hang
naar het
herkenbare
Jean Paul Sartre
GLAS
Maarten Luther
KEES VAN
BOHEMEN:
de kinderjaren van een groot schrijver
Experimentele roman
- s,
ZATERDAG 31 OKTOBER 1961
Expositie in Haags
Gemeentemuseum
In het Haags Gemeente
museum waar het niet gonst,
maar werkelijk davert van de
aktiviteiten is nog gedurende
de gehele maand november
een selectie uit het oeuvre van
Kees van Bohemen te be
wonderen. Er is hiervoor
welhaast geen betere plaats
denkbaar dan juist het mo
derne museum, dat niets
anders wenst dan midden in
de tijd te st+an waarin we
leven. Want ook hij is geheel
kind van z'n tijd".
Geboren te Den Haag. kreeg
hij ook aldaar zijn opleiding aan
de Kon. Akademie voor Beelden
de Kunsten, waarna hij in 1952
naar Parijs trekt waar hem een
studiebeurs van de Franse rege
ring deelachtig wordt.
In 1957 keert hij terug naar
Nederland en woont en werkt tot
op heden in Den Haag.
De grote waardering die hem
toeviel blijkt uit de talrijke wer
ken die inmiddels Nederlands
museumbezit zijn geworden.
AFZIJDIG
Van meet af aan viel zijn
werkwijze niet alleen in de
smaak van de museumdirekteu-
ren maar ook zijn kunstbroe
ders die zelf maar al te goed de
voetangels en klemmen van het
vak kenden, toonden begrip en
waardering. Niettemin heeft
Van Bohemen zich steeds afzij
dig gehouden van verenigingen,
kringen of genootschappen die
iets met de beeldende kunst van
doen hadden.
Zijn trotse credo luidt dan ook
Boekbespreking
De waarde van de psychologi
sche test, door dr. J. Luning
Prak. Uitgave Schcltema en Hol-
kcma, Amsterdam.
Een interessant boek, waarin de
bekende dr. Luning Prak een in
zicht geeft in wat een psychologi
sche test is. Geen vakliteratuur,
integendeel, de auteur heeft ernaar
gestreefd de geïnteresseerde leek
een indruk te geven van de bete
kenis van zo'n test. Daarop aanslui
tend worden besproken de moge
lijkheden. die voor de jonge mens
open staan in deze maatschappij en
in verband daarmee wordt kritiek
geleverd op het huidige onderwijs
systeem met zijn ongewenste zeef-
werking.
En de jacht bleef open.... door
William Humphrey. Uitgave
Ad. M. C. Stok, Den Haag.
Deze ..roman over menselijke
hartstochten", zoals de ondertitel
luidt, beschrijft de spanningen in
een gezin in de Amerikaanse staat
Texas, waarvan de vader niet al te
sterk op zijn huwelijksbenen staat
en de moeder er nog al bedenke
lijke ideeën opnahoudt. Zoon
Theron ziet, door toedoen van zijn
moeder, de problemen in het ge
zinsleven levensgroot voor zich en
dit brengt hem op het misdadi-
gerspad. waarop hij ook zijn vader
„ontmoet". De inhoud is helaas
weinig verheffend.
In de branding, door K. Norel.
Uitgave N.V. A. Roelofs van
Goor. Amersfoort.
Norel doet zich in dit jongens
boek van zijn beste kant kennen;
hij weet het boeiende reddings
werk te combineren met de avon
turen van twee jongens. Jammer
genoeg wordt het op het eind iets
te avontuurlijk; ook zonder red
dingen op zee zullen jongens vanaf
twaalf jaar het boek verslinden.
„Ik ben nergens lid van en hoop
het ook nooit te worden!" Een
uitspraak die tekenend voor de
kunstenaar is. Tekenend in die
zin, dat hij er zélf wenste te ko
men. zonder in groepsverband
door de sterkere broeders te wor
den „opgetild" of door de zwak
keren naar beneden te worden
gezogen. Het behoeft dan ook
geen verwondering te wekken dat
van dit geprononceerde indivi
dualisme Van Bohemens gehele
werk doortrokken is, dat het
stempel draagt van een zeer per
soonlijke schriftuur zelfs in een
mate die het op grote afstand
onmiddellijk herkenbaar doet
zijn als afkomstig
MOEILIJKHEDEN
4lpl
ervaring, zodat de
waardering nooit genuanceerd
maar altijd zwart-wit uitvalt. An
ders gezegd, men houdt er van
of verwerpt het. Zonder proselie
ten te willen kweken; die laatste
categorie heeft het bij het ver
keerde eind.
