Haperende stem sprak vertwijfelden moed in LENTE DE ZWARTE ZEUS Instructieve fotografie boeken over en filmerij ZONDAGSBLAD CHURCHILLS TOESPRAKEN zeven verhalen van F. BORDEWIJK Onbekende tragedies van Gerhart Hauptmann De snoek grijpt toe ZATERDAG 30 JANUARI 1965 op„ DEZE DAGwaarop Winston Churchill be graven is, zullen zeker zeer velen terugdenken aan deze grote figuur, die het roer greep op het moment, dat het om het bestaan van zijn land ging. Maar niet alleen Enge land, de gehele vrije wereld heeft het kostbaarste goed der mensheid, de vrijheid, aan zijn onwrikbaarheid, aan zijn moed en energie, aan zijn bezieling te danken. Men be- seffe het goed, dat als Chur chill tegen Hitier geen neen had gezegd, wij niet in rust en vrede te zamen bij de t.v. hadden kunnen zitten kijken of naar de radio hadden kun nen luisteren, of openlijk on ze mening hadden kunnen uiten. Men behoeft maar een stap achter het IJzeren Gordijn te zetten om te ondervinden wat het zeggen wil beroofd te zijn van de democratische vrijheden. Churchill heeft voor deze vrijheden op de bres gestaan, hij heelt ze voor ons allen behouden. Basis Het is vooral deze betekenis, die als basis gediend heeft bij de film The finest hours", gemaakt bij 2ijn negentigste verjaardag. En ook op de beide grammofoonplaten, waarop de geluidsband van deze Jack Le Vieu's produktie is vastgelegd (Philips AL 3466/7), komt dit facet het sterkst naar voren. Men hoort zijn beroemde radio toespraken, Orson Welles en Patrick Wymark dragen de ver maarde fragmenten uit zijn /History of the second World War" voor, zoals de toespraak tot het Lagerhuis over de „great military disaster", n.Z. de neder laag van Frankrijk en de eva cuatie van de Engelse troepen in Duinkerken. Maar wat mij persoonlijk in deze „soundtrack" hindert, is de banale filmmuziek, die natuurlijk zuiver als illustratie bedoeld is en bij het kijken naar de spannende rolprent wellicht niet zo opvalt De tachtigjarige auteur Bor- wijze. dewijk heeft bij Nijgh Van Ditmar, 's-Gravenhage - Rotter- dam, een bundel etll verhalen uitgegeven onder de titel Lente. Het boek opent met staan. de titelnovelle: Lente, het slag van een vluchtige ontmoe- Eva lacht. Albert (haar model Men ontdekt hier dat d< lacht niet. Hij beziêt zijn sexualiteit, zoals die in de jongste Daar staat ze. gaaf. pope- literatuur voorkomt, eenzijdig op leven. Hoe zeven ejgenijjk? Daar staat feilloos gekast afgestemd en dat de al haast vrouwen daarin hun aard geweld niet lang aandoen. voelt t ting, eerst in de trein, later in ffJl bus, van een jonge man met jonge vrouw; een ontmoe- eigenlijk niet begrijpt, die straks argwaan tegen haar. om deze H.et_ve^,aal1 I"et je zondtrlin5! schijn in een vrouw die hij toch titel De Gereketeerde overslaande Hij zegt dan ,.1 got a favourable kele impression of that young man", en later noemt hij hem „V - ,ra_ Churchi" Twide W,?"doorfog ïemon van deze platen, vooral de nr 8. graag willen aanbevelen bij het gcschiedenisonderwljjs. Men e, cm, ind het eigenlijk niet ge- ting die bijna tot een avontuur oD^de"1 divan'moet neerploffen "en slaagd), ga ik over op de novelle leidt. De knapheid van het stuk hem dringend verzoeken haar De Bioskoop. De criticus Lander, bestaat hierin, dat het gedach- schoenen uit te doen <blz. 43 4' woonachtig in Den Haag, komt op even En van de recipiërende echtgenote oen avond \an een lezing streren dan met deze fragmenten, met deze toespraken, men kan niet Maar het schokkendste gedeelte beter uitleggen hoe Duitsland de s wel de luchtslag om Engelar.d oorlog moest verliezen dan door de de bombardementen van de stem tc laten horen van deze vierkante, onoverwinnelijke