NCOOV beklaagt zich bij
hervormde synode
-DE DOKTER aan 'i woord
Medezeggenschap der
ppen aanvaard
Felle aanval van Hongaars
partijblad op Vatikaan
Rus over de zin van
het vetorecht
Een woord voor vandaag
BASTION
Theoloog der vernieuwing i
prof. Miskotte 70 jaar
SUK UW PI JN WEG MET EEN
PLACEBO-EFFECT
2
DINSDAG 22 SEPTEMBER 1964
Nog deze week nadere uitwerking
Voor het concilie is gisteren het?n*werp.
„uur der waarheid" aangebroken
met de behandeling van wat paus
Paulus het „gewichtigste en deli-
kaatste" punt noemde: de macht
van de bisschoppen. De eerste
amendementen omtrent de „colle
gialiteit" der bisschoppen werden
met grote meerderheid aanvaard.
echter tot de conclusie gekomen, dat het
oppergezag van de paus geen gevaar
loopt, omdat het college haar gezag alleen
ontleent aan de paus, die zelf aan het
hoofd staat. De collegialiteit betekent
juist een vergroting van de pauselijke
macht, aldus Parente, omdat deze
plechtiger en gelijkmatiger wordt.
(Van een onzer redacteuren) Integriteit, de loyaliteit
pende macht, die haar ten dienste staat.
Het hoofdbestuur van de Nat.föS^..10'™1
Chr. Onderofficieren Vereniging!
heeft zich in een brief aan de Scherp weerwoord
Onder collegialiteit wordt verstaan
het delen van de verantwoordelijkheid Gisteren zijn twee aartsbisschoppen
voor het bestuur van de kerk tussen overleden. De 72-jarige Poolse aartsbis-
paus en bisschoppen. Dit principe is «JoP "Shïïï! generale synode van de Ned
neergelegd in het derde hoofdstuk van ,a?fge secretaris van hlt pauseSjk werk Hervor™dt; Ke r kb ek 1 aagd over volgende commentaar:
r de verbreiding J~ J 1 fifidfilÉ BjjfiBg
het schema over de kerk. Dit hoofd
stuk, dat speciaal gaat over de mede
zeggenschap van de bisschoppen,
wordt beschouwd als een aanvulling
op de besluiten van het eerste Vati-
kaanse concilie (1869-1870) aangaande
de positie van de paus. Sommigen
i dertig maai ge-
In ..Militia Cbristi" gaf ds. Strijd het
vlgende commentaar: „Wij zullen over
het geloof, Leon een artikel van ds. K. Strijd in deze en andere uitspraken geen lange
Militia Christi". De studiesecre
taris van „Kerk en Vrede" heeft
in het verenigingsorgaan o.m.
geschreven: „Het heidendom van
de NCOOV moet worden onder
kend en afgewezen. Zonder veel
Gisteren heeft ds. G. Staal, predikant omhaal."
i de Gereformeerde Kerken vrij ge-
Ds. G. Staal
80 jaar
Eerst moet ei
w°TÓfn over gedeelten van het maakt, zijn tachtigste verjaardag "ge- Op de jaarvergadering van de NCOOV
hoofdstuk afzonderlijk. Ten slotte wordt vierd Ds. Staal, die ziekenhuispredikant hield voorzitter C. Holtrop een rede.
werd bij de tweede stemming al duidelijk, te Drachten.
De stelling, dat de bisschoppen zijn ge
organiseerd als een „college" met Petrus
aan het hoofd, werd aangenomen met 2012
tegen 191 stemmen. Pas aan het eind van
de week zal men met de stemmingen
gereed zijn.
Voor de stemming hebben de bisschop
pen nog eens voor de laatste maal ge
luisterd naar het voor en tegen van de
collegialiteit. De theologische
Rome-Reformatie-
bijeenkomst
voerders aangew
De conservatieve bisschop Franic van
Split in Joegoslavië meende, dat het
principe van de collegialiteit in strijd is
met de uitspraken van 1870 over het
pauselijk oppergezag. De Bijbel biedt er
verder geen voldoende grondslag voor,
zo zei hii.
De andere spreker, de Italiaanse aarts
bisschop Parente, was aanvankelijk een
van de grootste tegenstanders van het
Beroepingsiverk
Holtenbroek): G. Messie te Goor;
Hooge Zwaluwe: J. C. Schoneveld te
Geeraardsbergen (België).
