Overal spelen poppen
ons het leven voor
SPAAR DE GROTE KLOK
NAJAARSOOGST
van nieuwe grammofoonplaten
Keur van boeken in
The American Library
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1964
ALS SCHIMMENSPEL OF DRIEDIMENSIONAAL
SEDERT VROEGE TIJ
DEN vervullen poppen
in het menselijk beleven een
hoogst belangrijke functie,
\die niet eindigt bij het af
sluiten van de kinderjaren.
Voor de kleuter is een pop
geen dood ding, maar een
levende metgezel met wie hij
zijn ervaringswereldje deelt.
Zodra zijn brabbeltaaltje
hem dat toestaat, spreekt het
kind met zijn pop. Ja, er
ontspint zich een dialoog,
want het kind hoort de pop
praten. Meisjes beleven dit
heel lang. Eenmaal in con
tact gekomen met andere
kinderen, zullen de kleine
mannekes echter al gauw
hun eerste makkers afdan
ken met de ruige aanteke
ning dat het „meidenwerk"
is. Toch kunnen ook zij niet
buiten die dialoog en daar
om creëren zij een nieuwe
illusie: soldaatjes, Indianen,
helden.
nem. Een van de oudste helden is
et- Jan Klaassen. En waarom dan
tond wel? Omdat Jan zoveel dingen
Boeft 2egt en doet die kinderen niet
wart durven, maar wel graag zouden
juist willen doen en zeggen. Voor een
wit-1 kind is Jan Klaassen behept met
r6 2. magisch vermogen; hij kan (nog)
Jeter niet aan hem tippen, maar zich
wel aan hem spiegelen.
'i>: Klaassen
erze. is dat de naam van deze durfal
(Nu en guit in menige streek met een
KxdJ K begint. In Turkije heet hij
>l Karagös. de Perzen kennen hem
nis«- als Kazal en op Malakka was
Kelantan vermaard En overal is
lof was) het optreden van pop-
Ipen, meer dan kinderspel, van so
ciale en vaak zelfs diep-religieu-
ze betekenis.
RACHELS TERAFIN
- Reeds In de grijce oudheid had
16 |de pop of het beeldje een
functie. Denk bijvoorbeeld aan
de Teraflm die Rachel uit de
ouderlijke woning ontvreemdde.
In later tijden werden poppen
vertolkers van de relatie tussen
eek de mens en het bovenzinnelijke,
contact met de Godheid, verbeel-
de ders van de strijd tussen goed
een »n kwaad. Zo werden poppen on
misbaar in het meest essentiële
van het mens-zijn. En allengs
werd in hetgeen zij spraken en de-
En den het gehele menselijke bele-
am- ven van een volk begrepen, krach-
»ten tig gestimuleerd door de opkomst
van schrift en literatuur.
'e2* Vrijwel elk volk met een tot
bloei komende cultuur, ontwikkel-
:n- de naar eigen aard. een spiegel
beeld vag, het leven, hetzij met
realistische, driedimensionale pop-
een ;pen. dan wel met platte, sterk
was gestyleerde figuren, die in een
schaduwspel hun rol gingen spe-
'len. Als goden en mensen, als
de verpersoonlijking van goed en
'®.r* ,kwaad. licht en duisternis.
delijke. Bunrakii uit het heden
daagse poppentheater van Osaka,
Flonkerend uitgerust zijn de
driedimensionale stokpoppen van
het Siamese Klionspel. In de
hoofdtooi herkent men de vorm
GEKERSTEND
De wereld is er nog vol van
?n waarlijk niet alleen in de Ori-
mt Ontstaan uit het aangeboren
patroon van hindoeïsme, boed
dhisme. confucianisme, moham
medanisme en welke godsdienst
dan ook. De christelijke landen
vormen een uitzondering, denkt u
misschien, maar dat is een mis
vatting. Onderhield niet de geker
stende Europeer al vroeg de dia-
hoort alleen achter witte scher
men de lampen branden die het
schaduwspel tot leven brengen.