Natuurlijk, iemand die werke
lijk wat te zeggen heeft brengt
onwillekeurig een schok teweeg.
Hij wil ook niet anders, sterker
hij kan niet anders.
MILDHEID
de. „Ladv in bed"; „Kroegba
zin". „Nachtclub" of „Bruids
nacht" zij zijn er allemaal om
het bewijs te leveren hoe
„apart" Van Bohemens plaats is
temidden van de stromingen van
deze tijd; een plaats die hij met
oneindig veel moeite heeft moe
ten bevechten, maar die hij thans
zo sterk bezet houdt, dat hij daar
ongenaakbaar en onaantastbaar
is. hetgeen dr. W. Jos. de Gruy-
ter in zijn inleiding tot de cata- uc vi(j
logus dan ook deed zeggen: „Kees je gev
Paysage Japonais
Verantwoorde gezinsvorming,
door ds. B. J. Aaibers. Uitgave
N.V. Gebr. Zomer Keuning,
Wageningen.
op branden-
Zijn explosieve ontladingen in
verf zijn niets anders dan het af
reageren van de meest indivi
duele gewaarwordingen en span
ningen van deze kunstenaar en
het is opmerkelijk te ervaren dat
er met het klimmen der jaren
toch een zekere mildheid (voor
al niet te verwarren met „tam
heid"!) in het werk komt.
Bohemen behoort
ogenblik tot de meest gezochte
schilders in ons land en door ve- n
le buitenlandse tentoonstellingen opvattingen bij
rio grenzen gereformeerden
De schrijver gaat
de vragen en tracht een antwoord
/en. Ook hij constateert, dat
de leer in overeenstemming
geweest met de praktijk. Ook
ijdt zich uitvoerig
Na zijn vriendin Simone
de Beau voir, die drie lijvige
boekdelen nodig had om
haar levensherinneringen te
boekstaven, heeft Sartre nu
ook een begin gemaakt met
een eerste deel, Les Mots,
een boekje van even twee
honderd bladzijden klein
formaat, geschreven in een
compacte, maar heldere stijl.
Het is een zeer belangwek
kende analyse geworden
van zijn kinderjaren en legt
wegen open tot een beter
begrip van de Sartre van
1964.
Sartre
Contact
in zijn jeugd nooit gehad
het landschap dat hij
staat een reden zijn tot afkeer.
Maar daar kwam bij het spel
dat de oude man opvoerde van
het volmaakte gezin waar lief
een echt stadskind, de heerst en de één leeft voor
it ander in „„baatzuchtig»
overgave.
Parijse huizenzee, doorplekt met
groene parken en in tweeën ge
deeld door het glimmende lint de oude
van de Seine, alles gezien var ♦'Msg"1-5'
het balkon op de zesde verdie
ping van een oud stadshuis.
,Un joli groupe de Saxe", als
oude man, afgehaald van de
funiculaire, al op een afstand een
fotopose aannam en Poulou op
hem afstormde om hoog
1905, heeft hij nooit grond getild te worden en daarna
Geboren
zijn vader,
reeds stervend, gekend. Zijn tegen de lange, grijze baard ge-
moeder. de jonge Anne-Marie, ÈP'"1fi J~~
-officier, 'toen aan het hart of liever gezegd,
5rugge-
het ouderlijk huis
keerd. Daar was de do:
figuur haar vader,
Schweitzer, leraar in
en gepromoveerd in de Germaan
se letteren. De Schweitzers wa
ren een intellectuele Elzas:
drukt te worden.
Vermoedelijk vindt Sartre dit
de dominerende het ergste: de kleine jongen
Charles voelde de onwaarachtigheid van
het Duits het spel en speelde het toch mee
om geen teleurstelling te verwek
ken. Hij liet zich verwennen, prij
zen om ieder woord, behandelen
de nuchtere
aan dat spel
grootmoeder.
