WIE ZEGT
DAT WIJ
ZO ,GOED'
WAREN?
Dichters verzetten zich;
verzetsmensen dichten
Anoniem verraad aan
de lopende band
EEN ONZER DAGEN
Sluitstuk trilogie
dr. P. J. Bonman
Drie instructieve boeken
voor muziekliefhebbers
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 1 MET 1%5
(Van onze speciale
verslaggever)
Willy Lages was slechts een hand
jevol Duits personeel verbonden
en zon veertig Nederlandse re
chercheurs. Ze werden „Jodenvan-
gers" genoemd, net zoals hun voor
de SD werkende collega's in Den
Rotterdam en in andere
kregen bloedgeld
,-oor hun lafhartig werk, net zoals
alle andere Nederlanders, die jo-
,Kopfpremie"
H0E verder de oorlog in de
nevels van het verleden ftedernEnl
wegglijdt, hoe vager wor
den de herinneringen, hoe den aanbrachten.
Hinder controleerbaar de ver
halen. Leg het oor maar eens
goed te luisteren. Wie van
de Nederlanders boven de
Veertig jaar is eigenlijk niet ondergedoken za'terT Zl j* wérd Tl 5,
flink pp waas!' TCnnnpn pr toen dc rljen aanzienlijk waren
IiinK geweestlAUnnen er gedund, en 25, toen het Joodse
nog wel mensen worden ge- bevolkingsbestand van ÏIO.OOO zle-
len bijna In zijn geheel de dood
vonden, die niet in de illiga- was ingevoerd,
liteit, of in het concentratie- De grots verraders. 00k wtl „v.
kamp hebben gezeten, die Münner" genoemd, en de mets en
nicmanH ontziende handlangers
Dc „kopfpremie" een IJselij
ker woord kon wel niet worden
uitgedacht bedroeg 7,50 per
persoon, toen er nog veel Joden
Ffir die Rkhtlgkelt der ÜbernahtBt:
Vcrwaltung
/Ê*U O «Uk»
Fe $Jj&e 3
B. d S
Zah Istel le- Aussensf el te
Amsterdam
tg APR I94J
Empfanflsbescheinigung
nooit hebben moeten onder
duiken, of die de bezetter
nimmer een voet hebben
dwarsgezet?
De bescheidenheid, die juist Yflh dhei. f
op het vlak van de persoonlijke
niemand
zijn na de oorlog gestraft,
werden terechtgesteld in totaal
ongeveer veertig of voor goed.
wat in het gunstigste geval wil
zeggen: veertien jaar. in de kerker
opgesloten.
Men hoeft echter beslist geen
Waals. Poos. .Slagter.
te helen om
Judasrol te hebben vervuld.
dried, of de persoonlijke belere- Elke morgen kwamen er op het
nis past, lijkt zoek te zijn. SD-burcau aan de Ams'.erd.rmse
behalve bij mensen, die wérke- Euterpestraat annonieme verraad-
lijk hebben geleden en gestre- brieven binnen, tot twintig tege-
detls De zwarte bladzijden, die lijk. Het zelfde gebeurde in andere
opslaan voor wat belre/t ie zijn heb-
verhouding tot vriend en vij- ben dan ook nooit voor hun schuld
and. schijnen vergeten te wor- geboet,
den. De eer neemt de plaats van
Vmi der ZaMstelle deajM-S.
In Wotim
Dieser Betrag ï*t vorschyiMltfïe au Judwweri
tezargd, nok de gedrukte ku
i IBÈfiisÉii
vijf joden kreeg de
„De stormramp staat als
boekwerk in de kast",
schreef Okke Jager in een
gedicht, enkele jaren na de
watersnood van februari
1953. Hij wilde daarmee
zeggen dat het Nederland
se volk na de slaande hand
Gods alweer was overge
gaan tot de orde van de
dag. De ramp was een boek
geworden, dat je ter hand
kon nemen als je wilde,
maar dat evengoed geslo
ten kon blijven.