HINDOE-INVLOED
Daar zijn dan de wondermooi
bewerkte en beschilderde Thaise
stukken, die complete taferelen
behelzen. De Siamees maakte
zijn Nang (d.i. leer) uit buffelhui
den. Alle opengewerkte delen
werden er met stansbeitels in al
lerlei formaat uitgeslagen. De
Nangs tot 1.80 meter hoogte
zijn onbeweeglijk. Wel beweeg
baar zijn de 60 tot 80 cm gro
te figuren die Nang Talung wor
den genoemd. Het Khonspel
wordt er uitgevoerd met ronde,
zg. stokpoppen. Gelijk dat voor
meer landen het geval -is, stam
men de Thaise verhalen uit de
fameuze epische dichtwerken van
India, de Raméyana. in Thai
land Ramakien geheten.
Het lijkt welhaast zeker dat de
Indische (Hindoe) cultuur baker
mat is van handpoppen, stokpop
pen, marionetten en schaduwpop-
pen. De invloed op andere lan
den is begrijpelijk als men weet
van welke een enorm expansie
ve kracht godsdienst en cultuur
van het Hindoeïsme zijn geweest
JAVA: HOOGBLOEI
Zo was het religieus-magische
poppenspel reeds omstreeks het
jaar duizend populair op Java.
Het bereikte daar zelfs zijn hoog
ste bloei en het hield zich dwars
door de van beelden afkeurige Is
lam staande tot op de huidige
dag. Ook voor de moderne Indo
nesiër is een huwelijk en elke
andere plechtigheid niet naar be
horen zonder het gejavaniseerde
Wajangspel, waarin het ongezie
ne zichtbaar en de ongehoorde
gedachte uitgesproken wordt.
De Javaan kent verscheidene
Wajangsoorten. Een verfunctie
(die van bezwering) vervult nog
immer de Wajang-kulit (leer).
Een dalang (verteller) hanteert
soms veertig hoofdrolfiguren en
tientallen meer figuranten, die al
len eigen spraak, gestalte en be
weging hebben. En de dalang zit
achter zijn scherm van 's avonds
half acht tot zes uur in de mor
gen.
Wajang-kulit ook wel parwa
of poerwa (d.i. eerste) genoemd,
ging uit van de voorouderver
ering en kwam van daaruit tot de
lakons over goed en kwaad. Het
eigenaardige is, dat het altijd
een met magische krachten be
giftigd mens is die de goden te
hulp komt. Tijdens de voorstel
ling zitten de mannen aan de
kant van de dalang en zien dus
alleen de vrouwen de wajang als
schimmenspel.
POPPEN EN ISLAM
De Wajang-gedog is een soort
poerwa. ook met in de schouder
en elleboog beweegbare schaduw-
poppen. maar de geschiedenissen
zijn van recenter datum. Bij de
Wajang^klitik zijn de platte,
eveneens beschilderde. poppen
van hout. Zij vormen de over
gang naar de Wajang-golèk,
waarvan de vaak kostbaar uitge
doste poppen driedimensionaal
zijn met draaibare koppen-op-
steel en beweegbare armen. Het
repertoire van het zowel 's nachts
als overdag gespeelde Wajang-go
lèk houdt verband met: de Is-
Indonesië kent voorts nog het
door mensen gespeelde Wajang
won g of orang (mens). Wajang-
topèng Hindoe-javaanse mas-
kerdansen waarbij niet de leven
de acteurs, maar de dal^ngs spre
ken en in ver verleden was
er de Wajang-bèbèr. dat niet uit
poppen bestond, maar uit een lan
ge strook met illustraties, die op
twee rollen werd afgedraaid. Dit
spel is in onbruik geraakt.
Door de invoering wan het zg.
..cultuurstelsel" ging de volks
kunst in het voormalig Neder*
lands-Indië sedert 1830, als ge
volg van optredende armoede,
sterk achteruit, doch nadien heb
ben tal van Nederlanders aan het
behoud en de verlevendiging van
de Indische cultuur zeer veel bij
gedragen. Thans is de Wajang,
naast haar traditionele functie,
ook dienstbaar aan de sociaal
maatschappelijke en politieke
voorlichting van de Indonesische
regering.
