EEN WOESTE BERGSTROOM
GELIEFDE VIJAND
BIJBELGENOOTSCHAP STELT KUNST
BIJBELSE INSPIRATIE CENTRAAL
*1 Het Woord zelj aan het woord
MA
fjmjM
■*mt
J. MELKMAN
beeld van de Jood in de na-oorlogse literatuur
NIEUWE BOEKEN
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 21 NOVEMBER 1964
964)
Het is nauwelijks denk
baar, dat de samenhang tus
sen kunst en religie op ver
hevener wijze zou zijn te er
varen dan thans in het Rijks
museum te Amsterdamwaar
met prenten van Lucas van
Leyden en met etsen en te
keningen van Rembrandt de
tentoonstelling Bijbelse In
spiratie" is ingericht. Dat dit
is geschied om reliëf te geven
aan de herdenking van het
mderdvijf tig jarig bestaan
)an het Nederlandsch Bijbel-
lenootschap, zien wij als een
'verheugend en bemoedigend
Dit verschijnsel heeft verschei
dene aspecten. Wij hopen, dat ve
ilen zich zullen realiseren van welk
een grote betekenis het is, nu
(kunsthistorici, museumdirecteuren
en verzamelaars onder wie er
izijn van Joodse en Rooms-Katho-
jieke huize het belangrijk heb
ben gevonden, hun medewerking
te geven aan het gezamenlijk cen
traal stellen van Bijbel en christe
lijke cultuur. Veelzeggend is het
mede. dat men deze bijzondere
„verspreiding" van het Woord en
zijn inspirerende kracht mogelijk
h heeft willen maken in Nederlands
omdijvoornaamste i
:8t KM
ÏV/suee/
:anitJ Van groot gewicht is het even
zeer, dat het hoofdbestuur van het
Bijbelgenootschap in zijn herden
kingsmanifestaties kunst en cultuur
heeft opgenomen. Dit toch is er
Ihet symbool van dat de protestant
se christenheid weer positief iets
doet met kunst; dat het cultuurbe-
wust is en ook. dat het Bijbelge
nootschap een oude draad opne
mend de moderne mens weet te
ibenaderen naar zijn aard. Immers,
het geïllustreerde verhaal, de film.
het toneel en. als meest suggestie
ve massamedium, de televisie, zijn
er oorzaak van dat de hedendaagse
Imens sterk visueel is ingesteld.
Nu wordt hem dus in de
„Druckerzalen" van het Rijksmu
seum (achterzijde) tot 8 februari
1965 met een „kijk op kunst" ggr
in de nabije toekomst een contem-
"plaa3geboden op"de~ Bijbel." Dit "laatste porain en overtuigend bewijs van
bliikt wel duidelijk uit de inrich- het tegendeel zal kunnen leveren
blijkt wel duidelijk uit de inrich
ting van de expositie en uit de
opzet van de catalogus. De geïllus
treerde beschrijving volstaat niet
met een verwijzing naar de tekst,
doch geeft geheel weer die bijbel
passages die Lucas van Leyden en
Rembrandt hebben geïnspireerd.
Niet een hedendaagse kunstexpl:
cateur. maar het levend
zelf is hier aan het woord,
'Ul^ec/ifsfreelcs
seerde werken is ondoenlijk bin
nen het beperkte kader van een
dagblad. Bovendien: hoe zouden
wij. bij een zo overstelpende hoe-
veelheid en overrompeld door de
hePfevende"'Woord grootheid van vooral Rembrandts
kunst, zo vermetel zijn, te menen,
nog iets nieuws te kunnen toevoe
gen aan de omvangrijke bibliogra
fie die vele Rembrandtdeskundigen
in een lang leven van studie en
ergelijking hebben bijeenge-
Deze wijze van toelichten is w.
zó rechtstreekse confrontatie met bracht?
de Schrift, dat ze haar uitwerking
Geloofsbeleving
Woord en beeld is nam
lijks denkbaar. De bezoeker
zeker de buitenkerkelijke -
zich hierdoor bijzonder k
aangesproken voelen. Slechts door open voor de wijze waarop r
i stel i
tie. Dan beluisterer wij in het
onvoltooide slottafereel Rem
brandt. die het de oude Simeon als
een zich verlost wetende nazegt:
„Nu laat Gij, Here, uw dienst
knecht gaan in vrede, naar uw
Woord, want mijn ogen hebben
Uw Heil gezien".