Bedankt voor Oudega (W.) (toez.): P.
Landweer te Nigtevecht; voor Muiden:
J. Smit te Lopik.
Rome-Refor-
waarin hij ernstig betreurde, „dat de
overheid niet duidelijk en klaar elke ac
tiviteit binnen de krijgsmacht tegen de
nucleaire wapenen, van welke zijde deze
ook komt. met de meeste gestrengheid
verbiedt." Daarbij had hij het oog op
de legerpredikanten, die zich achter het
hervormde kernwapenrapport stellen.
Hij vroeg zich af „hoe deze predikanten
een voorbeeld van Godsvertrouwen kun
nen zijn tijdens kernbomgeweld, terwijl
zij de militair ervan weerhouden zijn na
tionale plicht te vervullen". Scherp keer
de de heer Holtrop zich tegen de ..aan
sporing tot ongehoorzaamheid", waarbij
beschouwingen houden. Wij moeti
leen wel heel duidelijk zeggen, dar wij
hier niets meer herkennen van het chris
telijk belijden. De „God" die hier in dl'
„Godsvertrouwen" beleden wordt, is ons
even vreemd als de „God" van de
„Duitse Christenen" van 30 jaar gele
den". Volgens ds. Strijd wordt het tijd,
dat in de Nederlandse kerken een kan
selafkondiging wordt voorgelezen, d'e
precies zo begint als die op de Bekennt-
is-synode van maart 1935 in Dahlem
erd opgesteld: ..Wij zien dat ons volk
door een dodelijk gevaar bedreigd
wordt. Dit gevaar bestaat
Relatiegeschenk? DROSTE pastilles, altijd welkom!
Reactionaire woestelingen
De Hongaarse communistische par-llijke aanval op de socialistische landen
lij heeft pan Paulus en de „reactie-1
besehuldigingen, die vervat zijn ii
het ideologische maandblad Partiet
®""!pcn te Deventer: G" Mul te Ro-1 hebben in het Westen grote verbazing
gewekt. Zij zijn namelijk juist geuit
op een tijdstip, dat gehoopt werd op
een tijdperk van grotere vrijheid
voor de Hongaarse rooms-katholie-
ken.
Verleden week werd immers een be
perkt akkoord gesloten tussen Hongarije
en het Vatikaan over de betrekkingen
tussen kerk en staat. De Hongaarse
ister Jozsef Prantner sprak toen
;n ..atmosfeer van goede wil".
Reactionaire groepen in het Vatikaan
Zutfen: A. C. Noort
GEREF. KERKEN (yrügem.)
zenburg.
CIIRIST. GEREF. KERKEN
Tweetal te Harderwijk: C. den H .tog
te Den Haag-W. en W. de Joode te
Zwaagwesteinde.
Beroepen te Zierikzee: C. Verhage te
Hilversum-C.; te Amstcrdam-W.: (vac.
I... Nieuwenhuijze); K. J. Velema te
Hoogeveen; te Emmen: J. Vo e te
Steenrijk; te Drachten: W. de Joode te
Zwaagwesteinde
Bedankt
Groningen.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Rotterdam-Z. (vac. C. v.
Dam): P. Blok te Dirksland.
EVANG. LUTHERSE KERK
Aangenomen naar Apeldoorn: J J.
Bik. laatstel. pred. in Venezuela, woon
achtig te Laren.
Vlootpredikant
ds. O. Veeninii
overleden
Ds O Veening hervormd vlootpredi
kant is in zijn woning in Den Haag
plotseling overleden. Ds. Veening was
48 jaar oud.
In 1942 werd hij kandidaat in Over
ijssel en was vervolgens hulppredikant
in Utrecht en Diepenveen. September
1945 werd hij als vlootpredikant in Rot
terdam te werk gesteld en nadien op
Java (mariniersbrigade Soerabaja). op
Nieuw-Guinea. in Korea en in de West.
In de bezettingstijd hielp hij Joodse
landgenoten. Hij was ridder in de.orde
van Oranje Nassau.
De begrafenis \zal donderdagmiddag
met militaire eer plaats hebben op
.Westduin" in Den Haag na een rouw
dienst in de Kloosterkerk, die zal wor
den geleid door de hoofdvlootpredikant
ds. J. W. Sepmeijer.
