Luids oorlogsdagboek J. H. Kasten (111
Op 24 oktober 1943 stortte
vliegtuig op St. Elisabeth
In hongerwinter lagen grote
voedselvoorraden in Leiden
BS voorbereid onafhankelijk
Duitsers te gaan bestrijden
bij opmars der geallieerden
K. en G.-taptoe bij
de Pieterskerk
Geen reden tot
ongerustheid
NIEUWE LEIDSE COURANT
ZATERDAG 1 MEI 1965
Eerste luchtaanval op liet station:
zes huizen aan v. d. Helmstraat in
brand - treinmachinist omgekomen
(Exclusieve publikatie
Nieuwe Leidse Courant)
5 mei 1943 Studenten, die niet
schriftelijk wilden verklaren zich
van onruststoken te zullen ont
houden, moeten zich melden. Voor
Zuid-Holland is dat in Den Haag.
Volgens geruchten heeft zich een
klein aantal gemeld.
7 mei Beroeps-onderofficieren
gaan in krijgsgevangenschap.
Geen vlees deze weken. Bon 19 is
voor een tijdvak van 28 dagen. Er
wordt ook bekend dat de distri
butie van suiker een maand wordt
stopgezet. Fraaie boel. Verorde
ning, dat wij tussen 21 uur en 4
uur niet buiten mogen.
8 mei Afkondiging dat alle
mannen van 18 tot 35 jaar zich
moeten melden bij de arbeidsbu
reaus voor algehele arbeidsinzet.
10 mei Het is thans drie jaar ge
leden dat de „vrienden" hier kwamen.
De toestand op voedselgebied is erg
slecht. Kaas is er ook niet meer. De
Een auto aangedreven door
persgas, aan de Witte Singel.
namaak-artikelen gaan nu ook op de
bon. Het is rustig in de stad. De stem
ming is wat hoopvoller in verband met
gunstige oorlogsberichten. Veel bloe
men naar de graven der oorlogsslacht
offers gebracht.
Radio's
13 mei Vanmiddag weer grote on
rust. Er is bekendgemaakt dat alle ra
diotoestellen worden verbeurd ver
klaard. Binnen tien dagen inleveren bij
de politie. Wat zal hier op volgen? De
verontwaardiging neemt met de dag
25 mei Radio's nog niet ingeleverd.
Alle militairen beneden de rang van
officier der Grenadiers moeten zich de
28ste melden voor krijgsgevangenschap
Standrecht opgeheven. Wij mogen weer
tot 23 uur op straat.
7 juni Ik had vandaag mijn radio
eigenlijk moeten inleveren. Kun je
geloven. Dan waren wij zonder nif
en konden wij niet meer naar de
kletspraat van Max Blokzijl luisteren.
Hei Vierde (Leidse). Achtste. Negen
de Twaalfde Regiment Infanterie
moeten zich melden
14 juni Tweede Pinksterdag. Vap-
daag een groot aantal militairen van
het station vertrokken naar Amers
foort.
1 juli Gepensioneerd ambtenaar
Luchtalarm
3 juli Kwart voor één 's mid
dags vliegtuigen boven Leiden.
Hevig mitrailleurvuur. Luchtalarm,
de eerste maal sedert de oorlogs
dagen van '40. Een vliegtuig neer
geschoten. Zes huizen aan de Van
der Helmkade bij het station ir
brand. Een leerling-machinist ge
dood. Het elektrisch net van di
spoorwegen vernield. Ook een lo
comotief kapot. Treinverkeer staat
stop. Totaal aantal doden nog
niet bekend.
13 juli Zware luchtaanval op
Aken uitgevoerd. Groenten bijna niet
meer te krijgen. Trek elke dag erop
uit naar de tuinders om in te slaan.
Een voordeel van gepensioneerd zijn.
17 juli Vanmorgen 40-tal bom
menwerpers boven Leiden gezien. In
de avond wordt bekend dat zij doelen
in Amsterdam hebben gebombardeerd.
Horen later dat onder de burgerbe
volking 130 doden en ongeveer
gewonden zijn gevallen.
26 juli Het is nu bekend gewor
den dat Mussolini is afgetreden.
