Terug naar de oergestalte
van de
christelijke
gemeente
GEESTELIJK
Nederland orgelland, gids met pro's en contra's
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 18 JULI 1961
|N het Brabantse dorp Rijsbergen leeft een vitale christelijke gemeente
die het zoekt tussen de twee uitersten van de foto's: links de kinderen
die tegen de kerk opkijken, in Rijsbergen mogen ze mee aangaan aan
het Avondmaalrechts het liefdemaal, in Rijsbergen vindt men een
grote onderlinge liefde in de praktijk gebracht.
1^7E IN DEZE WEKEN zijn vakantie doorbrengt in
in Noord-Brabant en op een zondagmorgen in het
protestantse kerkje in het dorp Rijsbergen bij Breda
de dienst bijwoont, wordt daar ongetwijfeld getroffen
door het voor hem althans bijzondere van de
kerkdienst. Deze gemeente die deel uitmaakt van
het kerkverband van de Gereformeerde kerken (vrij
gemaakt) heeft geen dominee en is niettemin toch
niet vakant. Een ouderling, de heer J. van Katwijk, is
namelijk voorganger en hij verkondigt het evangelie
met grote blijdschap. En elke zondag vindtna de pre
diking, de viering van het Avondmaal plaats en ook
dat is voor de gemeente een reden tot grote blijdschap.
Dat is het natuurlijk in elke kerk wel, maar in Rijs
bergen valt het sterk op.
De vreemdeling, die in Rijs
bergen komt op zondag en met
zijn gezin in de kerkbank heeft
plaats genomen, blijft niet ge
ïsoleerd zitten. De Brabander
is gastvrij en spontaan van
aard, maar de protestanten in
Rijsbergen steken daarin be
slist boven het gemiddelde uit.
Ook van de vreemdeling wordt
verondersteld, dat hij aan de
tafel komt zitten, waar de bre
king van het brood plaats vindt
en waar de dood van Christus,
tot verzoening der zonden,
wordt gepredikt, waar het brood
wordt uitgedeeld en waar de
beker met wijn rondgaat.
Ook kinderen
En dan zijn het niet alleen de
ouderen die openbare geloofs
belijdenis in een kerk hebben af-
{elegd die toetreden: ook de
mderen mogen aanzitten en zij
mogen van het brood eten en van
de wijn drinken.
Het is in Rijsbergens protestant
se kerk de enige protestantse
Kerk in het rooms-katholieke dorp
nu al een aantal jaren heel
gewoon, dat ook de kinderen het
avondmaal vieren.
De vakantieganger mag dus met
zijn kinderen aan de avondmaals
tafel zitten. De oudere kinderen
Kunnen zelf al brood van de
schaal nemen en de beker met
wijn vasthouden, bij de jeugd van
jaar helpen vader of
houden de be
moeder
ker i
i de mond van de kinde-
laten tot de viering van het avond
maal, omdat men nergens in de
Bijbel iets kon vinden, waaruit
zou moeten blijken dat kinderen
geweerd moesten worden. Voor
hen is de doop, voor hen is ook
het avondmaal, zegt men in Rijs
bergen en de ouders vertellen hun
kinderen, wat het avondmaal be
tekent.
De zonden van de mensen, ook
van de kinderen, zijn zo groot en
zo veel, dat de Here Jezus er
voor moest sterven aan het kruis
en voor Hij ging sterven heeft
Hij het avondmaal ingesteld, zo
dat we er altijd aan zouden blij
ven denken, dat Hij voor ons is
gestorven.
En zondag aan zondag gaan de
Rijsbergense kinderen aan de
üand van hun ouders naar de
avondmaalstafel, naar de tafel
van de Here Jezus en dan den
ken ze aan het kinderversje:
„Blij, blij, mijn hart is altijd blij,
want Jezus is een Vriend van
De viering van het Avondmaal
ts veel eenvoudiger dan tal van
mensen denken, zegt men in Rijs
bergens kerk. In de loop der eeu
wen zijn allerlei regelingen ont
worpen, waarover echter ncch de
Here Jezus, noch de apostelen
hebben gesproken. Men spreekt
van een sacrament, maar dat
woord komt in de Bijbel niet eens
voor. Avondmaal vieren wil zeg
gen: De dood des Heren verkon
digen. Dat willen wij hier in Rijs
bergen doen. elke zondag totdat
Jezus terugkomt. Dat is naar
Zijn bevel.