De lezer moet het ons maar
vergeven dat we iets langer aan
de gordel van Smaragd hebben
verwijld: het lijkt pas gisteren
dat wij die exotische wajangfigu
ren het leven zagen en hoorden
verbeelden en in nachtelijke uren
daarbij gamelantonen ons in de
oren klonken.
GRACIELIS CHINA
Iets ervan kunt u ervaren op
de tentoonstelling, want er ko
men explicaties en zelfs voorstel
lingen. U zult dan ook geboeid
worden door de prachtig bewerk
te Chinese schaduwpoppen en
door de ongelofelijke sierlijkheid
van hun bewegingen. Let u even
eens op de wijze waarop de ge
aardheid van de figuren is aan
gegeven; een kleine gestalte met
slechts een contour van het ge
laat voor hogere wezens; bont.
opgevulde en met bulten en haaks
gezwollen neuzen uitgeruste kop
pen, voor boosaardige lieden.
Eif zijn ^himmepspelen waar
voor meer dan duizend figuren
en requisieten nodig zijn: dit zegt
wel iets omtrent de uitgestrekt
heid van het levensterrein dat
met schaduwfiguren wordt be
streken en het getuigt mede van
de brede belangstellingsseer. de
fantasie en de kunstvaardigheid
van de makers.
De Japanners zijn nog verder
gegaan dan met stokpoppen en
marionetten mogelijk is: hun Bun-
raku's zijn haast levensgroot en
biologerend levensecht. Drie spe
lers (en misschien ziet u ook dat
op de expositie) manipuleren met
één Bunraku. waarvan zij mond.
ogen en wenkbrauwen, benen en
armen ja zelfs vingerkootjes
GEVAARLIJK
Laat cle lezer zich vooral niet
van een bezoek aan deze. het le
ven in de Oriënt mrerspiegelen-
de. tentoonstelling afhouden
door onze slotopmerking dat er
poppen bij zijn. aan wie niet
slechts in het land van her
komst dusdanige magische
krachten worden toegeschreven,
dat zij in handen van onbe
voegden nare dingen uitrich
ten. Ook de westerling die in de
tropen leefde, had niet voor al
le vreemde zaken een natuurlij
ke verklaring. Toch maar gaan
kijken en bewonderen in het Rot
terdamse Museum voor Land
en Volkenkunde. Tot 6 januari
65 een belevenis voor wie
daar oog en gevoel voor heeft.
TON HYDRA
platenmaatschappijen nieuwe
platenseries uit te brengen.
Het leek ons daarom nuttig
onze lezers, die een discotheek
bezitten, op de hoogte te houden
van wat zij er aanvulling zich
kunnen aanschaffen.
Zo presenteert Philips Phono
gram een prachtige cassette,
met vijf langspeelplaten waarop
Claudio Arrau met het Concert
gebouworkest onder Bernard
Haitink de vijf pianoconcerten
van Beethoven laat horen. Bij
de intekening op deze serie
krijgt men er nog allerlei fraaie
zaken bij. Dan is. eveneens bij
Philips, verschenen „De Luxe
Serie", omvattend tien tot twin
tig opnamen van vermaarde
kunstenaars en ensembles, zoals
I Musici. David Oistrakh. Ge
rard Souzay, Arthur Grumiaux.
verschillende Amerikaanse en
Engelse orkesten onder dirigen
ten als Pierre Monteux. Antal
Dorati en Colin Davis. Al deze
platen zijn in mooie albums ge
stoken. waaromheen een plastic
omhulsel. Zo kunnen de platen
niet kromtrekken I
Illustraties
Veel aandacht
voor het
geestelijke lied
ganza de hoofdrol zingt (Decca
MET 262 4)een kostelijke weer
gave van verrukkelijke muziek!
