MET DE
REMBRANDT
KOKOSCHKA
ol zuót ergert rum
en
NIEUWE BOEKEN
ZATERDAG 11 APRIL 1964
Tennessee Williams vijftig jaar
J^OEN men August Strind-
berg eens verweet, dat hij
zichzelf in zijn drama's bin
nenstebuiten keerde, ant
woordde hij: „Hoe zal men
ooit iets als waar kunnen
weergeven, als men het niet
zelf doorleden heeft!" Hij
sprak hier namens alle to
neelschrijvers, die zichzélf in
hun stukken opbranden en
zich volkomen geven. Zij
houden niets achter, zij ma
ken niets mooier. Het enige
wat men hen zou kunnen ver
wijten is dat zij de dingen
feller zeggen dan zij zich in
de realiteit voordoen, maar
dat hóórt nu eenmaal bij de
gebonden vorm van het to
neel, waarin een hele levens
situatie gecomprimeerd moet
worden tot twee uurVoor
het overige geven zij zich zo
als zij zijn. Hun stukken, dat
zijn zijzelf.
Deze Strindbergiaanse to
neelschrijfkunst dit realis
me van het brandende hart
is ln geen land zo aangeslagen
als in Amerika. Onder aanvoe
ring van Eugen O'Neill heeft
zich daar een hele school van
toneelschrijvers ontwikkeld:
Thornton Wilder, Tennessee
Williams, Arthur Miller en nu
als jongste Edward Albee.
Niet voor niets heeft O'Neill
de uitvoering van zijn artistiek
testament aan Zweden toever
trouwd, een postuum eerbe
wijs aan Strindberg.
Het is niet toevallig, dat juist
Amerika zo gevoelig bleek te zijn
voor deze vorm van dramatisch
zelfonderzoek. Het werk van
Strindberg werd er bekend, juist
in de tijd, toen Amerika, zoals
Walter Rathenau het uitdrukte
,,een eigen ziel begon te krijgen".
Het was de tweede ontdekking
van Amerika, een zelfontdekking.
De jaren van de staatsvorming
waren voorbij: de Burgeroorlog
was gestreden; de rijke bronnen
van het land der onbegrensde
mogelijkheden waren ontdekt en
aangeboord; uit alle delen van
de wereld waren de immigranten
toegestroomd; de banden met
hun stamland werden losser en
tenslotte zelfs vergeten; de ne
gers gingen meer en meer hun
legitieme plaats innemen en met
hun levenshouding van de jazz
hun stempel zetten op grote de
len van het land, de Amerika
nen waren zichzelf geworden en
gingen zichzelf ontdekken.
moest O'Neill nog uit de vergetel
heid terugkeren. Door beiden is
Tennessee Williams sterk terug
gedrongen en dat vindt mede
I hierin zijn oorzaak, dat hij zijn
oude themata tot in zijn jongste den'
stukken toe bleef herhalen. The
mata die overigens boeiend en
menselijk genoeg zijn. Maar ja. in
hun simpelheid zijn zij spoedig
doorschouwd. Zij lenen zich niet
voor variatie en. wat kwalijker is.
zij steken niet af naar de diepte.
Het zou me niet verwon
deren, als enkele van mijn
lezers verwonderd de wenk
brauwen optrokken bij het
zien van het woordje en.
Wat, Rembrandt, de predi
ker van het palet, de man die
voor Nederland, representa
tief is (Het land van Rem
brandt) te combineren met
Oskar Kokoschkadie, nu ja,
een van de Duitse expressio
nistische schilders is, maar
die wat rangorde aangaat,
zeker niet met Rembrandt
in één adem genoemd kan
SawkSra Slml-S worden. De reden van deze
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
onverbloemd de naam. In .Sud
denly Last Summe'" is het Or
pheus. die door de „bloedhon
den" wordt verscheuid en in
..Sweet Bird of Youth" ziet de
ouder wordende actrice haar Or
pheus uit haar leven vertrekken.
