Plantage Tamarinde
Morgen begint nu
Psychologie
van de
ouderdom
ALS NEDERLANDSE SPEELFILM
DIET VERSCHOOR
Henry de Montherlant
W. SOMERSET MAUGHAM:
twee boeken die ook de mens tonen
A
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 5 SEPTEMBER 1964
De zoemer gaat. Stilte.
Dan zegt de stem van de
regisseur: „Action".
Hij: (de kamer binnen
komend) „Je hebt weer
gehuild.."
Zij: „Ja."
Hij: „Waarom heb je ge
huild
„Och, niets belangrijks."
Hij: „Als het niet belang
rijk is, waarom huil je
dan?" Hij keert zich naar
het bureau in de zijkamer
waarop post ligt en vraagt
dan opeens: „Wat moest
die vrouw hier?"
Zij- Oniets bijzonders,
nieuwsgierig zeker."
Hij: (met opkomende
drift) „Maria, ik heb'et al
meer gezegd, als je spijt
hebt van ons, dan moet je
me dat recht in m'n gezicht
zeggen, maar niet hier als
een geslagen hond rond
hangen. (Terwijl hij van
overhemd verwisselt in
een andere kamer en weer
terugkomt zegt hij) „Je
hebt gekozen en als je je
soms bedenken wilt
Zij: „Ik wil me niet be
denken. Ik huil niet omdat
ik verdriet heb, maar om
dat valse mens en dat ik zo
laf was. Ik had haar de
deur uit moeten smijten."
„En huil je daarom
Maria"
Zij: „Je moet begrijpen
hoe moeilijk het voor me
is, moeder ernstig ziek en
vader nog steeds dezelfde."
Hij: (driftig) „We zou
den niet meer over die man
praten."
MICHAEL FORLONG
de laatste opnamen gemaakt
den in de studio's van Cinetone
aan de Duivendrechts Kade te
Amsterdam. Een Nederlandse pro-
duktie van de N.V. City Film on
der regie van de Engelse regis
seur Michael Forlong. wiens naam
verbonden is aan films als „The
Shetland Bus", „The Green Hei
met", „Stalk Talk" en andere
produkties. Hij is blond en heeft
blauwe ogen. Men leest geen emo
tie van zijn gezicht als hij de dia
loog en de handelingen volgt van
de Nederlandse spelers.
In de kleine kamers in decors
van huize Tamarinde in de grote
schemerige studio, waar zware
kabels als slangen over de grond
kronkelen, waar men moet uit
kijken voor lampen en uitsteeksels
aan decors, hier en daar wat stoe
len in de schemering rondom het
actieveld, hangt een broeihitte en
voelbare spanning. De laatste lood
jes wegen zwaar...
Weer volgt dezelfde dialoog, de
zelfde handeling.
STERKE TRADITIE
Luc van Gent, de assistent regis
seur, proeft aL? 't ware de inten
ties van de dialoog, die hij te ver
zorgen heeft. Van zijn lage stoel
uit laat hij de spelers de accen
ten soms verleggen, laat hij de
intenties verdiepen. „Over", en
nog eens... en nog eens. Camera
man. regisseur en zijn assistent
overleggen weer... De kapper
schikt de haren van Bronwin van
Hensbergen, en geeft haar op
nieuw tranen voor deze scene. De
kleedster staat trouw op wacht
met de overhemden voor Philip
de Groot (Jack Monkau) als de
kleurling, de onechte zoon van
Jaja, de huishoudster van de Gro
te Sjon Jan van Leent (Albert van
Dalsum), de eigenaar van Plan
tage Tamarinde, waar Philip groot
mocht worden, maar niet liefheb
ben. voorzover dit uitging naar
Maria, zijn dochter. „Wij zijn al
tijd blank geweest en willen blank
blijven", zegt hij onvermurwbaar
en stuurt Philip van de plantage.
Allicht begrijpt men nu iets van
de eerste dialoog. Door de om
standigheden spant het ook tus
sen Maria en Philip, hoewel ze el
kaar vurig beminnen.