Anthonie Donker, met me
dewerking van drs. E. G.
Groeneveld, heeft een zo vol
ledig mogelijke verzameling
van verzetsverzen bijeenge
bracht in een paperback, ge
titeld V in vers. een uitgave
van A. W. Sijthoff te Leiden
„in lief herdenkingsjaar
19H5" (188 bic., f5.90). Ook
het verzet staat reeds jaren
lang als boekwerk in de kast
en de verzamelde verzets
poëzie kan nu een plaats
daarnaast krijgen. Uit de
versregel van Okke Jager
sprak verwijt. Maar nu de
watersnood al twaalf jaar
geleden is, heeft het boek
over de stormramp geen ont
dekkende functie meer: men
kan integendeel blij zijn dat
het er is. Hoeveel te meer
geldt dit van de historische
werken over het verzet en
nu ook van de verzamelde
verzetspoëzie. Er is inmid
dels immers een geslacht op
gegroeid dat zich van de
stormramp misschien iets.
maar van de bezetting en het
verzet uit eigen ervaring
niets kan herinneren.
het verzet; de verzetspoëzie
binnenkant. Beide vullen elkaar
aan. Dit te meer. omdat in dit
nieuwe verzamelwerk van An-
thonie Donker de verzen zoveel
mogelijk gerangschikt zijn aan
vendien is. ook alweer zoveel
mogelijk, aangegeven wie de
eigenlijke auteur van de ge
dichten is en waar ze oorspron
kelijk verschenen zijn. Een
aantal verzen is anoniem geble-
Nadering
De bundel bestaat uit drie
afdelingen. Het Woord Vooraf
zegt: „In de eerste afdeling zijn
enkele gedichten opgenomen
van voor 1940, waarin het
naderend onheil wordt voor
zien. Enkele verzen uit de
tweede afdeling zijn nog „le
gaal" in tijdschriften vroeg in
de oorlog verschenen, enkele
aan het slot dateren van na de
bevrijding." Drs. Groeneveld
heeft gezorgd voor de beknopte
beschrijvingen van de feiten,
die tot het schrijven van de
verzetsverzen aanleiding heb
ben gegeven.
De binnenkant van het verzet
dus. De stem van hart en
geweten, sprekend via de in
het verborgene schrijvende
hand. De hand van echte dich
ters van groter of kleiner for
maat, zoals A. Roland Holst. H.
Marsman. Anton van Duinker
ken. Anthonle Donker. M. Nij-
hoff. Ciara Eggink. P. N. van
Eyck. Jan Engelman. Fedde
Schurer, Jan H. de Groot. Jan
Campert. J. W. Schulte Nord-
holt, S. Vestdijk. H. M. van
Randwijk Muus Jacobse M,
Mok, Han G. Hoekstra en ande
ren: de hand ook van vaardige
rijmers zoals Melis Stoke en in
het algemeen van ontwikkelde
mensen wie de nood tot dichter
had gemaakt: de hand ook van
de ongeletterde zoals Jaap Sic-
kenga. die de ontroerende wijs
heid neerschrijft van iemand
die, hoe Jong ook, in het
gezicht van de dood zijn ge
moedsstemmingen analyseert:
Ons bedreigt
Ti andere dood
dan 't lood -
Onverschilligheid,
wie daaraan lijdt.
sterft voor zijn tijd.
Op de achterkant van de kaft
leest men o.a.:
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiimiii
iiiiiiHiiuiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiimiiimiiiiiiiiiiiHiiii
de schade in. We geloven
zelf. als we hele, of halve
onwaarheden maar geloofwaar
dig kunnen voorstellen.
Geen volk bestaat louter en
alleen uit helden. In feite zijn er
slechts weinigen, die moed en
zelfverloochening kunnen opbren
gen, die tot net bittere einde in'
hun zaak kunnen geloven.
