Atoomschip Savannah
vredesboodschapper
der
Amerikanen
:.o PjB
IN DRENTHE LUISTEREN NAAR
HET FLUISTEREN VAN HEELAL
ZONDAGSBLAD
96:
ZATERDAG 15 AUGUSTUS 1*J4
Nieuwe Lei dlse Courant
Twee schepen, beide Savannah
geheten, en beide beroemd
De eerste Savannah was het eer
ste schip, dat, zich voortbewegen
de door middel van „stoom", de
Atlantische. Oceaan overstak. Het
schip mat 320 ton.
Op 22 mei 1819
verliet het de ha
ven van Savannah.
Georgië, voor zijn
maidentrip naar
Liverpool, Enge
land. Het maakte
de overtocht in 29
dagen en 11 uur, en toen die tijd bekend werd
sloeg men zowel in Amerika als in Engeland de
handen van verbazing in elkaar. Men begreep, dat
de scheepvaart een nieuw hoofdstuk van haar ge
schiedenis0 was gaan schrijven.
De tweede Savannah zal als de eerste geschiedenis
maken. Want die tweede Savannah is het eerste
vracht-passagiersschip, dat gedreven door kern
energie de zeven zeeën gaat bevaren. Het meet
22.000 ton en het heeft voor zijn naam de letters
n.s.. een afkorting van nucleair ship. En weer gaat
een Savannah een nieuw hoofdstuk van de geschie
denis van de scheepvaart schrijven.
De eerste Savannah heeft,
voor zover bekend, Rotterdam
nooit aangedaan. Rotterdam
zal wel de tweede Savannah ont
vangen. Het schip maakt op het
ogenblik reizen naar Westeuro-
pese havens in de eerste
1 plaats om de wereld er van te
doordringen, dat de Verenigde
Staten van Amerika de atoom
kracht voor vredesdoeleinden
willen gebruiken, daarnaast om
te bewijzen dat kernenergie ook
geschikt is als voortstuwings
middel van de (wereld)koop-
vaardijvloot.
Hel n.s. Savannah, het eerste door kernenergie voortgedreven vracht-passagiersschip, is op
weg naar Rotterdam. Het schip is eigendom van US. Maritime Administration en US.
Energy Commission waarvan N.V. Trias te Rotterdam algemene Nederlandse agent is.
BEGIN
Nog onder het presidentschap
van generaal Dwight D. Eisenho
wer werd tot de ~bouw van het
n.s. Savannah besloten. Tijdens
een rede. gehouden op 25 april
1955, kondigde Eisenhower de
bouw vah het schip aan. Nadat
met de bouwers allerlei besprekin
gen waren gevoerd, werd de kiel,
voor de Savannah gelegd op 22
mei 1958, op National Maritime
Day, en de plechtigheid werd ver
richt door mevrouw Nixon, de
echtgenote van Richard Nixon.
Ruim een jaar later, op 21 juli
1959, liet mevrouw Eisenhower het
schip te water en gaf zij hef zijn
naam. In het voorjaar van 1961
was het schip afgebouwd. Nadat
de voortstuwingsmiddelen aan een
streng onderzoek waren onderwor
pen en getest op hun veiligheid,
werd in het najaar van 1961 de
reactor in het schip geplaatst. Het
schip dat de belangstelling had van
de gehele (scheepvaart)wereld zou
zich aan de wereld gaan tonen...
h L,HH im s.|&J y gT™"™" 1
Bremerhaven heeft de
n.s. Savannah reeds
ontvangen. Het tvas de
eerste IF* esteuropese
haven waar het. schip
keek zich de ogen uit
op de passagiers-
accommodatie. Want
§fll j
j
deze „saaV is de lees
zaal van de passagiers.
Nieuwe sprong in de ruimte
FRAAI
een wandeling te maken over het
schip of om van achter de ramen
de zee, al dan niet woelig gade
te slaan. Televisie-apparatuur en
een bioscoopzaaltje volmaken de
te bieden geneugten.
Dus in dit opzicht: als elk an
der schip maar het zou duizen
den mensen in de wereld heel wat
waard zijn om als eerste een reis
met een atoomschip te kunnen
meemaken. Het is immers iets om
wekenlang, zo niet jarenlang over
te spreken.
Moet nog worden vermeld, dat
alle hutten, zowel die van de pas
sagiers als die van de bemanning,
air-conditioned zijn? Dat er een
beautysalon" is en een zieken
zaaltje?