De vaste toneelbezoekers en de
trouwe tv-kijkers zullen het ver
haal van Hans Keuls ongetwij
feld kennen. In 1958 bracht de
toneelgroep „Theater" het in
première en het werd een groot
succes. Dit werd nog eens on
derstreept toen Luc van Gent,
zij het met enkele verkortingen
het voor K.R.O. televisie bracht
met de inmiddels overleden
Cruys Voorberg. In de film is
het de nog altijd actieve en in
drukwekkende acteur Albert van
Dalsum, die de hoofdrol vervult.
MEER DIEPTE
Hoewel aan de eigenlijke tekst
en conceptie nauwelijks iets ver
anderd is, heeft het geheel door
de grote speelruimten en bewe
gelijkheid, die de film nu eenmaal
eigen is, aan dimensie gewon
nen en is meer diepte verkregen,
zegt de auteur.
Op onze vraag, of het juist was
zo met nadruk te wijzen op de ras
sendiscriminatie, die in „Planta-
5e Tamarinde" wel duidelijk aan
e orde komt doch naar ons ge
voel meer als karakteristiek voor
het overblijfsel aan tradities dat
in sommige zeer oude families is
blijven voortbestaan, gaf de heer
Keuls als kenner van Curacao, ons
een beeld van de veranderingen
die daar hebben plaats gegrepen.
Er staan nog enkele van die oude.
grote plantagehuizen, die dateren
uit de 17e en 18e eeuw, waarin
de slavenhandel bloeide en de
plantages met hun aanplantingen,
van mais en hun geitenteelt moes
ten voorzien in de voedselvoorzie
ning van de bevolking.
Met de bouw van de olieraffi
naderij is er een periode van wel
vaart gekomen, waardoor de plan
tages overbodig werden en tot
verval kwamen. Een van de wei
nige plantages die in 1945 nog in
bedrijf waren was de Plantage
Tamarinde, eigendom van Sjon
Jan van Leent, behorende tot een
voorname Curacaose familie.
Aan deze projectie konden alle
verhoudingen en tradities, met de
achtergronden van het vroegere
tlantersleven opgehangen worden,
o krijgen we ook de begrijpelij
ke houding van de huishoudster
Jaja (Elly van Stekelenburg) die
zene uit de film
indeDe oude
(Alben van Dalsum)
rrdt getroffen doe
iLinks
pastoor Martens en rechts Robei
Boon als Ir. Reinders. Op de
achtergrond Elly van Stekeler
burg als Jaja, de h/iishoudste
van Sjon Jan.
„Niets te goed voor moeders
x j j x- j 7 de dankbare jonge lezeressen.
jongen stond, indertijd tn net misschien zelfs lezers, moeten
Enaels op een kledinqmaaa- zoeken in de beschermde huise-
- - -- - lijke, kring en maar hopen dat,
wanneer ze in Amsterdam op ka
mers gaan, de werkelijkheid niet
al te zeer zal tegenvallen
zijn. Dit geldt ook voor
kinderlectuur en uiteraard
niet minder voor jongens- en
meisjesboeken. De jonge MOEILIJK
schrijfster Diet Verschoor
heeft met haar tweede roman
(uitgave La Rivière Voor
hoeve, Zwolle), getiteld
Morgen begint nu, een pittig,
fris en positief meisjesboek
willen schrijven; een verhaal MtïïaeSSl«Sn ,°hangt'
uit het leven van jonge men- 17. 27. 59, 73). Mijn advies i
staan; mensen zonder markan
te koppen en wijze glimlachjes;
geen haken en ogen vanwege
ogen die in elkaar haken; ka
mers aan gene zijde van sfeer
x °f 9een sfeer; mensen wier ge
ne zelfstandigheid. Men zal nieuw getuigenis aflegt. Men dachten zich niets van de lezer
mag hopen dat zij nu het roer aantrekken. Kortom: literatuur
zal omgooien tenzij er al weer zonder aanhalingstekens. Want
een derde boek klaar is). Dan voor de beginnende auteur
kan men mensen krijgen die geldt: morgen begint nu, En
gewoon lopen, zitten, kijken, schrijven betekent: zonder op
spelen of schilderen: mensen smuk vertellen wat waarachtig
door wie het niet heen flitst, is.
die niet opveren en kaarsrecht
Op het terrein der Franse let
teren staat in zelfgekozen isole
ment de eenzame hoekfiguur
van Henry de Montherlant.