..Rose Tattoo" geeft een varia
tie op het thema In dit rijkste
weelderigste stuk van Willia:
dreigt Serafina della Rose haar
Alvaro te verliezen, als zij meent
dat deze ..paardeneter" haar
dochter wil verleiden. Het blijkt
speelgoed" een misverstand en daardoor kan
heeft Williams het grondpatroon ..Rose Tattoo" nog als blijspel brandts tekeningen zijn studies
gegeven: de vrouw die vergeefs eindigen: het Huwelijk gaat do— cnr"c He
vreemde combinatie is uit
sluitend van technische aard;
er werden ons uit de Phai-
don-reeks twee plaatwerken
ter aankondiging toegezon
den: Rembrandt als tekenaar
Wüliams en Kokoschka.
Grondpatroon
'inig, feitelijk alleen de Bij- voornamelijk wit-zwart weergege-
bei. Die las hij steeds weer ze ven, van Kokoschkas vijfhonderd
erd voor hem het boek van het schilderijen zijn vijftig gekleurd®
erkelijke leven ln zijn totaliteit, reproducties opgenomen. Kokosch
ka 2» heeft een eigenaardige dub-
In de voortreffelijke inleiding bele begaafdheid, als a
wel 115. De meeste i
i Rem-
als dan einde
lijk haar Orpheu. komt om haar
uit het dodenrijk van haar een
zaamheid te redden, blijkt hij
daartoe niet in staat, of niet ge
negen. ..In ..Glazen speelgoed" is
het het kreupele meisje
Wingfield, die haar jeugd ziet ver
glijden en haar zorg wijdt aan
haar collectie glazen diertjes. Op
aandringen van moeder b
haar broer Tom een vriend
naar huis: Jim O'Connor, een
aardige, vrolijke jongen. Zal hij
de Orpheus zijn?... Er groeit ce-
prille genegenheid. Jim geeft Lau
ra zelfs een zoen, maar de tijd
verbreekt de betovering,
aan het eind
Hoffnung c
hij ook een pionier van
het leven, soms getekende persoonlijke benadering van de bet expressionistische toneel: bij
monologen. Enkele zeer geestige geschiedenissen uit de Bijbel een dit stuk, dat hij ook zelf regisseer-
zijn daarbij: pakkende toneeltjes, universele betekenis hebben. Als de, JJ®0" vier tekeningen ge-
b.v. een kereltje dat brult, omdat voorbeeld noemt hij Simeon in maakt.
land uitgebrachte stuk ..The zijn moeder hem uit het spel de tempel door Rembrandt De aangekondigde bundel begint
Night of the Iguana" wijkt Wil- haalt. Of een van een hevige boe- vele malen uitgebeeld, hoe Si- met een zeer instructief gesprek
Dan portretten van hem- meon (hij was geen hogepriester, tussen Kokoschka en Ludwig Gold -
r en van Saskia eenmaal als zoals Benesch zegt) het kindeke schneider,
21 jaar is.» met i
Na al de
„Rose Tattoo" eer
zijn tot r
stukken
verademing,
toe laatste i
bloem
haar hand. een grote strohoed op,
i lichte zomerjurk.
Bijbel
.Camino Real" en ..Cat on a Hot
Tin Roof" hebben een andere the
matiek. maar ook deze stukken
lopen uit op een hopeloze een- Soms zijn de tekening*
zaamheid studies voor zijn schilder
Tennessee Williams heeft zelf 'n de sterke beweging
zijn verloofde
- te halen... Als aandi-
iï1 ken geeft Laura hem de geschou- de tegen de
e den glazen eenhoorn mee (de een-
hoorn is het symbool der maag
delijkheid, en geschonden is hij
toen Jim het glazen kleinigheidje
omstootte om Laura te kussen).