Levend geloof heeft Sartre niet
ontmoet in zijn kinderjaren. De
grootvader was een rationalis-
Charles Schweitzer, reeds ge- tisch protestant; hij huldigde de
godsdienst van het Schone
Invloed
sen de lakens gleed en ook wel
bij moeders pianomuziek begon
zijn fantasie-spel, waarin hijzelf
de heldenrol vervulde als wreker
van onrecht, redder van mensen
in doodsnood, beschermer van
weduwe en wees. Wel begon hij
te gevoelen dat zijn verbeelding
niet aansloot bij de werkelijk
heid, de spelende knapen in de
tuin van het Luxembourg zagen
in hem alleen een schriel jonge
tje; dat hun niet in het minst
interesseerde. Moeder en zoontje
wandelden van groep tot groep,
maar Jean-Paul bleef zonder
speelmakker.
Schrijven
pensioneerd na een eervolle
rière. richtte te Parijs een talen- Goede De Sartre's v
instituut op. waar hij de directe rooms. Er werd wel
methode toepaste, hij schreef ook zocht
gewaardeerde leerboeken: kort
om hij was geen onbetekenend voorgoed
man Maar hij had één groot de spot
gebrek: hij geloofde te veel aan alle positiev
eigen grootheid en leefde in een baat
JEAN PAUL SARTRE
ge-
tophanes, Rabelais. Corneille. gedeeltelijk
Maupassant Flaubert en vooral kioskliteratuur
Als vanzelf groeide uit het spel
der verbeelding de lust het zelf
bedachte vast te leggen. De stoot
daartoe gaf de omstandigheid dat
de grootvader in de vakantietijd
zijn kleinzoon rijmbrieven zond
die een antwoord in dezelfde
vorm vroegen. Toen de proeven
naar aller mening slaagden, was
de schrijfader voor goed begon
nen te werken.
Natuurlijk waren de eerste
produkten goeddeels de neerslag
de fantasie-dromen, maar
plagiaat uit de
met een priester, maar na de onuitputtelijke Grand Larous- brokken uit de encvclonedie Hit
SS* _ÏS2£S.e XZL22 se. Met de gedrukte woorden .1. „u
wereld van pronk en schijn. Zijn Jean-Paul bleef bestaan
doorzag hem
reactie tegen zijn gezwollen ge
voelens een spottende sceotica
geworden Het jonge moedertje houd.
Anne-Marie was voor Poulou.
zoals zijn adorerende omgeving
het ventje noemde, een oudere
kamer hij deelde
erbroken. Trouwens, materiaal schiep hij
de grootvader had eigen wereld die in geen enkel
invloed bij voor- opzicht gelijk was aan de werke-
ernietigd. Wat lang bij
,.,i ,,„c £n de grootvader? Zijn smaak gevoelen
- „as blijven stilstaan bij Victor wanten
.begrip Hugo en voor de rest beschouw- on u'aa
de hij de literatuur als vertaal-
geloof aan een Heilige Geest,
maar dan louter als een bei
gevuld met een persoonlijke
Hoofdzaak was dat naar het
an vrienden en ver-
schrijversroeping was
ontwaakt: „II a la bosse de la
littérature." Maar de voorzichti-
Lezen
van lectuur i
de geest van
de drie volwassenen te hij zich r
vieen van ue une vuiwass
geen vormende kracht scheen de ongezonde aard
yenmin ais van ae - pouiou's opvoeding in te
geen omgang met andere kinde
ren, evenmin met de natuur,
geen spel noch sport; geen school begin der 20ste
korte tijd, bij gekleurde plair
De grootvader daarentegen
heeft zijn kleinzoon zeer beïn
vloed, zo sterk dat Sartre nu
nog zich met enige schrik af- lende uitkomst.