Ds. Veening is gisteren levenloos ir
zijn woning in Den Haag aangetroffen
Vermoedelijk is hij dit weekeinde over-
te
Oud-1 egerpredikant
ds. Brouwer 70 jaar
Morgen wordt ds. D. G. A. Brouwer,
emeritus-predikant van de Gereformeer
de Kerk van Rozenburg, zeventig jaar.
Ds. Brouwer aanvaardde het ambt van
predikant in Oostwold (Old.) op 28 sep
tember 1919 Via Paesens kwam hij in
1926 op Rozenburg, waar hij 22 jaar
gestaan heeft. In 1948 ging hij met eme
ritaat wegens zijn benoeming tot leger-
predikant in lang verband. Na zijn pen
sionering in 1959 is ds. Brouwer hulp-
•rediker in Amsterdam-Slotermeer-
•katholieke kerk daar zelf
>r zal moeten betalen.
De visie van Partiet op de huidige
zitting van het concilie is. dat er op het
ogenblik twee groepen (modernisten en
conservatieven) debatteren over de
vaststelling van de verhouding tot het
communisme. De conservatieve ..woes
telingen" willen de oude methoden van
het agressieve anti-communisme van
paus Pius XII nieuw leven inblazen De
moderMsteri 'willeb h"uh atoti-communis-
tische doelstellingen door een soepeler
politiek bereiken. Men verschilt dus al
leen in methode.
Het blad prijst paus Johannes XXIII
met zijn encycliek „Pacem in terris"
i maar schrijft, dat de persoonlijke veran
dering op de pauselijke troon de stem
de reactionairen versterkt heeft
paus Johannes heeft
C.H.-jougeren doen
beroep op fractie
De provinciale C.H.-jongerengroepen
„i Friesland hebben er bij de C.H.-
Tweede-Kamerfractie op aangedrongen,
dat deze zich inzet voor bestendiging
het „kernenbeleid".
j maakt ernstig bezwaar tegen de
voorgestelde wijziging daarvan, aange
zien deze naar haar oordeel funeste ge
volgen zou kunnen hebben voor een gun
stige industriële ontwikkeling voor het
gehele noorden des lands.
prediker
Geuzenveld.
Ds. A. P. Goudsbloem
met emeritaat
Ds A. P Goudsbloem. doopsgezind
predikant op Terschelling, heeft met
gang van 1 oktober emeritaat aan
vraagd. Ds. Goudsbloem, die in i
werd geboren, was aanvankelijk vc
ganger van de vrijzinnige hervormden
te Vlissingen en G Enkhuizen. In 1946
werd hij op 47-jarige leeftijd predikant
op het voormalige eiland Wieringen.
Na elf jaar verwisselde hij dit eiland
voor een ander, namelijk Terschelling.
Zondag neemt ds. Goudsbloem afscheid
van zijn gemeente.
Originele attentie? DROSTE pastilles altijdwelkom!
Wereld federalisten bijeen
(Van een medewerker)
De conferentie van de Wereldfede-
ralistenbeweging Nederland stond het
afgelopen weekeinde in het teken van
een samenspraak met een vertegen
woordiger van de Russische ambassa
de, de heer B A. Makarow, een nog
jeugdige tweede secretaris. Hij ver
dedigde het bestaan van het recht van
veto voor de grote mogendheden in
de Veiligheidsraad. Zij zouden daar
door worden verplicht tot een unanie
me beslissing, de baatzuchtige belan
gen van een of andere groep kunnen
in de raad niet worden gediend.
Voorts verkondigde hij de mening,
dat de westelijke landen thans een
onrechtmatig en orevenredig groot
voorrecht in de raad hebben tegen
over de na de tweede wereldoorlog
onafhankelijk geworden landen.
Makarow, die een uiteenzetting gaf
over de marxlstisch-leninistische theorie
van de socialistische revolutie, onder
streepte. dat revolutie geen exportarti-
VVoord in heel zijn rijkdom van openba
ring en liefde wil verkondigen, eén zij-1
ner predikanten toestaat gebruik te ma
ken van de kerkelijke organen om zijn
gal uit te spuwen over hen. die zan
(on-)christelijk standpunt niet kunne.i
en niet mogen onderschrijven'' Het
hoofdbestuur vraagt dan om het weder- j
woord van ..Onze Baniér" in txte-iso :n
het persbulletin van het N H Persbu
reau op te nemen.
