In Roeanda staat lectuurwerk
nog maar in de babyslofjes
Zelfs taalregels nog niet vast
ZONDAGSZIEKTE
Behalve goedkoper is
het ook veiliger
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 17 APRIL 196s||
.(Van onze kerkredacteur
Jan J. van Capelleveen)
,,Dag meneer, ik ben
Ireentje", zei de kleine
Roeandese peuter par
mantig tegen ons in het
Nederlands. Maar daar
mee was haar moed dan
ook op en verborg ze zich
achter haar stoere pleeg
vader, de gereformeerde
predikant Jb. van der
Neut. Breed lachend stak
hij ons zijn hand toe en
zei: „Welkom in Roean
da". We stonden voor een
lage, halfronde douane
loods van golfplaten op
het kleine vliegveldje van
Kigali, dat nog altijd
buiten de grote vlieg
routes ligt.
Na Kenia en Zambia waren
we ineens in een andere wereld.
Hier geen wolkenkrabbers en
geen fabrieksschoorstenen, maar
wel een hartelijke kleine Neder
landse gemeenschap, die ons
binnen het uur in haar kring
opnam. Hier vonden we .ook een
andere wereld op lectuurgebied.
Ds. Van der Neut, die de leiding
heeft van het jonge lectuurcen-
niet zo naar een dnikkerij stappen boekje voor jonge mensen over
met een manuscript en vragen: dc verhouding van de geslach-
„Wilt u dit drukken?" Je kunt het ten Er werden er 500 van
natuurlijk wel doen. maar _de gestencild, maar er zal een
nieuwe druk moeten komen,
want het is al bijna uitverkocht.
i de kleine staatsdruk-
directeur
kerij en ook de man van c
Uneseo-drukkerij zal zeggei
„Neen." Hij wil wel helpen,
kan het niet, want hij' heeft ai Zon boekje kost vijf frank
persen te weinig voor het rege- dat is ook ongeveer het meeste
rlngsdrukwerk
boekjes.
de school- wat de mensen in dit land op het
moment voor boeken en brochures
kunnen betalen. Toen het land
Natuurlijk moet er een drukkerij zelfstandig werd, had slechts één
komen. Daar wordt ook al aan procent van de bevolking een vast
gewerkt. De heer S. Fokkens uit inkomen. Economisch gezien staat
Voorburg is benoemd als commer- het nog aan het begin Van een
cieel directeur en ontwerpt op het zeer lange weg. Pas als de econo-
ogenblik plannen. Maar daarop mie opgevoerd wordt zal de bevoi-
wilde en kon ds. Van der Neut king in staat zijn om duurdere
niet wachten. En zo begon hij zijn boeken te kopen. Maar
lectuurarbeid met !1~
Open graf
Wat is het symbool van het
christelijk geloof? Voor de
rooms-katholieken het cruci
fix, het kruis met Christus er
aan. Daar heeft de reformatie
nadrukkelijk „neen" tegen
gezegd. Maar het kruis is
gebleven, het lege kruis.
Vraag echter een Afrikaanse
christen naar het symbool
van het christelijk geloof en
er komt iets heel anders. Op
het vormingsinstituut van de
Afrikaanse kerken Mindolo,
in Zambia worden niet alleen
jonge journalisten opgeleid.
Er is ook een speciale cursus
voor jonge tekenaars en
schilders. Zij zullen straks de
boeken moeten illustreren die
geschreven worden door
Afrikanen. Zij zullen mede
werken aan de nieuwe bladen
die nu nog gesticht moeten
worden.
Deze groep van jonge mensen
kreeg in het begin van de
lijdenstijd de opdracht om
een plaat te ontwerpen, waar
in de centrale gedachte van
wat Christus voor ons deed
naar voren zou komen. Ieder
moest dat op zijn eigen wijze
doen.
Het opmerkelijke was dat de
acht studenten onafhankelijk
van elkaar allen met hetzelf
de gegeven kwamen. Zij pro
beerden allen het geopende
en lege graf uit te beelden.