12 augustus Vanmorgen tegen ne
gen uur gingen drie formaties vlieg
tuigen over. ongeveer 200 stuks. Een
prachtig gezicht. Er werd hevig op
geschoten. De stukken van projectie-
De heer B. B. M. Jansen,
Witte Singel 54 maakte in de
oorlog deze foto van de brug
aan het eind van de Kaiser-
straat over de Witte Singel.
Iedereen zal zich de witte ver
sper ringspalen op de bruggen
herinneren.
len kwamen op straat terecht. Zojuist
hoorden wij dat een bom het semina
rium in Katwijk aan den Rijn heeft
vernield.
12 september Het rustig. Geen
vliegtuigen over. Alleen de capitulatie
van Italië heeft deze week weer nieu
we hoop op een spoedig einde van de
oorlog gegeven-
Licht-straf
18 september Krijgen bericht
dat de elektriciteit drie dagen zal
worden afgesneden wegen onvol
doende verduistering. Een strop,
die je zes gulden kost. Maar ze
hebben geld nodig, dus basta.
2 oktober Vanavond tussen negen
en tien uur een vliegtuig in de lucht,
dat vijf bommen in de omgeving uit
wierp. Deuren en ramen rammelden
3 oktober Weer herdenking
Pieterskerk. Overvol. Omstreeks kwar
voor twaalf komen massa's grote vlieg
tuigen over in formaties van meer dan
honderd Prachtig gezicht. Ook veel
jagers Zwaar afweervuur, maar de
vliegtuigen vervolgen kalm hun w
Neergestort
24 oktober Om kwart voor vijf
was ik op het Noordeindsplein,
toen een zeer groot aantal vlieg
tuigen overkwam. Ook een vier
tal in tegengestelde richting.
Plotseling een lawaai. Daar komt
uit grote hoogte met een ver
schrikkelijke snelheid een vlieg
tuig schuin naar beneden duiken.
Ik zie het boven de stad achter de
toren van de Pieterskerk naar
beneden gaan. Plotseling lucht
alarm. Gauw naar huis. Na af
loop blijkt dat een Duitse jager
in de kleine voortuin van het Eli-
zabeth-ziekenhuis aan de Hooi
gracht is neergestort. Een stukje
van het dak meegenomen. Geluk
kig valt de schade erg mee. Het
toestel zit 3% meter diep in de
grond. Het was een angstaanja
gend gezicht, toen het vliegtuig
neerstortte op een tijdstip dat er
veel mensen op straat waren.
31 oktober Het nieuws bestaat
hoofdzakelijk uit de evacuatie van 1200
Scheveningers naar Leiden. Bij s
mige families worden wel 6 of 7 per
sonen ondergebracht
Turndemonstraties
LEIDEN Ook een aantal Leidse
gymnastiekverenigingen, dat op het
Stadhuisplein in het kader van het
Koninginnefeest demonstraties gaf.
profiteerde van het zonnige weer. Re
gelmatig klaterde applaus op van de
vele kijklustigen bij een bijzonder aan
trekkelijk programma.
14 november Zijn verhuisd van
Sterrewacht naar Schelpenkade 32.
27 november Gisteren naar Hoens-
broek getreind. Vandaag terug over
Eindhoven en Utrecht. Weinig nieuws,
alleen dat renteniers en gepensioneer
den hun huis moeten afstaan voor
evacuees. Wij zullen maar afwachten.
24 december Kerstavond. Vrede
op aarde. Zal het de laatste Kerstmis
in oorlogstijd zijn?
31 december Oudejaarsavond. Wij
zijn in gedachten bij onze kinderen.
(Wordt voortgezet)
Reünie 28 R.l. in
Dordrech t
LEIDEN Maandag 10 mei zullen
in Dordrecht e.o. de oud-strijders van
het 28e Regiment Infanterie herin
neringen aan de Meidagen van 1940
ophalen. Meer dan dan vorige jaren
is het (bij het ditmaal 25-jarig her
denken) de oud-strijders een behoefte
bijeen te komen om hun gevallen mak
kers te herdenken- Het comité 28e R. I.
rekent dan ook op de aanwezigheid
van zeer veel oud-regimenten.
