Nederlandse
soldaten
betrokken hun posten
langs de grenzen
auweróze^
ZONDAGSBLAD
Lr m vi-
ZATERDAG 11 APRIL 1964
Nieuwe Lei else Courant
VIJF EN TWINTIG JAAR
GELEDEN
leger in vredestijd niet op elk
ogenblik een bepaalde paraatheid
kon ontwikkelen.
Maar nog bleef de grote massa
ziende blind. Terwijl meer en
meer het besef begon door te drin
gen, dat oorlogsverklaringen tot
het verleden gingen behoren en
met strategische overvallen re
kening diende te worden gehou
den, zodat het een eerste eis was
leger en vloot op peil te brengen,
terwijl de naburen gemechani
seerde en gemotoriseerde eenhe
den in hun legerorganisatie gingen
opnemen, werd in ons land op po
litieke vergaderingen van links-
georiënteerden nog steeds gecol
lecteerd voor „De jongens in de
cel".
Maar gelukkig daarnaast
groeide het aantal van hen, die
ernst wilden maken met de op
bouw van de strijdkrachten. En
mede door de gebeurtenissen van
1936 werden maatregelen voor die
opbouw genomen.
Laat
Doch was het niet te laat? De
tijd zou het (gaan) leren. Maart
1938 bracht de Duitse inval in
Oostenrijk en weer stond de rege
ring voor het feit, dat de ln wer
kelijke dienst zijnde troepen bin
nen enkele dagen met groot ver
lof zouden gaan. Besloten werd
de verlenging van de eerste oefen
tijd (vastgelegd in Dienstplicht
wet 1938) terstond toe te passen.
In verband hiermee moest eind
maart 1938 de voor 1939 geprojec
teerde nieuwe vredesorganisaties
met de z.d. tweede bataljons
worden ingevoerd. En nauwe
lijks vijf maanden later, in sep
tember, toen de Tsjechoslowaak-
se kwestie de gemoederen bezig
hield, moesten de tweede batal
jons hun oorlogsopstellingen inne-
het
De twee dictators, die elkaar
trouw tot in de dood hadden ge-
zworen, nog in een „optimistisch
gesprek in een van de straten van
Muenchen, kort. na het beruchte
„accoord van Muenchen",
VOOR honderdduizenden
in den lande kwam het
bericht als een donderslag
b\j heldere hemel en het ont
nam hun de illusie dat de
wereld niet naar een tweede
grote oorlog holde. In de
nacht van 10 op 11 april
1939, toen de duisternis voor
de naderende morgen begon
te wijken, brachten motor
agenten en telegrambestel
lers de oproep rond, die en
kele uren later duizenden
soldaten naar hun bestem
ming aan grens en kust zou
brengen.
Via de kranten van die dag
werd het Nederlandse volk door
een mededeling van de rege
ringspersdienst, zoals toen de
naam nog luidde, op de hoogte
gesteld van de stap, die de re
gering had gemeend te moeten
doen.
„Bij Koninklijk Besluit van
heden is bepaald, dat de tegen
woordige buitengewone omstan
digheden inhouden oorlogsge
vaar in den zin waarin dat
woord in 's Lands wetten voor
komt. Krachtens dit besluit is
heden opgeroepen het perso
neel van de Bataljons voor de
grensbeveiliging. Deze verkla
ring en oproeping zijn niet te
beschouwen als een recht-
streeksch gevolg van de gebeur
tenissen der laatste dagen. De
algemene toestand in Europa
heeft de Regeering de wensche-
lijkheid doen gevoelen dat onze
grenzen beter dan tot dusver
beveiligd worden ter verzeke
ring van onze'politiek van zelf
standigheid. De verdere ontwik
keling van de gebeurtenissen
zal dientengevolge met meer
gerustheid kunnen worden afge
wacht".
Nood
Om 9.00 uur die elfde april be
vestigde de toenmalige minister
president dr. H. Colijn in een ra
diotoespraak deze maatregelen,
geboren „uit den nood der tijden".