Het moderamen heeft op de pas ont
vangen brief nog niet geantwoord. Het
hervormd persbureau heeft een exem
plaar van Onze Banier" opgevraagd.
(Ter toelichtingds. Strijd heeft
geen gebruik gemaakt van de kerkelij
ke organen. Hij schreef zijn commen
taar in het blad van ..Kerk en Vrede".
Het werd overgenomen in het pers
overzicht in het weekbulletin van het
hervormd persbureau. Uitdrukkelijk
„En toen hij hoorde, dat het Jezus van Nazareth was, begon
hij te roepen en te zeggen: Zoon van David, Jezus, heb me'
delijden met mij" (Marcus 10:47). ÜS
De geschiedenis is bekend. Een blinde bedelaar, Bavtimeu&iï
zit langs de weg bedelend om een aalmoes als hij in vertMT
een menigte van stemmen hoort. Hij zal wel hebben geïnfon
meerd wat het allemaal te beduiden heeft, en dan verneew
hij. dat Jezus in aantocht is.
Er moet in Bartimeus een ogenblik een gevoel van groti
vreugde zijn opgekomen, macLr daarnaast misschien ook val
twijfel. Jezus in aantocht! Jezus zal straks langs hem heet
wandelen. Als er een kans in zijn leven zal komen om hei\
van zijn blindheid te genezen, dan is die kans er nu.
En terwijl Jezus naderbij komt begint hij te roepen, zo harfci
hij kan: Zoon van David, Jezusheb medelijden met mij.
Het is de angstschreeuw van de mens in nood, van de mem
die weet dat het er voor hem om gaat: nu of nooit. De kreep
van de mens, die weetHij kan het, en blijft leven in de hoop
dat Hij het ook doet. Jezus, heb medelijden met mij.
Bartimeus laat zich niet iveerhouden te blijven roepen, ook a
wordt hij door de menigte rondom bestraft. Ach, Bartimeu\J_
val de Here asjeblief niet lastig. Maar Bartimeus iveet va\
geen ophouden. Hij blijft roepen. Het is het voorrecht van d
mens, dat hij in zijn benauwdheid Jezus mag blijven lastif
vallen, dat hij Hem uit zijn diepe nood mag blijven vragen 011
hulp. Zonder ophouden, dag en nacht. Jezus, red me, zondei
U verga ik. lere:
Wij lezen vanavond Handelingen 28 vers 16 tot 31.
religie... De"nieuwe religie is opstand te-j vermeldt de redactie van het bulletin
gen het eerste gebod... Het heidendom wekelijks, dat overname van artikelen
1 de NCOOV moet worden onderkend j n{et betekent, dat de redactie zich
Walgelijk
Op zijn beurt commentarieert „Onze
Banier", het blad van de NCOOV. het
weerwoord van ds. Strijd met woorden
als „extreme laster", „walgelijk", „de
nachtmerrie van een dominee". Het
blad vraagt of ds. Strijd niet beter zijn
ambt vaarwel kan zeggen dan zich een
blinde leidsman te tonen. Wanneer oe
studiesecretaris van „Kerk en Vrede"
spreekt van het „heidendom van de
NCOOV", antwoordt het hoofdbestuur
de Latijnse zegswijze „Verander de
benaming en ge zijt het zelf op wie 't
verhaalde slaat". De NCOOV omschrijft
zichzelf als „een militante en mobiele
groep van dat deel van ons Nederlandse
volk. dat de vaandelen Gods wil hoog
houden en die Jezus Christus wil erken-
ïn belijden". „Het lust ons niet om
door pacifisten met een ander evangelie
dan dat van Jezus zelf te worden bena
derd."„Met grote nadruk verzoeken we
de Nederlandse regering ons als militai
re vrijwaren van een beïnvloeding,
zich niet met onze protestants
christelijke geloofsovertuiging verenigt,
die in de Bijbel geen grond vindt en die
aanspoort tot ongehoorzaamheid aan de
overheid, die we naar eer en geweten
dienen en die bepaald niet van ons
gt Gods geboden te overtreden.
Naar ons gevoelen en naar onze geloofs
overtuiging spoort daartoe het rapport
van de synode der Hervormde Kerk in
zake de kernwapenen aan. De overheid
doet er goed aan deze onverkwikkelijke
geschiedenis een onverbiddelijk „HALT"
te roepen."
