KENTERING
over oude
kunst in
Scandinavië
Weerspiegeling van een
halve eeuw in de
Duitse literatuur
1i.^iyasSaKkrt
in nieuwe vorm wekt vertrouwen
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 5 DECEMBER 1964
In de tijd van Karei de
Grote en daarna, toen wij al
lang vrome christenen wa
ren, die het oude Germaanse
heidendom met wortel en tak
hadden uitgeroeid en afge
zworen, waren de Scandina
vische volkeren nog volop in
de missioneringstijd. Daar
woedde nog de strijd met de
heidense cultuur op leven en
dood. Historisch gezien een
betrekkelijk late tijd, waar
uit veel bewaard is gebleven.
In overig West-Europa had
men nog reminiscenties aan
dit stervend heidendom,
maar ginds in het afgelegen
Noorden zat men er nog mid
den in. De oude mythen en
gebruiken leefden nog onder
het volk, dat zo halsstarrig
was, dat het de christelijk-
frankische cultuur niet zo
maar voetstoots aannam,
maar er dikwijls iets van
eigen heidense bodem onder
wilde mengen.
lungenlied bekend als Sieg- zich in het historisch
fried). De dwerg Regin helpt Stockholm,
hem het zwaard te smeden,
waarmee Sigurd het moeilijke Eugen Kusch heeft deze en
werk kan klaren. Op de panelen dergelijke buitengewoon fasci-
ziet men beide big het aambeeld, nerende elementen uit de vroeg-
Als Sigurd de draak Fafnir ver- ste christenheid der Scandinavi-
slagen heeft, braadt hij het hart sche volken naar voren gebracht
van het ondier, maar brandt in een prachtig plaatwerk JrAIte
daarbij zijn vinger, die hij in Kunst in Skandinaviën"waarin
zijn mond steekt. Zodoende hij de immense poging onder-
krijgt hij drakenbloed binnen en neemt in vogelvlucht deze oude
daarmee het vermogen de vogel- kunst van de heidense oertijd
taal te vcttaan. Twee vogels tot de periode van na de Refor-
zeggen tot elkaar, dat Regin Si- matie in beeld te brengen. Een
gurd maar aardig bij de neus immense poging, want Scandi-
heeft, want dat hij de dappere navië is enorm rijk aan oude
merkten, dat
nader nieuws over Wodan wilde
horen of de oude mythische hel
den uit het Noorden meende tegen
te komen in het Oude en Nieuwe
Testament. Verbaas u dan ook
niet, dat men zo nu en dan in een
oeroude Noorse of Zweedse kerk
de afbeelding tegenkomt van een
held uit de Edda of de Thidrikssa-
ge Sigurd en Gunnar waren legi
tiem opgenomen onder de Aarts
vaders. Neem nu bijv. die oude
stavkyrka van Hylestad in het
Noorse Setesdal, zo ongeveer uit
1150 stammende. Het pracHtige
snijwerk uit de hal van deze kerk
is tegenwoordig in het historisch
museum te Oslo te vinden. Daar
wordt op de deurpanelen het
roemrijke leven van Sigurd ver
teld.
DRAKENBLOED
Het verhaal is te mooi om niet
na te vertellen. Sigurd, de zoon
van Koning Sigmund, heeft de
opdracht de draak Fafnir te do
den, die de grote schat bewaart
(Sigurd is bij ons in het Nibe-
koningszoon niet verklapte, kunstschatten,
waar de draak de schat verbor
gen heeft. Als Sigurd, dat door Dit boek met zijn 176 fraaie
de vogels hoort zeggen wordt hij ,u?}r, e*. ?nt s, ,ts een, °Ppe,rj
;f' p.„:„ j' vlakkig zij het fascinerend beeld
zo razend, dat hij Regin op d daarvan geven. Sieraden uit de
plaats zelf met het zwaard door- heidenst tijd, geheimnisvolle culti-
steekt en ook deze daad is door sche voorwerpen van honderden
de houtsnijder op de kerkdeur jaren voor onze jaartelling, de ar-
vastgelegd. chitectuur beginnende bij de hou
ten kerken uit Noorwegen, romaan-
Zo kwam de heidense Sigurd in se houtsnijkunst, schulptuur, rijk
een christelijke kerk. als het ware versierde koperen altaren en ande
als een heidense voorafschaduwing re kerkelijke voorwerpen, wand-
van het werk van Christus, die op schilderingen en wandtapijten
aarde kwam om de draak va
satan te verslaan en de "bozen 1
bestraffen.
