men van Galla Placidia
willen leren wat het betekent de te, soms wat moeizaam-preciese,
rede te zoeken bij de Goede toelichting.
EV. GROLLE Kijk, - hier heb je Senior; hij
üfflLci wordt aangeduid. Belang- uit de achtergronden is een goede
rijker achtte de schrijfster de kijk mogeüjk op al datgene waar-
gevoelens van de jongen en de tegenover het Duitse volk op zo
«oanningen die hij met zichzelf ontstellende wijze weerloos is ge-
moest doormaken. (227 blz. ƒ3.90) bleken. (126 blz., 5,50)
Galla Placidia liet
Aan de tegenoverliggende wand
de afbeelding van Laurentius de
martelaar geflankeerd door een
r schrijn met de vier Evangeliën
Schrijver heeft zelf de verschij- mausoleum geen afbeelding van dood onderging. -
getuige van de
Evangelisten.
beieven, daar hij in september is
overleden. Door zijn vele publika- zichzelf niet; maar zocht er
ties op allerlei terreinen vm het siechtg een plaats waar haar
't eeuwige leven, de
die hun dorst lessen
is ons de gestalte van
zijn 7,De ouderting en -r. op
heeft hij vele ambtsdragers een een hemel in het klem.
goede dienst bewezen. Het is een
werkelijke handreiking, maar wel Gebouwd in de vorm van een
specifiek op de hervormde situatie Latijns kruis, liet zij boven de
toegespitst. Is het nodig, dat er ingang een mozaïek-voorstelling
speciale hervormde, gereformeerde, aanbrengen
v'rij-evangelische, christelijke gere- aan weerszijden omringd door ^®8roepeerd
formeerde of doopsgezinde hand- schapen, die elk een andere kant
reikingen aan de ouderling worden uitgaan, maar de blik omgewend
gedaan? (143 blz., 5,90) gericht houden op hun trouwe
bokaal: leem mensen boetseerde
amkh«elUvendê Zeus vroeg, voor deze de
toegang tot de levensbron te
In de koepel de vier evangelis- openen hij wilde, dat zijn
de*Goede" Herder. naar de vier windstreken schepselen lééfden. Zulk een
1 om ppn liclitpnH kruis.
afbeeldingen
len. die zich laven a
apostelen
Wie het weet, heeft moeite om te
leven."
De „ontwerpen tot zijn Ik"
worden ons in Gantenbein mee-
lichtend kruis, -
het Evangelie uit te schepper is de kunstenaar, -
X heel de wereld. Ron- de dichter zeqt de Enqelse gedeeld. De hoofdpersoon heeft mogeUjWheóen. weliswaar geen ander Ik moeten uitvinden, hij
de wanden de twaalf f:)ndW ci,nacI,M, rWirh deen naam, die bij zijn Ik cmbeperkt aantal, maar toch vnj zijn levensgeschiedenis van v<
n witte gewaden: acht filosoof Shaftesbury. De dlCh- behoort, want dat heeft hij met veel. Daarvan worden
grote en vier kleinere, allen om- ter is een alter deus, een Qe sleutelzin van het boek
koepel.^6"** n3ar ^ru^s 'n andere aodheid. Goethe zeqt dan ook: Mein Name sei Gan-
slechts af aan moeten beginnen,
enkele gerealiseerd. Nu neem ik
een mens. die ik, in werkelijkheid Prnhlpmen
rolo lovpnc laat rlUUICIMCII
Redacties en uitgeverijen
van de sinds jaar en dag
bestaarde filmtijdschriften rich op een overzichtelijke wijze
X z- l tr i te laten inlichten over i
„Critisch Film- en Televisie- momenteel aan de markt is
m.a.w. ook voor de praktische
documentaire. Immers iedereen
heeft van tijd tot tijd de behoefte
bulletin" en „Filmforum"
hebben besloten hun werk
zaamheden te coördineren en
de bladen te fuseren tot een
nieuv en groter filmmaand
blad „Critisch Filmforum".
Het eerste nummer is thans
rer*~:.wn<n. Het is een blad. dat.
zoals redactioneel wordt medege
deeld: „waarden zal blijven verde
digen. die verdediging waard zijn
en zo eerlijk mogelijk zal open
staan voor nieuwe .ogingen tot
evolutie van de filmkunst, zonder
daarbij te vervallen in luidruchti
ge kreten, bovenal de aandacht
schenkend aan de relatie tussen
heden en verleden". Men wil
daarbij ieder aan het woord laten
komen, „die iets verstandigs over
de film te zeggen heeft".
Het eerste nummer wijdt HH
drjela1 artitreltn aan het filmfesti. k bij het schijme,
val te Oberhausen, te weten een J.
algemene oriëntering „Onbehagen
in Oberhausen" van A. v. Dom
burg: een overzichtsartikel van B.