Brief aan synode
.Hopende een welwillende gezindheid
te mogen ontmoeten", heeft het hoofd
bestuur van de NCOOV voorts een brief
geschreven aan de generale synode,
•kzaamheden in steeds meer landen
uit. Thans is in Singapore een kantoor
geopend voor de bevordering van het
werk in Azië. waar afdelingen bestaan
in Korea. Maleisië en Formosa. Men
heeft reeds kantoren in Amsterdam. Col-
lingswood (U.S.A.), Nairobi en Recife
(Brazilië).
Ds. J. F. Berkel
onderscheiden
sierselen ontvangen behorende bij
commandeurschap in de huisorde
Oranje. Ds. J. F. Berkel. die ook hofpre-
dikant Is, ontving deze onderscheiding
ter gelegenheid van zijn 40-jarig ambts
jubileum.
Koningin Juliana en Prins Bernhard
stuurden op deze dag ds. Berkel een
bloemstuk.
Maandagavond werd het ambtsjubi
leum van ds. Berkel. die 35 jaar in
Apeldoorn heeft gestaan, gevierd met
een jubileumreceptie in de Eurobeurs te
Apeldoorn, waar ongeveer zeshonderd
personen aanwezig waren, onder
burgemeester van Apeldoorn, mr. A. L.
des Tombe. Hier werden vele waarde
rende woorden gesproken en fraaie ge
schenken aangeboden. Van zijn gemeen
teleden in Apeldoorn kreeg ds. Berkel
een televisie- en een radiotoestel.
Belangstelling voor
theologische studie
neemt sterk toe
Aan de theologische hogeschool van
de Gereformeerde Kerken in Kampen
zijn dit jaar 43 nieuwe studenten in
geschreven. Nog maar enkele jaren ge
leden meldden er zich soms niet meer
vijf of zes. De onverwacht grote
stijging houdt vooral verband met de
nieuwe mogelijkheden voor niet-gym-
nasiasten om via een aanvullende op
leiding, die twee jaar duurt, ook theolo
ge gaan studeren. Onder de 43 die
in Kamper kwamen aanmelden,
n 33 jongeren met diploma's van
kweekschool of hogere techni
sche school. Tien nieuwe studenten had-
*?n een gymnasiumdiploma.
Vorig jaar merkte men in Kampen
de invloed van de nieuwe regeling al.
Toen kwamen er in totaal 29 nieuwe
studenten bij, waarvan er 23 tot de ca
tegorie der niet-gymnasiasten behoor
den. De eerste ervaringen met de aan
vullende opleiding zijn in Kampen bij
zonder gunstig.
Onder de nieuwe studenten zijn dit
jaar ook een Chinees, een Amerikaan
een Duitser. Slechts één vrouwelijke
student kwam zich aanmelden. Voor de
doctorale studie aan de theologische'
academie van de Calvijnstichting in
Kampen zijn acht studenten voor het
eerst ingeschreven. Het aantal studen
ten _aan deze academie steeg daardoor
Ook aan de vrije universiteit in Am
sterdam constateert men een sterk toe
genomen belangstelling voor de theolo
gische studie. Volgens de tot nu
bekende opgaven hebben zich hier 52
nieuwe theologische studenten laten
inschrijven. Merkwaardig is, dat de
gymnasiasten met 29 nieuwe aanmel
dingen aan de vrije universiteit de
meerderheid bleven vormen.
Ds. K. L. F. Le Grand
naar Sumatra
De gereformeerde zendingspredikant
ds. K. L. F. Le Grand vertrekt binnen
kort met zijn echtgenote naar Medan
op Sumatra. Een visum hiervoor is van
de Indonesische regering ontvangen. Zo
wel in de Lampongs als in de omgeving
van Medan en van Palembang zal ds.
Le Grand de zorg krijgen voor het vor
mingswerk in de Indonesische kerken,
waarmee de gereformeerde zending con
tacten onderhoudt.
De Gereformeerde Kerk van Arnhem
zendt ds. Le Grand uit in samenwerking
met de Gereformeerde Kerken van de
provincie Gelderland. Ds. Le Grand
heeft van 1951 tot 1962 ook al op Suma
tra gewerkt, met als standplaats Palem
bang.
BOUCLÉ TAPIJT
BASTION: gedessineerd bouclé
van uiterst sol Ida
konstruktie. Breed
tes 1.30 m er»
3.80 m.(broadloom).
Prijzen: 33.50 resp-
f 104.- p. str. meter.