Bezet Nederland maakte hier
geen uitzondering op. F,r waren,
vooral in de eerste jaren, maar
enkelen, die z'ch met hand en tand
tegen de Duitsers verzetten. Dc
weerstand, op welk front dan ook.
was gering. Men dacht aan het
hachje en aan het basntje: men
liep dc beste vaderlanders voor de
verschijnt zij iedere dag opmaoht. Ook zijn er verschillende
Walging
Dezer dagen hebben
stijgende walging in e«
gebladerd, waarin enkele
meestal tussen
Signalement...."
„In denummer 22. alhier, is
met een nest van samenkomsten van de
map ondergrondse. Zeer gevaarlijke
deze personen voor de Duitse Weer-
Miljoenen Nederlanders stonden
gehoorzaam langs het lijntje. In
het ambtelijke apparaat stuitte de
ondertekening van de zogenaamde
Ariërsverklaring op te verwaarlo
zen tegenstand. Politie-agenten. die
overigens niet „fout" konden wor-
den genoemd, verleenden hand- en
spandiensten bij het oppakken van
Joden, onderduikers en gijzelaars.
Op de arbeidsbureaus en in de
kantoren voor de Burgerlijke
Stand werden ijverig namen gere
gistreerd en gestaffeld. Als er
metalen moesten worden ingele
verd. of radio's, stonden bij de
betreffende gebouwen lange rijen
mensen. Als men zich melder
moest, voor de ..Arbeitseinsat'"
bijvoorbeeld, ot voor ander weri
ten behoeve van de Duitse ooi
logsmachine. liet nog geen
politie-agenten bij betrokken, die
er dagelijks komen."
„Wanneer de radio niet te vin
den is, kijk dan eens in een kastje
op de trap".
terrorist. verbergt wapens
achter in zijn tuin, grote garage
Spoed gewenst".
Grote gevolgen
Dit is slechts een kleine bloem
De Groningse hoogleraar
in de sociologie dr. P. J. Bon
man heeft zijn grootse werk
HP is BHH> cc.. «WCI..C voltooid. Na zijn veelgelezen
lezing uit het kleine verraad (met Revolutie der eenzamen (al
vaak grote gevolgen!) dat dagelijks jn gewijzigde 31ste druk ver-
door onbekend gebleven Nederlan-
ders werd gepleegd. Over de chan- schenen) en zijn boeiende
teurs zou een apart artikel te Vijf stromenland vijftiend
scnrljven zijn. Tientallen landgeno- uJ,,.. i
ten. die nooit opgespoord werden, dl UK wei d giOtldig herzien).
hebben Joden aan de Duitsers is nu het sluitstuk van de
overgeleverd, na hen eerst tot de
laatste cente hebben uitgepersl
Het zelfde
die grote
voor het aanbrengen
grondse werkers, op
een prijs was gesteld. De meesten
van hen zijn echter wel gegrepen. Deze nieuwe „Bouman" ver-
omdat de nazi's er zo'n ,/grundli- dient dezelfde belangstelling als
che" wijze van administreren op de twee eerstgenoemde werken
nahielden, met getekende kwitan- hebben ontvangen. In de
oen enkele dag. een willekeurige
dag. Een oktoberdag op de grens
herfst, vierentwintig
als kort tijdsbe-
Itrilogie van de pers gekomen: onopvallende
geldt eoor de mensen. Een onzer dagen, uitgegeven stek. waarin eigenlijk niels ge- man, die In
geldsommen ontvingen 400r yan Gorcum, Assen beml' ™uK°heïï
vuur uci aanbrengen van onder- j_„ prestaties neet
grondse werkers, op wier hoofd (oJb blz., f 12,50). Di
al.
plaats omdat het een ..echte" Bou
man Is. daarnaast omdat het on
derwerp bijzonder boeiend is. Hel
Vergelijkingen
epistels in hun originele staat
bijeen gebracht waren. Sommige
waren beduimeld en groezelig, en
nog nauwelijks tc lezen: andere
droegen het forse stempel van een
Nederlands politiebureau, of van
een „Dienststelle" van de SD.