Jim Orpheus stijgt weer op naar
de bonte aarde, Laura Eurydice
blijft wenend achter in het grau
we rijk der eenzaamheid.
zijn situatie uit-
orwoord op zijn
..Sweet Bird of Youth",
hij schrijft:
iet de barok. Rembrandt is geen
specialist als portrettekenaar,
tekent vaak landschappen,
(b.v. een olifant) en na-
mrlijk Bijbelse taferelen. On
danks zijn humanistische vorming
hij heeft nog de Latijnse school
als voorbereiding voor de univer-
EV. GROLLE siteit afgelopen las Rembrandt
WKJHP JML deze woorden
Jezus in zijn armen neemt. Dit zijn toegevoegd: „Met zijn xeven-
tnneel gaf hem gelegenheid, een tigste verjaardag (in 1956) en zijn
rijke groep figuren in de majes- reis naar Griekenland begint een
teit van een prachtige tempel- nieuwe periode in Kokoschka'*
ruimte uit te beelden, omgeven werk. We kunnen verrassingen ver
door een grote schare mensen wachten", wel een bewijs van zijn
De oude Rembrandt laat deze enorme vitaliteit. Deze blijkt ook
rijke enscenering vallen. Hij toont uit de getuigenissen van mensen
slechts Maria. Jozef en Simeon die zijn levensweg hebben gekruist,
met het kind. De uiterlijkheid b.v. van Alma Mahler die in Mein
de figuren lost hij op,
Ik sta al zoiang met dierei
ie muur. dat de kalk. *JBSi
die de stenen en de mortel be
dekt. al begint af te brokkelen".
innerlijke werkelijkheid te vergr
ten deze patriarch, die hi
het hoogste geluk smaakt.
Gesprek
Zijn Rembrandts tekening
SEN. Het wit zit niet enkel daar
en het zwart enkel hier. Het be
derf zit overal. Een aristocratie
zo die daar ooit geweest is, is
reeds lang overspoeld door de on-
gekende mogelijkheden. Dit volk, zijn universitaire studie
dat temidden van deze mogelijk- vele baantjes om aan he
heden, die voor velen nimmer blijven, dook hij uit de onbekend
werkelijkheid zullen worden, zijn beid op met een eenaktei
chaotisch bestaan ondergaat,
heeft portret gestaan voor Wil
liams' toneelfiguren. Zij waren
voor hem geen figuren.
In Laura heeft Tennessee Wil
liams het portret getekend van
zijn eigen ongelukkige, geestes
zieke zuster voor - ie nimmer een
Orpheus zal komen opdagen. Het
is dit thema, dat hij in veel van
het eten te zi-in stukken, zij het telkens
het studententoneel: „Ameri
can Blues", maar in 1945 werd hij
in één slag bekend door de Puli'-
zerprijs voor zijn eerste avondvul-
hii" diepbewogen leid «O* ..Tltc <Hm» Menage-
meeleefde, want zijn realisme is rie een stuk, dit
een realisme
hart.
Verademing
het brandende 1°8
In „A Streetcar Named Desire"
is het de hysterische Blanche Du
goed zijn Bois. die in Harold Mitchell (een
i 1947 zijn vriend van haar zwager Kowals-
„Strcetcar Named Desire" ver- ki) een Orpheus meent gevonden
scheen, stond hij op het eerste te hebben, maar zij verliest hem
plan. En terecht, want zo'n goed weer door haar eigen leugens. In
stuk heeft hij nooit meer geschre- „Summer and Smoke" is het de
Toen Williams vijfentwintig jaar ven en bovendien moest Millers asthenische domineesdochter die
was en zijn tijd verdeelde tussen „Handelsreiziger" nog komen
Eenakter
de liefde aan zich voorbij ziet
PETER VISCHER DE JONGE
meer dan bronsgieten alleen
Neurenberg geniet nog altijd Kunsthistorisch
faam als stad van schitteren- Vischers
de bronsgieterskunst. Het
meest tot deze roem heeft bij
gedragen de familie Vischer
van wie Hermann de Oude in
1453 de „Vischerhütte" sticht-
te.BinuenóetWvandriege-
srwniü io,st t,t srsiacht dé der laK Gothiek
gietkunst tot de hoogste bloei glorie de Renaissance,
te brengen. Aparte facetten vormen daar-
i Reforma-
reden belangrijk. In het werk gepubliceerd,
van Hermann de Oude. zijn De titel geeft reeds aan, dat
de Leben spreekt over dc jaren, dat
ze zijn geliefde was. Van het por
tret van hen belden zert Kokosch
ka: „Een van mijn vroegste zelf
portretten een hoogst persoon
lijk blad ln mijn autobiografie, in
een kritieke levensfase geschil
derd".
