AMERIKA 1 TROTSE „EMPRESS OF IRELAND" VERGING ZATERDAG 30 MEI 1961 Geschiedenis van een wereldmacht een werk "W/"AT is er overgebleven van het oude ideaal, dat de 1 Verenigde Staten van Noord-Amerika heeft gemaakt, tot wat zy nu zqn? Zijn de verwachtingen van de-miljoenen mensen uit alle delen van de wereld die het „lege con tinent" hebben bevolkt en wier nakomelingen thans een volk van bijna 200 miljoen zielen vormen, vervuld? De Franse schrijver André Maurois geeft er in zjjn pas ver schenen boek een kernachtig antwoord op. Hij zegt: de vraag is zo slecht gesteld, want Amerika is geen voltooide zaak en zal dat ook nooit zijn. Het is een werk in uitvoering, dat niet ononderbroken kan voortgaan. Er zijn geweldige hindernissen geweest: twee wereldoorlogen en een grote depressie. Het heeft echter ook profgt getrokken van die moeilijkheden. En al is het volmaakte geluk dan ook geen werkelijkheid geworden (hoe kan het ook?) de grote massa heeft de vruchten geplukt van de voortdurende vooruit gang van wetenschap en techniek, van de stijgende pro- duktie, van het hogere levenspeil. Het stoffelijke welzijn is vanzelfsprekend ook niet alles, maar de volken die het moeten ontberen beklagen zich over dit gemis bitter. in uitvoering Meer dan ooit staan de Verenigde Staten in het middelpunt van de belang stelling. Amerika zoals het gemakshalve vaak wordt genoemd draagt de grootste verantwoordelijkheid voor vrede en veiligheid in de wereld. Het is het rijkste land, maar er blijkt toch nog een schrijnende armoede onder zijn bevolking te heersen. Er worden dit jaar belangrijke presidentsverkiezingen gehouden, die de buitenwereld de indruk geven, dat de Ver. Staten een huis zijn, dat tegen zichzelf verdeeld is. Gelukkig geven de feiten een ander beeld. De Fransman André Maurois, geschiedschrijver en romancier, die de States uit eigen ervaring heeft leren kennen, heeft er enige tijd geleden een boek over geschreven, dat thans in het Nederlands is vertaald. Het is door Hollandia n.v. te Baarn op de boekenmarkt is gebracht onder de titel „Van Wilson tot Kennedy de geschie denis van de Verenigde Staten als wereldmacht". Een onzer redacteuren geeft in nevenstaand artikel zijn indrukken weer over dit objectieve en daarom zo waardevolle boek. Ook de Amerikaan van van daag is er van overtuigd, dat in zijn land een maatschappelijke orde is geschapen, die bevredi gend is, niet voor iedereen, maar voor de overgrote meerderheid Hij weet. dat deze orde verbeterd alles 'bij elkaar genomen 2iet hij het werk van de verschil lende generaties als een succes. De koopkracht van de gemiddel de Amerikaan stijgt, zijn werktijd wordt korter, zijn vrouw heeft het gemakkelijker. Wat de arme immigrant rondom 1910 voor zijn kinderen verlangde is nagenoeg bereikt. De ouders zijn trots op de nieuwe kennis, die hun kinderen vergaren. En- over de bevolkings toename maakt de Amerikaan zich wat zijn land betreft niet druk. In de afgelopen twin tig jaren heeft hij een onafgebro ken uitbreiding waargenomen van de middelen van bestaan. Hij heeft eerder last van de over vloed, dan van gebrek. Zelfs is hij geneigd, de mogelijkheden van de vooruitgang als onbeperkt te beschouwen en zijn land nog steeds te zien als dat van de veelge roemde onbeperkte imogelijkhe- Systeem Terecht is de Amerikaan ook trots op het goed functioneren van de staatsinstellingen in zijn land. Het is ook van grote bete kenis, dat het regeringssysteem, hetwelk door de Vroede vaderen werd geschapen, bestand is ge bleken tegen de tijd, ondanks het feit, dat het land een continent is gaan omvatten, dat de bevol king buiten alle proporties is toe genomen en dat immigranten van alle rassen zich hebben ver mengd met de kleine groep Noord-Europeanen, de werkers van het eerste uur. Ook in tijden van ernstige crises, in perioden van oorlog heeft het systeem kun nen functioneren. De