Zijn Carnets (1957) bewij
zen op verscheidene plaatsen
dat hij zich verheven acht bo
ven zijn kunstbroeders, die,
naar zijn mening, aan het so
ciale en artistieke leven van
deze tijd deelnemen uit ijdel-
heid en om hun roem te ver
stevigen. Trouwens, over deze
mengeling van kernspreuken
en overwegingen van wijsgeri
ge en literaire aard ligt zulk
een zelfcultus en geringschat
ting van de medemens, dat ze
meer afstoot dan aantrekt.
Eén gedachte uit deze Carnets
schijnt de auteur te hebben
geleid: „Ik gevoel me meer op
mijn gemak als men me bele
digt dan wanneer men me
vleit." Deze trotse figuur,
wiens boeken in hun verheer
lijking van de fysieke en ook
geestelijke kracht en hun
verachting van het zwakke,
voor hem verpersoonlijkt in
het vrouwelijk wezen, velen
hebben geprikkeld, heeft nu
een roman gepubliceerd, L e litie, de verkeersregels, kortom legenheid waarbij hij, zij
Chaos et la N uit, die i*1 a^es wat een ordelijk ge- met bevend hart, doorzet,
ditmaal spreekt van verloren jneenschapsleven vraagt blijft dat het heimwee naar het
kracht en van vrees v
onafwendbare einde.
In het centrum van de roman Angst
staat Celestino Marcilla, een
Spaans oud-strijder, die na het
neerslaan van de revolutionaire
beweging te Parijs een toevlucht zijn krachten, geestelijk en licha-
1959 melijk, wijken. De dood sluipt
derland hem te machtig
zijn enige zuster is gestorven,
blijkt zijn aanwezigheid in Ma
drid gewenst met het oog op
heeft gevonden,
meer dan twintig jaar woont liem"achterna. Hij is bang. Zijn
met zijn dochter Pascualita. De verstand zegt hem dat daarvoor
nu zevenenzestigjarige man is geen reden is; als atheïst be
veel veranderd tijdens zijn bal- hoort hij in alle rust af te wach-
lingschap. Hij onderhoudt geen ten wat hem zal overkomen,
contact met zijn vroegere krijgs- Maar met redeneringen raakt
makkers. De oorzaak is zijn hij de obsessie niet kwijt.
anarchistische gezindheid, die de
ware communist met wantrou
wen vervult. Een anarchist is
destructieve figuur op
■feniskwesties. Zeker, hij had
een vertrouwd man kunnen zoe
ken om zijn belangen te behar
tigen. maar waar die te vinden?
Beter is zelf de nodige bespre
kingen te voeren met zijn zwa
ger en de notaris. De diepste
oorzaak van zijn gevaarlijk be
sluit is echter dat hij zijn ver
drukte landgenoten wil weerzien
en ja, ook nog eenmaal genie
ten van een echte corrida, de
mannelijke sport bij uitnemend-
maatregelen heid-
C. RIJNSDORP
Gedachtig aan het motto waar
mee deze bespreking begonnen
is, moet men, om zowel voor de
schrijfster als voor de lezeressen
en lezers het beste te zoeken, wij
zen op bepaalde gevaren van het
Eerst de sfeer, die öf ontbreekt
(bl.
ge-
Alle gewenste umomsHHi T j
'oor het ergste worden getrof- brede beschrijft de
en; een kamer wordt al inge- eUj angsten en vrezen van
niet te rekenen valt voor de richt voor de verpleegster die Jf? oude man gedurende de reis,
communistische opbouw, die hem zal verzorgen. In geen ge- P1.de grensovergang, m zijn ho-
geen partijtucht aanvaardt en val religieuze bijstand; hij zal r~ ®n "e straten van de
zijn eigen eenmanswagen be- niet als zovelen op het uiterste hoofdstad.