Ondanks alle originaliteit werd
Kokoschka toch door bepaalde
stromingen beïnvloed, o.m. door
de Japanse kunst. „Wat iik van de
Japanners geleerd heb, is de
nauwkeurige en vlugge waarne
ming van beweging, zij hebben de
snelste ogen in de hele geschie
denis van de schilderkunst, ieder
paard op hun schilderijen springt
juist, iedere vlinder gaat juist op
het bloemblad zitten, iedere hout
hakker zwaait zijn bijl op de juis
te manier, iedere beweging van
mensen en dieren is exact weer
gegeven. Beweging is er slechts
in de ruimte, dus in drie dimen
sies. Maar er komt er nog één bij,
de vierde dimensie is een projec
tie van mijzelf."
Jonge, Peter de Jonge
Hans is namelijk de versmel-
tmg waarneembaar
Afgrond
Bij deze ontdekking bleven zij
niet bij de uiterlijke omstandig
heden staan. Men begreep, dat
de mens meer was dan zijn om
standigheden, hoe belangrijk
die ook zijn. Achter de chaos
van hun maatschappij ontdekte
men de chaos van het menselijk
hart. Het werd een blik in een
afgrond van leed en zonde.
De Amerikaanse toneelschrij
vers zijn onze tijdgenoten. Hun
stukken hebben eerst na 1945 het
Europese toneel veroverd.
O'Neill, de voorloper, is eerst
ruim tien jaar geleden overleden.
Thornton Wilder is nu de oudste:
67 jaar. Arthur Miller is uit 1915,
Edward Albee uit 1928 en Ten
nessee Williams viert een kroon
jaar: hij is vijftig geworden. Van
wege dat kroonjaar nemen wij
hem eens extra in het vizier.
VROEGRIJPE VANVUGT
gWALD VANVUGT is ge
boren in 1943. Het relaas,
dat onder de hierboven ge
noemde titel door De Bezige
ven, werd geschreven, al- naamde verhaal (want het is g
thans ontworpen, toen Van- verhaal) stort zich in een m
runt 77 nnr was Dat it een stroom van genoegens (men
vugi li jaar was. uaiis een ggve het eufemisme),
leeftijd, waarop men kalver
liefde, zwaarmoedigheid en TactlCUS
dagboeken mag verwachten;
in vele gevallen ook dichtpo- rj;inmamx inrii.