J. Bertina: „De films op de „weg soleum voor het
naar elkaar" en een uitermate
instructief artikel van C. Boos!
over „Weerzien met het wilde
westen", n.a.v. de Westershow te
Oberhausen.
Het dak is bezaaid met sterren en_ (1771)- Nhnkp-
in een hemels blauwe lucht. Zo spears lag (U/1). „ZnaKe
maakte Galla Placidia het woord speare wedijverde met Pro-
hüt ïoutS"wis "letheus, bootste trek voor
rondom ons hebben. trek zijn mensen na, maar m
reusachtige grootte, en dan
Vrede en licht bezielde hij hen met de adem
van zijn geest, hij spreekt
Niets is hier, dat afleidt van - J S J S
Je Bijbelse boodschap. Geen
mensverheerlijking, geen macht vrienden zegt: „God is het
van pausen of vorsten, maar grootste genie, en toch is
alleen een uitbeeldins van het
Woord van vrede en licht. Vre- j j n
de: daarom het beeld van de wicht zo wijs geordend. Ge-
Goede Herder: Lichtdaarom nieën zijn zichtbare groot-
glanst het goud van de mozaie- heden.''
of in zijn fantasie, vele levens laat
loven. „Ik pas hem geschiedenissen
als kleren." Wat hij beleeft, is
Zo cirkelt Gantenbein om het
Die Gantenbein (of is hij mis- dëroï aanTdie'iemand speelt. „Elk
schien Enzelin, die een benoeming Ik dat zich uitspreekt, is een rol."
heeft gekregen als hoogleraar
de Harvard University?) heeft een „Een man heeft iets
ongeluk gehad, waardoor hij tijde- zoekt hij daarbij eet
lijk blind geworden is. Hij ge- nis."
neest. maar koopt een blindenbril
speelt de blinde, krijgt zelfs rlCtieS
Zijn hele boek is dus een moi
grafie van ficties. Max Friscb
voorgewende blindheid doorziet
bij de mensen veel beter dan
vroeger. Bovendien mag ieder hem
graag, want een blinde kan niet een bekwaam architect, en zo
echter niet alleen auteur, maar ook klug!
karakteriseren; zijn Per
soon moet ontdekt worden juist
door al die speelse varianten-
geschiede- Problemen worden in groot aantal
aan de orde gesteld, geen enkel
wordt opgelost, alles is echt, alles
is spel.
mnrin Behoort Frisch tot de mensen
waarvan Arthur Schnitzler zegt:
Wir spielen alle. wer es weiss, ist
MAX FRISCH
tegenspreken.
Hij trouwt (of is het misschien
niet Gantenbein,
Svoboda?)
de
kaarsen. Éen keizerlijke vrouw Dez, e„ darnelijka sadachtm
die door het leven zwaar be- flitsten door mij heen bij de
proefd was, heeft met dit mau lectuur van de moeilijke roman
verre nage- van Max Frisch Mein Name sei
slacht willen getuigen van de Gantenbein.
vrede die zij gevonden had
de voeten van de Goede Herder.
heeft hij
>vuuu<i gebouw gemaakt. Wie een gezelli-
Ectrice' Lila?' die'"telkens ge ouderwetse roman zoekt, vindt luidt: Leben gef'aÏÏt
verhoudingen met verschillende hier niet iets van zijn gading. De
grenzen van plaats en tijd zijn Dagboek
heeft. Maar is zij wel
Lila? Of Contessa? En heeft zij al
of niet een kind. waarvoor Gan-
tenbein als vader fungeert?
Wat wil Frisch met dit zon-
de derlinge boek? Wil hij, evenals
hij in Stiller en in zijn toneel
telkens opgeheven; de gebeurtenis
sen spelen zowel in Jeruzalem als
in New York en Berlijn, in het romen yebruikt Frisch, evenals
de tijd van de
een vrede die alle verstand renbe;n van 't begin tot. het eind stuk over de pseudo-Jood An- ri t „«oi» oeievemssen en geaacr.
te boven gaat. Dit heeft Galla WOrdt verteld, of een kortere of dorra heeft gedaan, een uitbeel- U d^'van het^emïïte kentFrisch heeft dit
Pl/trtdüi imllpn rtrpken ook na- !,m,nrn nniinHn uit *iin l^ven Het losjaai. is aai van nei gemistt
Veelzijdig
Machtig
Nuchter
Voorts een artikel van L. H.
Ruitenberg over de t.v.-problema-
tiek een bespreking van J. A Hes
over de Deense film „Selvmord-
skolen". een artikel van dr. H. S.