stuurt. Ook zijn vrienden, Ruiz, moment zijn gehele leven ver- ±le* verschrikkelijke is dat
zakenman met rechtse sympa- loochenen. Pf"-1? .ZIjn.. la2.d met me.®r
thieën, en Pineda, de artiest, Ondertussen, zijn angst be- s te zlJn- De mensen zijn
heeft hij afgestoten; in zijn ban- strijkt breder terrein als het bo- vrolijk en welgemoed; Ameri-
kier heeft hij geen vertrouwen, vengenoemde. Wordt hij niet ge- kaanse invloeden hebben het
Zijn dochter had hij tot zijn zocht door vrienden of verwan- openbare leven doortrokken; nie-
leerlinge willen maken; in haar ten van zijn slachtoffers uit de manf! beraamt of verwacht re-
had hij gehoopt een klankbord jaren '36 en '37? Zal hij niet volutionaire acties. Zijn dochter
te vinden voor zijn politieke en door de Franse regering worden verliest hij volkomen; ze leeft
sociale denkbeelden. Helaas, zij uitgewezen, misschien uitgele- pp in de kring waar haar oom
is er ontoegankelijk voor, opper- verd? Schuilt niet in iedere hoek haar binnenleidt. Het stierenge-
vlakkig en luchthartig als ze een ongeziene vijand? Beloeren vecht, waar Montherlant een
is. Terloops zij opgemerkt dat verraad en bedrog hem niet aan nauwkeurig verslag van levert,
dertig jaar na zijn romancyclus alle kanten? wordt eveneens een teleurstel-
Les Jeunes filles Mon- Vermoedelijk ontmoeten we ljng; alles is anders dan hij het
therlant klaarblijkelijk nog niet hier een subjectief element uit verwachtte.
vriendelijker over de andere sek- het leven van Montherlant zei- Mijmerend op de publieke tri-
se is gaan denken dan hij toen- ve. De verheerlïjker van de bune ziet hij in de arme, ge-
tertijd deed. kracht in alle vormen is aan de Plaagde stier, die alle kracht
grens van de ouderdom geko- heeft verloren en ten laatste
men hij heeft de leeftijd van zonder een grein van fierheid
Celestino heeft hij in zijn bezwijkt onder de laffe marte-
Zo leeft Celestino in geestelij- creatie een bestanddeel van zijn lingen zich zelf aan het eind
ke eenzaamheid, schrijft zijn eigen psychisch leven willen van zijn levensbaan,
artikelen en verhandelingen, die weergeven? Jean Cau, die met m Z1)n hotelkamer sterft hij in
hij daarna in zijn portefeuille Montherlant de liefde voor de eenzaamheid. Is het een hart-
opbergt, en bezoekt zijn stamca- stierengevechten gemeen heeft aanval, gevolg van de vele door-
fe, waar hij echter met Span- en aan wie hij een interview gestane spanningen of heeft de
jaard noch Fransman contact toestond, noemt als zijn hoofdin- wraak van de zijde der fran-
heeft. druk: deze man is bang. Be- quisten hem toch nog gevonden?
Hij leeft in het verleden en doeld is bang voor de levensont- Montherlant spreekt er in vage
maakt weer de spannende stie- takeling en haar uiteindelijke af-
rengevechten mee, meer nog sluiting.
dan dat hij zich verdiept in zijn Echter, er zijn ook momenten
heldendaden uit de. burgeroor- dat de oude anarchist reageert de e
log. Met uitgespreide jas en tar- op zijn bangheid en haar voor «Po
tende blik speelt hij op straat" een ogenblik overwint, waarna
de toreadorsrol tegen de op hem hij weer ontsteld terugdeinst er
afkomende auto's. zodoende komische effecten ver-
In zijn gedachten omtrent en wekt.
houding jegens de Staat, de po- Er komt een belangrijke ge-
Eenzaamheid
zit; dan merk
sen in een Amsterdams pen- S™^aar,hrt>'m ta"È
sion. Deze jongens en meisjes, je hoe moeilijk dat is en hoe goed-
nog in opleiding of pas aan getart ml
het werk, zijn natuurlijk Uit- is helemaal niet verplicht, ja
eenlopende typen, komen uit moest verboden worden, om zo
1 er van muziek cnralrp is riaari-
verschillende milieus en door- meer dan he
leven hun eigen perikelen. Er Men luistert
i vioolconcert.
is een aankomend musicus bij
en een aankomend schilder,
wat het gezelschap interes
santer maakt.