Het programma voor de 10 mei
luidt:
Benthienkazerne te Dord-
10.15 u
11.00 i
ring:
12.15 u
12.45
korte algemene vergade-
kerkdienst;
kranslegging en defilè
langs de graven;
13.15 uur: Bezoek aan de vroegere
stellingen;
17.30 uur: diner.
Oranjeicandeltocht
LEIDEN De elfde Oranje
wandeltocht, georganiseerd door
de vereniging „Koninginnedag",
de wandelkring Leiden, de Leid
se Jeugd Actie en de gemeente
lijke schoolsportcommissie,
vormde een hoogtepunt in het
middagprogramma. Niet minder
dan 1404 deelnemers, onder wie
de ruim 77-jarige heer C. W.
Oostveen, maakten tochten van
10 of 15 km.
Na hun wandeling verzamel
den zij zich op de Hoge Rijndijk
om gezamenlijk omstreeks half
vijf achter de muzikanten van
Nieuw Leven langs het stadhuis
naar Den Burcht te trekken. Op
de stadhuistrap sloegen burge
meester en wethouders en be
stuursleden van „Koninginne
dag" de fleurige stoet gade.
Voorzitter W. de Gast van „Ko
ninginnedag" reikte in Den
Burcht de prijzen uit. Ook voor
de jonge hondjes Molly en Trix
van respectievelijk Coby Eradus
(15 jaar) en Tony Niehot waren
er medailles.
De eerste prijs bij de school-
groepen was voor de Vakschool
voor meisjes aan het Galgewater
(366 punten), die bij de ver-
enigingsgroepen voor w.s.v.
„Oranje Garde' uit Schiedam
(487 punten).
(Foto N. van der Horst)
Receptie in Burgerzaal
LEIDEN Voor een aantal ge
nodigden had de Koninginnedag een
sfeerrijke onderbreking in de vorm
van een receptie In de burgerzaal
van het stadhuis. Burgemeester mr.
G. C. van der Willigen nam hier na
mens de Koningin de gelukwensen
in ontvangst en de genodigden ont
fermden zich daarna over een glaas
je feestelijkheid.
Burgemeesters!! ijk had
eigen Oranjefeest
LEIDEN Dank zij het feestcomité
onder leiding van de heer A W. Tazelaar
heeft de jeugd van de Burgemeesterswijk
Koninginnedag in eigen omgeving kun-
's Morgens ging va,n het plein bij de
De Laat de Kaniterstraat een feeststoet
van start, waaraan ruim 200 kinderen
deelnamen De muzikale medewerking
was en er van Jong K en G en ..Nieuw
Leven", 's Morgens en 's middags hebben
ruim 370 jongens en meisjes zich ver
maakt met spelletjes. De middaguren
werden voorts gevuld door ..oom Wil
lem" (Devilé) met zijn poppentheater en
goochelshow
's Avonds vormde het De Laat de Kan
terplein een feestterrein voor de oude-
Een van de acht BS-keukens,
gevestigd in een bakkerij aan
de Maresingel. Deze inrichtin
gen zorgden ervoor dat na de
bevrijding 500 man van de BS
en kort daarop ook personeel
van brandweer, politie, Roode
Kruis en padvinders voedsel
kregen, zonder de Centrale
Keukens daarmee jte belasten.
Ook tijdens de oorlog zorgde
de BS voor de voeding van
het eigen personeel.
Verplegingsofficier A. II v. d. Horst
(„Dros')
vertelt over belangrijk deel van verzet
(Van een onzer redacteuren)
LEIDEN In de verschrikkelijke
hongerwinter van 1944 op 1945 la
gen hoe onbegrijpelijk het ook
mag klinken in Leiden grote
hoeveelheden voedsel opgeslagen.
Niet van de Duitse bezettingstroe
pen. Ook niet van de NSB of aan
verwante organisaties. Maar eigen
dom van de Ondergrondse, toen
Binnenlandse Strijdkrachten ge
heten. Terwijl de stad werd be
dreigd door honger, lagen op 60
plaatsen verspreid voedseldepots
met de voor velen noodzakelijke
levensmiddelen te wachten,
wachten waarop? Hoe viel dit te
LEIDEN Om half negen precies
marcheerden de K. en G.-seniores
in hun altijd feestelijke unifor
men het Pieterskerkplein op. Ach
ter de hekken stond een publiek
van vijf a zés rijen dik vol ver
wachting uit te zien. K. on G. heeft
veel vrienden in Leiden; geen
wonder: het is ook een korps om
trots op te zijn.