gingen. Nu en dan zal een schrijver hi de "dop" kan tegen-
jongleerde. Er wordt niet gefilo
sofeerd over het leven, over de
mens. over de vrouw enz., laat
staan over kunst. Er wordt alleen bij de andere kapitteltjes. Zo be-
modern proza voor ogen heeft voel niets, ik denk niets." Leven
id. Elk hoofdstukje vertoont maar. blindweg. De cultus van
enigsttas antoe aanpak dan he, moment Toch 20u het niet
hoofdstuk 36 iedere sin "ek ziin. .aLs Sm angstwekkend
met het woord Rea, en in hoofd- ervaren jongeling
Deyssel denken, die het ook elke verwachten, dat hij bij Vader
Jandl!ts wiM», proberen Cats de spreuk opzoekt: „Vroeg
njp. vroeg rot: vroeg wijs,
Meditatie
Ongetwijfeld is Vanvugt
begaafde jongen, al zal hijzelf yoor*
zich zo langzamerhand wel -
vroegrijp genie opduiken, zo- ?Pr**k Z° ,.h0r?l' oude man voelen: hij wordt
«mand, die literatuur en schrlj- moU,. m 1K ftni
„Ingeruild"
In vijfentwintig jaar tijds
heeft hij een enorm oeuvre op
zijn naam gesteld. Toch heeft
men de indruk, dat men de
laatste jaren op hem uitgeke
ken raakt. Hij wroet altijd
maar in het Zuiden rond. Het
Zuiden heeft hem zo gefasci
neerd, dat hij zelfs zijn naam
ermee vereenzelvigd heeft:
Tennessee. Eigenlijk heet hij:
Thomas Lanier Williams, maar
zijn voornamen heeft hij inge
ruild voor die van het land,
dat hem nooit loslaat: Tennes
see aan de Mississippi met de
zwoele stad Memphis aan het
hoofd.
n-scheidene universiteiten
literatuur: Missouri, Iowa en
Washington. Hij kwam met al
lerlei baantjes aan de kost: op
zichter bij de oogst, chauffeur
van vrachtwagens, schoenenver
koper. kelner, plaatsaanwijzer
met het volk is vertrouwd ge
raakt. Vandaag krantenjongen,
morgen miljonair, het is een
mogelijkheid der Amerikaanse
samenleving en juist door deze
mogelijkheid leeft een groot deel
van het Amerikaanse volk zonder
klassebewustzijn. Men heeft geen
behoefte aan een sociaal pro
gram. aan een welgeordende
standenstaat. Natuurlijk is het
wel: hier dé rijken en daar de
de Franse dichter Arthur verskunst de moeite
Rimbaud of de Duitse com- acht
ponist Felix Mendelssohn
Bartholdy, die op 17-jarige
leeftijd de onsterfelijke mu
ziek schreef bij Shakespeares
schrijvcrskwaliteitei. demon
streert, er bijna op rekenen als
een literaire belofte te worden
geprezen. Nogmaals: als dit bij
Vanvugt berekening is, dan is hij
el heel vroeg rijp ook als tac-
elijk op 16 april a s. tiomfiu mcdite;en
toch jaar- Typerend is het, tn dit zeker niet overbodig,
soort werk telkens uitspraken
vroeg zot". Die spreuk i» trou
wens niet volledig waar. Maar
als hij nog een halve eeuw mee-
wil, en nog een jaar of tien in
de literatuur wil meetellen,
'.uwe generatie
komt die een nog hoger record
vestigt, dan is zo'n half uurtje
nog wat
tegen te komen als deze:
„Ik
C. RIJNSDORP.
Het is niet meer de leeftijd
van wonderkinderen en nog inspanning
niet de leeftijd van de jonge £en]®k
f hoofdaanaaent
man. Maar afgezien van bril- eigenlijke leven
jante uitzonderingen, is de richt. Een merkwaardige
zeventienjarige iemand in nu'*raf,,p*
wording, voor wie het leven
en de wereld zojuist zijn
opengegaan en die zich on
zeker voélt, omdat hij beseft
dat hij ergens in dat leven
een plaats moet zien te ver- heef tn iets
overen.