i op gang zijn spel of de muziek breekt af
dooiingsproces langzai
komt en voor het boek een zekere Het
lengte waarborgt. Het zijn jon- speeld wordt
gelui die ernstig proberen tege-
vloeiend? Beter
te zeggen of te vermelden wat
precies gespeeld werd en dat
maakt een enorm verschil. Bij de
piano glijden de vingers over de
toetsen, of ze strelen ze; de pianist
legt zijn momentele gevoelens in
Wat
centraal en dat be
de vingers
moeder
lijke figuur, die voor de „sfeer"
zorgt. Het Leidseplein is ver, no-
zemdom onbekend. De jongelui
werken hard of helemaal
maar blijven bij dit alles binnen secundair
een zekere kring va:
goedwillendheid. De
jonge mens kan nog
een zekere nestwarmte en de lof
felijke bedoeling van dit boek is
iets van die warmte mee te geven
aan hen die op de grens staan
sproken mogen wij wel
het~nièts aannemen, dat de levens
kaars van de Engelse au
teur W. Somerset Maugham
bijna is opgebrand. Vorig
jaar immers mocht de nes
tor van de Engelse schrij
vers zijn negentigste ver
jaardag vieren in zijn
landhuis aan de Franse
Riviera. De schrijfdrift van
deze man, die de wereld
een lange reeks romans,
toneelstukken en korte ver-
halen in een onnavolgbare
verteltrant schonk, is de
laatste jaren wel uitge
blust. Begrijpelijk, want op
zulk een hoge leeftijd kan
men moeilijk oorspronke-
muziek reproduceren, los
eigen stemming en muziek plotse
ling afbreken is barbaars, want
echt van muziek houdt
alleen dient
situatie interessant te maken. Van
oeiende het schilderen geldt mutatis mu-
kan nog niet zonder tandis hetzelfde. Primair is ook
hier de pose. Op bl. 40 leest men:
..Jaap heeft veel concerten bijge
woond en talloze boeken hierover
gelezen." Dat slordige „hierover"
is veelzeggend, want de bedoeling lijk werk verwachten,
is niet dat dit op concerten slaat,
maar op de muziek. Toch wordt Somerset Maugh;
We moeten op onze aankomen- nog altijd gelezen. En ofschoon
de talenten zuinig zijn. ze niet dus de^ laatste jaren geen
het paard tillen, noch min- -judjj^aaj-
an. maar aangeven
schort. En dat te
kort is een hardnekkig teveeL
de liefde van haar zoon. vi
dochter van Sjon Jan. haar
ter, zeker niet goedkeurde e..
grijpelijk wordt ook de houding der ontmoedigi
van de vader, die de naam van 1
het geslacht groot wilde houden.
Want nimmer zou er een planter Een oude
zijn geweest, die een huwelijk
van zijn dochter met een kleurling
hebben goedgekeurd. „Uiter- het
werk meer bijgekomen
nen zijn uitgevers telkens weer
putten uit het rijke oeuvre van
xi.ciwvis «=»«x. tientallen werken, die nieuwe lief-
moet natuurlijk hebbers (van een jongere of oude-
wijs gezicht hebben
i. Een meisje i
kijkt moet dit toch
kernconflict is dat de oude tra
dities van deze plantersfamilie
geen stand meer kunnen hi
in de veranderde tijd. Het
hen zo tragische verval
meer tegen te houden
markant gezicht. Overeind
ui moet uiteraard kaarsrecht schlUeude uitgeverij.
moet uiteraard kaarsrecht
kunnen houden gebeuren. Je schildert ingespan-
iijr\ Wrak ™r npn on i-o Wnplrctpr ,i+ nr VOOrWOOrden 0„„
W. Somerset Maugham schreef
bij zijn eigen werk en dat van
bezoekster zit er mate-
niet loos geboeid naar te kijken. Nor
maal denken is niet literair ge
noeg: het gaat door je heen of
aandachtige le-
heïTben.