fi guur. Er is uiteraard nog heel veel deze platenserie te ver- :r Roosevelt, over de Amerikaanse hulp, over tic Charter Engelse steden. Churchill schrijft dan cle luchtslag op 15 september 1940 (plaat 8): „Het was een van de beslissende slagen van mcer de oorlog en, zoals de slag bij tellen Waterloo, viel het op een zondag]' zo merkt hij op. Hij zelf i: aanwezig in het hart van het noofdkwartier en steeds ziet hij de c meldingen binnenkomen dat Duitse jCnCrpC Dl IK gevechtsvliegtuigen in golven aan vliegen. Alle eskaders Engelsen stijgen op en geen said Air Vice- Afaar we willen eindigen met een rayment nt t achterge- jjg Churchill hield gave van Duitsland spraak met waarschuwende woorden: Laten wij oppassen, dat de woorden „vrijheid", „de mocratie", en „bevrijding" niet worden verdraaid. Laten wij bovenal Uï®#yfMU wereld-organisatie, die de Ver »o much owed eni«de in S°" ?ranci,co eskader kon in reserv houden worden. „I now asked „Waht other reserves hav ..There Marshal Park' ten spel bij de jongen ook bij het meisje door de heet het: auteur wordt verhaald voorzo- nrenselijk «j<* I*™*' manl ZoiWën terwijl de imponderabilia, die ayeen een vrouw tenslotte bij de jongeman de eerste tekenen doorslag in negatieve richting waart ze vooi geven, alleen maar worden aan- Deze vrouwen geduid. Auteurs van de jongste de werkelijkheid getekend generatie, helemaal gewend aan karikaturen ov,c de verzakelijkte sexualiteit van over ae het hedendaagse extreme rea- het Atlan- nsme, zullen het een flauw verhaaltje vinden. Wie de ver houding van man tot vrouw tot het zuiver biologische reduceert, heeft er de geur en de smaak aan ontnomen. Het is vooral de it de toespraak, vrouwelijke complexiteit die de over- daarbij geweld wordt aange- toe- daan. Leiden ongewoon vroeg thuis. Zijn menselijk, eigenlijk angstwekkend, vrouw heeft van de gelegenheid veel meer dan die robot ihaar gebruik gemaakt - het openbaar bezoeken, rr - Engeland's lot heeft hier werke lijk aan een zijden draad gehan gen. Gelukkig keerden toen de Duitse vliegtuigen terug versla gen. Wat zei Churchill ook ..Never conflict many to so few" Ja Churchill was de personificatie van dit on versaagde Engeland, dat de zwaar ste bombardementen zonder klagen droeg. Men onderg! geesteshouding als hoort spreken, zijn rake woord keuze bewondert. Wij zouden scheppen, geen ijdele naam Het tweede verhaal beschrijft de gang van een nog jong echtpaar naar een nogal deftige receptie. Een vroegere kennis, opgeklom- tot hoog rijksambtenaar, gaat pensioen en neemt groot scheeps afscheid op zijn regerings bureau. Ook hier weer toont de schrijver Bordewijk zijn wordt, geen „shield for the kennis van de vrouwelijke psyche. strong and a mockery for the weak Alweer, wat ,'eer deze uitziende blik. Helaas. Churchill Is de scheidende functionaris :oveel handdrukken niet mee .een bloedrood afgodsbeeld ■chzelf" (blz. 40), zijn oversteek- Zeifs" déaller- plaats is zij overreden en gedood, an instorting be- Een inwonende schoonzuster de- thuis" (blz. 42). biteert de afgesproken leugen, dat zijn tenminste naar Nora, de echtgenote die zich had kend en geen voorgenomen juist die avond tot istcntialistisch het onvermijdelijke te gaan, een film was gaan zien. Landes ver moedt niets kwaads, te minder omdat met die bic-skoop alles schijnt te kloppen, maar als hij na een jaar met de schoonzuster Pau la over die vreselijke avond komt te praten, bedenkt hij hoe vreemd het is. dat hij zo'n ongewone haast had thuis te komen. Een voorge- oel kan hij het niet noemen: „Ik ieb niet eens gevoeld dat ik naar mis moest. Ik ben eenvoudig een geweest" (blz. 81). Geen sprankje is tot zijn