oort. Veel is uit het Zuiden Scan-
.dinavië binnengekomen, dikwijls
ongewijzigd, zoals het hoge cul
tuurlanden van West-Europa werd
vervaardigd, maar veel ook kreeg
van Scandinavische handwerkslie
den. die tegelijk inspirerende en
meeslepende, maar ook die nuchte-
re vormgeving mee. die de Scan
de heidense tem- dinavische kunst door alle tijden
gekenmerkt heeft. En juist dat.
wat de Scandinaviërs eraan toe
voegden of opnieuw schiepen van
uit hun eigen rijke, mythische tra
ditie, maakt hun kunst zo uiterma
te boeiend. Daarvan geeft dit
boek, waarin de schrijver
INCORPORATIE
pels stonden
met deze mythen, die zonder meer
voor het Evangelie genaast wer-
Of neem bijv. het kunstig gesne
den houten doopvont uit de kerk
Alnö in Medelpad (Zweden)
Daar liggen wilde fabeldieren ge- pagina's tekst een uitermate
Boekbespreking
Wilde vaart, door Willem de
Geus. Uitgave C. de Boer Jr..
Hilversum.
Willem de Geus debuteerde in
1936 met deze roman, waarin de
omzwervingen van het stoomschip
„Grote Beer" in de dertiger jaren
wordt beschreven. Hij schrikt er
niet voor terug ruwe woorden te
gebruiken. In feite is het een
zwakte in zijn beeldend vermogen.
Afgezien daarvan weet hij zijn
figuren aanvaardbaar gestalte te
geven. <211 blz., 5,90).
Nieuwe Kerstvertellingen, ver
zameld door H. te Mcrwe. Uit
gave Melnema, Delft.
Verzameling van elf verhalen,
zeker geschikt om te worden voor
gelezen thuis en op clubs. De ver
halen variëren van kerstfeestvie
ringen op clubs tot vertellingen
van vroeger en uit verre streken
Leeftijd 812 jaar (151 blz.,
ƒ6,501
De eenzaamheid van de lange-
nfstandsloper, door Alan Sillitoe.
Uitgave Contact. Amsterdam.
De Engelse arbeider is het die
Alan Sillitoe inspireerde tot een
aantal verhalen die in een bundel
bijeen zijn gebracht. Diverse ty
pen, van het bedelende knaapje tot
de voetbalsupporter, worden in
hun dagelijkse doen naar voren
gehaald. De eenzame bossen en
heuvels uit Midden-Engeland en
de grauwe huizenrijen uit de indu
striestadjes geven de verhalen de
onmisbare sfeer. (160 blz., 5,50)
instructieve toelichting gaf.
nemend beeld. Juist als eerste
kennismaking is dit overzichtwerk
van grote betekenis, omdat het als
het ware een uitdaging vormt tot
verdere studie, want Scandinavië
is een rijke schatkamer, waar veel.
ook van het overige Europese
cultuurbezit door de eeuwen
ongeschonden bewaard is geble-
EV. GROLLE
Alte Kunst In Skandinaviën,
door Eugen Kusch. Uitgave Ver
lag Hans Carl, Neurenberg. (268
blz., 176 afbeeldingen, 29 D.M.)
geknield om op hun ruf
het doopvat te dragen. Het doop-
vat zelf vertoont de afbeeldingen
van vier aartsengelen kunstig in
gevlochten tussen oeroude snij
werkmotieven, die voordien naar
men aanneemt een sacrale beteke
nis hebben gedragen. Zo heeft de
kerk het oude heidense leven in
zich weten te incorporeren.