Een dienst met prediking van
net Woord en viering van het
avondmaal noemt men dan ook in
Rijsbergen een echte dienst, een
complete dienst. Men houdt daar
om ook maar één dienst op de
dag des Heren, altijd met de bre
king1 des broods. Uit de catechis
mus wordt in deze kerk niet ge
preekt, hoewel uiteraard de. in
houd van de catechismus wel aan
de orde komt in de prediking,
maar dan onopzettelijk. Toen de
catechismus ontstond, zegt men in
Rijsbergen, konden veel mensen
nog niet lezen en het was daar
om nodig, dat de kerken z.g.n.
leerdiensten hielden. Daarom had
men ook een tweede dienst op
zondag nodig. Dat is nu echter an
ders. Er zijn geen analfabeten
meer. De mensen kunnen zelf de
Bijbel lezen.
Men legt trouwens in Rijsber
gen het accent niet op de belij
denisgeschriften. Men wil bij het
denken en handelen voor alles uit
gaan van de Bijbel en er zijn
dan ook drie Bijbelkringen, die
door ouderen en jongeren worden
bezocht. Bij de geopende Bijbel
spreekt men daar over wat het
Woord van God tot ieder in deze
tijd heeft te zeggen.
Het trouwe bezoek aan deze
Bijbelkringen heeft bovendien tot
gevolg dat men in Rijsbergen niet
de zg. catechisatie kent, overi
gens toch al minder passend in
een gemeente, "waar ook de kinde
ren aan het avondmaal komen en
volledig tot de gemeente worden
gerekend. De catechisatie leidt op
om het in een ietwat wereldse
term te zeggen tot het doen
van openbare belijdenis en in de
kerkelijke terminologie is het ge
bruikelijk dat bij de afkondiging
van namen van mensen, die be
lijdenis willen afleggen, wordt
gezegd, dat zij „daarmede toe
gang vragen tot het Avondmaal."
In Rijsbergen hoeven echter de
jongeren geen toegang te vragen
tot de Tafel des Heren en in deze
gemeente vindt ook geen openba
re geloofsbelijdenis plaats.
Aparte plaats
In het Handboek van de Gere
formeerde Kerken (vrijge
maakt) komt dat ook tot uiting.
Van alle kerken wordt het aan
tal belijdende en doopleden
apart vermeld; van Rijsbergen
wordt echter alleen vermeld,
dat er 92 leden zijn. Hier kent
men geen onderscheid. Het aan-
APARTE plaats in het
verband van de Geref.
Kerken vrijgemaakt)
Kerkeraad: Gemeente
moet mondig zijn. In elke
dienst viering van het
Avondmaal. Ook de kinde
ren ontvangen brood en
wijn.
Bijibelkringen, geen cate
chisatie, geen openbare ge
loofsbelijdenis. Gemeente
leden mogen voorgaan in
dieiisten en Avondmaal en
Doop bedienen. Grote on
derlinge liefde.
problemen direct naar de kerke- meente, die terug wil naar de
raad moet stappen om een ,,be- oergestalte van de christelijke ge-
slissing" te krijgen. Allen samen meente, zoals we die vinden in de slist kerkeraadslid te zijn om
rond de Bijbel, zegt de kerkeraad Handelingen der apostelen: Aan hiertoe tp wnrden aeroeoen
en samen zoeken naar het juiste het begin van de dienst wordt nierioe te woraen geroepen.
antwoord op de vragen van deze weliswaar de zegen uitgesproken. De leden van deze gemeente
tijd. U mag de kerkelijke verga- maar de voorganger heft daarbij zijn afkomstig uit tal van protes-
deringen niet belasten met vra- de handen niet op, „Dat gebaar kerken: Hervormden,Ge-
gen, waar u zelf niet mee hebt is voorbehouden
geworsteld bij het licht van de in de hemel."