De Deutsche Grammofon Gesell-
schaft doet het niet zo uitge
breid als hilips Phonogram,
maar wat ook hier geboden
wordt, mag er wezen. Nieuw is
dan de ,,E-Collection", twintig
platen, gekozen uit het D.G.G.
repertoire en alle van de hoog
ste kwaliteit. Daaronder zijn de
prachtige opnamen van de be
kendste Mozart Symfonieën door
het Rias-Symfonie Orkest onder
Ferenc Fricsay, de beide Piano
concerten van Liszt. gespeeld
door Andor Foldes. die even
eens met de Berliner Philhar-
moniker onder Leopold Ludwig
het 2e Pianoconcert van Rach-
maninof uitvoert. Men heeft met
de keuze rekening gehouden met
ieders smaak en zo staan de
Hongaarse Dansen van Brahms
en de Slavische Dansen van
De Philips Concertserie is uit
gebreid met vijf platen en ook
deze zijn weer voorzien van rijke
illustraties en zeer bezienswaar
dige artikelen. Wij noemen voor
al het ..Feike Asma Concert",
opgenomen in de Oude Kerk te
Amsterdam. Orgelliefhebbers
vinden hier prachtig documenta
tiemateriaal over het orgel in
de Oude Kerk. Verder valt in
deze serie een opname van het
Jubileum Concert van de koor
vereniging Pro Musica onder
Lex Karsemeijer. een ..Gérard
Souzay-concert". een werkelijk
subliem ..Teresa Berganza-con-
cert" en een kostelijk Nieuw
jaarsconcert van de Wiener
Philharmoniker onder Willi Bos-
kowsky met verrukkelijke Ween-
Geestelijk lied
Ook aan het geestelijke lied op
de plaat besteedt Philips veel
aandacht; er is steeds meer
vraag hiernaar en wij stellen
ons dan ook voor om een apart
artikel aan het geestelijk lied op
de plaat te wijden, zoals wij
trouwens reeds enkele malen
hebben gedaan. „Gewijde klan
ken" heet hier de aerie en elk
der zes platen is gestoken In
mooi album met de volledige
teksten. Wij geven hier al vast
de titels: „Prijs den Heer met
blijde galmen" (PI 12914),
„Wandel met Jezus" (PI 12913),
„Alle volken looft den Heer"
(PI 12912), „Blijf bij ons Heer"
(PI 12910), „Halleluja, lof ge
zongen" (PI 12911). lei
lijk
En tot slot melden wij de op
name van Rossini's „L" Italians
in Algeri" waarin Reresa Ber-
L'Italiana in Algeri".
META VAN IJZER
De Gedichten van Meta
van IJzer (7e aflevering van
de Haagse Cahiers) zijn niet
gemakkelijk te verstaan, al
is de stemming duidelijk. De
titel van haar bundel, t.w.
Spaar de grote klok. is ont
leend aan het vers dat als
motto het geheel vooafgaat.
hiei
'leeft de tijd de schan- de centrale gedachte is met dit
versfragment voldoende duidelijk
aangegeven.
de
Subliem bewerkt zijn de
plete schadutvtaferelen. de
Nang van Thailand, De groot
hebben een hoogte van 1.80
dat schutspatroons luisterden
spraken en ieder op zijn ter
rein behulpzaam waren in
moeilijke zaken?
Reeds in de middeleeuwen
kreeg de Europese mens daar
naast behoefte aan beweegbare
bespiegelaars van het leven, aan
vankelijk uitsluitend in het vlak
van religie en metafysische
machten, later ook voor andere
facetten van het bestaan: in we
zen niet anders dan de poppen en
jschaduwfiguren van de Aziaat
(Zij mogen dan ietwat verwaterd
izijn, nog overal treedt een Hans
worst op als echte Europeaan en
Inog altijd is de Jan Klaassenfi-
iguur van een Nederlandse pop
penkast oer-Hóllands, terwijl hij
(in Duitsland meer Germaan en in
België meer Vlaming kan zijn.
IN DE ORIËNT
Indien wij u met het voorgaan
de geprikkeld hebben tot meer
willen weten omtrent levensver-
beeldcrs in de Oriënt, is de raad
vlug gegeven: ga naar het mu
seum voor Land- en Volkenkun
de aan de Willemskade te Rot
terdam. Daar is met de Duit
se Week als aanleiding een
hoogst interessante en sfeervolle
expositie ingericht van poppen
en schaduwspelen uit India. Ja
va, China, Japan, Birma, Thai-
'and en andere gebieden.