STEPHANUS
Maar ook in de christelijke tra
ditie zelf hebben de Scandinaviërs
bepaalde aspecten naar voren ge
schoven. Zo heeft men overal een
bijzondere voorliefde voor de eer
ste martelaar Stephanus, naar wie
de eerste aartsbisschop van Uppsa
la was genoemd. Stephanus bracht
men altijd in bijzonder verband
met Herodes. Hij zou, zegt men.
de maarschalk of paardenknecht
van deze koning zijn geweest en
daarom zou aan Stephanus de taak
zijn toebedeeld om Herodes de
ogen te openen voor de waarheid
van wat de drie koningen bij hem
kwamen informeren of de Messias
geboren was. Toen Herodes het
verhaal der drie koningen hoorde,
wilde hij er geen geloof aan
schenken, tenzij de gebraden haan
hem dit zou bevestigen. Toen
opende de haan op bevel van Ste
phanus de mond en kraaide de
geboorte van Christus luide uit.
Het is deze typische versie van
de kindermoord te Bethlehem, die
een kunstenaar rond 1125 op een in
koper gedreven antimensale uit de
kerk te Broddetorp in Vastergöt- - -
land in Zweden in beeld heeft met een tussentijdse publica-
gebracht. Aan de tafel zit koning fjc onder de titel De poëzie
Herodes. geknield daarnaast is
Stephanus te zien, die de haan V<m de bebouwde kom, waar-
gebiedt te kraaien; op de achter- jn een aanval werd qelan-
grond makende soldaten zich reeds jaf
gereed voor de afschuwelijke kin- ceera op Gard otvik en en
dermoord. Het kunstwerk bevindt kele figuren en verschijnse
len die daarmee in verband
Het is een boeiend schouw
spel te zien, hoe verschillend
eenzelfde periode zich weer
spiegelt in de herinnering van
auteurs, die hun tijd in bewo
genheid hebben meebeleefd.
Wanneer we de levensherinne
ringen van de uiterst begaafde
Margarete Susman vergelijken
met die van twee andere vrou
wen van haar generatie, die in
het literaire Duitsland geen
onbelangrijke rol gespeeld
hebben, n.l. Lou Andreas-Salo-
mé, eerst een goede kennis van
Nietzsche, later vriendin en ge
liefde van Rilke (Lebensrück-
b lick) en Alma-Mahler Werf el
<Mein Leben), valt ons her
grote verschil op. De beide
laatstgenoemden zijn harts
tochtelijke vrouwen, die op
hoge leeftijd nog gloeiden van
liefde en niet minder van haat,
bij Margarete Susman is al het
voorbijgegane gelouterd, ze
ziet haar verleden als weerspie
geling in een stille vijver.
land. over de vraag, of koningin
Elizabeth haar vierde kind
wacht of over het proces vai
Ward en Christine Keeler?
Met alle respect voor Sieburg
als auteur geloof ik, dat we deze
vruchten van zijn journalistieke
arbeid zonder enig bezwaar kun
nen missen en leggen met ge
mengde gevoelens zijn bundel
ifet bundeltje autobiografische
aantekeningen Schrelben 1st Le
ben, dat bij zijn 70ste verjaardag
is verschenen, wordt aan de
vrienden van zijn werken (de
beste zijn de boeken over Frank
rijk) van harte aanbevolen.
Stijl
MARGARETE SUSMAN
Als
groeid in
gezin, dat geheel
aard geassimileerd
schrijft een aantal werken over
literatuur, waarin diepgaande
begaafd meisje opge- studie met vrouwelijke fijnge/ue-
welgesteld Joods ligheid in stille wijsheid verbon-
slechts Goethe
on Stein en rie
basis len
krijgt ze in het geseculariseerde me»
milieu niet m<
schrijfelijk mooi
een echt Credo
De Duits-idealistische droom
haar jeugd werd wreed gestoord,
leven zag. Omdat haar vader stu-
erhouding
tot God, het problematische
-•Wat pnbe- van )iet eigen bestaan en de tra-
t het zijn. in gedie van de geschiedenis der
te groeien. laatste decennia als gemeen
schappelijke beproeving.
Ich habe viele Leben gelebt.
het werkelijke zegt ze. als ze op die negentig
terugziet. Jeugdjaren in de
Aletta Jacobs in Nederland'
zoekt ze haar toevlucht in een
weinig geselecteerde veelomvat
tende lectuur en trachtte ze zelf
gedichten en epen te schrijven.