Twee boeken, die zowel de
mens als de schrijver duidelijk
tekenen, zijn onlangs bij ver-
verzameling
inleidingen, die
Overigens is hst een film die het flitst door je heen. Je komt ISSTS.SSS:
de Hollanders zal blijven
spreken. „De pendule in de huis
kamer staat op het midden van
de schoorsteen en de vaasjes op
de hoeken"; een karakteristieke
HWHB De Engelse titel is Selected
de kraag Prefaces and Introductions. Al le-
I-P' ir
loopt begraaft ze natuurlijk de
handen diep in de mantelzakken.
e duikt diep weg
T eau haar mantel en xc iuuu o mtt
opmerking van Luc van Gent. vastberaden stappen. Als je iets delijker inzicht
Het is een doordringen in een voelt, voel je dat natuurlijk in-
familiegeschiedenis. waarvoor tuïtief. „Geweldig, kerel", zeg je
de doorsnee Hollander beslist tegen elkaar. En je nestelt je be- -_or,
- hogelijk in een stoel. En dan het zl)n elge" meth<lde van werken,
informatieve denken. Je denkt
WEES
steeds dui-
het karakter
deze voor velen wat bizarre
nan, zijn literair „credo" en zijn
oorkeuren.
gen gerechtvaardigd, want de ïf'JJl?''
gehele conceptie krijgt zoveel
allure mee, dat de export van
deze film voor de hand ligt.
Op 28 oktober gaat de film in
het City Theater te Amsterdam
première, en gaat dan ook
personen af. tot de lezer op de
hoogte is. Dan wordt er geklopt
en je doet open.
WERKWIJZE
In The Summing Up is
meer dan in de Prefaces de
mens W. Somerset Maugham uit
de bladzijden tevoorschijn geko
men. Toen de zoon van een aai
de Britse ambassade in Parij:
verbonden advocaat acht jaar
was, stierf zijn moeder. Op (fat
ogenblik had hij vrijwel uitslui
tend Frans gesproken. Maugham
was tien, "toen ook zijn vader
overleed. De verlegen weesjon
gen, die stotterde (een kwaal, die
hij slechts gedeeltelijk zou weten
te overwinnen) werd naar Enge
land gebracht om te worden
gevoed bij een oom een pr
kant die hij later heel zwart
zou afschilderen als de Vicar of
Blackstable in het autobiografi
sche eerste deel van Of Human
Bondage. Zijn spraakgebrek ver
hinderde hem, zoals zovelen var
zijn familieleden in de advoca
tuur te gaan. Hij studeerde medi
cijnen en zijn werk in het zieken
huis in een armoedige Londense
wijk gaf hem de stof voor zijn
romandebuut Liza of Lambeth.
Het werd de inleiding tot zijn be
roepsschrijverschap.
SUCCESSEN
De toneelstukken, die op Liza
volgden, werden kassuccessen en
maakten hem financieel onafhan
kelijk. Maar zeven romans kel
derden als bakstenen onder de
druk der afbrekende literaire kri
tiek. Pas achttien jaar na Liza of
Lambeth kwam Of Human
Bondage, door velen als hèt
meesterwerk van de Brit gezien.
„Schrijven was voor mij een
instinct, dat even natuurlijk
scheen te zijn als ademhalen.
Maar eigenlijk was ik nooit te
vreden met mezelf, want steeds
weer ontdekte ik, hoe moeilijk
het métier wel was"
Dergelijke zinnen over zich-
woorden en ervaren gids met een aandachtig zelf en ziïn werk vindt men le-
lekkernij, luisterend gevolg niet alleen door 9io in The Summing Up (,,Ik
glasheldere de Britse, maar door een groot heb meer karakter dan herse
de wereldliteratuur, die nen en meer hersenen dan spe-
i lang leven heeft zien cifiéke gaven") en ook pakt hij
twee betekenissen J,e Jderwe{pen aanVdie
Maugham-lezers zullen inte
resseren: zijn leven als jong to-
deze verzameling
inleidingen een
geschreven :"i e u
stijl, met een bewonderenswaar- deel va
dige woordkeus, en schijnbaar hij in
moeiteloos neergepend. groeien
Schijnbaar, want Maugham er- heeft meegemaakt,
kent, hoeveel moeite het hem
gekost heeft om één pagina Het tweede boek
GEVAARLIJK
Vlotheid is een
15 andere theaters in Nederland, deugd. Diet Verschoor heeft 'aatstehij „onze grootste
oen feit dat in de Nederlandse L.het noodlottige tweede boek'' r nnan%* v"*"-
filmindustrie nog niet is voorge- (Nietzsche) in het licht gege-
VOORKEUREN
Library. Het is The Sum- len
romans, met tal
hebben bestudeerd van collega
auteurs, die hij bewondert: De ken.