Bijbel, wordt de gemeenteleden Aan het slot
van Rijsbergen voortdurend voor- spreekt ouderling Van Katwijk de Zij voelen zich
gehouden. In het kerkverband zegen niet uit, maar zingt de ge- 1 J J u'
van de (vrijgemaakt) Gerefor- meente de zegenbede naar Ge
meerde Kerken neemt de ge- zang 95 uit de bundel van de Ned.
meente van Rijsbergen dan ook Herv. kerk: „De genade
priester reformeerden (synodaal), oud-Ge
hecht
bonden door het Woord van God
en door de liefd* tot Jezus Chris-
ietwat aparte plaats
t Heer Jezus Christus, en de zorgd
De Bijbelkringen hebben
hechte band
Voorganger der gemeente is de liefde van God en de gemeen-
49-jarige ouderling J. van Kat- schap des Heiligen Geestes is r
wijk, een oud-militair, die vroe- u allen, met u allen, Amen.'
ger in Breda ouderling van de In de diensten zingt men
Geref. kerk (vrijgemaakt) is ge- rigens zowel uit het kerkboek
weest en daar ook wel heeft ge- de Gereformeerde Kerken als uit Christus en op de schatten, die
preekt. Hij heeft in Rijsbergen de bundel van de Ned. Herv. het Woord van God aan de
een volledige pastorale dagtaak. Kerk.
Avondmaal en doop worden ook kerkdiensten van de ge-
sterke onderlinge liefde. Men bidt
met veel voor elkaar, zieken worden
ook door niet-kerkeraadsleden be
zocht en men wijst elkaar voort
durend op de grote liefde
zijn gegeven.
Zegen van God
Men verbaast er zich in
leen door dominees het woord maakt) maar een enkele keer ook
pastor is beter, volgens de Rijs- wel eens een ander, bijv ds D.
bergse gemeenteleden bediend «e Boer predikant van de Vrije
mag worden. In de loop der eeu- £Jere.. Kerk te Wolyega. Ook mr.
wen is dat zo gegroeid in de kerk, Van Zwieten uit Utrecht, redac-
maar zo is het niet geweest ten *eur
tijde van de apostelen.
Bij de
i het (vrijgemaakt) Gere-
formeerde blad ..Contact", heeft
viering van' het Avond- hier onlangs gepreekt
bediend door deze voorganger. In meente te Rijsbergen gaan ook
de Bijbel hebben wij nergens iets anderen dan ouderling Van Kat-
kunnen lezen, dat er op zou wij- wijk voor, in de regel predikan-
ondmaal en doop al- ^uit de^Geref. Kejken^(vnj^ee- Rijsbergen wel eens over,
maa maar «en »n Por nn ef jn kerken OOk
in de Gereformeerde vrijge
maakte kerken van tijd
tot tijd moeilijkheden zijn,
die af en toe van ernstige
Vijf jaar geleden werd deze ge- maal wordt nief het formulier ge- avondmaal bediend. aard blijken te zijn. In Rijs-
meente gesticht. Er waren toen in lezen, wel de woorden van de in- Men v menina dat nredi- bergen kent men geen moei-
varf^^Geref^keric^TCljgemaal^ lS van Doop en lijkheden en daar dankt men
die zondags in Breda ter kerke zing van deze instellingswoorden Avondmaal niet gebonden zijn God van harte VOOr. ,,OnS
gingen. Er bestond echter behoef- wordt in de regel gevolgd door aan het ambt van dominee of pn n,,«, monip ppmppn-
te aan eigen diensten en op 29 enkele persoonlijke woorden van oastor. Ook andere gemeentele- ?7ae en 0nS mooie 0emeen-
maart 1959 werd een gemeente de voorganger. den dan ouderling Van Katwijk televen is een zegen van
geïnstitueerd. Er zijn twee ouder- Voor ouderling Van Katwijk de mogen voorgaan in de dienst en God, een zegen die Hij geeft
Dfferke™»! Sit er echter h^gehmMijte toriJSKr" gïe! °°°P jijlSITm" II h if'iTn Ban hen' d'e Z'Ch b°Ve" al"
voor alles van uit, dat de gemeen- zen en worden de vragen aan de Het IS bijvoorbeeld t^ee keer wQjen onderwerpen aan
te mondig is, dat wil zeggen, dat ouders gesteld. voorgekomen dat ouderling M.
men niet met kleine en grote Nog iets, dat opvalt in deze ge- Meywaard preekte en daarna neiiige oonrilt.
„Nederland Orgelland" is de
nieuwe titel van de geheel om
gewerkte en uitgebreide derde
druk van de indertijd bij de
„Heemschutserie" uitgekomen
publicatie „Orgels in Neder
land" van mr. A. Bouman. Op
het gebied van de orgellitera
tuur, die vooral ook voor de be
langstellende liefhebber van het
fenomeen orgel geschikt is,
blijkt de keuze tussen goede in
formatieve werken niet zeer
groot.