vraagt of hij zich wel volko- Wat overschoot
men heeft vrijgemaakt va\
deze invloed. Dat alleen reeds 2°r.n
zou voor Sartre, die alle vader
schap verafschuwt, omdat het
de zelfstandigwording bemoei- wwaa
lijkt en de geestelijke vrijheid leiding; hij greep
de beurt de
bekende kinderverhalen uit het
r met schril-
bloedige In-
proef met teleurstel- dianenverhalen; wereldreizen
zowel Paul d'Ivoi als de rustiger
de vele Jules Verne, dit alles tot onte-
grootvaders kamer; vredenheid van de grootvader^
Het fantasieleven
/olwassenen op zelfs te laat. erkenning vindt en
zesjarige, maak- bet veiliger was een vaste
ongerust. Wel de betrekking als basis te hebben;
- - 'óu bij de aangewezen was wel het leraar
de straat scbap, dat nevenruimte laat voor
schrijversarbeid en op zichzelf
een nobele levensvulling biedt.
En als tweede waarschuwing dat
veel oefening en moeizame voor
bereiding noodzakelijk waren om
iets duurzaams te bereiken. Maar
de uiteindelijke erkenning zou
eenmaal zeker komen. Hoge ge-
op twee
de jonge i
de vierjarige jongen de letters kw
kende, spoedig door eigen lec- liggen:
tuur, ging hij een wonderwereld grootvaders bibliotheek,
binnen. Niemand gaf hem daarbij ger, waarvan de bron
i„; j;„„. hj; ias wat hij bij de kiosk op de straathoek.
Jean-Paui dachten omtrent de schrijv'
de weg wilde: de grote klassieken, Aris-
y lVYCC m,„uo roeping zwierven, door de groot-
hoger. gevoed door vader verwekt, rond in Jean-
bliotheek, een la- Pa"ls brein, de schrijver als
de bron ontsproot Judder die het voor de zwak-
,j ~y de straathoek. k.en opneemt; als priester die
Iedere avond als de jongen tus- zichzelf offert voor een ede-
i« als profeet die het
De vroegste doeken hier aan
wezig, uit de periode 1958/1959,
vertonen bij al het chaotische in
de verfopdracht toch reeds een
bewust zoeken naar ordening al
zou men dit a priori onder de
vette verflagen niet vermoeden.
Maar juist door het volgen van
een ontwikkelingsgang waartoe
deze tentoonstelling een zeldza
me gelegenheid biedt, komt men
er achter dat iedere periode zo
niet een duidelijk afgebakend ge
heel vormt dan toch wel dege
lijk als de sporten van de ladder
fungeerde waarlangs Van Bohe
men tot aanzienlijke hoogte klom.
Wanneer men deze rasschil
der in zijn laatste periode dan-
ook duidelijk ziet opteren voor
een hang naar een zekere her
kenbaarheid in het werk, komt
dit volstrekt niet voort uit on
macht of een „leeg geschilderd"
zijn in de hem oude vertrouwde
trant, maar veeleer uit een
dwingende en innerlijke nood-
Wie de zinnelijkheid «et in
„Man-Vrouw" of in „Duel", die
met weinig kleur bereikt werd in
tegenstelling tot de voorname
stille geheimzinnigheid van „Pay
sage Japonnais" is geneigd de ge
ringe overeenkomst als wispeltu
rig uit te leggen. Maar zomin
als welke sterveling, is ook de
kunstenaar van de ene dag op de
andere niet hetzelfde gestemd
Zachtst, dat deze stemmingen in
het werk hun neerslag vinden,
zonder dat echter de lijn, het ge
stelde doelwit uit het oog wordt
verloren.
allerminst onbekend.
Daarmee zijn de
ren achter de rug; de tijd
hongerlijden in het huidènpak-
huis op de Parijse Rue Senteuil druk op de geest waaruit deze
VOortkomen en de stelregel van de
bijbel, dat wat niet uit het geloof
is. zonde is. Het beslissen in geloof
gebed, de taak van pastor
de veranderingen die daarin op-
r vi Ja" .treden. Bij. het vele dat ter sprake
t- ,r^rv kan komen by de tegenwoordige
praktijk en praktijken, legt hij
.^katholieken J SIKKENS
hervormden en J* k~,1,V1VLji
vaderlandse welvaartsdis.