Toen we hun een paar weken
geleden tijdens ons bezoek
aan dit instituut, vroegen
waarom zij juist dat onder
werp hadden gekozen en niet
bijvoorbeeld het kruis,
woordden zij unaniem: „Maar
het christelijk geloof is toch
veel meer dan het kruis
alleen! Door het geloof ont
vangen we het nieuwe, het
eeuwige leven. Dat kan toch
alleen maar gesymboliseerd
worden door het open graf!"
Waarom spreekt ons het kruis
en hen de opstanding zo aan?
Is het misschien omdat wij
toch geneigd zijn om terug te
kijken naar ons leven dat
verzoend moet. worden, ter
wijl de Afrikaanse christenen
geneigd zijn om vooruit te
kijken naar het nieuwe leven
dat zij in Christus hebben
ontvangen?
In Boeanda wordt wat Frans,
maar hoofdzakelijk Kinya-Roean-
da, het Roeandees, gesproken. Van
een literatuur is nog geen sprake.
Pas in 1933 verscheen het eerste
boek, een vertaling van de Pel
grimsreis van Bunyan. Het is nu
reeds lang uitverkocht. In 1957
verscheen eindelijk de volledige
bijbelvertaling. Maar die bijbel
schoolde arbeider.
De mannen kunnen aan de ont
bijttafel niet wegduiken achter het
ochtendblad. Er verschijnt zelfs
niet eens een dagblad. Daarom zijn
de mensen vooral afhankelijk van
de radio. Maar daar wordt goed
naar geluisterd. Toen wij ten
minste de leden van de Nederland
se „kolonie" ontmoetten, zeiden zij
allemaal hetzelfde: „O, u bent die
drie journalisten waar de Wereld
omroep het over had. We vroegen
ons al af of u ook Roeanda zoudt
aandoen."
Terreinzendeling
Ds. Van der Neut (32 jaar)
kwam in 1962 als terreinzende-
ling naar dit land. Maar al
spoedig deed de Raad van Roe
andese Kerken, waarin de
anglicanen, presbyterianen, bap
tisten en methodisten samen
werken, een beroep op hem om
het lectuurwerk op te bouwen.
Hij begon er heel aarzelend en
eigenlijk wat tegen zijn zin aan.
Maar toen hij de reacties hoor
de op het eenvoudige gestencil
de blaadje, dat hij iedere
maand uitgeeft, werd hij en
thousiast. Hij had een vorm
gevonden waarin hij het evan
gelie kon uitdragen en christe
nen kon opbouwen, die veel
meer mensen bereikte, dan hij
ooit door zijn prediking zou
kunnen doen.
Ook in dit land. waar nog
vrijwel niets te lezen is, ontdekten
we een leeshonger. De regering
geeft twee maa per maand een
krant uit, de rooms-katholieken
hebben een eigen klein weekblad,
maar voor de 150.000 protestanten
was er niets. De gereformeerde
zending heeft zich geheel achter
dit werk gesteld en reeds 200.000
gulden bijgedragen om tot een
goed geoutilleerd centrum te ko-
Pionier
Enthousiasme en financiële steun
uit het buitenland zijn echter nog
niet voldoende om tot een werke
lijk goedlopend centrum te komen.
Dat ontdekte ds. Van der Neut, die
als een echte lectuurpionier de ene
horde van moeilijkheden na de
andere moest nemen. Voor alles
moesten de kerken voor het idee
van christelijke lectuur gewonnen
worden, want zelfs daar leefde de
gedachte: „Is dat nu wel allemaal
nodig?"
Natuurlijk begrepen de ambts
dragers wel dat bijbels en gezang
boeken nodig
klein en
i het hart
1 n Afrika. Het bestaat uit gol
vende heuvels en vrij hoge ber
gen die het land de toeristische
bijnaam van „Tropisch Zwitser-
land' hebben geschonken. Van
de slryd die hier enige jaren
geleden nog heeft geivoed tussen
de twee bevolkingsgroepen, is
niets meer te bespeuren. De be
volking wuift hartelijk naar iede
re auto die voorbijkomt. Slechts
hier en daar langs de weg moes-
cade van de politie, de laatste
herinnering aan de onrust van
enkele jaren geleden.