burgeroorlog bracht het in gevaar, maar het bleef overeind. De president van de Verenigde Staten blijft in de ogen van zijn landgenoten een verheven en met ontzag beje gend persoon, waar de natie afgezien van verkiezingsperioden zich meestal eensgezind om heen plaatst. Dat hij bovendien een zeer belangrijke rol in de we reld buiten Amerika moet vervul len, als hoofd van de machtige westerse democratie, verhoogt volgens Maurois zijn prestige nog. Ook de ideële krachten van de republiek, de fundamentele vrij heden. behouden een bijna gods dienstig karakter. Al behoren de Amerikanen tot een menigte ver schillende kerken, de vrijheidszin is de gemeenschappelijke factor van hun geestelijk leven. Conservatisme Het conservatisme steekt ook in de Verenigde Staten van tijd tot tijd de kop op, zoals thans weer het geval is. Meestal wordt het gepersonifieerd door recht schapen en voor zichzelf overtuig de mensen als Wendell Willkie en Dwight Eisenhower. Maar de scheidingslijn tussen conservatis me en liberalisme wordt vager. Scherpe tegenstellingen ontstaan slechts dan, als het conservatis me zich laat overmeesteren door verwoede reactionairen. Maar die hebben gelukkig nooit lang het oor van de natie. Zo zal het ook senator Barry Goldwater vergaan, die de spreekbuis is geworden van een extreem conservatisme. Aanvankelijk werd gevreesd, dat de gebeurtenissen in de interna tionale arena hem de steun van het Amerikaanse volk zouden be zorgen. Bij de voorverkiezingen is echter gebleken, dat de gemid delde Amerikaan hem niet mag. Alleen via de partij-apparaten in verschillende staten, waar geen voorverkiezingen worden gehou den, heeft hij een sterke positie binnen de Republikeinse partij kunnen opbouwen. En zelfs al zou hij er in slagen, de kandidatuur van deze partij in de wacht te sle pen, dan kan met een aan zeker heid grenzende waarschijnlijkheid worden gezegd, dat het Ameri kaanse volk in november zijn krachtige steun zal geven aan zijn tegenstander. En het ligt in de lijn der verwachtingen, dat de Democratische partij zal worden vertegenwoordigd door president Johnson.... Het „ideaal" Het boek van Maurois handelt echter niet over Johnson en Gold water maar over ,,het Ameri kaanse ideaal" en wat daar in de periode ,,van Wilson tot Kenne dy" mee is gedaan. Dat ideaal eis te gelijkheid van kansen. De frontier, aanvankelijk de over gang tussen beschaving en braak land, had in dit opzicht een hoofdrol gespeeld. Daardoor werd het nationale karakter gevormd. Daar in het gezicht van het overal loerende gevaar was men op elkaar aangewezen, ont stond een gevoel van hulpverle ning en broederschap. De fron tier had de kans geboden, zich los te maken van de dienstbaar heid van de oude beschavingen. Men trok lege ruimten binnen om eersterangs burgers te worden in nieuwe steden. Die vorm van ge lijkheid kon echter niet blijven bestaan zij zou slechts blijven voortleven als een traditie en een verlangen. Aan het eind van de vorige eeuw werden de weinige rijken steeds rijker en de armen nog armer. En de tegenstelling tussen het ideaal van gelijkheid en de bestaande ongelijkheid nam verontrustende vormen aan. De Ver. Staten waren te snel groot geworden. Er was behoefte ont staan aan grondige maatschappe lijke hervormingen. Velen waren uit Europa gekomen in de hoop op maagdelijke grond een „gou den eeuw" tegemoet te gaan en j^TTVVTVfVWVV?TfVtTTTVT?rr?VTTT'ï| Het ideaal leeft nog 1 t steeds voort 1 3 opeengehoopt in wolkenkrabbers, wachtten de nieuwe burgers kop pig op hun kans, of tenminste op die van hun kinderen. De jaren, voorafgaande aan 1914 (het jaar waarin Wilson president werd) waren ondanks crises en onrecht jaren van hoop. De trompetten van de verandering schetterden. Het ging, aldus Maurois, om de terugkeer naar een waarachtige democratie, controle op de econo mie, een rechtvaardiger verde ling