Wie daarvoor oor en oog heeft,
zal in een beduimeld, ter expositie
aanwezig zakboekje het „Album
Amicorum" ontdekken dat
""Rembrandt reèds acht jaren Vóór
zijn dood tot het essentiële was
gekomen, immers, in dit boekje
van zijn vriend Jacobus Heyblock
tekende hij in 1661 op een minus
cuul blad de „opdracht" als het
grote wonder van zaligwording.
Alle pompeusheid is verdwenen.
Anna en de priesters zijn in de
voorstelling niet meer aanwezig.
De kern heeft vorm gekregen met
een enkele lijn en wat toon.
,'elen deze tentoonstelling
komen bezichtigen zal ons pro-
I. Kee testantse volksdeel kunnen bewij-
t men in eigen kamp beseft
elke een grote waarde dit
gelukkig initiatief van het Neder-
landsche Bijbelgenootschap wel is.
X Kee ti
ra;
zou e g
op 11$ ]j
iii
het fij: Allicht zullen er ook
o hielf negativisten zijn. die beweren dat
geprat het inspirerend vermogen van de
in do# Bijbel alleen met oude kunst is
oe i°F aan te tonen, maar dat het voor
aar tv het heden is uitgeblust. Wij voor-
je nid voelen dat het Bijbelgenootschap
Lucas van Leyden nog ge
heel in de geest van de vóór-
nog reformatorische Kerk; Rem
brandt midden in de reformatie
staande, maar als éénling.
Bij dit lichtuitstralende blad kan
de hedendaagse mens filosoferen
over de kennelijk gans individuele
geloofsbeleving van Rembrandt.
Rem- Boven de terzijde staande Maria
rankelijk dus buiten haar is een nimbus
kend en ontroerend bewijs in het pompeus en verhalend karakter uitgespaard, maar in de oude Si-
tafereel dat bij zijn dood onvol- door hem met elke herhaling van meon schijnt het licht te zijn ont-
tooid werd aangetroffen het het onderwerp meer en meer stoken.
thema waarmede hij zich zijn ge- wordt teruggebracht tot de essen- TON HYDRA
de zestiende en de ze- God. met ellende en verlossing. En hele leven heeft beziggehouden,
wen tiende eeuw de geloofsessen- hoe Rembrandt de grote strijd nl. de opdracht in de tempel,
tie in zichzelf hebben verwerkt intens heeft doorleefd en ten slotte En wat zien we nu trouw
en hoe zij zich in hun werk door bij het goede eindpunt is terecht- in het gehele oeu'
de Bijbel hebben laten inspire- gekomen, vindt een indrukwek- brandt? Dat het
moöeRne fR&nse Ut€R&tuuR
Wie het laatste boek van
Guy Bechtel, Le Siècle
de T ég d or openslaat,
moet niet verwachten te
vinden karaktertekening of
psychologische benadering
der figuren; evenmin een
logische aaneensluiting der
gebeurtenissen. Wat hij er
wel in vinden zal is een aan
eenschakeling van situaties
die met vaart en vlotheid
geschetst worden, een reeks
verhalen die ieder op zich
zelf de stof zouden kunnen
leveren voor een roman.
In de aanvang twee mensen,
een buiten maatschappelijk ver
band opgegroeid meisje en een
afstotelijke figuur aan de zelf
kant van het leven. Ze moeten
vluchten en belanden op het klassieke
werkterrein van de stroper Fégé-
dor, een ware vrijbuiter, het
jachtobject en tegelijk de schrik
der gendarmen. Hij ontfermt zich
de vluchtelingen
plateau op tegen de dorpelingen
uit de gespaard gebleven vallei.
Duistere hartstochten ontwaken,
de haat hitst de mens op tegen
mens, de dood waart rond. Dit
eerste boek van de veertigjarige
schrijver had zijn talent, zowel
wat stijl als wat compositie be
treft, bewezen.
Onrust
AiS'DRÉ MASSON
romantische bladiij-
op het laatst een snufje
surrealisme.