Vraag folder B2 aar»
Veneta N.V., Hilversum.
(Van onze kerkredactie)
Een van de bekendste Neder
landse theologen, prof. dr. K.
H. Miskotte, emeritus-hoogleraar
aan de universiteit te Leiden,
wordt woensdag zeventig jaar.
De naam Miskotte is onlosma
kelijk verbonden aan de vernieu
wingen in de Nederlandse Her
vormde Kerk sinds de dertiger
jaren. Zijn preken zijn voor ve
len een grote hulp geweest in het
zoeken naar nieuwe mogelijk
heden van verantwoorde bijbelse
prediking. Ook zijn theologische
en cultuur-filosofische publika-
ties zijn en worden graag gele
zen.
Kornelis Heiko Miskotte werd 23 sep
tember 1894 in Utrecht geboren. Hij
studeerde in zijn geboortestad. In 1921
■d hij predikant in Kortgene. Via
Meppel 'en Haarlem kwam hij in 1938
Amsterdam, waar hij met name be-
t was met de arbeid onder de
buitenkerkelijke intellectuelen. In de
bezettingsjaren gaf hij krachtig leiding
jn het geestelijk verzet.
In 1945 werd hij kerkelijk hoogleraar
Leiden, als opvolger van prof. F. W
Korff, in dogmatiek, ethiek, kerk
recht en zendingswetenschappen. Als
zodanig ging hij in 1959 met emeritaat
maar nog dit jaar ontving hij een ere
doctoraat van de universiteit van
Glasgow.
ISieuwe wegen wijzen
Reeds in zijn joi.ge jaren trok Mis
kotte de aandacht. In Kortgene gaf hij
bijvoorbeeld een gemeenteblaadje uit.
dat huis-aan-huis verspreid werd. maat
waarop ook tal van theologische stu
denten geabonneerd waren.
Dr. R. Bülsma heeft prof. Miskotte
genoemd d.z ..theoloog van de vernieu
wing". Inderdaad is hij een dergenen
geweest, die aan de Hervormde Kerk
nieuwe wegen gewezen heeft. Voor de
Vragen op medinch gebied zenden ann de redactie van om
blad mei llnhnboven op de eovelopi „Medische rnbrlek"
Antwoord op vrageo van algemeen belang wordt In dez«
rnbrlek gegeven, vragen waarvan de beantwoording niet
langs deze weg gewenst Is, geschiedt per brief.
Hij
eens met de
wille
heid moet uitroeien. Het „gebazel
de Chinezen" zou niets gemeen hebben
met „het waarachtige communisme en
met de marxistisch-lenlnistische theo-
Vciorafgaand aan de voordracht van
Makarwo had prof. Koefoed, vice-voor-
zitter van de WFBN verklrard. dat
HMkHH het v«-
gepaard
moet gaan met een verandering van de
samenstelling van de raad. De nationa
le regeringen zouden de uiteindelijke
beslissingen in eigen hand moeten hou
den. Voortbestaan van het vetorecht zal
echter de daadkracht van de Ver. Na
ties meer en meer lamleggen. aldus
spreker.
Prof. Koefoed memoreerde, dat de
Sowjetunie in geen twee jaar van haar
vetorecht gebruik heeft gemaakt, het
geen tekenend zou zijn voor een zeker
wederzijds vertrouwen. Toen spreker zijn
lezing hield, had de Sowjetunie echt-
ter weer van haar vetorecht gebruik ge
maakt om te voorkomen, dat een resolu
tie zou worden aanvaard, die een positie
ve :.tap zou hebben betekend op de weg
naar het zoeken van een oplossing voor
de kwestie Maleisië. Indonesië stelde de
ze resolutie niet op prijs. Vandaar het
Russische veto.
Vroeger toen de medicijnbereiding nog niet zo
gebonden was aan strenge controle van stoffen en
hun bereidingswijzen, kwam het nog al eens voor
dn' de samenstelling van een medicament niet
strookte mei wat door de arts was voorgeschre
ven Zo kwam het voor dat de hoeveelheid niet
juist was. of dat de werkzame stof in het geheel
niet in het medicament voorkwam om niet te
spreken van de gevolgen wanneer verkeerde stof
fen werden toegevoegd. Gelukkig komen deze toe
standen tegenwoordig door de strenge controle
voorschriften vrijwel niet meer voor Maar het
vreemde was. dat ondanks al de fouten die ge
maakt werden, in vele gevallen de patiënten toch
genazen! Dat was ook het geval wanneer patiën
ten de voorschriften van de arts niet nauwkeurig
opvolgden en bijvoorbeeld zetpillen opaten! Een
enkel verhaal over een vergissing kan wel aardig
zijn maai toen bleek dat dit verschijnsel soms
ook optrad bij experimenteel opgezette proeven,
is men er toe overgegaan er een studie van te ma
ken. Men pleegt sindsdien van een „placebo-ef
fect" te spreken.