Vanvugt moet al heel vroeg rijp
geweest zijn, maar dan vooral op prozastukje
één bepaald gebied: sexe en al- hoofdfiguur
cohol, dat trouwe compagnon-
schap. Natuurlijk moet hij ook li
teraire belangstelling hebben ge
had, maar merkwaardigerwijze ren, het is om net even
camoufleert hij die letterkundige alles in dit relaas om het
interesse. Couperu- verborg zijn Bijna systematisch vindt
harde, bijna slaafse schrijfarbeid door het hele boekje heen beves-
Ijzen,
ant dan zou de literaire ont-
ikkeling spelenderwijs, zonder
met verbluffend
•erlopen. terwijl de
hoofdaandacht vanzelf op het
blijven ge-
„lltteraturë engagée"
Geen verhaal
Het lijkt mij nog niet mogelijk
uit te maken wat er met Vanvugt
precies aan de hand is. Vast
staat het volgende: 1. De titel
iets met het verhaal uit te
De Wolf en de Zeven Gei
tjes zou even gepast geweest zijn
2. Het verhaal is geen verhaal,
maar een serie experimentele
met de „ik" als
n de meisjes Donna
zijn liefjes. Donna
moet een kind van hem krijgen
het wordt weggemaakt of gebo-
voor u besproken
Grotemensen dromen niet, door
Jacqueline Doorn. Uitgave Kos
mos, Amsterdam.
Zij lieten hun sporen achter,
Joodse bijdragen tot de Neder
landse beschaving, door dr.
Jaap Meijer. Uitgave N.V. A.
Oosthoek, Utrecht.
Een met merkwaardig veel
blanco pagina's doorschoten boek
- roman is een te groot tvoord. Nauw is bet l„t va„
voor een novelle vormen de epi- Nederland met dat van hel volk
sodes te weinig een eenheid van Israël. De grote plaats, die
over een meisje dat heel gewone de Bljbel jn ons volksbestaan in-
dingetjes beleeft ergens in de nam js mede te danken geweest
Balkan ergens voor de oorlog. Er aan j00dse geleerden wier opvat
tingen ook op de onze hun stem-
hangt over dit leven g
weemoed, een vaag dreigend pel hebben gedrukt.
c ar. nn de taal der Statenvertaling tot
door in zijn geschriften
in de werkelijkheid de flaneur uit
te hangen. Dit was een welbewus
te houding, de pose van een vol
wassen mens, die zich een bepaal
de habitus aangewend heeft. Van-
tigingen en ontkenningen vlak
naast elkaar staan. 3. Natuurlij
ke liefde ontbreekt; de visie op
de moeder is cynisch, of nog er
ger: onverschillig. Dc vader is
achtergrond figuur, die
vugt hangt in het geheel niet de der weinig toe doet. Ten i
literaat, de jonge dichter, de jon
ge schrijver uit. Als dit ei
wust aangenomen houding i
heeft men hier te doen met
de meisjes is er alleen de zin
nelijke verliefdheid. De verdere
Umwelt blijft vaag. met nu en
scherpgetekende bijzon-
de rijken
nooit: hier
oor altijd en daar de
altijd. Wat nu nog
niet is. kan morgen zijn. Maar
wie zijn die mensen, die nu rijk
zijn en morgen arm. en omge
keerd? Het zijn allemaal: MEN-
roegrijpe geraffineerdheid. Hij derheid. zoals de rode adertjes
onheil, maar dat is dan ook he laa,
beste, wat men van dit debuut uitdrukking kwamen. Van de
kan zeggen. De verhalen raken we verbondenheid getuigt dit
de lezer niet wezenlijk, hij voelt Drachtice boek. Het eetuiet van
zirh nerven, bn be.rnkken en wie Sfe^'fmdl? s^an hisS!8 gods
n08 even dienst en kunst, soms geheel zelf
standig. zoals die over het leven
van Da Costa. Met grote liefde
wordt de man geschilderd die een
gelijkenis zag tussen Nederland
en Israël. Merkwaardig is hoe
veel groten in de rechtsweten
schap, de bouwkunst, bouweis
van onze industrie en handel, zan
grootvizier, brengt haar leven gers. schrijvers, politici, wijsge
door met het lezen van de ge- ren in dit boek naar voren woi
schriften van dichters en wijzen, den gebracht. De rol van de Jo
tot zij besluit de gevreesde koning den in de vrijheidsstrijd word
liet hoogst heeft geklasseerd.