Roeanda is bet kleinste, maar
tevens het dichtstbevolkte land
van jong-Afrika. Op een grond-
iied iets kleiner dan ons land
huis
bekend.
miljoen
Rond de eeuwtvtsseling was dit
land in Duitse handen. De Vol
kerenbond tvees het echter als
mandaatgebied aan België toe.
Hier en daar is dat nog altijd te
bespeuren, bijvoorbeeld aan de
Maria-beeldjes langs de rood-
lemen hoofdweg (zie foto).
Toch is dit land minder be
ïnvloed door de koloniale mach
ten dan andere Afrikaanse stalen.
Kenia bijvoorbeeld is typisch
Engels. Hel verkeer rijdt er links
en in de hotels wordt een groots
ontbijt opgediend. Kameroen
daarentegen is typisch Frans. De
claxon is het belangrijkste instru
ment aan een auto en het ontbijt
bestaat uit een eenzaam hard
broodje met een likje jam. Zelfs
het traditionele kopje chocola
ontbreekt daar niet. En Kongo,
vooral een stad als Leopoldville,
is weer typisch Belgisch. Nog al
tijd zijn de naambordjes van de
straten tweetalig (Frans en
Vlaams). Deze hoofdstad is prot
serig met zijn hoge wolkenkrab
bers, die vaak dezelfde blinde
zijmuren hebben als de huizen
in Vlaanderen.
In tegenstelling tot andere lan
den die wij bezochten, ontdekten
we in Roeanda nergens die typi
sche stadsverpaupering. die je
aantreft in steden als Leopold
ville, Port Harcourt en Lagos.
De hoofdstad, Kigali, is eigenlijk
nog niet meer dan een dorp in
opbouw, met zijn roodlemen stra
ten slechts 800 meter asfalt) en
gezellige bungalows. Dorpskernen
kent dit land nog niet. De men
sen wonen verspreid over de
heuvels, met een eigen tuintje
rond het huis, dat net voldoende
oplevert om het lichaam te
stencilma- economie op te voeren moet de
bevolking zich ontwikkelen en om
zich te kunnen ontwikkelen zijn er
Een avond in de maand is net boeken nodig. De weg naar de
stencilavond. Dan is de kleine njeuwe tijd voert door een doolhof
bungalow-Van der Neut vol men- van vragen en problemen,
sen. De ex-onderwijzer Ezechias
Gatwaza zit achter zijn schrijfma-
chine, mevrouw.Van der Neut legt 06 KOmSt
het papier klaar! Ds. Van der Neut
staat naast zijn miniatuur-rotatie- Maar het land zal zich opwer-
pers. en tien .tegeneen komt Dat gelooft de jonge rege-
mevrouw Ans Verhoef-Link, die 6
vroeger bij het dagblad Trouw ring, die wijs genoeg was om te
werkte, bepalen dat er voor dure auto's
nog geen plaats is, en die de
«..rissen ,o l..e mor«-
een miniatuurblad van zestien pa- lijk stelde. Dat geloven ook de
fiE? SVS.VLIÏÏ de" laatste .ende.in.en en de Roeandese
mededelingen van de regering, christenen. En nu moet reeds de
bevat economische artikelen, zoals hasis gelegd worden voor het
een aantal wenken om de koffie-
produktie op te voeren, het bevat werk van straks,
het irote wereldnieuws,, en nieuws Avond av{)nd werk, E,echias
Gatwaza aan de vertaling van de
kleuterbijbel van Anne de Vries.
Deze man heeft een, door de
nieuws
uit °de kerken, het bevat een
jeugdrubriek en artikelen van
godsdienstige aard.