Er waren enkele duidelijke pun-
?n van overeenkomst. Het schrift
n de verrader bijvoorbeeld was
bijna elk geval geposeerd. Ver-
er ontbrak overal een onderteke
ning. Onder het „Hoogachtend"
dat niemand had vergeten, stom
op z'n hoogst een term als ..Er
Zo zouden we kunnen doorgaan.
Midden in de oorlog seinde
tevreden Seyss-Inquart naar Ber
lijn dat de Nederlanders blijk
Van drs. W. C. M. Kloppet
urg's „Muziek door dc
euwen" zijn nu de laatste twee
delen verschenen en het geheel nei ,mi.r—wv
uitmuntend en veel- recht uitvoerig besproken
eet alléén maar Hanslick c
Vletzschc tc citeren en dit
zacht gezegd, wel heel eenzijdig!
Jalouzie
zijdig handboek der muziekge-
De motieven, zo deze aan de schiedenis werkelijk een der
given een „erstaunlichc Mcldungs- orde kwamen, hielden nauw ver- beste, die er in onze taal ge-
freudigkeit" tc beatten. Het gros band mei betoustüjitstierttou- schreden etjn.
tompen. Jalouzie omdat de an
der nog een radiotoestel had. of Deel drie beslaat de tijd
kennelijk betere voedselbron-
Rel impressionisme wordt t
jcht uitvoerig besproken evenal
de reactie op het impressio nismc
zoals verpersoonlijkt in de won
derlljke figuur van Erik Satie
in dc figuur van Jean Coctea1
omposltle gesticht heeft, en wl.'
ouden het ook sterk willen aan
bevelen bij belangstellende ama-
■Mtrs, die de muslca hodlerna meer
-n meer in de concertzaal en door
dc radio te horen krijgen.
etmaal, een enkele keer
maar bekeken van uit dc gemeng-
Eigentijds
Bouman is een knap schrijver,
die dc kunst verstaat de lezer te
dwingen om tc lezen wat hij te
zeggen heeft. HIJ betrekt de lezer
ineens en direkt bij sijn onder
werp, hij laat hem In allerlei
•itltuaties en omstandigheden zich-
leve
is van dc hand
die
Tot de
i behan-
decd wat de Duitsers bevalen.
Vergeleken bij andere be.ctte go- kmnel,jk belere voed,e,brmi. „Irc. 1815 tot circa 1914
bieden behoefde het Germaanse nen Raat vanwege een persoon- delt dus de Romantiek
gezagsapparaat slechts klein tc fijfcc vete. Rancune door een ÏÏST'tXJSm-'L,ilfet
r- „v ziek. Terecht merkt drs. Kloppen-
ze<len nederlaag. Er waren burg op, dat begrenzing en inde-
Na de oorlog zijn verdere verge- bij, die nog bijkomende tips jing van het tijdvak der Rrni.tn-
lijkingen gemaakt. Verhoudingsge- gaven om het Judaswerk vooral tick nog altijd menig probleem
wijs telde het kleine Nederland niet te laten mislukken. stelt. „Wij moeten ons _«ovd bc-
meer landven-aders in de gedaante wust zijn dat de Romantiek g.'tn
van N.S.B.-ers en sympathisanten nHei toestel staat boven in een definieerbare stijl is, .rasr c<n
(100.000) dan andere landen, die kast die een dubbele bodem geestertiouding. De grote .omanti-
onder het juk van de nazi s door heeft", las een blocnote-velletje, sche beweging van de 19e eeuw
moesten. Absoluut gezien leverde _Elke avond wordt er in de vindt haar voorsprong in de 2e
Nederland een groter contingent ciaapkamer door twee landverra- helft van de 18e eeuw Maar
SS-crs. OT-ers. Landwachters en ders naar de Engelse zender ge- men moet in de geschiedenis nu
andere gemilitairiseerdc hulp- luisterd". eenmaal altijd werken met etiket
krachten dan welk ander bezet VoQr een Unkc doortastende ten en een eigenlijk vrij willekeu-
gebied ook. It.,v rechercheur", aldus een briefkaart- rig gekozen ujdsafpaling. Drs,
je. ..is er in dat huis heel wat te Kloppenburg kiest dan ook de
a"'* ~r\ Tiin «f® „on ovnnrt ontmaskeren Vooral de kelder nieest praktische oplossing n.l. dc
werd gevoerd, zijn we een avond mQet onderzooht worden en de indeling in vroeg - tot 1850.