Thans zal moeten blijken of hij
bestand is tegen het (welverdien
de) succes. Het zijn immers
sterke benen die de weelde
(weelde?) kunnen dragen, maar
zijn eenvoud, levendige ernst en
Met deze ontboezeming
toestand van dit ogenblik
mend gekarakteriseerd.
kerk, de taak van de arts, krijgen
ten slotte de nadruk. Voorts geeft
hij nog een uiteenzetting over de
Drotestantse stichting ter bevorde
ring van verantwoorde gezinsvor
ming. Als bijlage is er een lijst
de PSVG-bureaus, voorts het
de sluit der generale synode van de
ie- Gereformeerde kerken. Groningen
1963 en een citaat uit het Her
vormd herderlijk schrijven over
GIJS KORDING gezinsvorming.
Een mij onbekende auteur, J.
de Sikkens, heeft een experimente
le roman geschreven, getiteld
Glas en de Uitgeversmaatschap
pij A. J. G. Strengholt te Am-
man te doen voorafgaan. Hij bleem van deze tijd. Maar dit
zegt daarin o.a.: experiment is zo vervelend, dat
„De hoofdgedachte is een uit Jk 6É"'^}V,e'ÏT X
idealisme geboren misnoegen ben blijven steken en het van
oyer de gang van zaken op aar- deeg met krachtsinspanning van
sterdam bereid gevonden dit als de, over de steeds toenemende 5^°" fra nar,
hoek van 88 pagina's) uit te materialisering en vermechani- uitgekregen. Wat er P'^s aan
,wXkH'&t Sv^èl T' °en k»°'rii" kunnen af-
het feest «rttl doeH-
C. RIJNSDORP.
op de plaat en in een boek
INTENSITEIT
Het gigantische doek „Seipner"
is van gans andere makelij, men
zou het als de opmaat kunnen
zien tot de rijke orkestratie van
het blanke rose dat een integre
rend deel uitmaakt van het werk
van de laatste tijd. Dit afzwak
ken van de kleur leidt nooit tot
zoctclijkhcid maar verleent het
geheel slechts een stralender in
tensiteit dan de kunstenaar ooit
tevoren heeft bereikt toen hij als
het ware nog in de kleur zwelg
IIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIR'
Veranderend gezinsontwerp
V eranderend gezinsontwerp,
een bijdrage tot het gesprek
over geboorteregeling, door mr.
drs. C. J. Straver. drs. J. van
Hessen, drs. A. \Y. van der Hei
den en prof. dr. A. Hulsbosch O.
SA. Uitgave Paul Brand N.V
Hilversum, serie Pastorale Ca-
Een rooms-katholieke studie van
drie sociologei# en een theoloog
dus geen gemakkelijk geschreven
boek over een steeds populairder
wordend onderwerp, doch iets wat
niet te vlug verteerd moet worden,
maar gebruikt bij eigen studie n
in de pastorale praktijk. Ander
zijds geeft het een goede kijk op
het leven in enige tientallen on
dervraagde rooms-katholieke en
andere gezinnen en op de ontwik
keling van het rooms katholieke
gedacntenleven. De studie van drs.
Hessen behandelt vooral de maat
schappelijke zijde en toont aan hoe
steeds de cultuur op dit punt de
natuur beheer:- heeft. De andere
sociologen maken aan de hand van
gesprekken allerlei studies en prof.
Hulsbosch de ontwikkeling vaii de
rooms katholieke moraal, een zeer
belangwekkende bijdrage. Samen
vattend kan hij er op wijzen hoe
weinig of liever bijna in het ge
heel niet de heiligheid van het
huwelijksleven op de voorgrond
treedt. Juist op dit punt legt hij de
nadruk, waarbij hij een uitspraak
van de huidige paus aanhaalt
]\/J AARTEN LU-
LV1 THEP. zelf aan
het woord. Na zovee:
eeuwen maakt dat
altijd nog opnieuw
een diepe indruk
Generaties voor ons
hebben het altijd
moeten doen met eer-
geschreven woord
van Luther, maar
dank zij de fonogra
fische industrie is
het thans mogelijk
dit woord tot klin
ken te brengen. Han
Bentz van den Berg
spreekt op Parlando
(PE 433168-45 toe
ren) de rede uit. die
Luther op 10 april
1521 op de Rijksweg
te Worms voor „de
jeugdige en zeer vro
me" Keizer Karei V
en de verzamelde
autoriteiten van het
Heilige Roomse Rijk
van Duitse Natie
heeft uitgesproken.