Die nood bestond al lang, de
emmer was al aan het vollopen,
maar die ene druppel die nodig
was om de regering te doen be
sluiten nogmaals van haar waak
zaamheid te getuigen viel op 7
apriL
Op 7 april, in 1939 een Goe
de Vrijdag, werd de wereld op
geschikt door het berióht, dat
troepen van Mussolini, na een
voorafgaand zwaar bombarde
ment, aan de kusten van Alba
nië waren ontscheept. Albanië
verkeerde in feeststemming. De
■gemalin van koning Zogoe had
het leven geschonken aan een
troonopvolger en dat diende ge
vierd. En terwijl het Albanese
volk droomde van een nieuwe
toekomst, kwamen de Italiaan
se soldaten die toekomst aan
gruzelen slaan. In korte tijd
waren alle havensteden in de
macht van de Ialianen. Koning
„Zog" en zijn familie moesten
vluchten
Ogen
De ogen van de optimisten, van
de mensen van „het-zal-zo'n-
vaart-wel-niet-lopen" gingen
open. Het gevaar kwam wel dicht
bij, de nood kwam een tikkeltje
aan de man. En daarmee nog
meer het besef, dat slechts strijd-
Leuzen
Maar in weerwil van München
werd in tal van Europese fabrie
ken met koortsachtige haast mu
nitie aangemaakt, de fabrieken
werkten dag en nacht, in steeds
meer landen werden steeds meer
troepen „voor oefening" onder de
wapenen geroepen, leuzen werden
aangeheven, organisaties opge
richt: „Dantzig", „Poolse Corri
dor", „Gibraltar voor Spanje",
„Tunis", „Corsica", „Nice", „Ko
loniën", „Lebensraum"....
In september 1938 warden in
Nederland de strategische punten
op ruime schaal bezet. Een stra
tegische overvalling mocht niet
tot de mogelijkheden behoren.
Paraatheid moest er zijn. Maar
was het toch niet te laat? Hoe
was de bewapening? Hoe waren
de stellingen? Hoe waren de plan
nen? Toen de Nederlandse strijd
krachten in feite gereed hadden
moeten zijn, begon men eerst
goed aan hun vorming. De voor
afgegane jaren begonnen zich te
wreken. Men moest ijzer met han
den gaan breken....
Snel
De gebeurtenissen volgden el
kander snel op. München bleek
een misrekening. Op 7 april 1939
veroverde Italië Albanië. Mussoli
ni begon zijn zwarte geschiedenis
te schrijven.In Engeland, Frank
rijk en Amerika werd druk ge
confereerd. De spanning nam met
de dag toe. Het gevaar werd
weer dreigend. En Nederland
nam ten tweede male maatrege
len. Op 8 april: Telegram 0 ging
uit: Koloniale Reserve naar Haar
lem, mariniers naar de kustplaat
sen. grensbataljons en kustartille-
rie vertrokken naar hun bestem
ming. Op dezelfde dag werden de
B.O.-UV.-troepen gewaarschuwd
zich gereed te houden. Zij ver
trokken in de nacht van 10 op 11
april, op telegram Q: Opkomst
met spoed!
Vlammen
De stellingen aan kust en grens
waren aan de avond van 11 april
ingenomen. De troepen begonnen
aan hun taak.... Was Nederland
paraat?
Europa' krëunde in dë stail-
t latei? ff k
as met in werkclijkcn diens', zijnde
gewone diensiplichiigen, die be-
hoeren iot één der lichtingen 1924
fat cn met 1939.
fabrieken laaiden de vlammen
hoog op rond de smeltkroes; ijzer
en staal werden omgevormd tot
kanonnen; vliegmachines draai
den dagelijks bij tientaUen proef;
in de gezantschappen werd gecon
fereerd, getelefoneerd en werden
dringende telegrammen opge
steld; de grond in Europa dreun
de onder de voet van zich oefe
nende soldaten; op de departe
menten werden geheime instruc
ties uitgegeven: berichten in code
gingen door de ether; militaire
attachés schreven uitvoerige rap
porten aan hun regeringen; Rome
hield een militaire revue in te
genwoordigheid van lord Halifax
en Chamberlain; het Engelse ko
ningspaar maakte een triomf
tocht door Amerika en Canada;
Washington zei openlijk de macht
van de dictators als een bedrei
ging voor de Verenigde Staten te
voelen....
Maar in diezelfde periode, die
In sommige gevallen liet de
bewapening veel te wensen over,
ook nog toen de mobilisatie van
het gehele Nederlandse leger een
feit was geworden. Op de foto
een vuurmond uit de jaren 1880.