Belangrijke figuren, o.a. Erwin
Kircher. die een diepzinnig bock
over de filosofie van de Roman- )n na uurwèVenschap
tick heeft geschreven. Karl - -
Wolfskehl (later ais emigrant in
Australië gestorven). Martin Bu-
ber. Franz Rosenzweig. Ernst
Bloch. Stefan. George, kruisen
naar pad: met enkelen (Kircher
later Wolfskehl) ontstaat een
archie ten gevolge, de
Jodenvervolging onder Hitier
noodzaakt haar te vluchten se
dert 1933 woont ze in Zurich, is
nu geheel blind geworden», de
mislukking van haar huwelijk,
het komen van een tijd, waar
filosofie
basis voor een volkomen ver
anderd denken hebben gegeven
Gevaarlijk
Een geheel ander karakter
draagt de bundel Gemischte
Emprindungen. schetsen van
artistieke hoogstens twee bladzijden, waar
n in een van er vele in de „Frankfurter
soort Allgcmeine" zijn verschenen. Ze
latie. Maar dit haken
hoog culturele en
kring, het willen won
Ivoren toren, is toch
vlucht uit het werkelijke leven, zijn van de hand
Haar huwelijk met von Bende- Sieburg, geboren 1893
niet gelukkig en eindigt zijn
Friedrich
kort
-entigste verjaardag ov
met een scheiding. Waarom? Jk leden.
heb deze fout gemaakt: in wn -
later stadium hab ik aan varbjm gï l'l
later stadium heb
tenis gesloten, die op
ogenblik aangelegd en toen
geleefd was (ze sloeg eerst
aanzoek af). Ook hier het
bleem. iets op de juiste tij»
doen, dat in mijn leven zulk
.-tsoriiit» "nwpannen -mor
Ajiarlijke 0is verwachtte i
(zó-
iag ges
als in ons land Kronkels en
Praetvarla» Hebben die nog
waarde, als de actuele aanleiding
vergeten ls? Enkele van Sieburgs
oen, aat in mijn leven zuik een H ..nrnnkelend en boei-
veel
ingezien."
laat.
meeste hebben hun toch al niet
Wikheid grote waarde nu geheel verloren.
Moeten we jaren later nog lezen
Zij houdt vele lezingen en over de spoorwegdieven in Enge-
JTEN JAAR OF VIJF lang fysiek en mentaal onmogelijk dat
Lj een jong literator zijn eigen gees-
is Kentering een gesten- tesmerk drukt op alles wat hij
cild tijdschriftje geweest. In schrijft. Enfin, Calis zal
juni van dit jaar kwam het
proberen zijn tegenstander de kle
ren van het lijf te rukken. Zo gaat
het nu eenmaal toe in de vrolijke
keuken van de literaire flat. Sen- kunnen aanbevelen.
Het schrijv
toneeldialoog is veel moeilij- Dijk, Wim Hazeu
ker dan gedichten maken in de ten.
hedendaagse stijl: vibrerend
toegespitst vernuft Men 2[Ch ieent
contra-analys
b.\
de redactie, tw. Otto dan een moedige beginselverkla-
Harry Schol- ring. Hier wordt in naam van dt
echte literatuur een aanval gedaan
dit uitvoerige stuk °P hf' verontrustende versehijnsel
een polemische rii" "r m"'
dat "'.arde
Idoor Piet Calis overhand krijgt op Dr Jeckyll.
interesseert mij niet Voor 2 h«< f da' de
sitivity-Training van H. M Rci.i-
zer is een aardig verslag van een
veertiendaagse conferentie: droog
geschreven en met
inslag. Henk Kooyn
gedicht af. De bloedende wind. op
een sage uit Vlist. De Duitse bij
drage van Jakov Lind heb ik niet
recensent mjj js hoofdzaak dat het in
kunnen worden gezien. Deze gelezen De eenakter
ondergrondse periode is af
gesloten. Het tijdschrift ver
schijnt nu in nieuwe vorm,
gedrukt, bij de uitgeverij
Nijgh Van Ditmar te
's-Gravenhage.