Enerzijds bestaan er enkele,
overigens nogal summiere hand
boeken voor de vakman en enkele
historische uitgaven, anderzijds
zijn het de orgeltijdschriften, die
over het rijke Nederlandse orgel
bezit in de loop der jaren veel
materiaal hebben gepubliceerd.
Een publicatie, die het orgel
plaatst in de algemene cultuur
van „toen en nu", bestaat er
eigenlijk niet. Dit boek wil, zo
luidt de aankondiging, trachten de
afstand te overbruggen tussen het
publiek, matig geïnteresseerd in
wat des orgels is, en de orgellief
hebbers, die in deze cultuursector
opgaan. Daarnaast wil het een po
ging zijn tot een kunsthistorisch
verantwoorde organografie van
Nederland.... Er is getracht het
Nederlandse orgel te laten zien in
het brede verband van zijn tijd en
daarbij de eigene en onvervangba
re kwaliteiten van de verscheidene
stijlen te belichten, verder op de
vragen van het heden in te gaan
en ook enkele perspectieven te
WW -WWWWWWWWWWWWWWW^WWWWWWWWWWWW r. r\ r\ r
„Omgeving"
Wordt dit alles waar gemaakt,
is de vraag, die men bij een kri
tische bespreking stelt. Mijn con
clusie is: maar zeer ten dele. De
schrijver behandelt na een hoofd-
besprokende ontwikkeling
de orgelbouw vanaf circa 1400 tot
heden in historische volgorde. Bij
deze besprekingen wordt hier en
daar veel aandacht besteed aan
de kunsthistorische „omgeving"
van de orgelbouw in de verschil
lende tijdperken, die hoofdstuks-
gewijs zijn onderverdeeld in Go
tiek, Renaissance, Barok, Rococo,
Classicisme etc. Hierin is zeer
veel interessants te lezen, maar
er is ook veel, waarvan de histo
rische juistheid nogal discutabel
lijkt. Discutabel zijn vooral de
laatste hoofdstukken, die onze
eigen tijd behandelen onder de ti
tels „Néo-barok" en „Expressivi
teit" Hoewel er misschien geen
enkel gebied is, waarop zoveel
verschil van mening bestaat als
de hedendaagse orgelbouw en
hoewel iedereen het recht heeft er
een eigen mening of smaak op na
te houden, past het de schrijver
niet, onder een objectief aandoen
de terminologie in wezen reclame
te maken voor één zeer bepaalde
smaak, nl. die van de schrijver
zeif. Arie Bouman (zijn meesters
titel is een juridische en moet dus
niet verward worden met de oude
term „meester-orgelmaker") on
derhoudt zeer nauwe relaties met
de fa. Pels, de orgelbouwfabriek,
die enkele door Bouman gecon
strueerde experimentele pijpvor*
men fabriceert en in haar orgels
toepast. Hiertegen bestaat van
zelfsprekend geen enkel bezwaar,
maar wel doet de schrijver het
voorkomen hiermee de definitieve
richting van de orgelbouw voor de
toekomst te hebben bepaald met
voorbijgaan of negatief beoorde
len van andere verschijnselen. In
wezen houden deze hoofdstukken
een reclame in voor zichzelf en
„zijn" firma zonder dit in zoveel
woorden te zeggen.
Zwakste
De hoofdstukken, die de perio
den van resp. 1950-1960 en 1960
(het begin van het „optreden"
van Bouman als ..orgelontwer
per") tot heden behandelen, beho
ren zo tot de zwakste van dit
boek. Vooral de tendentieuze en
vaak zweverige filosofiseh-theolo-
gische argumentatie doet in dit
licht gezien niet bijzonder prettig
De indeling van de verschillen
de stijlperioden, die Bouman kiest,
wekt ook veel twijfel. Ten opzich
te van de vorige drukken is deze
trouwens een geheel andere, waar
bij men de indruk krijgt, dat
een en ander hem op het ogenblik
beter van pas komt. Het Classi
cisme laat hij nu lopen van 1830-
1890, de Romantiek van 1890-1930:
het zijn kunsthistorisch gezien
vreemde willekeurige beslissingen.