TOURNEE
i lijn
i maar ineens het meest
indrukwekkende er van te vertel
len: De Savannah kan zonder te
bunkeren drie-en-een-half-jaar va
ren en dan een actieradius heb
ben van ongeveer 600.000 kilome
ter, wat ongeveer vijftien maal de
omtrek van de aarde is. Het schip
krijgt zijn vermogen van een kern
reactor, waarvoor als brandstof
het uraniumisotoop U-235 wordt ge
bruikt, n.l. ruim 300 kilo U-235,
dat uit 10.000 ton uraniumerts is
bereid in twee Amerikaanse fa
brieken. Om een indruk te geven
van de enorme bedragen, die met
het gehele proces zijn gemoeid:
De twee fabrieken zijn verrezen
in Oak Ridge, Tennessee, en Ports
mouth, Ohio. De laatste fabriek
heeft vier miljard gulden gekost,
zij is verrezen op een terrein van
1.618 hectare, met een bebouwde
oppervlakte van ruim honderd hec
tare.
PROTOTYPE
Deze Savannah, deze Vredes
boodschapper, zoals de Amerika
nen hun op het ogenblik meest ge
liefde schip noemen, wordt tijdens
reizen naar tal van havens „uit
geprobeerd". Het schip moet wor
den beschouwd als een prototype,
en in scheepvaartkringen wordt
het niet waarschijnlijk geacht, dat
het ooft na zijn „proefreizen"
•Werkelijk in de Amerikaanse koop
vaardijvloot zal worden opgeno-
De lengte van het schip is on
geveer tweehonderd meter. Het
kan een snelheid ontwikkelen van
21 knopen. Het aantal passagiers
dat het kan vervoeren bedraagt
zestig, de bemanning is 110 kop
pen sterk en het schip kan 10.000
ton droge lading innemen. Tenslot
te: het n.s. Savannah heeft zes
dekken, die zich in weinig onder
scheiden van de dekken van alle
andere vracht-passagiersschepen
ter wereld.
PASSAGIERS
Het n.s. Savannah is op tour
nee, en overal waar het schip tot
op heden afmeerde, stroomden de
kijkers toe. Op 22 augustus 1962
arriveerde het voor het eerst in
zijn thuishaven Savannah, Geor
gië. Zes dagen later vertrok het
naar Norfolk, Virginia, met de
eerste betalende passagiers aan
boord en de eerste lading. Het
voer langs de Westkust, het ging
naar de Pacific en de havens aan
de Golf. Het bezocht San Francis
co en Los Angelos, Honoloeloe en
Portland. In elf Amerikaanse ste
den werd de Savannah bezich
tigd door 340.000 nieuwsgierige
Amerikanen. Meer steden in de
Verenigde Staten stonden voor
een bezoek op het lijstje, maar
door een enkele tegenslag moest
daarvan voorlopig worden afge
zien. De Savannah komt nu eerst
naar Europa als eerste atoom
schip, en de belangstelling voor
dit schip zal in de Oude Wereld
niet geringer zijn dan in de Nieu
we Wereld.
VEILIGHEID
Reeks spiegels
van anderhalve
kilometer
Prof. dr. J. H. Oort, hoogleraar te Leiden,
directeur van de Leidse Sterrenwacht, en
voorzitter van het bestuur van de Stichting
Radiostraling van Zon en Melkweg, heeft
ter verduidelijking van het probleem van
de BelgischNederlandse radiotelescoop
het bijgaande interessante artikel geschre
ven.
Sedert verscheidene jaren bestaan plannen voor
de bouw van een zeer grote radiotelescoop, om
de onderzoekingen van het Melkwegstelsel, waar
door de Radio Sterrewacht in Dwingeloo wereld
vermaardheid heeft gekregen, uit te breiden tot
andere sterrenstelsels en tot onderzoek van de
structuur van het heelal met behulp van zg. ra
diobronnen. Het ontwerp van deze radiotelescoop
is thans in grote lijnen voltooid. Tevens is over
leg gepleegd tussen de Nederlandse en de Belgi
sche regering. De telescoop zal geplaatst worden
in de provincie Drenthe. Hij zal groter worden
dan enige andere bestaande telescoop en een op
lossend vermogen van ongeveer zes tiende boog-
minuten hebben.
periode waarin dit
vermoedelijk heel
sterk verschilde
van de tegenwoor
dige toestand.
Voordat met de echte nucleaire brandstof werd gewerkt, moesten de
bemanningsleden eerst terdege oefenen in het aanbrengen van de
brandstofkolom. Dat gebeurde met een imitatiecel, die er precies zo
uitzag als de echte. Vanzelfsprekend is de uiterste zorgvuldigheid bij
deze arbeid geboden. De mannen zijn beschermd door speciale kleding
en de ruimte is volkomen geïsoleerd. In de „kern" van de reactor zijn
32 afdelingen voor nucleaire brandstof.