Dolf Verspoor ver-
taalde deze rede in
een voortreffelijk
Nederlands en Han Bentz van
den Berg spreekt haar in grote
bewogenheid uit.
Reeds de beginwoorden; ..Gij al-
kunnen maken
aarde tot een feest, het feest
Sir Bottlar waartoe Petrus Goe-
denwille niet aflaat de mensen
uit te nodigen."
Als men voor Sir Bottlar
leest: God, en voor Petrus Goe-
denwille de kerk, dan kan men
denken aan het eerste gedeelte
van de gelijkenis van de brui
loftsgasten, t.w. Mattheus 22: 1
t/m 4. Dat zou dan kunnen be
tekenen dat de wereld het evan
gelie, dat haar gelukkig kan
maken, niet aanvaarden wil. Ver
derop in de inleiding leest men
evenwel: -
- j die we een van de beste Neder-
„(Ook) zijn overtuiging dat landse schrljfsters ïan het erfs,,..
zo n feest niet of niet meer ver- b0ek kunnen noemen, heeft
wezenlijkt kan worden ligt ge- de gave haar personen met rake
heel in onze tijd." en gevoelige typeringen tot leven
Het ontbreekt Sir Bottlar dus fe,°°K 'S? !T
aan de macht om zijn goede die in ve;schmende op2ichten
plannen met de mensheid door de onvolwassenheid nooit is ont-
te zetten, omdat zijn wil tot gr0eid en haar dochter Fransje de
ucli redding afstuit op de algemene hoofdrol spelen. Een prachtig
draT'gSprékkra"m« tot luisteren. Óf hij is een boek, waarin tot uiting komt dat
""hteloze idealist, de projectie niets tonder reden gebeurt, o<
de goedwillende mens die in lijkt dit wel eens moeilijk te
Ae praktijk faalt. Het ergste
het boek is voor de arme Petrus
Nieuwe boeken
voor u besproken
Niets gebeurt zomaar, door
Annie Ferwerda-Van den Berg.
Uitgave J. H. Kok N.V., Kam-
Anniev Ferwerda^Van den^Berg,
Tafelgesprekken
Andere door Luther gesproken
woorden, die hij thuis aan tafel
sprak, waar hij graag zijn vrien
den ontving, zijn eveneens voor
het nageslacht bewaard gebleven,
en in verschillende uitgaven door
deze tafelgenoten gebundeld on
der de titel „Luthers Tischreden'
Ook van deze gesprekke^ grQt| machteloze idealist, de projectie niets ponder reden ^gebeurt, ^ook^ al
trekken weergeven, wat Luther "jij jjjl
spontaan bij verschillende gele
genheden te berde heeft ge-
evenwel, dat helemaal
slot Sir Bottlar zijn uitnodiging
kant te Scheveningen, heeft 170 tot het feest kalmpjesweg ver-
deze gesprekken vertaald
onder de titel: „Keur uit de Ta
felgesprekken van dr. Maarten
Luther" bij J. P. v. d.
Dordrecht het licht doen
Stolk heeft de gesprekken geor
dend naar een 21-tal onderwer-
Achttien overlevenden, door
Arthur Hawkey. Uitgave C. de
Boer Jr., Hilversum.
loochent.
r, - In de Wimpelreeks brengt deze
„Petrus zweeg enige tijd. Hij uitgeverij nu het verslag van d«
Tol te wilde iets vragen en wenkte Sir ondergang van het Engelse pant-
Bottlar. serzeilschip H. M. S. Captain. Aan
Het feest, Sir Bottlar, hoe Atlantische kust van Spanje
naar een zi-tai onaerwer- mnpt i1Pt met het feest v00r KaalJ Fl^isterre voltrok het
zoals: Het Woord Gods, Over moet nel mei nel Jeesi- drama zich in enkele minuten.
rer- Het feest? Welk feest, hoe Slechts achttien leden van de 500-
het kom je daar bij. Verbaasd trok koppige bemanning overleefden de
Sir Bottlar zijn schouders op." ramp. Over het vergaan van deze
voorloper van de pantserschepen
En Mcmcc eindigt het boek. en.Tweede Wereld.
het relaas
Strijd met de sekten, De
heid. Dood en eeuwigheid,
huwelijk.