bewustzijn doorgedrongen. Hij noemt het „een van de abstrusiteiten in het t leven". Paula overlegt zwijgend. als het ware een „tijdsein" had gegeven. Een ogenblik doemt de gedachte in haar op. dat zij. pas vijf en dertig, de plaats van haar zuster Nora bij haar zwager zou kunnen innemen. Maar dan ver werpt ze die gedachte weer. Ook deze novelle, hoewel geen hoge literatuur, evenmin als het hele boek. is toch uitstekend verteld. Men kan het Hollands-burgerlijk noemen, op een zeer behoorlijk literair niveau, maar net iets te anekdotisch bij Decca Cassette Maar kort geleden een kostbare cassette verscnenen van 12 platen: Winston S. Chur chill, his memoirs and his spee ches. En hier hoort men Churchill zelf aan het woord, hetzij voorle zend uit zijn gedenkschriften over de Tweede Wereldoorlog, hetzij in zijn toespraken in hel Lagerhuis, voor de radio, op bijeenkomsten. Het behandelt de tijd tussen 1918 en 1945, dus vanaf do Vrede van Versailles tot de onvoorwaar delijke overgave van de Duitse legers op 8 mei 1945 en daarbij is een bijzonder mooi uitgevoerd boekwerk gegeven met i ding van Arthur Bryant uitgebreid fotomateriaal. Het is een kostbare aanschaf ƒ338 maar men krijgt daarvoor een documentaire var. ongewone histo rische betekenis èn bovendien van oen ongewone directheid en leven digheid. Degenen, die de bittere jaren van de Duitse bezetting aan haperende .ij zich toen vastklamp- ten Churchill beloofde bevrijding, nee. niet dadelijk, maar in i044- 45. wanneer Engelar.d gciv.J was met zijn bewapening. Vertrouwen (JNDER de enigszins be- •I balcon van Buckingham Palace. vreemdende titel Der- schwarze Z e us heeft vember 1918 -. maar zo vraagt Ro'f Miclwelis een tot nader hü zich af. wat zal deze vrede onderzoek inspirerend boek horen krijgen, brengen? En dan leest hij over „The follies of the victors", de over een aantal vrijwel on be- nVr/mfnieU heeft"lfy"difbóek kende tragedies non Gerhart als motto gegeven ..how the En glish-speaking peoples trough their unwisdom, carelessness and good nature allowed the wicked to Vlijmscherp En dan beschrijft hij de op bouw- komst van Adolf Hitler en het nazi-Duitsland met een vlijm scherpe woordenkeus. Maar moet hem horen zéggen, met een net inachting en afschuw. Steeds waarschuwt hij de^ inspirator tegen de Duitse herbewapening. tegen de Duitse politiek van intimidatie en steeds voelt men later „The de spanning toenemen, de drei- ging sterker worden. Hij verbloemde nooit de har de strijd, maar zijn belofte zou hij inlossen. Hij schonk moed en vertrouwen en de bezette landen geloofden hem mét den op hem. Het is in de jaren 1948-1949 geweest, dat deze opnamen ge- corporal Hitler' maakt werden, en in deze datum njgt openlijke ligt meteen de verklaring van de -• samenstelling van de inhoud. Im mers in deze jaren publiceerde Churchill de eerste twee delen, n 1. „The Gathering Storm" en „The- finest Hour" van v Second World War' laatste deel in 1954 verscheen, zou heten. De platen 1 tot en met 8 komen met deze twee delen overeen en hierop krijgt men een maar eei aaneengeschakeld ge- speeches heel van fragmenten commissi uit deze boeken, door Churchill voorgelezen, en toespraken in liet Lagerhuis, voor de ra dio of bij speciale ge legenheden. Op de plak ten 9 tot en met 15 komen alleen toespra ken voor, weliswaar in chronologische volgorde, allemaal Hauptmann l) geschreven. Waarom noemt hij dit de zwarte Zeus? Het beroemde Zeusbeeld van goud en ivoor, schepping van Phidias, stond in de tempel te Olympia en verblindde als zonne glans; er was echter wel geen beeld, maar toch een andere zijde an deze god, de zwarte Zeus, bloedschande. Een ware tragedie