Het nieuwe boek, Le Chemin
de pierre ponce. brengt de lezer
op hetzelfde eiland, maar de
handeling speelt zich af op een
smallere basis. Een jonge man,
die een eenzame jeugd achter
zich heeft, aanvaardt een postje
suikerplantage zoals Mauri
tius er vele heeft. Het verbazing
wekkende is nu dat deze Ashly,
een frêle figuur, aan wie tot nu
toe iedereen was voorbijgegaan
zonder hem zelfs maar op te
merken, in deze besloten ge
meenschap het object wordt van
aller aandacht, een Orpheus afda
lend in de onderwereld. Drie
vrouwen komen op zijn weg: een
kleurlinge die hem
Plattelandsleven. New-Yorkse SLfSll^m
onderwereld. Parijse kringen de
soort gemeenschap groeit. Maar lezer wordt van het ene miheu hebben echter Zonder dat hij
It-j'.f.:-" mn.»mvh" "v0n «n^le^- bet daarin slaagt, en als derde de
vertreder aan: hij moet verdwij-
duikt onder in een havenstad
weet de uniform van een platte
landsdokter. die scheepsarts
mogelijkheid v
verhaal speelt
of hij hier aantreft de weergave
van de werkelijkheid of de
vrucht van een weelderige fanta
sie. Wat aangaat Franse platte
landstoestanden en -mentaliteit is
de kans groot op het eerste; en al
evenzeer als Bechtel de bijgelo-
gheid ridiculiseert in zoge- öoVeen
wordt, te bemachtigen en fun
geert. zo uitgedost, als zodanig.
Te New York aangekomen keert
hij het schip de rug toe. beleeft
de wonderlijkste avonturen in
SI," "Krrt" onderi»rd£e
gang van de wereldstad en daar De. schrijver «11 1S_geen
een eigen schaduwmaa.tschappij
hebben opgebouwd. Later vinden
we Fégédor terug in Parijs, waar
ook een derde figuur uit het
Zuid-Franse bergland zich heefi
gevestigd, een kruidendokter met
veel levenswijsheid: in Parijs
voorspelt hij de toekomst en
trekt de horoscoop voor zijn
cliënten.
Het verhaal van deze Bidcl boek als zijn held Fégédor.
wordt omrankt door andere uit
het Parijse toneelleven, dat in
ruime mate bezoeksters levert
aan de nieuwbakken astroloog.
dochter van de directeur, die
hem aanvankelijk wil benutten
als middel tot tijdpassering, maar
in haar eigen spel gevangen
raakt
Teveel liefdeskoorden worden
naar Ashly uitgeworpen. Hij kan
geen der drie vrouwen bemin-
hij zoekt naar het meisje
kinderjaren.
voudige van geest. Geboren in
1931, heeft hij aan de Ecole Nor
male. aan de Sorbonne en aan
het Institut des Sciences Politi-
3uc-s gestudeerd en eerst het on-
erwijs gediend om daarna in de
journalistiek te gaan. Als hij een
boek als dit presenteert, een ver
telboek met bonte platen, dan
heeft hij bewust het zó en niet
anders willen schrij'
Soms meent hij haar te herken
nen in de jonge mulattin, dan
weer in de directeursdochter; een
ogenblik slechts; dan geeft hij
zich rekenschap van zijn vergis
sing. Hij wordt „Le Pèlerin de
TAbsolu de jager naar een
steeds wijkend ideaal.
Allerlei verwikkelingen treden
bij dit proces op: hij wordt door
onrust verteerd en zaait zelf on
rust om zich heen. Door hem
raakt de plantage in beroering.
Ook de bijfiguren dragen onrust-
Tropeneiland
zich; de
Mythe
i het
zijn geboortestreek. Maar hij kan zelfdt
zich niet vertonen; er is een werk
mythe om hem geweven. In de
volksverbeelding is hij de vrij
heidsheld, de wreker
rekkende elementen
geduchte directeur, i__.
delijke gehoorzaamheid eisend
verkrijgend, vol minachting voor
de broze Ashly; de in aanbidding
voor de materie verzonken ma
gazijnmeester, die hem wil aflei-
den van zijn nutteloze jacht naar
ceerd, zijn tweede, dat in het- het ideaal; een homofiele boek-
klimaat ligt als het houder die zich aan hem op-
n Loys. dringt: een sluipende verrader,
die alles te weten komt langs
Beiden zijn geboren op het vele kanalen en profijt wil trek-
André Masson, de jongere
broer van Loys Masson, de be
kende dichter en romanschrij-
heeft een boek gepubli-
slachtoffer
ten. Pe:
i blijver
Trouwens, we zijn met dit i
haal op de drempel
:r- sfeer nog verhevigd door de
eiland Mauritius, ten oosten van ken van die wetenschap.