Met uitzondering van de Ja
vaanse Wajangpoppen waar
aan ons bezit rijker is dan in enig
ander land komen de collecties
luit de beroemde Puppentheater-
Sammlung der Stadt München".
dat. van de oprichting af. reeds
een kwart eeuw met hart en ziel
wordt geleid door Ludwig Kraft.
De heer Kraft heeft met zijn me
dewerkers de bovenzaal van het
museum omgetoverd tot een fas
cinerend oord, waar - - zoals het
nog niet ontploft
zou men weer wensen te wonen
in een grote zon die zingend
rondgaat
rood en goud boven het water
verloren ging de sleutelgang
spaar de grote klok
spaar de zon aan de tijd
de vergeten vogels
het blauw
Het is niet het sterkste vers van
de bundel, maar de eigen toon is
niet te miskennen. Alleen heb ik
moeite met de sleutelgang. Tijd,
klok, zon. rondgaan, hangen en
ook op zichzelf „gang" zijn na
aien «n begrippen die op elkaar
kunnen worden betrokken. Maar
in dit complex past voor mijn ge
voel niet de sleutel, die het geslo-
tene ontsluiten kan Het woord
..sleutelgang" brengt een ander
en bovendien niet uitgewerkt ele
ment in het vers. Men krijgt de in
druk dat de dichters in de eerste
plaats voor zichzelf geschreven
heeft. Natuurlijk is een gedicht de
aandacht waard en mag het ook
verlangen onder het lezen in zeker
zin te worden herdicht. Maar dan
moet het toch ook een minimale
toegankelijkheid vertonen. Want
wanneer het zó is. dat de dichter of
dichteres stilzwijgend een beroep
doet op een bijzondere intelligen
tie bij de lezer en criticus, zodat
deze met behulp van zijn scherp
zinnigheid de duistere verzen tot
op zekere hoogte kan uitleggen,
dan is er iets scheef. De uitgeban
nen ratio wordt dan bij de lezer
verondersteld en dat behoeft men
niet te nemen. Het is de taak van
de dichter om de poët-sche grond
stof dusdanig vorm te geven, dat
een ander er in kan komen. Er
zijn passages in deze bundel die
ik. vanwege de al te grote ge
slotenheid. voor mijzelf niet kaï.
herdichten, al is de stemming, de
kleur van het vers. ook nog zo
evident. En men is blij tenmin
ste houvast te hebben aan uitspra
ken als b.v. deze: ..de toekomst
krijgt dodelijk gelijk" en ,.ons
grootste hartzeer: mens". Hier
herkent men de stem van de ech
te dichter (es.). Hier wordt iets ge
zegd dat nog nergens zo gezegd is
en dat kan toch alleen de poëet.
En wat het grondthema betreft:
e handen en we
ten niet meer
wat te doen tussen vandaag
en morgen
het niemandsland van nu
tussen morgen en later
de dreiging van nooit
TAMELIJK STERK
Ik meen in Meta van IJzer een
tamelijk sterk talent te zien. Al
versta ik helaas niet alles (als
criticus erkent men zijn grenzen),
ik herken de authenticiteit van
haar talent toch ook nog aan iets
anders, n.l. aan het hier en daar
spontaan opduiken van rijm en
ritme. Dit is geen echo van de tra
ditionele poëzie, maar misschien,
men zou het hopen, het hernemen
van het melodieuze en het ritmi
sche muzikale in de Nederlandse
dichtkunst. De opzettelijke, pro
grammatische zangerigheid van
veel vroegere gedichten heeft zich
in de stormen van onze tragisch
tijd niet kunnen handhaven, maar
zang en poëzie zijn vandaag toch
wel heel ver uit elkaar geraakt.
Ongetwijfeld komt er weer een
periode, waarin men het tegen
woordige. aan de rand van het
proza verkerende leesvers niet
meer zal kunnen genieten: een
tijd waarin men van poëzie te
recht weer zangerigheid vragen
zal. En nu moet u het slot eens
lezen van het laatste vers uit de
bundel, dat „cadans" heet.
waar is het fluiten de stem dei-
tonen die glanzend wegstromen
langs de huid
wist ik hoe ooit de rivier was
begonnen
zij mondde niet meer in tranen
uit
maar sierlijker ook: meer ont
spannen luisterend
wentelt herkenning een weg
zich omhoog
trager en sierlijker vloeien de
dagen
terug naar het punt dat tot le
ven bewoog
ORDENING
U hoort het: hier ordenen zich
de woorden spontaan tot ritme en
melodie: hier begint iets te zin
gen. Geen notities meer. geen bin
nensmonds praten, geen orakel
spreuken die men zo goed en zo
kwaad als het gaat voor zichzelf
moet verklaren. Nee. een begin
van zang. geen echo, maar een
hernomen melodie.