Joden
met grote stelligheid mag aanne
men. dat deze rede inderdaad zo
is uitgesproken. Er is n.1. nog een
authentieke pagina over. waarop
Luther het ontwerp van zijn rede
op schrift heeft gesteld. Merk
hoogmogende
moed'ige edelen,
avond gegeve
mij gestelde
gehoorzaam
grotere zorg gekozen heef)
de mij gister- dan zijn gewoonte was. Ziin schrif
bedenktijd en op de vertoont echter geen spoor
die gedenkwaardige
dag. 's middags om ze MHb||
Luther, geheel alleen
hem verboden was zijn rede
erschijn ik nervositeit. Van de beroemde slot
verplaat- woorden is de overlevering echte
digc niet eensluidend. Hij sprak ze na
toen dat de procureur hem gesommeeri
nadal had in korte, ondubbelzinnige zin
antwoorden of hij zijn ge
lezen, zijn inzich- schriften wilde herroepen of i
ten staande hield en zijn geschrif
ten riet herriep, tenzij iemand hem
uit de Heilige Schrift bewijzeD
kon. dat hij dwaalde.
Deze moed is nog na zoveel eeu
wen onvoorstelbaar. Prof. dr. W
J. Kooiman deelt op de hoes
Han Bentz van den Berg heef'
ap deze plaat de juiste toon uitne
Tiend weten te treffen. Jammer
dat het slot ontsierd wordt dooi
het preluderen van een orgel en
het zingen van het Lutherlied door
de plaat verschi
bijzonderheden i
illende historische h"' u»«hts M°'« Gezelschap.
pathetiek, die er hier
dat r
Dat i
Tot slot heeft hij in hoofdstuk
22 nog enkele uitspraken van Lu
ther samengebracht over allerlei
onderwerpen, die niet onder deze
rubrieken konden vallen, o.a
over de Joden. Bijv. tafelgesprek
'63. waaraan ik het volgende ont
'een: „Als ik een echte Jood was
ou de paus mij nooit tot zijn af
;oderijen kunnen overhalen; eer
Ier zou ik mij tienmaal op he
rad laten leggen. Ja. het paus
lom heeft met al zijn gruwelei
le Joden veel ergernissen gege
•en. Ik geloof, als de Joden onz>
irediking over de woorden vai
ct Oude Testament zouden ho
•en. er velen van hen gewonner
luden worden..."
Juist in deze tijd van het Jaar.
vaarin wij de Kerkhervorming
ierdenken is het nuttig en nodig
ïauwgezet te luisteren, wat Lu-
her ons met zijn eigen woorden
'e zeggen heeft. Plaat en boek
hierboven besproken verlenen ons
hierbij een zeer grote dienst.
Ev. G.
„i„ oonug worai nit
als ik mij Des le boeiender i
OMWEG
Volwassen mensen huilen
door W. den Hollander-Bronder.
Uitgave N.V. Kosmos, Amster
dam - Antwerpen.
Het is dus wel duidelijk dat
:e hier niet te doen hebben met
en vermomde christelijke bood-
chap, al bedient de auteur zich
n dit (zijn eerste) boek van een
ils visionair bedoelde vertelwij
ze, die uit de verte een beetje
ipocalyptisch aandoet. Het z.g.
verhaal is een lange omweg om
teleurgestelde verwachting in
het leven tot uitdrukking te
brengen. Was het nu nog
boeiend geschreven en
visionair, dan zou men
merkje als ean briljante, uitge- ^VStïï'dSdeV^telSrJS-
stelde anticlimax kunnen waar- ujtzending kijkt kan hij de boeken
deren; als een wrange, maar van meVrouw Den Hollander le-
toch speelse en fantasierijke be- zen. Deze „nieuwe vorm" van
nadering van het levenspro- schrijven verdient zeker aandacht.