Het woord „placebo" betekent letterlijk: „Ik zal
behagen", en komt voort uit de resultaten waarbij
stoffen werden toegediend die geen bekende genees
kundige werking hebben, en bij de patiënt toch ge
voelens van behagen opwekken, althans verminde
ring van hun klachten en verbetering van hun toe
stand. We zouden eigenlijk ook van een „fop me
dicijn" kunnen spreken, hoewel dit wetenschappelijk
.liet geheel juist is. U zult tegenwerpen: Kan het
woord wetenschap hierbij wel terecht worden ge
noemd? Dat zal straks blijken.
Het placebo-effect blijft trouwens niet beperkt tot
de medicamenten. Ook bepaalde „behandelingen"
kunnen een placebo-effect veroorzaken: Operaties
waarbij weinig of geen succes te verwachten was.
geven soms toch duidelijke verbetering in de toe
stand van de patiënt. Datzelfde kan soms gezegd
worden van massages en bestralingen. En zouden
we de homoeopathie daar ook bij moeten rekenen?
Het psychosomatische effect speelt ook bij spe
cifiek gerichte medicamenten een belangrijke rol
De arts dient de verwachting die hij van een be
paald medicament koestert over te brengen op
zijn patiënt, zodat ook de gedeprimeerde patiënt on
der invloed komt van de psychische elementen. We
moeten ons afvragen, hoe het mogelijk was dat vroe
ger, toen er nog maar zo weinig medicijnen waren
met specifiek pharmacodynamische werking, toch
zovele mensen genazen. Van alle voorschriften van
Hippocrates bezat niet één een specifieke werking'
Om dan maar nie: te spreken van de wonderlijke
en soms ook gruwelijke geneeswijzen uit de Middel-
Men moet dan ook geen vergissing maken en den
ken dat het niet kan, en d.\» men daar zelf niel
in zal lopen, terwijl men ook niet moet denken, dal
de wetenschap het placebo als middel tot bedrog
zou hanteren. Niet alleen de patiënt wordt bein
vloed door het placebo-effect, ook de onderzoeker!
Verschillende medicamenten zullen geen invloed op
een bepaald ziektebeeld uitoefenen, maar de arts
iieeft vertrouwen iri dat middel: placebo-effect!
Het placebo doet overigens veel meer dan alleen
bevrediging schenken. Zijn werking kan zeer reëel
en gemakkelijk meetbaar zijn. zij he» dan ook moei
lijk voorspelbaar. Toediening van een placebo bij
een groep patiënten deed bijvoorbeeld het zuurge-
halte in de maag met 12 pet. toenemen.
Ziekteverschijnselen reageren soms ook merkwaar
dig goed op een placebo. Men heeft bij onderzoe
kingen vastgesteld, dat wel 30 pet. van patiënten
verbetering van hun klachten vaststelden, terwijl
slechts 10 tot 20 pet. verergering opmerkten. Maar
/eikome bezoeker kan pijn tijdelijk doen verminde
ren of vergeten, terwijl een onwelkome gast de pijn
vaak doet verergeren. Een patiënt kan onwillekeu
rig zijn lijden opschroeven om het medelijden van
een aanverwante persoon op te wekken. Ongerust
heid kan een klacht verergeren.
Uiteraard zijn er patiënten die niet reageren en
patiënten die reageren. Deze laatste groep zijn de
suggestibele patiënten. Toch kunnen we niet zon
der meer zeggen dat suggestibele patiënten ten al
len tijde reageren. De reacties zijn wisselend. Het
zelfde individu kan in zijn reacties van geval tot
geval evenveel reacties vertonen als men aantreft
bij een groep individuen. De reacties worden be
paald, door de variatie in de lichamelijke en emotio
nele gesteldheid van patiënt en waarnemer. De wen
selijkheid om placebo's voor te schrijven is een on
derwerp van discussie. Over het algemeen kan ge
zegd wordeh, dat placebo's gerechtvaardigd zijn mits
zij werken ter verlichting van pijn. Ook kunnen pla
cebo's nuttig zijn als hulpmiddel bij de psychothe
rapie bij de behandeling van angst, en ziekten waar
bij psychische factoren een belangriike rol spelen.