haar nummer 1 van de zesde jaar
gang. waarbij het cijfer 1 door
perforatie van de kaft de nadruk
legt op het nieuwe begin. Achterin
vindt men een nieuwe rubriek:
Repliek, waarin de redactie zich
het laatste woord probeert te ver
zekeren tegenover op het voor
gaande nummer uitgebrachte kri
tiek. Leer om leer; sla je mij. ik
sla je weer. De sterksten handha
ven zich toch wel, al heb ik de
aardigheid van dat schoppen tegen
eikaars standje nooit ingezien
Harry Scholten vraagt in nummer
7 van zijn als een gedicht gedrukte
Aantekeningen om een nieuw gen
re: silence fiction. Kentering vol
doet niet aan dit verzoek (mis
schien wijlen Ontmoeting?). Wim
Hazeu gaat voort zich in de lite
raire wapenhandel te oefenen door
het ook in deze kolommen bespro
ken boekje van Piet Calis, Daling
van temperatuur (Den Haag 1964).
op gepleegde ontleningen te onder
zoeken. Men kan de vraag stellen
n hoever het compileren een
wettige" bezigheid is en aan wel
ke eisen het produkt dan moet
«antwoorden. Ik vond het boekje
van Calis, juist door dc combinatii
van de gegevens, een verhelderend
geschrif'.
ONMOGELIJK
Dijk. De Zendeling, opgevoerd
door het Nieuw Rotterdams Toneel,
vormt, mét het redactionele hoofd
artikel, het eigenlijke lichaam van
literaire barbaren als
toneel geen veratand. Tustigê betoogtrant", geschreven, «ngsterbende de gemeenschap, die
de bij- wat 3e „vertuiginfskracht ten goe- reeds intumderen, gaan terrort-
behoor- de komt. Als ik het goed lees. Is !2ïn„ïï.lt,?^°jn w.?2en anl'cultu
hier meer aan de hnt-d dnn lust tot rele machten, die Uit een verzakte
polemiseren. Berger kent de litua- 2i'5 voortgekomen en die
tie In de jongste literatuur. Hij »»er de barbaarsheid dreigen
«iet daarin eei ontwikkeling die Lte d,"n«fn' B"^er ?eP
Klaas de weinig verschilt van verwording: 3ev«l uiU^cru!er r
dc maker ervan die )onSe mensen om op zo korte af-
:uvre presenteert! DU HtSLiZj?».
heeft
•naar als leesstukje maakt de bij
drage van Otto Dijk
GEEN OORDEEL
Over de versjes
Wit heb ik geen oordeel. En
het nummer terugbladerend, komt stelling
men toe aan het artikel Tijd- product na;
«chrift, geschreven door Peter zichzelf als
Berger met instemming van de is minder i
Amsterdam.
Schrijnende humor van een
Poolse auteur die snel naam
maakt Mrozek maakt vooral dc
krampachtige propaganda in zijn
land belachelijk. Daarbij zijn de
verhalen ontroerend, omdat hij
aantoont hoe de mens ten onder
gaat onder stelselmatige druk. Het
boek bevat geestige illustraties van
Daniel Mröz. Vertaling Clément
Hengst. H57 blz.. 5,35).
In plaats van moord, door Ma
rie-Sophie Nathusius. Uitgave
Em. Querido. Amsterdam.
Knap geschreven verhaal over
de mislukking van drie mensenle
vens: een zakenman, zijn vriendin
en de ik-figuur. een oudere vrouw
die als hospita hun beider verhou
ding en vervreemding waarneem)
en daardoor geconfronteerd word
met eigen falen en levensangst
Ten slotte gaat ieder zijn eiger
weg en blijft slechts over het min
of meer dapper aanvaarden van
een bestaan dat als absurd ervaren
wordt. Aan dit moderne levensge
voel geeft de schrijfster uitnemend
gestalte. (126 blz., 5,90).
Keizerlijke Venus, door Edgar
Maass. Uitgave Ad. M. C. Stock/
Zuid-IIollandschc Uitgeversmaat
schappij, Den Haag.
Met dit romantische verhaal
over het leven van Pauline Bona
parte. de mooie, verleidelijke zus-
tei van Napoleon, schiep Edgar
Maass een historische best-seller,
die alleen al in Amerika een mil
joenenoplage bereikte Vele fraaie
foto's uit de film naar deze roman
zijn opgenomen Vertaling K. Wal
schot. (392 blz., ƒ13.50)
De
;bony
de Boer jr.. Hilvi
Na „Incident op Corsica" en
„Terug naar Calvi" verscheen als
laatste deel in deze romancyclus
„De wrede madonna", dat dc bele
venissen van de Nederlandse Marv
Kingma op Corsica afrondt Aan
het eind ontdekt de auteur de
gelijkenis van de door zware sla
gen gerijpte Mary met de ..madon-
met de verschikkelijkc ogen",
tie hij in een bergkapel in de
Pyreneeën heeft gezien. Het
•erhaal is. nogal langdradig: het
ontbreekt niet aan uitweidingen,
terwijl de climax onbevrediLend
is Misschien kunnen degenen
die Corsica kennen Van Kampens
liefde voor dit eiland meer waar
deren. (Lo3 blz. ƒ8,90).