van de winsten, het uitdrijven van de armoede, tegen de vorming van enorme, kunstmatige, uit een pennestreek geboren vermogens. En dat moest gebeuren zonder de ondernemingslust ren of de vrijheid aa De hartstochtelijke z lijkheid bleef. En de met grote macht wai moesten dat goedmaken door hun manieren de gelijkheidsidee te onderstrepen. Zij moesten ka meraadschappelijk doen, handen schudden, hartelijkheid tonen, mensen bij hun voornaam noe men, hun ondergeschikten te woord staan in hemdsmouwen. En de Amerikanen van vandaag kunnen zich de samenleving van hun eigen land moeilijk anders voorstellen. Wlison bekleed, van hem verwacht. Hij had het Amerikaanse volk beloofd, dat zijn presidentschap een tijd van hervormingen en van vrede zou zijn. Het begon ook inderdaad, zo als hij gehoopt had. Maar toen brak de oorlog uit waaraan hij zijns ondanks zijn volk moest laten deelnemen. Deze oorlog bracht een ongeëvenaarde revo lutie teweeg in de Amerikaanse levensstijl. Velen hebben Wilson de schuld gegeven van die oor log en van de „vrede", die er uit voort kwam. De waarheid was echter ingewikkelder. Wilson heeft geprobeerd, de wereld de weg te wijzen naar wijsheid, orde en gematigheid. Maar wat kon de ze ene, vaak zonderlinge, man uit richten tegen de geweldige krach ten, die ontketend werden. De kwaliteiten van Wilson waren zijn rechtschapenheid, zijn toewijding aan een ideaal, dat aanvankelijk abstract was, maar in het creatie ve handelen aan concreetheid won. Zijn tekortkomingen waren een intellectuele trots, die hem ondoordringbaar maakte voor de meningen van mensen, die hij niet mocht. Zijn grote doel was, de massa's te bevrijden uit de machtige greep van het grote za kenleven en de individu te ver lossen uit de tyrannie in al zijn vormen. Het wezen van zijn Nieu we Vrijheid was, de economische suprematie van een kleine min derheid te beëindigen en kansen te scheppen voor alle burgers, het oude Amerikaanse ideaal. Fouten De fout van Wilson was, aldus Maurois, te geloven, dat alleen morele krachten de wereld kon- (Veroolg op pag. 4) Wall Street, het financiële cen trum van de wereld, dat in 1929 op zijn grondvesten schudde. Foto rechts boven: Wilson werd enthousiast ont vangen tijdens een bezoek aan Engeland, kort na de eerste wereldoorlog. Gelijkheid Het opmerkelijke is echter ge weest, dat ook toen de Amerika nen de hartstochtelijke zekerheid voor ogen hielden, dat eenmaal alles in orde zou komen op het beste van alle continenten. Opge sloten in morsige woonwijken, of Vijftig jaar geleden scheepsramp in Canada ER WAREN Bandman Green hoorde zingen: „God be with you! (Van een onzer redacteuren) 1027 DODEN In de namiddag van die warme zondag 29 mei 1914 werd in de vitri nes van de kanto ren van de Cana dian Pacific Rail ways te Londen en Liverpool een haastig geschre ven bericht neer gehangen dat de van alle kanten toegesnelde voor bijgangers de adem deed stok ken. „Tot ons diep leedwezen moe ten wij mededelen, dat om 2.30 uur vanmorgen vroeg de Em press of Ireland, terugkerend uit Canada, op de St. Laurens- rivier bij Father Point in aan varing is gekomen met de ko lenboot Storstad. De Empress of Ireland zonk onmiddellijk. Twee stoomschepen waren spoedig ter plaatse. Een groot aantal passagiers kon worden gered en is in Rimouski aan land gebracht. Op dit ogenblik ontbreken nadere gegevens. Zo dra we meer bijzonderheden weten zullen we ze publice ren". Te Londen werden juist voor bereidingen getroffen voor het hoQden van een internationaal congres van het Leger des Heils, bet grootste dat ooit was geor ganiseerd. Duizenden Leger des Heils-mensen. mannen en vrou wen uit alle delen van de we reld, waren enkele dagen tevo ren reeds in de Britse hoofd stad gearriveerd. Toen zij, in hun Londense hotels, van de ramptijding hoorden begaven zij zich naar de St. Paul's, de gt. Martin's, de St. Pancras