Ook bij slapeloosheid worden ze terecht voorgeschre
ven. Het vermogen van het lichaam op wat de
geest accepteert, is verbazingwekkend en bijna on
beperkt. Het succes van kwakzalvers en charlatans
berust op een soort placebo-effect, doch zelfs deze
de placebowerking recht-
uitwas doet de realiteit v
ardigi
De placebo's kunnen zeer nuttig zijn bij de onder
zoekingen naar de werkzaamheid van bepaalde
dicamenten. Een groep mensen met een
-dacht kan voor de helft voorzien worden
placebo, terwijl de andere helft het werkelijke
dicament krijgt, zonder dat de groep weet wie
placebo en wie het werkelijke medicament heeft ge
kregen. Hoewel meestal meer dan de helft baat
vindt, kan men toch een oordeel vormen ov
medicament, en vandaar dat we het placebo
„wetenschap" mogen plaatsen.
oorlog vonden verenigingen als Kei
herstel en Kerkopbouw in hem
krachtig medestander. Maar ook
en daarna verrichtte hjj kerkel
n doorbraakwerk in de richting
vernieuwing der kerk in de strlur:
tegen de nabloei van het negentien^
eeuwse cultuuroptimisme.
'Iet is echter niet in de eerste plai
de kerk, maar in de theologie
Miskotte een bijzondere plaats inn
het liber amicorum Woorc
>EN
:ra
Wereld, dat hem in 1961 aangebodf
werd, schrijft ds. H. C. Touw:
vergezichten, waar hij, in
geestdrift, met verrukte woorden
héén wees over de afwezigheid C
en de verkondiging van de er~
over vertolking en lofprijzen, i
en beeld, en over zoveel meer
zó wijd, dat er nog een lange tijd i
zal zijn. voor kerk en theologie
Nederland ze hebben gezien." o, p
Men kan echter wel zeggen, dat L.
al de uitwaaierende belangstelling L
steeds weer cfe ene centrale taak wP g
de geliefde Karl Barth te verkla«naa
hem voor „leken" leesbaar te makftatii
En wie is er, vergeleken bij Miskon
geen leek in de interpretatie van Lek
Baselse hoogleraar?
»nje
In de Waagschaal ide''
Biav
Het mcïst bekend is Miskotte gewi4Ciu
den door het blad „In de Waagschaa
dat we wel het blad van hem en Bus*" e
mogen noemen. De naam was «r1--
vondst van Miskotte; inderdaad «d v
vondst voor deze kerkelijke en taAc
niet kerkelijke, rode en toch njet pi 7
tijdige, Barthlaanse en toch niet alle
Barthiaanse vreemde eend in de kerf®
lUke byt. tek
Zijn boeken getuigen van een enorftiel
belezenheid en een zeldzame taalbeheiAA
sing. Zijn dissertatie over Het' wethl
der Jpodse religie in 1932 werd bekroct
met de Mallinckrodt-prijs voor de beran'
theologische dissertatie in NederlaEN
gedurende een tijdvak van tien jaar. h
Israëlitische religie). Korte NabetraC
ting over de Afscheiding. De vr
vrijspraak, Het gewone leven
Ruth). Antwoord uit het onweer (o?Ur:
Job), Bijbels ABC. Geloof bij de graPrïsl
Gods, Als de goden zwijgen en De
van het gebed. Buskes en Barnard
zorgden een bloemlezing uit Miskotfceop
bijdragen aan In de Waagschaal,
onder deze naam werd uitgegeven.
Na zijn emeritaat is prof. Miskot
in Voorst gaan wonen. Naar aanleic».
hiervan dichtte Guillaume van der Gra
Miskotte woont in Voorst;
dat ligt in de bocht van de TJssel.
Hij woont er. stel ik mij voor.
als een paard met losse leidsel:
het staat met een groot hoofd te denl
uitgespannen ten slotte
en zo woont daar Miskotte
in een huis als een voederzak:
hij past er in. zijn kuif het dak
en de blinkende zoldervensters
waarmee hij hoort
van het Woord.