zien, betekende, bijna versteend, het aangezicht van de Medusa zien. het betekende bij voorbaat de ontzetting ondergaan, zoals het leven deze in 't geheim steeds, zelfs voor de gunsteling van het geluk, klaar heeft liggen". Deze Hauptmann toont Michaelis ons door een uitvoerige analyse van een aantal stukken, die voor het toneel „nog niet" ontdekt zijn. Hij verwacht dus, dat deze ln de toekomst tot nieuw leven gewekt ALLURE Rembrandt Rembrandt, door drs. E. R. Meijer. Uitgave N.V. Ned. Boe- kenimport en Uitgeversmij., v.h. Van Ditmar N.V„ Amsterdam. De beste vertelling is naar mijn smaak Allure. Een minister-presi dent geeft in zijn ambtswoning een soiree, namens de regering en ter wille van de kroonprins van een bevriend land. Hij ontvangt daar het bericht, dat zijn jongste zoon Louis de organisator is geweest van een zedenschandaal met min derjarige meisjes. Het zal de jon gen mogelijk gemaakt worden te vluchten, mits de premier aan blijft De excellentie, mèt zijn vrouw, moeten op zeer drama tische wijze „fair bonne mime k mauvals jeu", want het feest moet doorgaan en de gasten mogen niets merken. De man en de vrouw begrijpen elkaar volkomen en spe len het spel tot het einde toe. De gastheer weet wat hem te doen staat: toch zijn ontslag aanbieden, want het schandaal kan onmogelijk lang verborgen blijven. Maar dit ontslag betekent een grote terug gang in de levensstandaard. De zelfbeheersing en de moed die deze beide, buiten hun schuld geteisterde mensen opbrengen om het decorum te bewaren en tot het laatste toe te doen wat van hen verwacht wordt, verklaart de titel Allure. Geen plaats LEEFBAAR Dieper ik binnen in het La- beluisteren in de beste Churchill- die hij hield voor de an buitenlandse zaken in de Conservatieve partij eind maart 1936: vanuit zijn historische kennis beziet hij de Engelse poli tiek van handhaving van het Europese evenwicht en de tekort- 12 komingen van de toenmalige vre despolitiek van de Baldwin-rege- ring. Een schitterend voorbeeld van het scherpzinnige politieke jaardag geëerd inzicht, dat Churchill altijd geken merkt heeft. Maar natuurlijk komt in deze platenserie de volle nadruk ',Second"Worïd War" op de eerste oorlogsjaren: Chur- naslaan (waarin deze chili terug bij de Engelse marine toespraken niet voor- (..Winston is back"), het uitbreken komen Van de oorlog, de verschrikkelijke *'in datum van 10 mei 1940 (de Hol Aanvulling lan^e ministers kwamen bij mij met nog de schrik in de ogen. De Ik persoonlijk heb Koningin was nog in Holland maar zou spoedig overkomen"), de ene nederlaag na de andere met de terugtrekking van het Engelse le ger uit Duinkerken als climax. de schaduw, de fakkelschijn. de Hades. Deze Zeus heeft Haupt mann op zijn reis door Grieken land in 1907 met het innerlijk oog geschouwd (vgl. zijn Griechischcr Frühling). en is volgens Michaelis _e inspirator van de latere niet- naturalistische tragedies, waarmee volgens hem Hauptmann zich plaatst in de rij van Aischylos Shakespeare en Heir.rich von hem een nieuw gevoel Kleist. Het is niet de Hauptmann tragische en opende hem de ogen van Vor Sonnenaufgang. Die We- Voor dc donkere bcr of Hanncles Himmclfahrt, Griekse tragedie", maar van Der Bogen des Odysseus en de Atridentetralogie Een uitvoerige en critjsche be spreking van deze analyses is hier zeker niet op haar plaats. Ik heb me de vraag gesteld, voor welke lezerskring de auteur zijn werk heeft bestemd. Niet voor de leek wat interesseren hem drama's van een halve eeuw oud, die vlak na hun verschijnen al vergeter waren? Ook niet voor de vakman •chappeiijke discussie uitgesloten h nergens bewijsplaatsc Dit is de burgerlijke levens- 3 groot