rppht"Crie' hXlneiTder5''verdrukten Madagascar, voor de overname hangt om deze plantage en haar
eeworden en uiteindelijk het door de Engelsen in 1815 lange fabriek een sfeer a la Kafka van
slachtoffer van de wraak der of- jaren een Franse kolonie met als stille dreiging en afwijking van
iidële machten. Persoonlijk moet gevolg dat er nog sterke Franse de redelijke gang dervingen,
taal- en cultuurinvloeden v
ken. Beide broers hebben de
rationele elementen, soms magi-
de 20e sche invloeden van de tropenna-
Fégédor vreest, tuur in zich opgenomen.
De eerste roman van de jonge-
j broer, t'n temps pour reourir.
hem: hij verkiest de dood. speelt zich af op een naamloos
bergstroom voert hem eiland dat het geboorte-eiland
van de schrijver zou kunnen zijn.
Een cycloon breekt los boven
de vlakten en de bergen en vaagt
gehele dorpen weg. Deze cata
strophe in de natuur is oorzaak
van een geestelijke cycloon, die
een nog gevaarlijker catastrophe
bewerkt in de zielen der primi
tieve inboorlingen en in de rften-
selijke verhoudingen. Ze jaagt de
bewoners van het geteisterde
Mengelmoes
Het boek is met grote leven
digheid geschreven in een men
geling van allerlei elementen;
soms een brok detective-roman,
nu en dan een scheutje psycholo
gie; folkloristische bijzonderhe
den betreffende Zuid-Frankrijk;
wal
egendi
grill!
tlafond
tekende
talrijke ..Oixlrachteii
idl .schilderde, ctsti
i.s dit fragment van
stadiu
deze
hij in zijn werk nog uitvoerig
verhalend wat. De prent vertoont
enkele eigenaardigheden. Blijkens
de belletjesaan zijn opperkleed
(Exodus 3D mort de zittende
figuur u-el de hogepriester zijn.
Maar de pompeuze, staande figuur
draagt het borstschild, de staf en
de hogepriesterlijke hoed.
Bij beiden zijn traditionele ele
menten te onderkennen, o.a. in het
thema. Bij Rembrandt is dat veelal
de Ontmoeting: de ontmoeting tus
sen Abraham en de engel, tussen
Boaz en Ruth, David en Jonathan,
vader en (verloren) zoon. tussen
de herders, de oude Simeon, de
discipelen, en Christus.
Zoals de twee zo geheel van
elkaar verschillende kunstenaars
op de expositie ons worden ge
toond, zijn er ook fascinerende
overeenkomsten aanwijsbaar. Bei
den zijn het meest bezig geweest
met de boeken Genesis en Lucas,
ergo: met het begin van de Oud
testamentische bedéling en met de
volheid der tijd: met de tegenstel
ling kwaad en goed Satan en
GELIEFDE VIJAND. ZO over de verhouding van niet-Jood
noemt J. Melkman (dr. Jo- datlfet'klar^Jn-
zepll Melkman, geboren 1914 derscheiden de illusie van eenvoud
te Amsterdam, thans verbon- geeit-
den aan het ministerie voor
onderwijs en cultuur te Je- geven. De titei is al veelzeggend
-m de opschriften boven de hoofd
stukken niet minder. Deze luiden
•olgt: Taboe, de verlegenheid
lover de Joden in de vooroor
logse literatuur. Trauma, het ont
staan van het kwade geweten. De
handen van het verleden, de wor
steling met de traditie van hel
ale en socialistische humanis-
De onbevangen kijk. nieuwe
vraagstelling bij jeugdige schrij
vers. Aanklacht en schuld, collec
tief zelfverwijt als persoonlijke be
levenis. De terugkeer van Jessica:
„Het Hebreeuwse volks is waarlijk
niet te verachten, dewijl zij schone
vrouwen hebben. Het chronisch
plaatsvervangend lijden: „Want
mag dat roem heten, als gij slagen
moet verduren, omdat gij kwaad
doet? Maar als gij goed doet en
dan lijden moet verduren, dat is
genade bij God. Want hiertoe zijl
gij geroepen." Vestdijk en Borde-
wljk. Dubieuze authenticiteit. Niet-
m Tussen
ruzalem) zijn boek, dat een
beeld wil geven van de Jood
in de na-oorlogse literatuur.