Visscher over „Cinetol en de Nou
velle Vague" en de kor!
ken zoals deze voorheen in Crit- schaduw
Filmbulletin en Filmforum
aan te treffen.
verlies, dat in onze tijd (hersen-
lan?«re «Pjsode uit zijn leven. Het ding geven van het identiteits- menasaeiijk bestaan, zoals Kierke^ gedaan in een dagboek, dat hij voorwendsel. Ze hebben
vertoont evenmin gelnkenis met w nde zin uitdrukt, die als gemobiliseerd soldaat in detf| |BgH|
winter van 1939/1940 in Tessin
heeft bijgehouden, en waarvan ^ereldnachT
egelijk met Gantenbein een Niets",
■ertoont "evenmin gelijkenis
Bölls Billard urn halb zehn, waar sp0eungij f0i lugubere werke-
Nil-litficl i Ars li *1 r) itrt'
i klein gebouwtje
de kortere rubrie- dit mausoleum, dat thans ligt
uit flarden van gesprekken,
aantekeningen, dagboeken en her:
inneringen de loop van het
kunnen construeren, maar het is
een verzameling van mogelijke
de gebeurtenissen, die verteld
gaard het i_
als motto voor Stiller is gekozen:
..Daarom is het zo moeilijk zich
zelf te kiezen, omdat door deze
van zijn commandant tevens gele
genheid, te studeren te schrijven.
Hij leest Homerus.
„Wat ons wel 't meeste verrast:
boe groot, hoe schokkend groot
achter al dit gebeuren, dat zich
voor Troje afspeelt, het Niets
Schnitzler. Het laatste woord staat, dat ook over de goden
deze merkwaardige roman heerst. Kennen zij iets anders dan
het Niets? Voor hen is alles slechts
spel. Zij vragen niet naar de
betekenis. Alleen de mensen, die
sterven, vragen daarnaar".
van een vrouw, die ook met een
andere man heel gelukkig leeft
tien jaar oorlog voeren, hun eigen
vrouwen thuis laten en hun bloei
ende jeugd verspelen?
Natuurlijk is dit slechts een
Dorwendsel. Ze hebben een reden
nodig, om niet eerlijk te zeggen:
Wij vechten, om te vechten! Want
;n blik zijn in de
de leegte, in het
Stiller en Homofab
de vorm van het dagboek, waar
in dus de Ik-figuur allerlei
belevenissen en gedachten ont-
t eerst
Ook dat. Maar hij wil meer. Jn keus elke mogelijkheid, iets anders herdruk is verschenen (B Uit
laten we zeggen, normale te worden. onvoorwaardelijk er aus de
(als die nog bestaat!) wordt uitgesloten." Om een
Br
itsack).
de grote basiliek van den. alsof ze realiteit waren, steeds handelen de personen zoals de beeld te geven: iemand meent, eer
Ji- „„„„„„„o EViecV. Viöoff öon aAl 1I..—
Critisch Filmforum is een veel-
San Vitale, die een tachtig jaar in het praesens; Frisch heeft
later daar werd opgericht ter antipathie tegen het imperfectum,
nagedachtenis aan de eenvoudige
soldaat Vitalis die in
Een nogal rustig en vooral nuch- rijdig filmblad, het enige, dat tus de christen Ursicinus bezworen Juist over die ficties spreekt hij in
ter program, dat zowel ruimte laat
voor beschouwingen over de film
kunst in het algemeen, als voor
oriëntering over de in roulatie
komende en gekomen zijnde films, Het blad kost 13 p. jaar.
in ons land hebben. Boeken- had zijn geloof toch
Gantenbein; ficties zijn „ontwer-
zweren. Een prachtige kerk. groots pen tot een Ik". „Men
en machtig en evenzo, met de vele verschillende levensgeschiedenis-
andere kerken van Ravenna getui- sen niet alleen kimnen vertellen,
genissen '|g §j
auteur dit wenst. Hij beschikt
over hun doen en laten, over
hun leven en sterven. Niet alzo
bij Frisch.
Identiteitsverlies
Deze redeneert als volgt: ieder
pechvogel te zijn. Al zijn krachten
dienen daartoe, gebeurtenissen te
laten plaatsvinden, die zijn mening
bevestigen. Maar nu wint hij de
honderdduizend, hij krijgt iets.
U zult zeggen: Dus door de
.•ebeurtenissen achterhaald. en
ïoogstens voor een Nederlander.
He in 1914 soldaat is geweest, van
-nig interesse. Dit zou misschien
t geval zijn. als Frisch bij de
Een tot nadenken stemmend I
boekje, in heldere, nuchtere, bij- j
zonder verzorgde taal.
J. H. SCHOUTEN
velen hem benijden. Wat uiterlijke gebeurtenissen was blij-
j krijgt een maagzweer, hij ven hangen. Hij is geboren in
t al zijn geld, want stel ie 1911, was dus toen 28, architect.
dat hij genoot van zijn kreeg de opdracht, bomvrije
vroeg christen- maar ook leven. Dat is griezelig, mens is een som van verschillende onverwacht geluk, dan zou hij een schuilplaatsen te bouwen, maar