en an dere kerken om te bidden, want, zij wisten, dat zich op de Em press of Ireland een zeer grote Canadese delegatie had inge scheept. En de inwoners van Liverpool trokken naar het gebied van de Mersey, waar het grootste ge deelte van de zevenhonderd kop pen tellende bemanning woon achtig was. Engeland, nee. de hele wereld, wachtte met spanning op ver dere berichten. De gedachten gingen terug naar 12 april 1912. naar de Titanic, het luxueuze schip waarvan men had gezegd, dat het onzinkbaar was en op zijn maidentrip was vergaan, de zee een prooi -an 1503 slachtof fers latend. Men werd bij die ramp temeer bepaald, omdat in de Londense bioscopen in die dagen de Titanic-film draaide. Na enkele dagen bleek, dat de ramp met de Empress of Ireland niet minder dramatisch was. Van de 1479 opvarenden vonden er 1027 de dood in het water van de St.-Laurensrivier. in feite in het zicht van de kust; slechts 452 passagiers en beman ningsleden konden worden ge red. De tijd was te kort ge- van Cockpoint zichtbaar, zeven ter kwam de Storstad uit de mijl van Father Point. Edward mistbank te voorschijn, en Jones voelde zich niet erg ple- recht op de Empress of Ire- zierig. Nu eens zag hij het licht land af. Kendall schreeuwde nog verschijnen, dan weer verdwij- zo hard hij kon „volle kracht nen. Hij dacht, wrevelig: „Een achteruit", en op de Storstad beroerde nacht voor navigatie", gaf Anderson even hard de or- Hij wilde op t dat ogenblik de der de machines te stoppen. Maar het was te laat.... naar Kendall luisterden. Zij hielpen de matrozen bij het strijken van de sloepen en bij het bewaren van de orde. Er waren er. die zich ontfermden over kinderen die hun ouders waren kwijtgeraakt verantwoordelijkheid schip niet alleen dragen. Daar om liet hij door een kwartier meester Kendall vragen weer naar de brug te komen. Op dat ogenblik nan officier van de wacht Noorse kolenboot Storstad, 17.000 te Klap De Storstad ramde de Em- ook de press of Ireland met een harde klap aan stuurboord, ter hoog de machinekamer, net ton, het licht van Cockpoint tussen de twee schoorstenen, waar. Maar Alfred Tuftenes zag Van de brug af riep kapitein geen reden om zijn gezagvoer- Kendall door de megafoon naar der, kapitein Thomas Anderson, de storstad. dat zij de voorste- te waarschuwen. Die had trou- ven in het twaalf voet diepe gat wens YT°]fw aan boo,rtl' moesten zien te houden, maar voor Alfred Tuftenes een reden het lukte niet. De schepen raak te meer om zijn ouwe met te ten van elkander los, en de storen hij zou het zelf wel storstad verdween in een mist- klaren. En terwijl hij zag dat de bank. dSr' te"Ï2e"'Ed Bi™'°rd waar de loods aan boord 20U ko- ■j"' "9™ da™™ri?S Seschied- men. die de navigatie over de dt,N°!,v~rdal„ .h,J. p.r«'" nachtdonkere St Laurends- weest om meer opvarenden te redden. Een kwartier na de aan varing was de Empress of Ire land al in het donkere water verdwenen. De Empress of Ireland, me tende 14.191 ton, was acht jaar oud. Gezagvoerder was kapitein Henry George Kendall, 41 jaar, een bekwaam zeeman die zijn opleiding nog op de zeilvaart had genoten en in 1910 in het nieuws was geweest, toen hij door middel van de juist in ge bruik genomen radio-telefonie de Canadese politie er van op de hoogte stelde, dat zich aan boord, van zijn schip een door de po litie gezochte man bevond dr. Hawley Harvey Crippen, de Londense tandarts, die zijn vrouw had vermoord en met een vriendinnetje was gevlucht. Toen het schip Quebec verliet speelde het muziekkorps van het Leger des Heils, 43 man sterk en opgesteld op het achterdek, de hymne: „God be with you till we meet again" („God zij met u tot wij elkander weer ont moeten"), hetzelfde lied, waar mee het het afscheidsconcert in de Leger des Heils-zaal te To ronto had besloten. De passagierslijst telde vele vooraanstaande passagiers. De 171 leden van de delegatie, die het