Drie en een half uur reden we over de roodlemen „hoofd"ueg om
kerkdienst in het Roeandese Kirinda bij te wonen, waar de gerefa
meerde jeugdleider Maarten Hijkoop zich inwerkt, voor hij met ei
nieuw kerkelijk jeugdwerk begint. De dienst was al lang aan de gan
toen we eindelijk aanktvamen en de predikant had juist het slotli
opgegeven (foto boven).
De voorzanger gaf de toon aan en de gemeente zette in. Een or
kennen de meeste Afrikaanse kerken niet. De zang wordt begeleid mj
een tam-tam. In tegenstelling tot de Amerikaanse negers hebben h^
Afrikaanse broeders de neiging steeds langzamer te gaan zingen,
„organist" slaat dan echter wal harder op zijn trom om het jut
tempo aan te geven.
Meer dan vijfhonderd, meest jonge mensen, vuldm de oude in
door Duitse zendelingen gebouwde kerk. Na afloop van de d\
gingen zij niet direct naar huis. In groepjes van vijf of tien bleve
staan praten. Pas enkele uren later zag ik hen over de heuvels
huis trekken, de bijbel en het gezangenboek in de hand. Somm
droegen de beide boeken trots los op hun hoofd. Zij vormen de U
bibliotheek van boeken in de Roeandese taal.
Illllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllji
e Presbyteriaanse Kerk.
i de besprekingen van
van taalgeleer
den. Hij mag daarmee zijn
eigen taal vormen, waarin hij
straks zijn boeken zal uitgeven.
En de volgende morgen komen regering behoorlijk betaalde, baan
de Roeandese jongens en trekken als hoofd van een school opgege-
op blote voeten de heuvels in. ven om secretaris te worden van
Iedere maand gaan de duizend dit lectuurwerk. Hij is pas 34,
nummers grif van de hand en 's maar werd reeds twee maal geko- neni
avonds kun je de mensen voor de zen als voorzitter van de synode j.
ingang van hun huizen zien zitten.
Ze lezen, of ze laten het blad door
hun kinderen voorlezen. En als je Cf, ,A\c,
er dichtbij zoudt kunnen staan dat JlUUic
ZL^ei^da? nofl«ns overenVTÏïenMaar dit vertaalwerk heeft
zijn eigen problematiek. De _.j„
taalregels van het Roeandees sohoenen. Het staat nog i
zijn nog niet vastgesteld, en er zijn babyslofjes. Maar als de sten-
is nog geen vaste spelling voor cilmachine draait sluit ds. Van der
Toen het blad een succes de woorden. Op het ogenbfïk Neut soms even zijn ogen; danziet
werd, waagden ds. Van der bestudeerteen staaiscommüsïe ^faïlen^vSnfhii ^veet
Neut en zijn rechterhand, de deze materie. Kennelijk heeft dat dia tijd komt' ook VOor het
secretaris van dit lectuurwerk, de staat vertrouwen in deze kiein€> lieflijke Roeanda, dit tro-
Gatwaza, zich aan boekjes. Er jonge man, want de regering piSch Zwitserland in het hart van
kwam een uitgave van een nodigde hem uit als gast deel te Afrika.
Boekjes
zijn eigen taal. Het fascineerde
hem zo dat hij er niet in slaagde
het boek neer te leggen en naar
nnpKen nnnifr waren Maar"vépl bed gaan. In de verte kraaide
verder reikt! huu belangstelling «",e
niet Hun interesse beeon nas wer- zan8- toen hlJ het eindelijk sloot.
kelijk te leven toen de voorzitter I?s'-Tan _de,r_i^t,ut had een mede"
van de lectuurcommissie van de strijder gevonden.
Raad van Kerken een nacht .lo-
geerde in de kleine werkkamer DrukkCM
van ds. Van der Neut. Toen hij
naar bed wilde gaan, ontdekte hij Maar nog kon het werk niet
in de boekenkast een hoekje in beginnen. In Kigali kun je maar
Morbus Sabbaticus of Zondagsziekte is een krankheid, die alleen
voorkomt bij de leden ener kerk. Er zijn vier symptomen van die
ziekte.