C. RIJNSDORP.
IN DE MENTOR-REEKS van
de Newyorkse uitgeverij The
American Library verschijnen
boeken van de meest uiteenlo
pende' aard. Men kan in de
pockets binnen een tijdsbestek
van twee maanden titels vinden
als A Million Y e a r s of
Man en The Love Poems
of Ovid. Het eerstgenoemde
werk is van de hand van Richard
Carrington. een Britse bioloog,
die zijn ideeën over het mense
lijk leven op aarde (die zeker
niet getoetst zijn aan hetgeen de
bijbel ons leert) in dit boek uit
eenzet. Het andere is een verza
meling van de minnedichten, die
Ovidius vele eeuwen geleden
schreef en die nu een Ameri
kaanse vertaling kregen van Ho
race Gregory.
The Age of Revolution: 1789—
1848, door E. J. Hobsbawn. ver-
lelt het verhaal van de zestig ja
ren, die voor de wereldgeschie
denis van zo'n groot belang zijn
geweest. Hobsbawn belicht deze
era boeiend: de gevolgen van de
Franse revolutie en van de in
dustriële omwenteling in Engeland,
de invloeden der ..ismen", van
Marx, Kierkegaard en andere per
soonlijkheden, die op dit tijdperk
en het denken van de mensheid
zo bijzonder groot zijn geweest.
Catholicism, door de Franse Je-
zuiet Henry de Lubac kreeg een
Amerikaanse vertaling. Het is een
studie over het r.k. geloof en spe
ciaal wat betreft de dogma's van
deze kerk in hun relatie tot het
gemeenschappelijke lot van het
mensdom.
Dagboek
The Journals of Lewis and
Clark, luidt de titel van het dag
boek van de twee Amerikanen, die
in 1803 als pioniers de wildernis
van het verre westen introkken
om daarmee een volkomen nieuw
gebied van de Verenigde Staten
voor migratie open te leggen.
Een uniek boek is The New
Golden Bough, Door Sir James
Frazer. Oorspronkelijk telde dit
werk twaalf delen, maar dr. Theo-
dor H. Gaster heeft het in één
boek van 832 pagina's geconcen
treerd: alle merkwaardige gewoon-
angsten. hun riten en vele andere
levensgewoonten, die het ene volk
van het andere doen verschillen.
Ouder worden
Als Signet Science-boeken ver
schenen nog: The Process of Age
ing, door Alex Comfort, een le
zenswaardige studie over hetgeen
zich bij het ouder worden in het
menselijk lichaam voltrekt, en
The Forest and the Sea, door
Marston Bates. Dit boek be
schrijft de vele levensvormen, die
de natuur te zien geeft.
Romans in het lichtere genre
kwamen als Signets uit: The Gra
duate. door Charles Webb; Se
conds, door David Ely; The High
Wire, door William Haggard;
Blood Justice, door Gordon D.
Shirrefs; Channing, door Phyllis
Ross; Too French and too Dead
ly. door Henry Kane.
Supreme Court is een
roman van Andrew Tally, waarin
een president der Verenigde Sta
ten op allerlei manieren probeert
het opperste gerechtshof voor lijn
karretje te spannen. Een boeiend
boek, dat in Washington veel stof
deed opwaaien.
J. VAN H.
Dvorak naast „Johann Strauss-
klanken" (onder leiding van Fe
renc Fricsay) en Tsjaikowski's
5e en 6c Symfonie (onder dezelf
de leiding i.