formaat e Rembrandts wer kunnen wijzen, dat thans ook Is het niet merkwaardig dat het land van Rembrandt eerst n de eerste Nederlandstalige uitgas is verschenen met vele reproduk- stijl op zijn best,want kleuren dergelijke zelfbeheersing onder 7mi fatale omstandigheden maakt de samenleving leefbaar. Van deze taal beheersen graag een niet waarden weet het neo-barba- gering bedrag wordt uitgegeven rtsme niets meer af. Het mag ne via* om zich diepergaand omtrent de dan misschien meer met de Stoa •ergeten ?ude meesters afzonderlijk te laten dan met de christelijke moraal informeren te maken hebben, men zegt met l Dit vorstelijke boek kreeg een Oswald Spengler, als deze de bijna uitgesloten omdat de auteur boeiende toelichting mee van de houding prijst van de od zijn Meijerhoofd"™efucaUere te HercHlan.m „Mneuoelde Vijandschap Hauptmann zegt zelf: „Hei kan ni -• ontkend worden, dat tragedie betekent: vijandschap, vervolging. hnai en liefde als levenswoede! schatrijk, gevierd Tragedie betekent: angst. nood. buitenland, doctor gevaar, pijn. ellende, marteling, honoris causa van verscheidene beteken*, valsheid, misdaad, laag- universiteiter. wiens drama's veel heid. betekent moord, bloeddorst, gespeeld worden, en die met een breekt."Mijn*conciusié*is"M*ichasiis gerist van ons Rembrandt-Mekka. ^°at,; »das tsi Haltung, das ist heeft één aspect van Gerhard het Rijksmuseum. urosse Voor het komende voorjaar De laatste novelle van de bundel de verschijning heet Om en bij de Kas en wordt dan aangekondigd als een documentai- Ze schetst een kassiersbedrijf Hauptmann, dat volgens hem het diepste van diens persoonlijkheid heèfT'de 'üitj geaccentueerd, dat bij aangekondigi geen plaats i deze donkerheid voor enig licht. J H. SCHOUTEN 1. Rolf Michaelis: Der schwarze Zeus, Gerhart Haupt- manns zweiter Weg. 1962. Ar gon Verlag. Berlin. 341 blz. honderdvijftig hoogwaardige WL produkties omvattend plaatwerk, omstreeks 1900 te Amsterdam waarin drs. Meijer onder de titel de aan dit bedrijf horige mense „Het Rijksmuseum" de geschiede- bij wie het bloed kruipt waar h Nederlands eerste museum niet kan gaan (125 blz.. ƒ5.95) beschrijft. Het i begerenswaardig boek zijn als het kostelijke Rembrandtwerk (80 blz. 30'i x 22 cm - 24.50). Geelong Vic. Australië. C RIJNSDORP gebeurde. andere, die gevoed en bedreigd werd door de onderaardse mach ten. die verschrikt werd door datgene, wat op de bodem der ziel ligt. Die laatste is volgens Michaelis igen diepere Ik: „de aanra king met de Griekse aarde schonk dit niet als zwaar, eerder als een aanvulling gevoeld, maar ik kan mij voor stellen, dat men de eerste reeks platen begrijpelijkerw Steeds weer vertelt Churchill jn de moed en vastberadenheid in zijn landgenoten („whom I eker boeiender zal had the honour to represent"), en inden. Plaat 1 begint hij geeft voorbeelden hiervan: al dadelijk met schitterend voorbeeld van Churchill's stijl: kabinetszitting tijdens Duinkerken-episode zei hij na af loop „Natuurlijk, wat er ook in Duinkerken gebeurt, wij vechten it was a few minutes door" en tot zijn verbazing spron- before the eleventh gen de leden van het kabinet op. hour of the eleventh renden op hem toe en klopten hem day of the eleventh op de rug. Elke minister, die ove mounth" Macau- lay had het net zo geschreven kunnen hebben. Het is een ci taat uit een vroeger werk van Churchill „The World Crisis", waarin hij zijn boze voorgevoelens over de Vrede van Versailles uit. Het is dan wapen stilstand 11 no- toegeven aan de Duitsers gespro ken zou hebben, zou doodgesla gen zijn. There was a white glow overpowering, sublime, which ran through our Island from end to De Gaulle In deze eerste fase van de aantal strijd ontmoet Churchill voor vissen het eer.