Het is een uitgave van N.V.
De Arbeiderspers te Amster
dam. Dit is nu eens een uberafe
boek waarin geen ivoord te
veel staat. De scherpzinnige
analyses van een aantal Ne
derlandse romans die de hou
ding tegenover de Joden ter
sprake brengen, worden
moeiteloos en exact onder
woorden gebracht. De auteur
verraadt zo op het oog geen
enkele aandoening, en dit af
zien van emotionele begelei
dende gebaren is geen bewijs Nederlandse literatuur.
van een keurig volgehouden haat en ,icfde
orogramma, doch de vanzelf
sprekende, gedetacheerde
'wuding van de wetenschap
pelijke onderzoeker.
n God. De goede criti- denken, misschien O niet zo ver-
compleet gerechtshof in tekend als de antisemitische voor
één persoon, inclusief aanklager stellingen, maar niettemin ver van
en pleiter. Melkman verwaarloost de realiteit verwijderd. Wat een
geen enkele verzachtende omstan- pijn en lijden moeten liggen achter
digheid bij verkeerd handelen een oordeel, dat zo haarfijn rea-
ten aanzien van de Joden, terwijl geert, en welk een zelfbeheersing
hij aan de andere kant rustig heen- om dit alles zo objectief te orde-
kijkt door elke valse idealisering, nen.
wijsmaken
wijs is. las. fei ach niets AANKLACHT
Hij doorziet de oppervlaltlcigne.d Niemand ontkomt aan de schuld.
- het humanistische principe det Mfer dan toto's van concentra-
H ongenuanceerdheid ,iekamp„ is dit volkomen on-
met assimilatie als agre?siCVe boek een aanklacht,
demonstreert de Geen krjng of groep gaat als zoda-
.0.an sartres opvat- n\a vrntiit Tpr Braak Miskotte
analvseerd. dat de waarheid zich ting dat de Jood alleen Jood wordt prjtó Zwerver Koopmans en
vanzelf ontvouwt Geen simplisti- omdat anderen hem als zodanig andere personen krijgen de eer die
Hij ontveinst zich niet dat hun t0ek0mt, hetzij voor hun visie,
erwegend gunstige beedd van lielzij voor hun gedrag (of beide).
wanneer men onder profe- oordeel
verstaat het openen van liM
e Idhistorische perspectie-
lemand kan. uit de volheid van
zijn verontwaardiging of haat. een
grandioos boek schrijven, een J'ac-
cuse. De grootheid en intensiteit
der gevoelens kan aan zo'n boek
een profetische allure verlenen.
Hier niets van dit alles. Hier wor
den uitspraken, inzichten en ge
beurtenissen zo geordend
gelijkheid
sche pseudo-waarheid. geen gene
raliserend oordeel. maar een
waarheid die herinnert aan een
bovenpersoonlijke beoordeling, het
PROFETISCH
Melkmans boek is in de loop van
•ie jaren ontstaan, maar de spo-
m van moeizaam onderzoek en
formulering zijn
orgvuldig uitgewist. Alleen
nog
Juist omdat het boek zo geser
reerd geschreven is, geraakt
men in verlegenheid wanneer
men aan de inhoud in een korte
samenvatting recht wil doen
Beter is het, in een krant al
thans te constateren dat men
studie te doen heeft, die
voor u besproken
Auto-ABC, door
ger. Uitgave AE.
N.V., Deventer.
IX? 11. commentaar op eeu hepucl.