Rlvière en Voorhoeve, Zwolle.
Er is al veel geschreven over de
boeiende geschiedenis van de
luchtvaart Begrijpelijk dat deze
boeken gretig aftrek vinden, voor
al bij de jongeren.
Het werk van Strehl valt op
door de knappe en aantrekkelijke
verteltrant, die in de Nederlandse
bewerking van C. de Dood goed
bewaard is gebleven. In de uitge
breide tekst zijn 167 foto's en te
keningen opgenomen. (472 blz.,
ƒ19.50).
De vrouw in de kunst, door
Charles Wentinck. Uitgave W. de
Haan N.V.. Zeist.
Zeker een onderwerp als dit is
/an vele kanten te benaderen. De
in Frankrijk levende Nederlandse
auteur doet het aanvankelijk als
8 J educatieve dienst
smeuïg thema bij
ten. maar allengs
iemand
de kop wil n
houdt hij zich
verschijnsel vrouw. Wentinck komt
tot persoonlijke interpretaties die
eigen beperking et eenzijdigheid
ten aanzien van het object verra
den (-41 blz., 3.50).
legitieme oorlog, die iedereen
moreel moet steunen wie iets gele
gen is aan de toekomst van onze
literatuur, om nog maar de nauw
ste cirkel te noemen.
VERTROUWEN
Natuurlijk kan men een nieuw
(vernieuwd) tijdschrift geen
blanco krediet geven. Maar de
entree, de wijze van „entering",
wekt enig vertrouwen. Op dit
front heeft vechten zin en men
kan er zich over verheugen dat
er jong bloed is om zich van die
taak tc kwijten. Wat natuurlijk
niet alleen negatief gebeuren
kan.
C. RIJNSDORP
Het verhaal van de dieren
De dood van Bessie Smit. De
droom van Amerika, door Ed
ward Albee. Vertaling G. K.
van het Reve. Van Ditmar-Pa-
perback. Uitgave Van Ditmar.
Amsterdam.
Albee is er vast van overtuigd,
dat de mens zijn tong gekregen
heeft om er anderen mee te treite
ren Dat bewees hij grandioos in
„Wie is er bang voor Virginia
Woolf?" Voordien had hij het ech
ter reeds bewezen in deze drie
korte toneelstukjes. G. K. van het
Reve heeft het werk met grote
affiniteit vertaald. Het is absurd
toneel, maar in ziin soort goed. Er
komt in tot uiting, dat Albee zijn
inspiratie alleen kan vinden door
zijn pen in azijn te dopen. Een
verschijnsel, dat in de mode is
voorlopig. (141 blz., 5,90).
Als karakteristiek element
zijn levenswerk noemt hij zijn
streven naar stijl: „de uitdruk
king is voor mij de hoogste vorm
van het menselijk bestaan, de
enige, waarin ik nog mijn identi
teit met mijzelf positief voel,
waarin ik mij herken, zoals de
Schepper mij gevoeld heeft. Het
duidelijke woord, de volkomen
zin, zij verbannen alle schadu
wen. Zuiver vindt de mens zich
terug in zijn streven naar stijL
Schrijven is Teven
Nu ik Sieburg bespreek, mag
ik misschien tevens zijn novelle
ilundertmal Gabrielle noemen,
hoewei die buiten net aangekon
digde onderwerp valt Het is een
fraai deeltje, ook wat de topogra
fische uitvoering met de mooie
reprodukties van Greuzes rood-
stifttekeningen betreft. De schil
der Jean Baptiste Greuze (ca.