Het grote succes dat Wil den
Hollander boekte met haar e
roman. Land van wijn en zon. heeft
haar geïnspireerd tot een tweede
vertelling die in het Zuiden
Frankrijk speelt. Zij schrijft e
wichtig en soepel over het leven
In deze
de volle
dige apparatuur der Romantiek
kortom.
Breed vertelt Sartre van zijn
jongensfantasieën omtrent mis
kenning, late roem, de plaats en
betekenis van de dood in een
kunstenaarsleven en wat verder
biografieën in de encyclopedie
hem over deze dingen hebben
geleerd. Het is interessant ite con
stateren hoe Sartre, die ergens
bekent dat hij zijn gehele kinds
heid had weggeschrapt in die
mate dat vrienden hem soms zei
den: „Het lijkt wel of je geen
ouders of kindertijd hebt gehad
en hoeveel moeite hij heeft ge
had om de geschrapte regels te
ontcijferen, er toch in geslaagd is
een zo sterk gedetailleerde analv-
se te geven van zijn kinderge
dachten en overleggingen.
Breder basis
Ondertussen, veranderingen
waren op komst Ten eerste de
«orlog, die hem zijdelings in aan
raking bracht met de werkelijk
heden, waarbij zijn fantasieën
verbleekten, en vervolgens de
toelating tot de voorbereidende
klasse van het Lycée Henri IV.
Wie nu een relaas van psychi
sche schokken zou verwachten
bij de overgang van de besloten
heid in de ruimte vergist zich.
Jean-Paul trof een leraar die op
verzoek wat bijzondere aandacht
aan hem schonk, maar vooral de
leerlingen van dit deft'-- gymna
sium stonden geestelijk niet zo-
ver van hem af, allen kinderen
uit intellectuele milieus, gewend
aan persoonlijke leiding, getraind
m goede manieren. Scheldwoor
den. grofheden waren contraban
de; wie zichzelf vergat, diende op
aller verzoek, zijn verontschul
digingen aan te bieden. Sommi
gen hadden al literaire aspiraties,
evenals Jean-Paul.
Verder dan „le petit lycée" dus
tot de drempel der puberteit gaat
Sartre niet in dit eerste deel. Hij
heeft ongetwijfeld nog veel fe
vertellen; de eigenlijke mens
moet nog geboren wordnn. al zijn
ons reeds veel grondgegevens
geboden. Trouwens, de schrijver
waarschuwt ons eerlijk: „Je suis
traitre" .Hij heeft van Gide, die
hem'sterk heeft beïnvloed, de
disponibiliteit, de openheid
steeds nieuwe geestelijke vei
deringen, overgenomen.
De laatste bladzijden geven
programma van wat een volgend
aeel brengen zal en confessies die
op de Sartre van 1964 een nieuw
licht werpen: „Sinds ongeveer
tien jaar ben ik een man die
ontwaakt, genezen van een lange
bitter-zoete waan, en die niet
zonder lachen kan terugdenken
aan zijn vergissingen van vroeger
en die niet meer weet wat te
doen met zijn leven." Woorden,
onthullend voor de armoede
wam-mede het consequente
atheïsme zijn aanhangers beloont
Laten enkele zinnen de slotin-
aruk mogen samenvatten. Het
boek getuigt van een veelzijdig
stijlvermogen, van 's schrijvers
gave bondig en scherp te type
ren, van zijn humor, schaars bij
deze auteur, som' v- - SDot-
tende ironie, altijd van zijn zich
zelf niet sparende eerlijkheid.
Door dit boek is Sartre ons
veel meer nabij gekomen. We
beklagen hem om zijn verknoeide
kinderjaren; we begrijpen zijn
afkeer van de leugen in woord
en levenshouding: we verstaan
zijn onbegrip jegens het christe
lijk geloof.
Een laatste opmerking: wie
twee hemelsbreed verschillende
boeken over eenzelfde materie
wil lezen, legge dit boek naast
Partir avant le jour van Julien
Geen (zie Zondagsblad l-2'64).
Groter verschil is niet denkbaar.
V. D. PANNE