Hoydn-variaties
Maar iets heel bijzonders
belooft te worden de nieuwe
cassette ..Johannes Brahms,
vertolkt door Herbert von
Karajan". Onder leiding van
deze vermaarde dirigent spe
len de Berliner Philharmoni
ker de vier symfonieën er
Haydn Variaties, verder het
vioolconcert met Christian
Ferras als solist en Ein deut-
sches Requiem met het koor
der Wiener Sangverein en
soliste Gundula Janowitz, so
praan. en Eberhard Wachter,
bariton. Wij waren in de gele
genheid een proeve van de
symfonieën le horen en wij
zullen, wanneer de cassette tn
haar geheel verschijnt (en
dit gebeurt spoediguitge
breid op de Karajan-interpre-
tatie, die werkelijk uitzonder
lijk is, dieper ingaan.
In onze volgende „Naald
Plaat" zullen wij bovengemelde
series uitvoeriger bespKe
Maar wij zullen nu sluiten met
een bijzonder mooie opname van
Bruckner's Achtste Symfonie
door de Berliner Philharmoni
ker onder Eugen Jochum (D.G.G.
138918/138919). Een mooie maar
vooral een opvallende weergave
heeft Jochum van dit reusachtige
werk gemaakt. Waarom opval
lend? Omdat Jochum zich wel
bewust distantieert van de
hier vrijwel traditioneel gewor
den „mystieke Bruckner", de
Bruckner van de wijde gedra
genheid. van plechtstatigheid en
hoge verhevenheid, de Bruckner,
die deel uitmaakt van de
..broederschap des geestelijken
levens". Jochum gaat uit
een andere opvatting, nl. vat,
mens Bruckner, die levend onder
de hevigste innerlijke spannin
gen zich worstelt tot de straling
van het licht, van de zuiverheid
en de rust, tot God. En ik ge
loof, dat Jochum het bij het
rechte einde heeft. Men weet,
dat Bruckner Wagner vereerde.
Zijn orkestratie is Wagneriaans,
d.w.z vervuld van de klankzin
nelijkheid van het Wagneriaan
se orkest. En wat drukte Wag
ner niet in deze ongelooflijke
klankrijkdom uit. Werkelijk zijn
liefdesscènes liegen er niet om,
zoals de ..Tristan und Isolde",
en het slot van de ..Siegfried"
wel overduidelijk tonen. En de
..Venusbergmuziek" uit de Tann-
hauser zwelgt in een bijna af
stotende sensualiteit Wagner's
muziek is door en door ..aards",
maar streeft uit dit aardse naar
een verlossing niet door het
geloof maar door de dood.
Pas in de ..Parsifal" komt
Wagner's besef van de werke
lijke verlossing. Bruckner nu
voelde zich onweerstaanbaar tot
dit „aardse" element aange
trokken dit was een deel
zijn wezen, dat hij niet negeren
kon.
Ander deel
Maar Bruckner was een diep
gelovig mens (hetgeen Wagner
niet waa.) en deie innige en op
rechte godvruchtigheid vormde
het andere deel van zijn wezen.
En het is dit conflict, dat, i,a«t
wij menen, de psychologische
grond is van zijn symfonieën.
Hieruit komen de scherpe span
ningen te voorschijn, die hij in
de vorm van de symfonie vast
legt en waarvan hij zich op deze
wijze bevrijdt. In de symfoni
sche vorm knoopt hij aan bij
Beethoven's Negende Symfonie,
die hij als model neemt. Maar
hij vergroot deze vorm tot in het
kolossale, omdat zijn innerlijke
conflicten zo groot zijn. Wat dit
aan denkarbeid gevergd moet
hebben, kan men slechts raden.
Maar als men nu deze Achtste
Symfonie (zijn langste) analy
seert. krijgt men een grenze
loos respect voor de vaste vorm
geving. Hoe werkt Jochum nu
deze opvatting uit? In de eerste
plaats door de tempokeuze.
Zijn tempi zijn vlugger, vooral
in de hoekdelen. zijn caesurcn
zijn korterkortom er slaat
een temperamentvolle vaart door
de muziek. En het orkest laat
hij vol en krachtig opbloeien.
Maar aan de Brucknerse
-iccuiu icgen-
deze visie staan, maar
ik ben overtiugd van hun latere
waardering.