1 De ziekte belemmert niet de eetlust.
2 De ziekte duurt nooit langer dan 24 uur.
3 Een dokter wordt bij deze ziekte nooit geroepen.
4 Elk jaar eist deze ziekte duizenden slachtoffers.
Voorts kan nog gezegd worden dat de aanvallen plotseling voor
komen des zondags. Des zaterdags kan men geen verschijnselen
daarvan bemerken; de patiënt werkt of loopt rond tot des nachts
over twaalven, hij slaapt goed, wordt gezond wakker, eet een flink
ontbijt, maar tegen kerktijd komt de aanval en duurt dan tot de
morgendienst voorbij is. 's Middags gevoelt de patiënt zich beter,
hij eet een stevig middagmaal, hij leest zijn krant, maakt een flinke
wandeling, maar tegen de avonddienst wordt hij weer onwel en
blijft thuis. Des maandags is de aanval voorbij, hij wordt fris
wakker, is in staat om naar zijn werk te gaan en bespeurt geen
tekenen meer van ziekte tot de volgende zondag.
Uk lezersreacties op recente ongelukken met gas is ons
gebleken dat enige aanvullende voorlichting over de risi
cofactoren van gas en daarbij wordt uiteraard speciaal
aardgas bedoeld geen kwaad kan. Vandaar dat we een
gesprek aanknoopten met een deskundige op dit gebied,
de heer A. van der Linden, adjunct-directeur van het
Gas instituut te Den Haag.
(Van een onzer
redacteuren)
Een bejaarde vrouw in
Meppel gaat naar de keu
ken, wil het gas aansteken,
waarop een explosie volgt,
die de hele keuken ruï
neert. In de Amsterdamse
Helmersstraat waar de ge
meente aan het werk is
ontstaat op een ongelukkig
moment een ontploffing
die ook hier weliswaar
geen persoonlijk letsel
maar destemeer materiële
schade veroorzaakt. In
Gouda rijdt een bromfiet
ser in een omheinde en
met lantarens gemarkeer
de werkput, komt met zijn
voertuig op een blootlig
gende plastic leiding te
recht, die vlam vat. En in
Nijkerk ontploft een gas
leiding
Al die ongelukken van de
laatste tijd kunnen leken bren
gen tot de vraag: staat een en
ander misschien in verband met
het nieuwe aardgas, dat wel
licht gevaarlijker is dan het
aardgas zal nebben -
naar toe gaat met z'n allen
veel voorzichtiger zijn met dat
nieuwe gas?
Twee soorten
Interessante vragen die het
waard maken er eens dieper op
in te gaan. Om te beginnen
kunnen we bi gas twee soorten
ongevallen onderscheiden, na
melijk vergiftigings- en ontplof
fingsongelukken. Welnu, als we
met de giftigheid beginnen dan
heeft aardgas al direct een
bijzonder groot voordeel boven
het conventionele stadsgas. Het
is namelijk niet giftig!
Dit voordeel schijnt nog on
voldoende doorgedrongen te
zijn; op zichzelf is hiermee een
van de grootste gevaren die gas
bij huishoudelijk gebruik ople
vert (hetzij er in dit verband
opzettelijk dan wel onopzette
lijk mee wordt gemanipuleerd)
voorkomen.
Hetgeen overigens weer niet
wil zeggen, dat met aardgas
Drie typen van het bijzonder veilige gasstopconlact, waarin een
speciaal voor dit doel gemaakte slang past. De werking is simpel:
bij hel insteken van de slang is de verbinding tot stand gekomen;
wordt de slang gedraaid dan is daarmee de gastoevoer geopend;
trekt men de slang los dan uordt de gastoevoer automatisch ge-
dan ook geen enkel vergifti-
gingsgeval meer tot de moge
lijkheden zou behoren. Immers
ook dit gas blijft, zoals elke
brandstof, bij onvolledige ver
branding waarbij koolmonoxy-
de ontstaat een vergiftigings
mogelijkheid behouden. Het is
misschien goed om op een
nogal eens voorkomende ver
keerde handeling die onvolledi
ge verbranding van gas tot
gevolg kan hebben te wijzen.