Canadese Leger des Heils De Noorse kolenboot Storstad alvorens zijn hut op te zoeken nog een rondwandeling over het schip en babbelde nog wat met de kapitein over het weer. Ken dall zei: „Het is prachtig, hel der weer. maar het schijnt me toe dat er mist komt opzetten. U weet niet hoe snel de mist op dit gedeelte van de rivier, kan opkomen". Rustig zocht de Empress of Ireland haar weg over het wa ter. In de verte werden de na- vigatielichten van twee schepen zichtbaar, die van de loodsboot Eureka, waarop straks de loods Camille Bernier zou overstap pen, en van de Lady Evelyn, Brug ist wat er aan de hand en zonder orders af te wach ten, seinde hij het s.o.s. door de ether, dat door marconist Whiteside van het station Fa ther Point werd opgevangen. Teruc op de brue eochl kapl- Whiteside kon zijn oren niet ge- teta Kendall mot een kijker de I°.Ye"- geen uur geleden had vaarweg nauwkeurig af. Hij zag hï d« U«hteI> va° d« Empress de hen, tegemoet varende Stor- ef. Ireland aan zich zien voorbij- - één streek op stuurboords- fl'Jden. Aanvarrrtg? Onmogelijk! Later verklaarde hij: „Een h" tal™deanlat. ,°"mid- ibank kwam van het land d<d"lk waarschuwde hij de twee iver de rivier". De afstand ««hepen die in de nabijheid la- en beide schepen meende d« ^w^ nrttoug te kunnen schatten op ™"c Wonderlijk De wonderlijkste staaltjes van redding werden naderhand be kend. De heer en mevrouw At- well ontfermden zich over Gra- cie Hannagan, het zevenjarige dochtertje van de dirigent van het Leger des Heils-muziek- korps. In hun radeloosheid sprongen zij gedrieën overboord. Ze werden alle drie gered. Het kind vertelde: „Toen ik in het water lag zag ik een seconde pap pie en mammie, zij zwommen vlak bij mij in de buurt". Maar ze heeft ze nooit imeer gezien. Dr. Grant zat opgesloten in zijn hut. Door de aanvaring was de deur ontzet. Hij wrong zich door de patrijspoort, kwam in het water en begon te zwemmen. Hij wist zich te redden. Majoor Morris had de oude commis sioner Davis Rees op de schou ders genomen, maar terwijl hij hem naar het dek probeerde te brengen ontploften de ketels van het schip en Morris werd met Rees in de rivier geslingerd. Rees verdronk, Morris werd, gewond, door een redding- SS eist dat een afstand van twee mijl tussen grote schepen helemaal geen af- P" lf ituud I. boord van het afleveren van de post aan de Empress of Ireland, en de Eureka, die op het punt stond uit te varen om een loods aan de Storstad af te zet- Hij deed wat hij nog kon doen. Hij liet stoppen en tegelijkertijd een sein geven met de stoom fluit. Kendall keek over de brug in de rivier en zag, dat zijn schip inderdaad lag gestopt. Kalm Aan boord van de Empress of Ireland speelden zich intussen vreselijke tonelen af. Passa- giers in nachtgewaad renden Op de Storstad liet Tuftenus, gillend over de dekken van het bij het horen van de scheeps- steeds meer slagzij makende fluit, kapitein Anderson waar- schip. Kapitein Kendall wist, dat schuwen. Anderson antwoordde zijn schip verloren was en dat 1 geen minuut viel te verlie- de Empress of Ireland lange stoot. Toen verdween de kolenboot in de dichte mist. de purser Ernst onder leiding Davis Rees. een Leger des Heils-veteraan, een onvermoeid „dienaar van God", zoals hij zichzelf noemde. Sir Henry Se- ton-Karr was aan boord, in die dagen bekend als jager op groot wild, daarnaast politicus en schrijver. En de acteur Lau rence Irving met zijn echtge note Mabel Hackney. voorts Leonard Palmer van de London Financial News en prof. R. A. Cunningham. Achttien Die zaterdag tegen de avond vper de trotse Empress of Ire land met een snelheid van acht tien mijl de St. Laurens-rivier af naar de Golf van St. Lau rens. Er waren nog maar wei nig passagiers aan dek, de meesten hunner waren na het diner naar hun hut gegaan. Pro fessor Cunningham, die in bed enkele hoofdstukken uit de bij bel las. vertelde