lossend vermogen een allereerste
eis. Radiobronnen zijn sterrenstel
sels die bijzonder sterke straling
uitzenden in het gebied der ra
diogolven en die daardoor waar
genomen kunnen worden tot op af
standen die veel groter zijn dan
de grootste afstanden waartoe men
met optische telescopen kan door
dringen. Deze nieuwe sprong in de
ruimte voert ons tot bijzonder in
teressante gedeelten van het heel
al. waar men kan hopen de krom
ming van de ruimte te kunnen
meten. De straling van deze ver
ste bronnen zal er bovendien 20
lang over gedaan hebben om ons
te bereiken, dat zij ons kan in
lichten over het verre verleden
van het heelal, en wel over een
Dat de Savannah een atoom-
schip is, zullen de passagiers in
hun accommodatie beslist niet
merken. Als op alle schepen is er
naar gestreefd het hen zo prettig
en plezierig mogelijk te maken. De
Savannah heeft natuurlijk een aan
tal salons, waar de passagiers
brieven kunnen schrijven, kunnen
lezen en spelletjes doen, er is
weer natuurlijk een soevenier-
winkeltje en een uitgebreide bi
bliotheek, en voldoende ruimte om
Bij de Savannah geldt: veilig
heid voor alles. Knappe technici
hebben net zo lang gedokterd tot
zij er zeker van waren, dat uit
straling uit het ingewand van het
schip van de gevaarlijke stof tot
de onmogelijkheden moest beho
ren. Maar desondanks worden in
elke havenstad, waar de Savan
nah zich komt presenteren, toch
nog maatregelen genomen en
terecht. Het blijft: veiligheid voor
alles.
Toen bekend werd, dat het
schip Rotterdam zou aandoen,
hebben de betrokken autoriteiten
tal van besprekingen gevoerd.
Een van de resultaten daarvan is,
dat het n.s. Savannah op motor
kracht de Nieuwe Waterweg zal
binnenlopen. Zij zal wel aan de
kade afmeren maar een stren
ge wacht zal rond het schip wor-
üen geplaatst.
Eind september/begin oktober
komt de Savannah naar de Rot
terdamse haven. Het «chip zal
kijkers genoeg trekken. Want
evenals 145 jaar geleden, toen df
eerste Savannah Liverpool bin
nenliep, zal men ook nu, hoe ver
wend we ook zijn, met ontzap
denken aan de „snelle voort
schrijding van de techniek".
De radiobronnen
zijn echter niet al
leen van interesse
als bakens om de
structuur en de
evolutie van het
heelal te meten.
Zij zijn van even
groot belang om
de merkwaardige,
nog volkomen on
verklaarde proces
sen die zich in
deze bronnen af
spelen. In deze
bronnen treden ex
plosies op die nog vele miljoenen
malen machtiger zijn dan die van
de zg. Supernovae, waarbij gehele
sterren explodeerden. In de ra
diobronnen moeten sterachtige
objecten gevormd zijn die vele
miljoenen malen meer massa be
vatten dan de zon, super-ster
ren". die blijkbaar instabiel zijn
en door hun explosie de ongekend
grote hoeveelheden energie ver
schaft hebben, die door de ra
diobronnen uitgestraald worden.
Het onderzoek van deze geheel
nieuwe natuurverschijnselen is
thans een van de meest fasci
nerende richtingen in de natuur-
en sterrekunde.
Een reeks
Om dit soort onderzoekingen
goed te kunnen uitvoeren moet
men een radiotelescoop hebben
van enkele, kilometers diameter,
in plaats van de 25 meter door
snede van de radiospiegel in Dwin
geloo. Het Nederlands-Belgische
project heeft tot doel een zo gro
te telescoop te bouwen. Uiteraard
kan men geen volledige, beweeg
bare metaalspiegel bouwen van
een kilometer doorsnede. Men
kan echter zo'n spiegel naboot
sen door een aantal Dwingeloo-
telescopen naast elkaar op te stel
len en de signalen, die in de
verschillende spiegels binnenko
men op zodanige wijze samen te
voegen, dat deze rij spiegels de
zelfde informatie geeft als een con
tinu spiegel met een diameter
gelijk aan de totale lengte van de
rij afzonderlijke spiegels. De gro
te radiotelescoop die thans in
Oren the gebouwd zal worden, zal
bestaan uit een ongeveer 1,5 km
'ange rij van 10 telescopen van
25 meter doorsnede. Hiermee zal
een oplossend vermogen van on
geveer zes tiende boogminuten be
reikt kunnen worden bij de golf
lengte van 21 cm, waardoor de
telescoop vooreerst ingericht zal
worden (voor de Dwingeloo-te-
ln Drenthe zal een reeks i
tien van dergelijke reuze te
copen worden gebouwd om da
mee de signaalbronnen uil
heelal te beluisteren.