Zijn uitvoerige motivering
fiaat vergezeld van boeiend il-
listiraüe- en tevens bewijsma
teriaal dat ongeveer de helft
van het boek uitmaakt. Vele
van deze foto's beslaan de ge
hele pagina en inzonderheid
van het Sebaldusgrafmonu
ment, dat de jongere Peter
voor de gelijknamige kerk te
„h!1".'.-"!..?9 Neurenberg voltooide, krijgt
onon nnn nn or->r,o in non hier details te zieri, die bij
gebleven van onderzoekingen
en daarmede oorzaak van ve- bezichtiging
le strijdvragen. Vooral in de ontgaan.
het origineel
laatste honderd jaar is
Intrigerende werkschema's
ui!vrad° X*™in0en en. beu-ijzen
besproken
van creatief meesterschap
Vischers uitsluitend gieters dus completeren deze document»-
ambachtslieden waren zij
het met een hoge graad van
kunstvaardigheid en wie be-
halve gieter ook scheppend T. H.
kunstenaar was.
Al deze en nog meer facet
ten, die voor detailstudie bij
zonder interessant zijn, hebben
nieuwe belichting gekregen
van de wetenschappelijke on
derzoeker dr. Heinz Stafski.
Bij Verlag Hans Carl te Neu
renberg heeft hij onder de titel
Het kunstenaarschap van de be
roemde bron sgietersfam ilie Vi
scher bereikte in 1915 zijn
hoogtepunt met de voltooiing
door Peter de Jonge van het Se-
baldusgrafmonument te Neuren
berg. waarin de zilveren reliek
schrijn van St. Sebaldus wordt
benaard.
Beweging
i geno
men, broodmager, en hen steeds
in de beweging getekend, zodat
gewrichten en spieren duidelijk te
zien zijn. Deze verzameling biedt
rijke schakeringen: landschappen
zoals de „Dent du Midi", het meer
van Annecy, een uitzicht op We
nen, Praag. Jeruzalem, Londen.
Florence. Dresden, de haven van
Stockholm. Dieren zoals de man
dril, die zich in het museum Boy
mans-van Beuningen bevindt.
„Toen Ik hem schilderde, zag ik:
dat is een wilde, geïsoleerde ke
rel, bijna een spiegelbeeld van
mij. Een, die alleen wil zijn".
Deze bundel, die in samenwer
king met de kunstenaar is ont
staan, voldoet aan zeer hoge eisen,
ook wat de uitvoering aangaat
Over de Rembrandtroman van
Edith Mikeleitis Der Engel vor
der Tür kan ik kort zijn. Het is
niet eenvoudig, een drama te
schrijven, waarin een beeldende
kunstenaar de hoofdrol speelt, nog
moeilijker zulk een roman in de
Ik vorm te schrijven. Schilders
en beeldhouwers kunnen in 't
algemeen niet zo mooi praten,
hun diepste gedachten in artistie
ke taal weergeven, want hun uit
drukkingsmiddelen zijn penseel
en beitel. De Rembrandt van
mevr. Mikeleitis toont een on
waarschijnlijke belezenheid hij
strooit de citaten uit Jacob Böh-
me maar zo in 't rond. en zelfs
zijn moeder, een eenvoudige mo
lenaarsvrouw heeft diens wer
ken op tafel liggen (bL 41). De
verklaring van dit opmerkelijke
verschijnsel ligt misschien daar
in, dat Edith Mikeleitis zelf een
boek over Böhme heeft geschre
ven (Das ewige Bildnis). Haar
Rembrandt citeert zelfs uit wer
ken, die ruim een eeuw later ge
schreven zouden worden. Twee
maal Goethes Faust: Name ist
Schall und Rauch (45, 108), een
maal uit de filosofische verhan
deling van Schiller Anmut und
Würde (147)/Ze laat haar Rem
brandt zeggen: ich liebe den
Glanz der Sprache (119); de taal,
die hij tegen zijn bruid gebruikt,
de verheven woorden, waarmee
hij aan haar Friese familie, wel
gestelde burgers, het wezen van
het kunstenaarschap probeert te
verklaren, het is alles even onna
tuurlijk en opgeschroefd, het is
óf Böhme óf mevr. Mikeleitis over
zeker niet
Böhme,
heden, die zij de Mennonietenai
minee Anslo in de mond legt,
schijnen me eveneens problema
tisch. „Wij moeten ons beleven in
het aardse, staat er niet: het
Woord moet vlees worden?" (106).