later: „Ik doe zelde weg op het rustige rythme James F. Grant, de scheepsarts, begaf zich van de rooksalon naar zijn hut. Rowland Ferguson, de chef-marconist, wachtte op Ed ward Bamford, die hem zou af lossen. Olieman Frank Tower, bijgenaamd Lucky Tower om dat hij zich in 1912 bij de ramp van de Titanic zwemmend had weten te redden, hield in de machinekamer de wacht. Om half twee in de nacht van zaterdag op zondag liet kapi tein Kendall de machines stop pen. De Lady Evelyn kwam langszij en gaf de post over. Ca mille Bernier liet zich langs de touwladder aan boord van de Eureka zakken, en staande op de loodsboot zwaaide hij de Em press of Ireland een goede reis toe. De volle verantwoordelijkheid rustte van nu af op de schou ders van Kendall. Hij liet het schip een vaart geven van vijf tien mijl en gaf daarna de eerste stuurman Edward Jones de or der goed te blijven uitkijken ter wijl hij even naar zijn hut ging om een kop thee te drinken en warm te worden. Van Quebec af had hij op de brug gestaan en hij had het koud. Kort na twee uur werd uit flarden van nevel de gasboei Kapitein Kendall echter, aan de hand van de richting van waaruit hij het geluid van de stoomfluit van de Storstad hoor de de positie van het schip be palende. meende, dat de ko lenboot hem was gepasseerd •gaf "v Een fractie zen. Hij gaf het bevel de Em press of Ireland te verlaten „Vrouwen en kinderen gaan voor". Tegelijkertijd maande hij aan tot rust en kalmte. De re actie was verschillend. Er waren nog vrouwelijke pas sagiers. die zich eerst wilden ..opdoffen" alvorens zij in zich .volle kracht vooruit", 111 de sloep begaven. En de Le ger des Heils-muzjkant Green vertelde later, dat hij een man had gezien, die in strijd met de orders van Kendall, had ge tracht zich voor de vrouwen en kinderen in een sloep te sprin gen, maar door een van de passagiers van de railing was weggeslagen. Gelukkig waren er velen, die seconde la- pi trotse passugierscliip Em- ress of Irelund, dat vijftig jaar geleden in een kwartier lied. Hij wist niet of het werd gezongen door een groep men sen. die als hij in het water lag, of dat het uit een boot kwam. Maar hij herkende het direct. Het was: „God be with you 'till we meet again...." Einde Toen kwam het einde. Onge veer een kwartier na de aanva ring zonk de Empress of Ire land voor altijd in de diepte. Kapitein Kendall was de laat ste, die van boord ging. Hij sprong in het water en werd door een van de reddingboten van de Storstad, die was terug gekeerd, .gered. De veriieslijst was lang. Van de delegatie van het Canadese Leger des Heils. 171 man sterk, werden slechts 26 man in veiligheid gebracht. Maar de dood had geen ver schil gemaakt tussen de groten en de kleinen. Sir Henry Seton- Karr verdronk, en het echtpaar Irving en Leonard Palmer. Pro fessor Cunningham werd gered, en ook de olieman Lucky Tower, die een tweede scheepsramp overleefde. Te Rimouski, waar de gered den werden heengebracht en de stoffelijke overschotten werden opgebaard, speelden zich ten tweede male die nacht hartroe rende tonelen af. Enkele uren later arriveerde de eerste trein met geredden in Quebec. Een journalist schreef darover in zijn krant: „Ik ont moette een zevenjarig meisje, (jracie Hannagan. Ze vroeg me- „Pappie en mammie zitten niet zijnf"6 trCin' Zouden ze al 011115 Kapitein Kendell, voor wiens optreden men grote bewondering had, werd door een speciaal in gestelde commissie, die het on derzoek naar de ramp leidde, vrijgesproken van alle schuld. Tuftenes van de Storstad werd schuldig bevonden aan de ramp. Hem werd kwalijk genomen, dat hij kapitein Anderson niet had gewaarschuwd toen dc mist kwam opzetten en een tegenlig ger, de Empress of Ireland, na derde. Voor de duur van twee jaar werd hem de bevoegdheid ontnomen i als stuurman

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1964 | | pagina 13