In de vorige drukken werd de pe
riode van 1875-1930 als „ontaar
ding" aangeduid, de tijd van 1930
ais „herleving". Dat deze laatste
periode nu vanaf 1930 tot 1950 als
synthese wordt beschouwd, zal
wel iets te maken hebben met het
feit, dat in deze periode het op
treden van de schrijver valt als
secretaris van de „Nederlandse
klokken- en orgelraad", die de
schuldige is van de definitieve on
dergang in de vorm van electrifi-
catie (men zou beter kunnen zeg
gen electrocutie) van een groot
aantal historische Nederlandse or
gels, waarvan de meeste ook wat
klank betreft, onherstelbaar zijn
toegetakeld, zoals het orgel in de
Martinikerk te Groningen, dat in
de Westerkerk te Amsterdam en
andere. Het mag als winstpunt
worden beschouwd, dat de schrij
ver deze misstappen niet meer
als „herleving" durft kwalificeren.
Ik meen hierop juist daarom
te moeten wijzen, omdat vele
kerkvoogdijen, wellicht nog geïm
poneerd door de eerder genoemde
theologisch-filosofische redene
ringen het gevoel zouden krijgen
bij Bouman en „zijn" orgelfabriek
in goede, begripsvolle handen te
zijn wanneer zij hun orgel aan de
ze combinatie toevertrouwen.
Eisen
Nogmaals, ieder heeft het recht
van een eigen blik op de toekom
stige orgelbouw. Ook de in dit
boek onder het hoofdstuk Neo*
barok gesignaleerde onvolmaakt
heden van de orgels* van onze bes
te Nederlandse orgelbouwers zijn
ondergetekende bekend, maar het
alternatief dat de schrijver biedt,
zou ons van de wal in de sloot
helpen. De orgelbouw heeft nog
heel wat eisen te verwezenlijken,
maar dan toch.langs een natuur
lijke weg, die veel tijd zal eisen
en veel idealisme van de kant van
de orgelbouwers.
Een ander bezwaar geldt de
vaak zeer onexacte feilenpublica-
tie, vooral t a v. disposities, jaar
tallen e.d. Het blijkt, dat veel is
overgenomen uit de vaak wat da
tering betreft historisch onjuiste
opgaven van dr. M. A. Vente. aan
wiens onjuiste dateringen van
oude orgeldocumenten onlangs een
stelling bij een proefschrift is ge
wijd. Bouwman neemt deze gege
vens met de vaak kant noch wal
rakende hypothesen klakkeloos
over. Enige voorbeelden: het Rug
werk van het orgel in Wijk bij
Duurstede, gebouwd door Frede
ricks in 1819 werd in vroegere uit
gaven gedateerd 1750. Vente da
teert 1814 (terwijl Hess in 1915 in
het vervolg van zijn Dispositien
nog een borstwerk vermeldt).
Bouman dateert nu plotseling
I860.... Het orgel te Monnikendam
dateert Bouman op pag. 21 ong.
1540, op pag. 155 in zijn privé
monumentenlijst circa 1560.
Dat de kast een origineel gotische
kast zou zijn, is zeer discutabel.
Hess vermeldt in 1774 een geheel
andere toestand dan de huidige,
die pas eind 18de eeuw in de
overigens bijzonder interessante
neo-gotische toestand is gebracht.
Deze neogotische situatie is iede
re oppervlakkige kenner van
bouwstijlen op het eerste gezicht
volkomen duidelijk, niet echter
Bouman.
Samenvattend zou men moeten
zeggen: jammer, dat dit boek is
verschenen. Er is grote behoefte
aan een dergelijke publicatie voor
de vele liefhebbers van het orgel.
Maar deze worden nu vaak op
een dwaalspoor gebracht, terwijl
voor een andere, betere publicatie
hierdoor voorlopig wel geen plaats
WILLEM TALSMA.
1) Nederland orgelland, door
mr. A. Bouman. Uitgave
Sprayt, Van Mantgern en De
Does N.V., Leiden.
Invloed van de overwinning van Barry Goldwater op
de ontwikkelingen in Europa - Krijgt Erhard het nu
moeilijker?