het aspect van de na-oorlogse litera
staat. Het
'joèk is een klare spiegel
óeeld dat men daarin ziet (ook
buitenlandse auteurs worden ge
ïoemd) is zowel eenvoudig als gc
:ompliceerd. Wie goed onder-
cheidt, onderwijst goed. zegt een
Latijns spreekwoord. De rijkdom
Tan nuances die er blijkens dc
romans in kwestie en ook ander
literair materiaal, voornamelijk es
says, blijkt te bestaan waar het
Handig naslagwerk (met alfabe
tisch register) over wezen, uiter
lijk en kenmerken van dc auto
Olyslager, een technisch autospe
cialist, die al heel wat heeft gepu
bliceerd, is vooral bekend om dc
begrijpelijke wijze, waarop hij in
gewikkelde zaken weet voor tc
stellen. Ook de auto en alles wat
»r in en aan zit. is een gecompli
jeerd stuk techniek geworden. El
ke autobezitter mag de schrijver
dankbaar zijn Wil men meer in
zicht in het "ronkende welvaartsve
hikel krijgen Auto-ABC is cr
de uurwijzer, ja - zoal, op de JÏS5 tTvZkome'^oF» S
0 te denken
Eigenlijk moet iedereen die een
beetje ontwikkeld is. dit boel-
lezen. Hier is de actualiteit niet
de secondewijzer,
profetische allure, een profetisch meestal lukken. (357 blz, 14.90)
de naoorlogse literatuur roch |ieeft Melkman niets
15 van "et christelijk ;ch00iman die cijfers geeft, met of
zonder griffels. Eigenlijk oordeelt
niet hijzelf. Niemand weet beter
dan de Jood hoe weinig de indivi
du heeft in te brengen. Men proeft
in dit boek de typisch-Joodse in
telligentie, die iets lichtgevends
heeft en waarin onze westerse an
tinomieën zoals gevoel-verstand,
wiskunde-poezie, intelligentie-mys
tiek, individueel-collectief hun ter
men en elkaar schijnen te verlie-
Er is geen dak boven dit
P boek. Het heeft mij veel ge-
strijbos. uitgave L. 'j. Veen, Am- openbaard o.a. de zonde van
sterdam. verabsolutering van de
Als een betrouwbare gids voert eigen groep. De goede hou-
de bekende en ook bejaarde auteur ding volgt uit geen enkel
ons door het door Abel Tasman ont- „.„L f i-
dekte eiland Nieuw-Zeeland. Strij- Stelsel OI isme als Zodanig,
bos heeft vooral naam gemaakt als Maar nog meer heeft het
Sn»SiTSfrb<S"e°S',S vo?,r m'j het probleem Is.
een grote liefde voor de natuur rael tot een brandende en
Hij weet zijn lezers in te doen brandstichtende vraag ge
leven ui „dit uiterst gevarieerde
landschap", dat hij in ruim zeven maakt. Wie dit boek goed
maanden tijds heeft doorkruist De leest, voelt het hart van de
C?wereldgeschieden. kloppen
waardig boek. dat mede door de en ziet op de achtergrond de
vele tientallen (kleuren)foto's een
indrukwekkend beeld geeft van dit hijgende Christus,
door de emigratie bekend gewor-
den land (172 blz., ƒ17,50). G. RIJNSDORP.
GUY BECHTEL
kleuren en geuren van de tropi
sche natuur, die het werk van de
cultuur aan alle kanten omringt
en doordringt
De situatie loopt uit op een
crisis, eensdeels als de door
schulden geplaagde Ashly voor
het gerecht wordt gedaagd en
anderzijds alle verhoudingen op
een breekpunt komen en de di
recteur hem ontslaat
Weer berijdt de jonge man de
weg geplaveid met puimsteen die
hij een jaar tevoren had leren
kennen, maar nu gaat de rit
stadwaarts, naar het wijde le
ven, waar vrij ademen mogelijk
Beklemming
Zoals gezegd, dit boek voert de
iezer in een gevangenis. Beklem
ming aan alle kant; de muur van
het tropenwoud overschaduwd de
plantage. Ze is als een stilstaand
water waarin rollingsprocessen
optreden en waaruit kwalijke
dampen opstijgen.
Om de geloofwaardigheid van
deze roman te beoordelen zou dc
lezer een paar jaar in een derge
lijk milieu moeten doorbrengen
zoals Masson beroepshalve heeft
gedaan. Ondertussen, naast, laten
we aannemen, observatie van een
reële sfeer, ligt in dit proza een
flink brok mclo-dramatiek, voor
al in de laatste hoofdstukken,
waar de fantasie van de schrijver
weelderig bloeit. Trouwens, de
creatie van „l'homme fatal", de
mens die door het onheil wordt
getroffen en zelve onheil om zich
zaait, is een erfstuk van de ro
mantiek.
Alle indrukken samenvattend,
moet een criticus vaststellen dat
dit tweede boek boeiende ele
menten bevat, maar in het laatste
gedeelte de boog te strak spant,
waardoor de pijlen het doel
voorbij schieten en bij de lezer
skepsis in plaats van medegevoel
met het trieste lot der hoofdfigu
ren wordt opgewekt
L. V. D. PANNE
font.
André Masson. Le Chemin de
pierre ponce. UI tg. Calmann-