Maupassant, Tsjechow. Henry
gevaarlijke James en Rudyard Kipling,
x-x balans op van zijnTeven. Dit zelf-
We lezen in de Prefaces ook portret was (misschien) bedoeld verfijnde allure vele fijnzinnige,
- - zjjn 0nt- als een afscheid. Maugham kon
ven, dat van haar vlotheid op- saksische literatuurprestaties
mine Up. Omstreeks 1937 maak- raadgevingen aan asp,
te de toen 63-jarige schrijver de
- - - balans op van zijn leven. Dit zelf- s ?,n a*s strooigoed
halenschrijver noemt. Voor de- We lezen in de Prefaces ook portret was (m
genen, die voor studie of liefheb- over zijn voorkeuren, zijn ont- als een afscheii
berij kennis nemen van de Angel- moetingen met auteurs en in die op dat ogenblik
146 pagina's wandelt hij als een toekomst kijken en"'weten,
aspirant
Zo kan men deze roman noe-
len, een brok psychologie van
eenzaamheid, van de ouder-
n, van de angst, met een
sterk subjectieve inslag. Veel
betekenend is de titel, door de
schrijver zelf verklaard; de
chaos is het mensenleven, de
nacht ligt er achter. Wie het
menselijk bestaan zo beziet, kan
niet anders dan een droefgeestig
boek schrijven.
In een voorwoord waarschuwt
Montherlant er voor hem te ver
eenzelvigen met Celestino,
maar deze waarschuwing is op
zichzelf al veelzeggend. Trou
wens, niemand -al menen dat de
schrijver en zijn creatie over de
volle lengte en breedte samen
vallen, al was het alleen reeds
omdat Montherlant nooit politie
ke of sociale belangstelling
heeft getoond en anderzijds voor
de anarchist de sensualiteit, die
bij Montherlant krachtig
spreekt, niet bestaat. Maar de
psychische ontwikkeling, het los-
makingsproces van de ouder
dom, dat geleidelijk aan zijn
wortels dieper in het leven
boort, dat moet een zielserva
ring zijn van de auteur zelve;
•zoals trouwens al zijn roman
werk parallel loopt met zijn
eigen levensgang.
Groot talent
Ook nu, na het lange zwij
gen van meer dan twintig ja
ren, treft het groot talent van
de schrijver in de procesmati
ge ontplooiing der gegevens,
de raakheid van de waarne
ming, de pittigheid van de
weergave, de directheid van
taal en stijl. Alleen de groten
in de literatuur kunnen werk
leveren op dit niveau.
Zwijgen, ja wat de romanpro
ductie betreft, maar na '45 heeft
Montherlant een reeks toneel
stukken gegeven, die naar zijn
eigen indeling liggen in twee
sectoren, de profane en de gees
telijke. In beide groepen heeft
hij aanmerkelijke successen be
haald, maar het meest wiel in
de tweede. Le Maitre de San
tiago. La ville dont le prince est
un enfant, Port-Royal en Le
Cardinal d'Espagne zijn sterk
geschreven en bij lezing even
belangwekkend als bij het zien.
Een gevaar dat niet altijd ver
meden is, is een te oratorisch,
te didactisch karakter van zijn
toneelproza. Wie naar invloeden
vraagt bij deze auteur., moet. ge
wezen worden op Maurice Bar-
rès (1862—1923) in zijn lofprij
zing van de mannelijke kracht,
waarnaast D'Annunzio gezet kan
worden; aan de andere zijde
staat André Gide, de individua
list, die het genot van het ogen
blik verkiest boven discipline en
concentratie.
Maar de hoofdfactor is wel de
eigen aanleg van deze man. Op
vijftienjarige leeftijd had hij als
amateur-toreador reeds twee
vechtstieren geveld en in de
Eerste Wereldoorlog heeft hij
zich zo ingezet dat hij in zijn
verder leven acht granaatscher
ven mee moest dragen. Een
langdurig verblijf in Spanje
heeft in dezelfde richting op hem
ingewerkt Zijn devies is gewor
den: van de ander genieten,
zichzelf niet geven, de ander
tarten op toreadorsmanier.
Samenvattend: we hebben hier
voor ons een merkwaardig boek
van een merkwaardig man.
v. d. PANNE
i psychologisch inzicht getui-
de gende „terzijdes".
i H.