Bondsdag
ER DIENT rekening te worden
gehouden met de mogelijk
heid. dat de benoeming van
Goldwater tot kandidaat van de
Republikeinse partij voor het
Amerikaanse presidentschap,
niet zonder invloed zal blijven
op de gang van zaken in Euro
pa, met name in Duitsland. En
geland en Frankrijk. Het Deen
se blad Bcrlingske Tidende merk
te op. dat „Goldwaters overwin
ning op een akelige manier de
opmerking van De Gauile on
derstreept, dat men Amerika
niet kan vertrouwen, omdat men
niet kan weten, wie er presi
dent wordt". En het blad meent,
dat de politiek van Goldwater
een kloof tussen Amerika en
Europa kan doen ontstaan, die
zo breed is als de Atlantische
Oceaan. Ook France Soir is die
mening toegedaan en schrijft:
JDo benoeming van Goldwater
is een stap terug, die de com
munisten. (twijfelend aan de
geest van ontspanning in de Ver.
Staten) en de Europeanen (geen
vertrouwen hebbend in de saam
horigheid van Amerika en Euro
pa) nieuwe argumenten zal ver
schaffen". Zelfs wanneer Gold
water in november door John
son wordt verslagen zal Euro
pa de terugslag van zijn optre
den ondervinden, zo moet wor
den aangenomen.
Erhard
De mogelijkheid is niet uitge
sloten, dat de gevolgen van
Goldwaters overwinning al spoe
dig in West-Duitsland aan de
dag zullen treden. Men weet, dat
daar oud-kanselier Adenauer met
de hulp van de vroegere minis
ter van defensie Franz Joseph
Strauss en enkele andere oud
gedienden bezig is, de positie
van bondskanselier Erhard te
ondermijnen. Deze weigert zijn
medewerking te verlenen aan de
totstandkoming van een Euro
pa, zoals dat generaal De Gaul
le al vele jaren voor ogen staat:
een Europa der vaderlanden,
waarin Frankrijk en Duitsland
dc toon aangeven. Adenauer
meent, dat het geen zin meer
heeft, de verkiezingen in de Ver
enigde Staten en Engeland af
te wachten, die resp. in novem
ber en uiterlijk oktober zullen
worden gehouden. Er is al zo
lang niets aan de politieke toe
komst van Europa gedaan, dat
het niet verantwoord zou zijn,
bij dc pakken neer te blijven zit
ten. West-Duitsland zou naar de
mening van Adenauer met
Frankrijk samen een begin moe
ten maken met de vorming van
een Europese politieke unie. An-
ïdeeën van Adenauer, die zich
nog steeds sterk weet als voor
zitter van de Chr. Dem. Unie.
De kanselier is van oordeel, dat
zijn land niet voor de keus:
Amerika of Frankrijk mag wor
den geplaatst, maar dat het met
beide partners in het westelijke
bondgenootschap zal moeten sa
menwerken. Het gaat ook niet
aan, de vorming van een Euro
pese politieke unie te bevorde
ren, waarin de kleinere Europe
se landen niets meer te zeggen
zouden hebben. Dit was een gro
te teleurstelling voor generaal
De Gaulle, die kort geleden
om nu eindelijk eens de Euro
pese zaken af te wikkelen. In
Bonn beweert men openlijk, dat
er sprake is geweest van een
bepaalde verstandhouding tus
sen De Gaulle en Adenauer,
voordat de Franse president
naar Bonn vertrok.
Maar Erhard liet zich niet
overrompelen. Hij handhaafde
tegenover De GauUc zijn bezwa
ren. En zijn partijgenoten liet
hij weten, dat niet dc partij
voorzitter, maar de door de
Bondsdag gekozen kanselier de
buitenlandse politiek bepaalt.
Ook weigerde hij minister van
bnitenlandse zaken Schroeder de
verantwoordelijkheid voor dc
stagnatie in Europa te laten
De Adenauergroep weet nu,
dat zij Erhard niet kan dwingen,
de Europese plannen van De
Gaulle te steunen. De kanselier
weet zich gesteund door de Vrije
democratische partij, zonder
wier medewerking geen enkel»
chr. dem. politicus een regering
zou kunnen vormen. Ook de so
cialisten hebben Erhard er van
verzekerd, dat zij achter hem
Kanselier Erhard bevindt zich
in deze dagen in een moeilijke
positie.
staan in zijn verzet tegen het
drijven van De Gaulle en de
Duitsers, die met hem sympa
thiseren. Erhard heeft duidelijk
laten blijken dat degenen die he4
niet met zijn politiek eens zijn,
in de Bondsdag maar een „con
structieve motie van wan
trouwen" tegen hem moeten in
dienen. De kanselier kon dit
dreigement gebruiken, omdat
een dergelijke motie (waarin de
naam van de nieuwe kanselier
moet zijn genoemd) geen schijn
van kans op aanvaarding zou
maken.