De demonstratie was zeer ver
scheiden, zodat men geen ogenblik
een gevoel van verveling kreeg.
Op de plaats musiceerden, met rit
misch rijk geschakeerde tamboer
begeleidingen. beurtelings de flui
tisten cn trompettisten. De stipte
orde, de keurige samenwerking,
ook in bepaald moeilijke stukken,
waren opmerkelijk.
Ook marcherend verrichtten de
i grote daden. Het
gewone tempo van honderdtwintig
tellen werd telkens weer verlang
zaamd en versneld. De overgangen
verliepen ongedwongen, vaak ele
gant. Indrukwekkend was de lang
zame massale voortbeweging in
een geweldig blok, door passende
muziek geïllustreerd. Ingewikkel
de figuren waren er deze keer niet
bij. maar het geheel èn de details
waren het aankijken meer dan
De jong K. en G.-ers (in rode
jacks) gaven ter afwisseling ook
een veelbelovende demonstratie.
Gezamenlijk marcheerden de
korpsen af. Het publiek was gul
geweest met applaus.
Joh. van Wolfswinkel
Kinderpret in Leiden
LEIDEN De ruim 2000 kinde
ren, die tevoren aan de aubade had
den deelgenomen, kregen later in
een drietal bioscopen en het Anto-
niusclubhuis films te zien als „De
schapendoder" en Het monster in
de slotgracht". Omdat het ten slotte
Koninginnedag was, werd ook nog
een filmpje gedraaid over het vor
stenhuis.
In de grote zaal van Den Burcht
verzorgde het poppenkasttheater De
vilé een drietal voorstellingen, waarin
onder anderen Jan Klaassen het voor
het zeggen had.
Ongeveer 600 jongens en meisjes
tussen 9 en 12 jaar hebben op het
sportterrein aan de Zoeterwoudsesin-
gel deelgenomen aan allerlei spelen
zoals blokjesrapen, zaklopen en ring
steken. Mede door het zonnige weer
en het wedstrijdkarakter van de spe
len, ging het bijzonder geanimeerd toe
op het sportterrein.
rijmen met het karakter van het
verzet? Eén man is er in Leiden,
die op deze vragen afdoende kan
antwoorden. Het is de heer A. H.
van der Horst, Melchior Treublaan
31.
..Dros" heette hij in die dagen,
schuilnaam, zoals bijna iedjereen er
had. De in 1907 geboren Leidenaar is
eigenaar van een over Zuid-Holland
takt ehemisch-reinigingsbderijf. Toen de
oorlog nog jong was werkte
aantal personeelsleden zoveel als moge
lijk in zijn zaak aan de Hogewoerd
de 3-Octoberstraat Daaraan bad hij zijn
handen vol. En thuis waren er al drie
kinderen.
Nu anderen lets van het verzetswerk
hebben verteld, wil hij ook wel losko
men. Maar dan om het verhaal te ver
tellen van een groep mensen. Niet van
zijn eigen werk. We mogen hem er niet
alleen op aanzien, daarvoor was het te
veel teamwork van zeer velen, vindt hij.
Van 4 R.l.
..Met enkele vrienden van het Vierde
Regiment Infanterie zijn wij op of di
rect na Dolle Dinsdag (5 september '44)
bij elkaar gekomen in de gymzaal aan
de Pieterskerkgracht. Wij voelden dat de
oorlog naar het einde ging. Wij voelden
ook dat er iets gedaan kon worden, ge
daan móést worden. Met die onvergete
lijke vrienden hebben wij toen alles ge
daan wat wij konden doen
De oud-4 Rl'ers vormden de tweede
sectie van de B.S. De gewestelijke com
mandant droeg mij op (ik werd ,.ver-
plegingsofficier") voedselvoorraden aan
te leggen, keukens in te richten, kortom:
voor eten te zorgen als de B.S. moest
vechten. Want daar rekenden wij op.