Er zijn mensen die In. of in
de onmiddellijke nabijheid van
hun keuken een douchecel heb
ben laten aanbrengen. Omdat
ze met name in de winter
tijdens het douchen geen koude
luchttoevoer wensen proppen
zij dan het ventilatiegat dat
iedere keuken moet hebben
dicht zonder zich te realiseren
waar dit voo: dient: om niet
alleen wasem maar ook bijpro-
dukten die bij de verbranding
van gas in een keukengeisertje
ontstaan af te voeren.
Open honden
Niet zozeer bfj kortstondig
gebruik maai wel bij langdurig
functioneren (douchen!) zal
zo'n keukengeisertje, dat im
mers geen directe afvoer naar
buiten heeft, door gebrek aan
voldoende zuurstof onvolledig
gaan verbranden met alle el
lendige gevolgen van dien.
Conclusie: Nimmer ventilaticga-
ten In keukens dichtmaken!
Nu we het toch over ver
keerde handelingen met be
trekking tot gas hebben, foutief
ofschoon niet zo gevaarlijk
als het vorige geval is al
evenzeer het 's avonds afsluiten
van zg. muui- of aansluitings
kranen. Het dichtdraaien van
de kraan van het betreffende
toestel is namelijk al voldoen
de. Sluit nier. bijvoorbeeld ook
nog de muurkraan af. dan is de
mogelijkheid, dat bijvoorbeeld
de onzichtbare waakvlam van
een vierpitsgasfornuis open is
blijven staan, om nog maar van
erger, zoals een open oven
kraan, te zwijgen, niet denk
beeldig. Derhalve: 's avonds
voor het slapen gaan alleen
controleren oi' alle knoppen van
verbruikstoestellen zijn dicht
gedraaid is ronduit veiliger dan
daarnaast ook nog alle muur
stand te verande-
Dan nog deze raad: zet nooit
teilen of metalen emmers op
gas. Doordat ze geen vlakke,
maar een randbodem hebben,
gaat zuurstofgebrek bij de gas
vlam ontstaan, onvolledige ver
branding.
Tenslotte de tweede soort
gasongevallen. Men tracht wel
eens „aan te tonen" dat aardgas
minder explosief zou zijn dan
stadsgas met behulp van zg.
explosiegrenzer (de verhoudin
gen tussen gas en lucht, die
explosieve mengsels opleveren).
Maar dal is onjuist omdat de
„mengsnelheid" tussen stads-,
resp. aardgas en lucht daarbij
buiten beschouwing is gelaten.
Daarom kunnen we het beter
houden op de mening van des
kundigen die tussen eenzelfde
hoeveelheid stads- en aardgas
qua explosiviteit geen enkel
verschil zien.
Beteugeld
Wat echter wèl verschil gaat
maken zijn de hogere druk en ho
gere ver brandings (calorische)
waarde van aardgas, vergeleken
met stadsgas. Deze worden vol
ledig in toom gehouden door de
aangepaste eebruikstoestellen
die immers kleinere door
stroomopeningen hebben dan
stadsgas gebruikstoestellen.
Bovendien zijr. de aansluitings
voorschriften voor aardgas der
mate veilig (andere muurkra
nen, enz.) dal voor groter ex
plosiegevaar geen kans hoeft te
bestaan.
Het enige extra-gevaar zou
den muurkrar.en kunnen vor
men. waarop geen gastoestellen
zijn aangesloten, zoals dat in
enkele gevallet nog wel eens
pleegt voor te komen. In deze
gevallen vooral ook als men
kleine kinderen heeft zouden
de veel veiliger indrukkranen
en zg. easstopcontacten kunnen
worden gebezigd. Maar nog
maals dit is dan ook hot enige
minpunt dat zou zijn te noemen
en dat gemakkelijk kan worden
geëlimineerd
Werkelijk, het geheel
overziende mag worden ge
zegd: aardgas is niet alleen
goedkoper dan conventioneel
stadsgas, het Is bovendien
veiliger!