-t generaal De Gaulle, ƒ4 50) De snoek grijpt toe, door Jan Schreiner. Uitgave P van Bcl- kum Az„ Amsterdam. Ondanks alle kunstaas trekken in het najaar nog duizenden sportvis sers de polder in om de snoek met levend aas te verschalken. Theo rieën en veronderstellingen betref fende het vangen van snoek blij ken in de meeste gevallen verou derd. ja zelfs geheel ondeugdelijk te zijn. Op een prettige wijze maakt de schrijver aan alle gevc.- tigde uitspraken een einde Hi.i geeft tevens aan hoe de zaken me! deze meest belaagde sportvis dan wel liggen en waarschuwt uit drukkelijk tegen wanbeheer ten opzichte van ons viswater. Lief hebbers kunnen er een uitgebreid in vinden voor het levend aas (80 blz.. het gebrek aan ervaring en het bandapparaat blijft dan stom Ln de hoek staan. Dat dit beslist niet nodig is, laat Jan Kleyn inspirerend zien. Projectie Steeds meer vrijwilligers melden zich iedere week in het reeds miljoenen tellende leger van amateurfotografen en -smalfilmers. Zij schaffen zich een camera aan en gaan aan de slag. Ofschoon die apparatuur heel dikwijls alle mogelijkheden biedt, stuit dc prille, maar serieuze begin ner doorgaans op moeilijk heden, waaruit hij zich zon der goede leiding niet kan werken. Tal van schrijver.' en uitgevers hebben dat in gezien en op dc markt der hobbvboeken is de laatste ja ren een uitgebreide biblio theek verschenen. En die boekerij groeit nog voortdu rend. Iedere amateur (begin nend of gevorderd) kan er zijn kennis mee uitbreiden. W. C. van Dijk schreef voor Je serie Weten en Kunnen van Uitgeverij Kosmos in Amster dam drie aardig uitgevoerde pockets over de amateurfoto grafie. De boekjes (circa 90 pagina's elk; prijs een rijks- iaalder per stuk) geven dui delijk antwoord op: „Welke :amera en waarom". „De op- lame. het hoe en waarom", en iet maken van „Pakkende fo- o's van elk onderwerp". Het zijn instructieve boekjes over camerakeuze, het gebruik van apparatuur en de bijpassende accessoires, met. ook nog een reeks goede tips om het oog van de camera op de meest artistieke wijze te richten op dc beste onderwerpen. Smalfilm iedere bladzij van zijn tót toe verschenen boeken, spreekt een aanstekelijk werkend en thousiasme. Zo ook weer in zijn jongste boekje Beeld en Geluid, verschenen bij de Rotterdamse uitgeverij Sonia Kalkman (98 blz.. 2.95). Jan Kleyn neemt de smalfilmers en d:a-makers bij de hand en wijst tal van wegen om met eenvoudige middelen toch tot een ideale combinatie van beeld en geluid te komen. Vele amateurcineas ten stru'kelen bij hun eerste poging om tot een eenheid tussen filmbeeld en bandrecor dergeluid te komen meestal op Een andere tak van de smal filmhobby. die veelal stiefmoe derlijk bedeeld wordt. Is de projectie van de films. De v ertoning van de eigen produc ten gebeurt doorgaans in de familiekring. Maar halen we uit de projector wel alles wat mogelijk is? Nee. zegt auteur Henk Berg in zijn door Sonja Kalkman uitgegeven boek Smalfilmprojectie (prijs 2,50). In 145 pagina's vertelt Berg het begrip alles i De gevorderde amateur zal ten slotte veel genoegen bele ven aan het nieuwe boek van Hans L. Koekoek Zo maakt u een film (uitgave L. J. Veen. Amsterdam). Koekoek, zelf be roeps-cameraman. heeft 200 bladzijden gevuld met nuttige wenken: van het uitwerken van een idee. via synopsis en scena rio tot draaiboek en film. Hij kreeg daarb'j de medewerking van cineasten als Haanstra, Ra demaker, Brusse. Van der Horst e.adie gedeelten van hun werk-op-papier afstonden. De prijs van dit boek is f 9 90

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1965 | | pagina 17