In Frankrijk had de Maquis ook dagen
lang moeten vechten, voor de geallieer
den de Duitsers verdreven. Dus w
om wij niet?
Nu kende ik door mijn zaak veel Leid
se middenstanders. Trouwens. Leiden
was toen niet zo ..groot". Je kende gauw
genoeg de belangrijkste mensen. Die zUn
wij gaan polsen".
Plattegrond
Hij haalt een beduimelde plattegrond
van de stad tevoorschijn. Er staan vier
kantjes. kringetjes en stippen op, In een
veelheid van kleuren. „Kijk. Het eerste
werk was de stad in vier sectoren te
delen, op de kaart. Elke sector wilde ik
self-supporting maken met voedsel,
brandstof en water. Als een stadsdeel
zou uitvallen, bijvoorbeeld door vernie
lingen aan bruggen en dergelijke, moes
ten de BS'ers toch worden geravitailleerd
Met de nodige voorzichtigheid,
maar toch zo snel mogelijk, benader
de ik eigenaren van grote keukens.
Een restaurant, een slagerij, een bak
kerij en dergelijke zaken. Met mate
riaal van de Imenexco (meneer Stof
fels) richtten wij er massa-keukens
in. Dat moest natuurlijk buiten mede.
weten van Duitsers en NSB gebeu-
ren. U begrijpt, dat er veel mensen
aan te pas zijn gekomen. Zo waren er
na enige tijd acht keukens ingericht,
die op het eerste signaal maaltijden
voor de B.S. konden koken. Wij re
crutecrdcn voor elke keuken een staf
van zes man, onder leiding van e>
echte kok.
Zestig depots
Het grootste werk was het opsnort*
van voedseldepots. Op het laatst hadden
wij er zestig, verspreid door de stad
Meestal waren het gewone huizen. Het
voedsel kregen wij via andere illegale
mensen. Veel weet Ik daar niet van. maar
toch genoeg om te vertellen dat er heel
wat mensen huzarenstukjes voor hebben
uitgehaald.
De studentensectie bijvoorbeeld ..or
ganiseerde" op een nacht een grote
kookkete] voor mij. die tegen de
zwaar bezette school aan de Rijns-
burgcrsingel stond. Onder de neus
van de Duitsers, notabene!
Heel geweldig vindt ik nog steeds de
depothouders. Die zijn voor minstens 95
procent van onze reserves afgebleven.
En voor dit tijd was dat een hele pres
tatie".
De heer Van der Horst, wiens broer
ook in het verzet was (zie ons blad van
gisteren), zorgden ook voor een aantal
drinkwaterbronnen („de kans dat de
Duitsers het waterleidingnet zouden ver
giftigen. was allerminst denkbeeldig").
Tevens besprak hij een aantal bakkerijen,
die voor de B.S. zouden werken als dat
nodig mocht zijn.
Loos alarm
Thuis blijven was te gevaarlijk.
Mijn onderduikadres was in de Kop
penhinkstceg. Volgens een van de tal.
loze geruchten, stond dat adres op de
nominatie bezoek te krijgen van de
Algemene Bank met
één kantoor Leiden
LEIDEN De twee kantoren van
de Algemene Bank Nederland N.V. te
Leiden (voormalige kantoor van
Twentsche Bank aan de Brcestraat en
oormalige kantoor Nedcrlandschc
Handelmaatschappij aan het Kort Ra
penburg) zullen per 15 mei tot cén
kantoor worden samengevoegd.
De organisatie van het voormalige
NHM-kantoor wordt ingevoegd in de or
ganisatie van het voormalige Twentsche
Bank-kantoor. Om deze samenvoeging te
bevorderen is de heer A. J. Mans be.
noemd tot onderdirecteur en de heren
A. N. van der Bijl en mr. J. Winckel tot
procuratiehouder.
A. H. van der Horst
moest gebeuren
S.D. Die nacht hebben wij, beschermd
door zwaar bewapende BS'ers met
man en macht het huis leeggehaald.
Er waren voedselvoorraden opgesla
gen. Alles ging voor de morgen in
spertijd per schip weg. Dat heeft heel
wat zweetdruppeltjes gekost. En het
bleek nog voor niets ook. Maar ris
keren kon je niets.