hoog tot 1895. en laat-romantiek
,.o,.rBrf«re nf uei-roaH tot 1914, maar „zelden heeft
srhtvvpn weer' verraad tijdperk in de muziekgeschiec,
1944 Anne Frank en haar huisge- sters sdireven weer- zo-n groot aantal uiteenlopende
nbttn „resteerde. De m.n sei toen «turen tckend als de Romantiek"
willen leiden Geloof niets wat hij
filet is 't beste 's avonds binnen Onbarmhartig
te vallen. Dan is iedereen thuis."
„Dat handelt in bonnen en le- WTJ kunnen uiteraard_niet nier
beiden aanleiding zijn geweest tot oYL m,,,uv v 1YY,
het ontstaan van ds_ ..Örotipe des Sctoutm ..Mustek keo„,„
Six". Honeg-gei
Auric. Durey
Twintigste eeuw
Deel IV draagt als ondertitel
„Muziek van de 20ste eeuw":
„musica hodierna" of hedendaagse
muziek preciseert drs. Kloppen-
Hij houdt deze heden
daagse muziek zorgvuldig bulten
zijn gezichtsveld:
Schönbcrg. Webern
men niet eens voor. Maar hij gaat
dan ook van een geheel andere
basis uit. Hij wil aan muzieklic-
vende leken voorlichting gever.,
die niet te technisch is maar die
helpt om muziek beter te leren
kennen. Hij vertelt dus
begrip. Welke stroming geeft ken-
merkend karakter aan de heden-
daagse muziek? Öat is de
Tijdens het proces-Rajakowitsch. f®1
jat in februari/maart in Wenen J
werd gevoerd, zijn we een avond onaen
-bij Silbcrbauer geweest, de Oos- ^oei 1on°®r'
tehrijkse SD-er. die de leiding van bergplaats
het overvalcommando had, dat in Andere vt
de bekendste componis-
nese muziek'' Dat is d« seriële lcn ee" biografie waarin vooral de
wcrlwijze. Daarnaar richt" hij dan Pe"onal ..,ouch" nie: vergeten
ook dit deel in en hi j wijkt wordt alles zo eenvoudig moge-
zodoende af van de behandeling in Hij veronderstelt wel. dat
het ni'ürïrnt# rlor»l Hf>r milsicoloai- ueze leek IÏ1U
afnemen".
Verbindingen
308 blz.
algen
ƒ10.1
verfrote Aiel der musicnlusi- dess Iscfc musljk toten -
handboeken. Betonnen wordt veronderstelling waarmee
Schönbcrg. Webern. Berg. Paul
tijdperk in dc muziekgeschiedenis "J4— sSSfe
de bittere ervaring leert.
iets heel merkwaardigs,
„Als u. zonder Wenen te ken
nen." stelde hij, „opdracht zou
krijgen enkele personen op de
vierde verdieping van een gebouw
aan de Graben te arresteren, zou u
dat dan kunnen? Ik wed van niet
U kent de situatie daar niet: u
weet niets van de indeling van de
betreffende woning af. noch van
de eventuele aanwezigheid van een
adhteruit-gang. of een vluchtweg.