Een actie binnen de CDU cn
de daarmede verbonden Beier
se zusterpartij CSU (van
Strauss) behoort ook niet tot de
mogelijkheden, omdat Erhard
de meest populaire figuur in de
partij k en hij de enige k, die
haar bij de verkiezingen van
volgend jaar naar dc overwin
ning kan leiden.
Weerslag
De benoeming van Goldwater
is nieuw koren op de molen van
de Westduitse gaullisten en van
de Franse president. Zij kun
nen thans beweren, dat eens te
meer is bewezen, dat in de toe
komst niet op de Verenigde Sta
ten kan worden gerekend. Zij
zullen de overwinning van Gold
water aangrijpen als het bewijs
dat het Amerikaanse volk bezig
is de kennismaking met het con
servatisme uit de twintiger ja
ren te hernieuwen. De herinne
ring aan de „splendid isolation"
zal er toe bijdragen, dat Er-
hards streven naar een zo nauw
mogelijke samenwerking op po-
terrein met de Verenigde Sta
ten, op meer wanbegrip zal stui
ten dan totdusver het geval is.
En het gevaar is zeker niet
denkbeeldig, dat de reactie in
Europa op de jongste ontwikke
lingen in de Verenigde Staten
vele Amerikanen op hun beurt
de indruk zal geven, dat Gold
water zich terecht niet veel van
Europa aantrekt. Het zou be
treurenswaardig zijn, als liet
zo ver zou komen. Want het
duurt nog vrij lang, voordat het
november is en alle twijfel kan
worden weggenomen.
Engeland
Intussen is de benoeming van
Goldwater niet in alle opzichten
van nadelige invloed op de gang
van zaken in Europa als men
Engeland tenminste als een
Europees land wil beschouwen.
De Britse premier Douglas Ho
me zal bij alle zorgen, die
ook hij zich ongetwijfeld maakt
over de kandidatuur van Gold
water er tijdens de campag
ne voor de uiterlijk in oktober
te houden verkiezingen voor het
Lagerhuis de socialisten mee te
lijf gaan. Men weet, dat hun
leider, Harold Wilson, zich voor
afschaffing van de eigen Britse
kernmacht heeft uitgesproken.
Een van zijn argumenten is, dat
Engeland zich als ,:J
litiek, economisch en militair in november tót president
i-ugeidiiu zien ais na van de
Navo best wat zijn verdediging
betreft op deze militaire organi
satie kan verlaten. Terecht kan
Douglas Home hier thans tegen
over stellen, dat een dergelijke
politiek een voor Engeland bij
zonder gevaarlijk karakter zou
kunnen krijgen, als Goldwater
worden gekozen. Want van hem
is bekend, dat hij niet alleen
de president van de Verenigde
Staten zeggenschap over het ge
bruik van atoomwapens wil toe
kennen (zoals het totdusver is
geweest), doch ook aan de Na-
vobevelhebbers.
Mogelijkheid
De beslissing op de Republi
keinse partijconventie kan dus
van wezenlijke invloed zijn op
de ontwikkelingen, welke zich in
de komende maanden in Enge
land zullen voordoen. De moge
lijkheid, dat de Gonservatieve
partij bij nationale verkiezingen
als overwinnaar uit de bus komt,
werd door politieke waarnemers
totnogtoe niet erg groot geacht.
Men had zich reeds min of meer
verzoend met de gedachte, dat
Engeland dit najaar een socia
listische regering zal krijgen.
Wilson heeft nu echter een be
langrijke troef uit handen moe
ten geven, waardoor ook ande
re argumenten van de socialis
ten aan kracht dreigen te ver
liezen. Het is niet onwaarschijn
lijk, dat premier Douglas Ho
me binnen betrekkelijk korte
tijd nieuwe verkiezingen zal la
ten uitschrijven en niet tot ok
tober zal wachten.
De conservatieven hebben wel
iswaar op het ogenblik hun
naam niet mee en de socialis
ten zullen dan ook geen enkele
gelegenheid voorbij laten gaan
om daar op te wijzen. Mocht de
Conservatieve partij cr deson
danks in slagen, dc overwinning
tc behalen, dan openen zich ook
voor de samenwerking ln Euro
pees verband nieuwe mogelijk
heden.