1770) heeft zijn vrouw Gabriele
voor zijn vele schilderijen steeds
als model gebruikt, haar afge
beeld als bloemenmeisje, als kui
se bruid, zelfs als Vestaalse
maagd, hoewel ze hem telkens
met verschillende
droog en haar loszinnigheid alge
meen bekend was. Maar Greuze
bekent in zijn gesprekken met de
literator Diderot: „ik zag haar
ten slotte alleen nog als beeld, ik
vervalste de wereld, mijn pen
seel loog. ;k wilde in de illusie
leven en die uitbeelden." Als zij
hem eens in dolle drift met een
gloeiende pook heeft geslagen,
komt ze tot zichzelf, verbindt
hem en slaapt dan plotseling in.
„Ze sliep in", zo vertelt hij
Diderot, op de stoel waarin u
juist zit. Ik had tijd, haar te
bekijken. Het was het aangezicht
van een engel, waarop mijn blik
ken rustten. Alle aardse sporen
waren van haar trekken wegge
wist, een kinderlijke blos kleurde
het volmaakte rond van haar
wangesL Ze hield haar volledig
ontspannen -mond half geopend.
~i" een goddelijke
uanrHKuig. *sang bekeek tk het
verheerlijkte gezicht. Een huive
ring ging door me heen, ik voel
de een geluk als nooit te voren."
„En wat deed u?" vroeg Dide
rot opgewonden.
„Ik schilderde haar", ant
woordde Greuze zachtjes.
„Beste vriend, u bent niet te
helpen", zei Diderot en nam af
scheid.
Het tragische verhaal van een
man. die de grens niet weet tus
sen illusie en werkelijkheid.
Karikatuur
Een heel ander soort weer
spiegeling als bij Margarete
Susman en Sieburg vinden we
in de aardige bundel Der Deut
sche in seiner Karïkatur: hier
zien we een beeld, weerkaatst
door holle of bolle spiegels.
„Er zijn twee soorten Duit
sers: de ene soort lacht graag,
de andere is belachelijk. Ons
boek is voor de eerste soort ge
schreven en getekend, en heeft
de andere soort tot object", al
dus Thaddaus Troll in zijn com
mentaar.
-Wij Duitsers hebben een zo
,tm.rgeHV»erhouding tot d€ karika-
tuur, dat we ons zelfs door kari-
«f£«ren in .^heersen en in de
gehoorzaamheid aan zulk een
1933 tot lIS."20 we vad
Dmtsers «ij„ het
meen geen humoristisch volk en
«O fspot is bij hen een zeldfaM
zt-zoeken eerder metafy-
sische achtergronden. Bovendien
wilfJ. langer dan de meeste
Westeuropese volken „onderda-
tv,p„ geblev.en' minstens tot 1948.
Toen pas kreeg de karikatuur
kÜns~ aanvankeliJk nog kleine
Vrij ontwikkeld heeft ze zirh
mT"J9,18 'n 1933- "«- 2
nirZJ ,21Jn zeer vele teke-
schriftènVann m€t geesti8e bij-
scnriiten. opgenomen, b.v. over
Adenauer, die door de CDU
HnnrVerd sls een krachtpatser'
??posilie «1® verlamde
Hp ®®n mvalidenwagen-
hriUhtt°r,de D-D-R-regering (Ul-
bncht) als een dood en verderf
verspreidende SS'er en door de
de R Kria alefn„a,ls een slaaf van
de,£ K-geestelïjlcheid.
hpcrth ?ien de fil°soof Kant heel
Dittïr nen ?aasi de filmacteur
Dieter Borsche, Deze bescheiden
heid naste hpm- v*ïï «-
held parte hem: hij veTdlend".
sSeK? ;z
ka^Nkaturen^werd11 me" weer^de
duidelijk'' Wi'he,m Busph
Dummheit, die man bei andern
Gem'ut erhebend aufs
J. SCHOUTEN
1. Margarete Susman: Ich
habe viele Leben gelebt. Er-
innerungen. 187 blz. DM
19.80.
2. Friedrich Sieburg: Ge
mischte Gefühie. Notizen
zum Lauf der Zeit. 220 blz.
57^bl'^": Schreiben ist Leben.
4. Hundertmal Gabriele
met 8 tekeningen. 77 blz.
DM. 7.80.
Alle vier Deutsche Verlags-
Anstalt, Stuttgart.
5. Bohne und Troll: Der
Deutsche in seiner Karikatur.
190 blz. Uitg. Friedrich Bas-
sermann, Stuttgart.