sche handboeken. Begi
dus met een uitgebreide uiteenzet-
ting van de tweede Wecnse school: blUWW M
SnhKnhWohArn p.rro Paul Schouten heeft uiteraard
moeten maken bij het behande-
i-Wifhifail" Striinlns lcn van de stof en over het
sky uitvoerig oespróken in hel hiV-®n verstand.!?.c
hoofdstuk Rusland cn Bartok
Deskundigen op het gebied
Zo verghTg het ook ml). Bij dé wijl ,.s sr één moc.co dragen"
Ams-if. Emtiir on ftp ..Nog 9tecds gaat me\rc
vensmiddelen. Alle buren hebben -n dft korte bestek de Romantiek
aan dl ebandiet de dood" 5en,*n,(!f11e".."" ,d.' h,nd v,".a'i
.Daar beneden In de kelder, deel. Wi) sljn net trouwens met de
aitten nog twee Joden. Ze hebben elenswljse volkomen eens^^l^mor'.
nog de brutaliteit zo nu en dan op bet ons -
straat te komen. Zonder ster. ter-
anderen, die bij'Taar "waren."werd voort met het helpen
ik geassisteerd door acht Neder- aan burgerkleren om
lAndse rechercheurs. Ze kenden Zij woont,
het huis en de omgeving op
duimpje. Als
^pweest. had
goed zijn
We
...Wilt
bij waren onderduikers
kunnen uit- Itwee zoons)."
„Zaterdag jl. is doorgegev
éten het helss- sl te goed. een tekere me)uHrouw.
jeen cr zelfs nog
het hart. dat de figuur
Richard Wagner wel erg on
barmhartig in het zonnetje gezet
wordt. En het mag toch heus wel
eens hardop gezegd worden, dat
Debussv óndanks zijn verbale af
keer van Wagner niet aan diens
invloed is ontkomen, óók niet In
laten haien de ..Pelléas et Méllsande". Alban Verhelderend
Berg weet overigens ook van
dat Wagner's invloed mee te prate
tdstuk Rusland en Bartok in *®}j" 5®d??£rK#
hoofdstuk Hongarije. Een logi- ^f£d®",de_-»eto \\at minder
sohe ordening! Een tweede plus-
punt van dit deel ligt hierin, dat )e5*ïf Li «.fff ï.ifi!
drs. Kloppenburg erin geslaagd is Srpi? Maar aLJ
in begrijpelijke termen dc dodeca- n^r Hp
fonie en de daaruit zich ontwikke- dat_. ®r «I tr,
lende compositiemethoden duide- APnH/L.nnln 7n 7.1
lijk te maken. Zijn uitleg en tg.nn.n i^ a.ni^t
samenvatting kunnen als voorbeeld d|;_ genieten
voor menige programma-toellch- £ljn 8
Zo maar een dag uit het leven onderwerp uit van een aa
a- ,o, hoofdstukken. De pocket werd
van de wereld! Die kleine, grote gegeven met gteun van het P
ng dienen, met name in zijn
hoofdstuk over Frankrijk, waar
dus als voornaamste figuren Oli
vier Messiaen en Pierre Bouler
verschijnen.
r Jo-
de mond.
Voor velen zal het lezen vin dit
deel bepaald verhelderend werken
in de verwarring, die dc nieuwe
„Muziek door de ecuwen", deel
in en IV. door drs. W. C. M.
Kloppenburg. Uitgave N.V. De
Arbeiderspers en Broekmans S,
Van Poppel. Amsterdam. 1964/
1965; (resp. 221 pg. en 248 pg.
(ƒ8.90 per deel). „Muziek kennen
en genieten", door ft. Schouten.
Uitgave J. B. Wolters, Groningen.
1964. (310 blz., 14,90)
wereld, ook die wonderlijke
reld. Bouman daalt er in af, mengt
zich onder hen. die haar bewonen,
en signaleert, en hij tracht verbin
dingen te zoeken.
„Drie werkloze metselaars uit
Croydon, die een underground-
ticket naar West-End hebben ge-
Bernhard-Fonds. (137 blz., ƒ3,50)
In gesprek met de ander, r
dr. E. van der Schoot. Uitgave
G. F. Callenbach NV. Nljkerk
(Rotonde-reeks).