De administratie van deze uitgebreide
organisatie hield ik bij in de kamer van
de moeder-overste van het r.k. kinder
tehuis „De Voorzienigheid" aan de Ho
gewoerd. Die mensen daar deden ook
maar alles voor ons, zonder zich om hun
eigen veiligheid te bekommeren. Ge
weldig. Zulke mensen had je veel in die
tijd. Dat was wel iets heel moois.
Dan had ik ook nog een eigen bureau,
het centrale punt van mijn baantje als
verplegingsoff icier. Dat was een stu
dentenkamer in de Beschuitsteeg bij de
bekende hospita mej. Kruger".
Hard nodig
Ten slotte de vraag: hebben die voor
raden ook hun nut gehad? De BS heeft
uiteindelijk niet behoeven te vechten bij
de bevrijding. ..Zonder overdrijving kan
ik zeggen, dat die voorraden van vitaal
belang zijn geweest. Toen de capitulatie
een feit was, moesten ongeveer 500 BS-
ers allerlei werk doen, onder meer het
inrekenen van NSB'ers. Een paar dagen
daarna kwamen de geallieerde troepen
Ik had op het laatst ongeveer 80o man
te voeden. De keukens hebben volop ge
draaid. De eerste maaltijd was klaar,
precies zeven uur na de capitulatie. Ook
personeel van brandweer, politie. Rode
Kruis en padvinders kregen eten uit on
ze keukens".
Als epiloog: ..Denk niet dat wij nooit in
angst voor ontdekking hebben geleefd.
Natuurlijk. Maar het werk was het be
langrijkste. Daarvoor moest alles opzij.
En wanneer ik aan de gewapende BS
denk. secties van Blonde Kees cn Zwarte
Kees en die van de studenten, dan was
dat veel gevaarlijker werk. Die haalden
gedropte wapens in schuiten naar Lei
den, waar ze in de fabriek van Zaalborg
aan de Vestestraat werden opgeslagen.
Zij oefenden ermee onder de Stadsge
hoorzaal. Zij begeleidden transporten in
spertijd. Daar was durf en bravoure voor
nodig".
Nu is hij een middenstander als
vele anderen misschien, apart op zijn
eigen manier. Maar in die honger
winter was hij een centrale figuur,
waaromheen een belangrijk onder
deel van een organisatie heeft ge
staan. Dank zij zijn („neen, óns")
werk kon de BS na de bevrijding
zelfstandig en direct optreden.
T.b.c. bij buitenlanders
DEN HAAG Naar aanleiding van
recente publikaties omtrent het voor
komen van t.b.c. onder buitenlandse
arbeiders delen de staatssecretarissen
van sociale zaken en volksgezondheid,
dr. A. J. H. Bartels en dr. J. F. de Meij
er o.a. het volgende mede:
Dc gepubliceerde cijfers hebben be
trekking op de besmettingsdichtheid bij
de arbeiders. Dit getal geeft niet het
percentage lijders aan t.b. c aan cn even
min dat van hen die aan t.b.c hebben
geleden. Het geeft alleen het bcvolkings-
pcrcenïage aan. dat enige tijd met de
tuberkelbacil in aanraking is geweest.
Dit getal is uiteraard veel hoger dan dat
in de lijders aan tuberculose.
Uit het lage cijfer in Nederland mag
worden afgeleid, dat de bestrijding hier
verder is voortgeschreden dan in andere
landen, waardoor waakzaamheid bij bin
nenkomende vreemdelingen geboden
blijft.
De buitenlandse werknemers worden
steeds aan een geneeskundig onderzoek
onderworpen. Er is dus geen reden tot
bezorgdheid.
Th. J. van der HEIJDEN
lid van de Nederl. Veren, van
Rechtskundige Adviseurs
Hoge Rijndijk 103a. Leiden.
Telefoon 23405.
Ruth Rubin in Leiden
LEIDEN Donderdag 8 mei hoopt de
Amerikaanse „folksinger" Ruth Rubin
lezing-recital tc houden: .,The story
of Yiddish Folksong". Zij treedt op on
der auspiciën van het Leids Academisch
Kunstcentrum in het groot auditorium
de universiteit, Rapenburg 73. Aan
vang 20.15 uur.