Reuze-telescoop
Het plan voor deze reuze-tele
scoop is in de laatste jaren aan
zienlijk geëvolueerd. Hiervoor wa
ren twee redenen: ten eerste om
dat gedurende het ontwerpen al
lerlei technische moeilijkheden
aan het licht kwamen, die in de
eerste opzet niet te zien waren,
en ten tweede omdat in de tus
sentijd elders in de wereld ont
dekkingen gedaan werden, die het
gewenst maakten het ontwerp aan
te passen aan nieuwe gebieden
van onderzoek. Met name zijn in
de laatste anderhalf jaar de sen
sationele ontdekkingen gedaan
van de bovengenoemde „super
sterren" en „quasi-stellaire" ra
diobronnen.
In het aanvankelijke ontwerp
was de telescoop geprojecteerd in
de vorm van een kruis (de oor
spronkelijke naam was Benelux
kruisantenne-project). Een derge
lijke vorm heeft het voordeel dat
alle informatie, die nodig is voor
een volledige afbeelding van het
waar te nemen deel van de he
mel tegelijk verkregen wordt.
Een nadeel is dat men in zo'n
geval om een oplossénd vermo
gen van één boogminuut te krij
gen ongeveer honderd reflectoren
nodig zou hebben.
Het technische probleem om
de uit die 100 spiegels komende
signalen voldoende nauwkeurig
met elkaar te laten Interfereren
Is zo gecompliceerd dat de bouw
van een dergelijk Instrument een
langere tijd zou gaan vergen dan
met het oog op de zich zo snel
ontwikkelende wetenschap veranti
woord leek. i
Precies dezelfde gegevens kun*
nen ook verkregen worden door
de reflectoren op één oost-west
gerichte rij op te stellen en de
waarnemingen van het te onder*
zoeken hemelgedeelte uit te strek*
ken vanaf de tijd dat het in het
oosten opkomt tot het in het wes
ten ondergaat. Ten gevolge van
de draaiing van de aarde zal de
ze rij achtereenvolgens verschil
lende standen ten opzichte van
de hemel innemen en in de loop
van een half etmaal evenveel in
formatie verzamelen als door het
„kruis" op één ogenblik gegeven
zou kunnen worden. Men kan op
deze weg van vereenvoudiging
nog verder gaan en bijvoorbeeld
in plaats van een overal dicht
met spiegels bezette rij een rij
spiegels met grotere tussenruim
te nemen en daar een in oost
west richting over een paar hon
derd meter verrijdbare spiegel
aan toe voegen. Deze moet dan
in achtereenvolgende nachten op
verschillende plaatsen gezet wor
den om de gaten tussen de andere
spiegels op te vullen. De radio
telescoop die thans in Drenthe
gebouwd zal worden, zal er zo
uit gaan zien. Hij zal waarschijn
lijk slechts tien reflectoren om
vatten, elk van de grootte van de
Dwingeloo-telescoop.
Maar deze reflectoren zullen In
tegenstelling tot die in het kruis-
ontwerp met grote nauwkeurig
heid over grote hoeken moeten
kunnen bewegen, waardoor zeer
hoge eisen aan de mechanische
structuur gesteld zullen worden.
Ook het elektronische deel van
het instrument zal aan uitzonder
lijke eisen moeten voldoen.
Flexibel
Een groot voordeel van het
kleinere aantal reflectoren is dat
de telescoop veel flexibeler kan
worden dan bij een kruis-anten-
ne het geval is: bij het huidige
ontwerp kan betrekkelijk gemak
kelijk op een andere golflengte
overgegaan worden, terwijl te
vens een betere mogelijkheid be.
staat om in de toekomst door mid
del van zeer verfijnde, „ruis-ar-
me" versterkers de gevoeligheid
van de telescoop sterk te vergro
ten.
Het spreekt vanzelf dat tegen
over de winst van deze grote ver
eenvoudiging ook een verliespost
staat, en wel een verlies aan snel
heid van waarnemen. Dit verlies
is ernstig, maar het wordt o.i.
meer dan gecompenseerd door
de voordelen van het nieuwe ont
werp.
De ontwerp-werkzaamheden
zijn op de Leidse sterrenwacht
verricht door een internationale
groep van radio-astronomen en
ingenieurs onder de auspiciën van
®en,Nederlands-Belgische raad.
De Nederlandse bijdragen zijn tot
dusver geadministreerd door de
Nederlandse Organisatie voor
Zuiver-Wetenschappelijk Onder
zoek en door het bestuur van de
Stichting Radiostraling van Zon
en Melkweg, die ook de Radio-
sterrewacht in Dwingeloo en het
onderzoek van de radiostraling
De eerste opdracht tot het ma
ken van een ontwerp voor een
radiotelescoop met een oplossend
vermogen van één boogminuut
kwam tot stand door een over
eenkomst tussen de toenmalig#
O.E.E.S. en de regeringen van
Nederland en België.