Zowel voor wie beroepshalve als
•oor wie als neventaak (bijvoor
beeld ouderlingen) gesprekken
a\THO\ir. noyKER
sternar en publiek zelden of
nooit :o klein geweest als
tijdens de oorlog. Ivoren to
ren bleken al evenmin be
stand tegen het geweld van
de bezetter als schuilkelders
of achterhuizen. Ook dichters
gingen gebukt onder de ti
rannie en terreur. Meer dan
ooit. vond het volk in u>at zij
schreven zichzelf terug. De
kunst, en met name de poë
zie. werd weer volkskunst,
ook in die zin dat uit het
volk mensen opstonden die
voor het eerst in hun leven
een gedicht schreven."
Achtergrond
Poëzie ontstaat altijd tegen
een achtergrond. De achter
grond verandert: de woorden
blijven staan: scripta manent.
Bij gewone poëzie komt het er
nu opaan. dat die woorden in
zichze'f zo sterk zijn. dat ze die
oorspronkelijke achtergrond
kunnen ontberen. Dit bedoelde
Marsman, toen hij het had over
„woorden, stuk voor stuk ge
zuiverd van de ti)d." Hier ligt
precies het verschil tussen ver
zetspoëzie en ..gewone" poëzie.
Marsmans definitie geldt voor
gedichten in het algemeen. Be
zien wij de bundel op haar
poëtisch gehalte, dan valt op
hoezeer het de kracht van de
verzen was, gelegenheidspoëzie
te ziin. De gedichten schreeu-
willen zijn. Er Is één uitzonde
ring. A Roland Holst. Zijn
poëzie is. als ik het zo zeggen
mag. para-historisch. Zijn geest
sgt de schrijver in zijn ..Voldoende werkgelegenheid",
„een afdaling naar het schrijven de kranten. Dat kan men
lar het voorhistorisch he- wel zeggen. Wie zo in de buurt
ook
erschouwt alle tijden; daarom
n dr. B. Wielcnga hem
literair profeet nebben
wel wat
i te vertellen. Soms vervallen
3ar gewoonte. :n schimpscheu-
lan het adres van een voor
de laatste week
aanmerkingen op hun
heeft gemaakt. Had hij
ellende dag een wenk gekregen om hen tegen
waarin niets bijzonders gebeurt, is de winter opzij te zetten? Moeien
in het boek in 24 hoofdstukken daarvoor motieven worden ge-
verdeeld. naar de klokketljd. Het zocht?".
verhaal loopt van 0.00 uur tot 24.00
uur, van nacht tot nacht. Een onzer dagen, t voorhisto
risch verleden - dr. Bouman
Het leven der wereld eedurende hecft „j,, t>>k voortreHelijk
volbracht.
Nieuwe boeken
voor U besproken
Man en vrouw, door dr. C. J.
B. J. Trimbos. Uitgave Paul
Brand. Hllversum-Antwerpen.
elf zien. Want dit boek is een Trimbos, die ook buiten rooms-
ieentiidsboek katholieke kring bekendheid ver
kreeg door zlin progressieve
Zijn schrijftrant is boelend. Zo ideeën omtrent de seksuele ver
maar een citaat uit het hoofdstuk houding tussen man en vrouw. In
2.00 uur tot 3.00 uur: „Nachtelijk de ondertitel „De relatie der sek-
verkeer. Dal betekent dc doorbre- sen in een veranderde wereld
king van overdag geldende regel- heeft dr. Trimbos rijn lijvige boek
minder geoefende maat. Het ritme hapert. Verbin- samengevat. In feite behandelt hy
dingen worden met verminderde twee thema's: de ontwikkeling tot
frekwentle onderhouden, ook al en dc ontwikkeling van de huidige
omdat veel normale aansluitingen opvattingen over dc seksualiteit,
wegvallen, 's Nachts reizen dwingt uiteraard gemeten naar historische
•aarding van beperkte J
i moderne religieuze normen. Dc
Berg"' ko- gelijlTheden'slechts "de"zeevaart positief kritische beschouwingen
r hij gaat kent eigen tijdschema's, vrijwel los van dr. Trimbos, die geen enkel
van de bijna overal voorkomende probleem uit de weg gaat. getuigen
tegenstellingen tussen dag- en van grootse visie en diepe bewo-
nachtvcrkeer. Ook het lange a- genheid. Een boek. dat stellig ook
standwegvervoer misschien, dat ran betekenis is voor protestantse
zelfs oen zekere voorliefde toont lelds- cn raadslieden omdat het
voor dc nacht, die de verkeers- hun in de gelegenheid stelt hun
drukte op grote autowegen doel eigen zienswijze t
erkende expert.