Ik ken alleen het Bijbelwoord:
Het Woord is vlees geworden
Spreekbuis
Sbéhérazade, door Nicole Vi-
dal. Uitgave A. Manteau N.V.,
Brussel/Den Haag.
Shéhérazade, een dochter
presenteert zich niet als de jeug
dige grote geest, die. om het
spreekwoord waar te maken, te
vens de beest uithangt. In dit
boekje is er geen literaire we
reld; ook is er niet de kosmos
waarmee b.v. de jonge Marsman
op de wangen van de rechter,
de venijnige paren reptielenogen
van snelle auto's in de nacht. 4
De literatuur en trouwens het he
le leven worden als quantité né-
gligcable beschouwd. Men ziet dal
de jonge schrijver voorbeelden
weest, had gezworen ook zijn beeld wordt opgemerkt dat Alva juist
derde vrouw te onthoofden. Shéhé- een Marzaan was). Joden hebber, derland. Staan
razade weet echter door een list Willem in gesteund. De onvorge- schillende opzichten
het zwaard te ontkomen. Hét lijkelijk moeilijke studie van do nieuw begin
i i- i JI- Talmoed heeft het vernuft van boek, dat na'
Joodse juristen geslepen, zodat zij schijnen?
een grote bijdrage konden geven
tot het Nederlandse recht. Eeu
wenlang vond het volk van Israël
een rustplaats in Nederland tot de
grote vervolging kwam. Thans
acht de schrijver verdere vrucht
bare beïnvloeding problematisch.
Desniettemin ziet men toenemen
de belangstelling voor Joodse cul
tuur, voor het nieuwe land Israël proza wat zoetelijkT
in opbouw, toenemende invloed
Ik kan niet aannemen, dat ons
begrip van Rembrandt door de
ze opgeschroefde taal, door de
verbleekte romantiek in de be
schrijving van Rembrandts ver
loving en door de mystiekerlge
zwevende religieuze of pseudore-
ligieuze bespiegelingen enigszins
verdiept wordt. Hij is eerder de
spreekbuis voor de overleggingen
van de schrijfster, hierbij inbe
grepen wat ze zelf heeft gelezen.
Dans op de regenboog, door Enige literaire of kunsthistorische
Utt, Danclin. uitgave Ad. M. Sen „nWeike? b"k
C. Stok ,Zuld-Hollandsche Uit
geversmaatschappij, Den Haag. SCHOUTEN
Romantisch aangelegde lezers P lo R«nbrandt als
zal dit boek ongetwijfeld boeien. ,u n?eri Einfdhrende Studie mit
De intrige is wat gezocht en het ks, J?S?HSÏÏI' Verlag
niet te Klepenheuer
.-eeleisenden kunnen zich bezig- u «"sch, Kóln.
Joden op christelijk Ne- houden met de wederwaardighe- 2- GoldschneldeF: Kokoschka.
cti- den van het eenvoudige meisje Fünfzlg Farbtafeln. DJVI. 17,80. De-
Elizabeth, dat door een huwelijk «lfde uitgever,
vervolg op dit met de succesvolle filmacteur .1. Edith MlkéTeitls: Her Engel
vor der Tür. Turnmverlag. Bretlg-
helm (Württemberg), 476 bla.
i pas zal