igei.
hetgeen hij waarneemt arbeidsproblemen en alles wat
„De Holland-Wenen Expres heeft daaraan vastzit hebben hun visies
1 25 Regensbure Gten In. «n
dikwijls voorkomende onvrede in
drukwekkend station. Vrijwel lege d0 welvaartsmaatschappij, deelnc-
perrons. Toch stapt hier een groot ming in dc macht van de onder
gezin in. Zes kinderen tussen drie neming (als middel tot creativiteit)
problemen bij geestelijk ge
stoorden en creativiteit als vorm
i hulpverlening maken t
genoemd. Deze distantie ont
breekt bij de andere dichters
volkomen. Zij waren om zo te
letten blij door de tijd en de
omstandigheden eens flink bij
de lurven te zijn gepakt, zodat
ze als uitingsinstrument konden
fungeren voor het hele ver
drukte Nederlandse volk. Zo
lang hadden ze het gevoel
gehad een antwoord op een
nieNgestelde vraag te zijn. Nu
ineens kregen ze een centrale
functie.
Sentiment
Cm
dichten schreven. Do verren
zijn niet tot spreekwoorden
geworden. Maar dc brede kring
van clandestiene lezers herken
de het sentiment. De gedichten
zijn evenwel tezeer gebonden
aan hun actualiteit om. los van
de achtergrond, als zelfstandige
verzen voort tc leven. Daarom
horen te ook bij elkaar on
daarom horen ze ook in de
boekenkast te staan naast de
historische werken over bezet
ting en verzet. Ze geven aan de
documenten de adem mee van
de lijdende, strijdende cn niet-
capitulerendc Nederlandse
mens. Om die reden heeft het
ook geen zin kwaliteitsonder-
schoid te maken. Wat wel op
valt is, dat metrum en rijm
voor zulke poëzie onmisbaar
zijn. En wat ook opvalt is, dat
ze niet op zangwijzen zijn
geschreven en niet. zoals inder
tijd de Geuzenliederen, gezon
gen werden. Zo is ook de
verzetspoëzie niet ontkomen
aan de algemene literaire con
stellatie, waaronder zij tot
stand kwam: dichtkunst, losge
raakt van de zang. Dit spcciall-
serlngsproces Is sindsdien nog
verder voortgeschreden.
Kortste weg
Met eerbied herleest men
deze spontane reacties op
verdrukking, bloedige wille
keur en nationaal lijden.
Hoezeer is deze uitgave op
haar plaats! De opgroeiende
jeugd heeft andere proble
men, maar de verstandigen
onder de jongeren zullen
eens begrijpen dat er geen
dommer houding is dan de
onhistorische en dat de ver
zetspoëzie naar het hart van
dat verleden de kortste weg
blijft.
C RIJNSDORP
Prins wondermiddel werkt. De schrijver.
hervormd predikant te Utrecht
bovendien docent in de psycholo
gie van het gesprek aan de
Utrechtse universiteit, legt er Juist
de nadruk op. dat zijn geschrift
niet als een receptenboek moet
worden beschouwd, maar eerder
als een poging zich als auteur en
lezers samen te bezinnen op vra
gen die voor een vruchtbare ge-
spreksvoering van belang zijn. Het
boekje wil eerst aan het denken en
daarna aan het doen zetten. (125
blz., ƒ4.90)