Het gebroken geweertje ging zich
wreken.
aan de mobilisatie voorafging,
werden in Nederland nog uit
voerige besprekingen gehouden
over de vraag hoe de stellingen
moesten worden gebouwd en
zei een Nederlandse minister
toen hij met Kamerleden een
van de stellingen aan de kust
bezocht zij het ook geksche
rend Nu kan ik zien waar
de centen blijven!
Het begon allemaal vandaag
25 jaar geleden.
krachten die voor hun taak wa
ren berekend een dreiging, waar
van de schaduw ook over Neder
land kwam hangen, misschien
nóg zouden kunnen keren, geheel
overeenkomstig de opmerking
eens door Johan de Witt aan Pie-
ter de Hoogh gemaakt:
Want de aerdt der Hollan
ders is soodanigh, gélijck U.Ed.
mede ten beste bekend is, dat
als haar de noodt en de pericu-
len niet zeer claer voor oogen
komen, zij geenszins gedispo-
neert connen worden om naar
behoren te vigïleeren voor eigen
securiteit'.
De noodt en de periculen. Na
de jaren, volgend op het einde
van de eerste wereldoorlog, waar
in de grote afbraak van vloot tn
leger viel, gingen zij een steeds
groter deel van ons volk „claer
voor oogen" staan.
Ommekeer
Wanneer kwam de ommekeer?
Op 7 maart 1936 rukten de Duitse
troepen het Rijnland binnen. Met
spanning wachtte de wereld op
de gebeurtenissen, die op dit op
treden wellicht zouden volgen. In
ons land stond de tweede ploeg
van de lichting 1935 van dc in
fanterie en de wielrijders op het
punt met groot verlof te vertrek
ken. Nog enkele dagen en Neder
land zou nagenoeg zonder enige
geoefende troepen aan mogelijke
moeilijkheden het hoofd moeten
Bij de debatten over de defen
sie-begroting 1936 schetste dr. Co-
lijn de ernst van de toestand toeA
hij zei:
„Ons mobilisatie-stelsel is radi
caal gewijzigd vergeleken bij
1914 en daarvoor toen de oorlogs-
encadrering in vredestijd behou
den bleef. Wij hebben nu geen le
ger meer. Het moet nog worden
gevormd dopr en in de mobilisa
tie. Van hdt slagen van de mo
bilisatie hangt het af of wij een
leger zullen hebben. Ons oorlogs-
leger bestaat dus alleen op papier,
kader en manschappen moeten
eerst opkomen en de eenheden
worden geformeerd.
Geen
Er was dus geen leger. Dat was
de reden, dat de regering besloot
op 11 maart 1936 de dienstplich
tigen tot nader order in werke
lijke dienst te houden. Op die ma
nier bleven er althans enkele troe
pen bij de hand.
Rijnland-bezetting en de ont
wikkeling van de politieke toe
stand in de jaren daarna toonden
overduidelijk aan, dat het niet
langer verantwoord was dat een
WORDT BELANGRIJK
VOOR DE RECREATIE
Y)E KANS bestaat dat ons
land er een belangrijk
recreatiegebied bij krijgt. De
eerstvolgende jaren zal er
echter nog geen sprake van
zijn, om de eenvoudige reden
dat het gebied nog niet be
staat. Dat wil zeggen: het be
staat wél, maar er is nog
nauwelijks wat van te zien.
Misschien denkt u dat we
orakeltaal aan het schrijven
zijn, maar dat is niet zo. We
hebben het namelijk over de
Lauwerszee. Deze .tussen
Friesland en Groningen „in-
geknepen" plas van circa
9000 hectare wordt sinds juni
1961 ingedijkt. Waarschijnlijk
over 3 a 4 jaar zal de af-
sluitingsdijk klaar zijn. Hoe
wel het dus nog wel een tijdje
duurt, is nu al een recreatie
rapport voor het Lauwerszee-
gebied opgesteld. Daarvoor
heeft de Fries-Groningse re
creatiecommissie voor het
Lauwerszeegébied gezorgd.
De in het rapport beschreven
plannen zijn bedoeld als ad
viezen voor provinciale en
overheidsinstanties.
De commissie heeft bij het op
stellen van de plannen hoege
naamd geen rekening gehouden
met de mogelijkheid dat een deel
van het Lauwerszeegebied niet
voor recreatie, maar voor defen
siedoeleinden zal worden be
stemd. Over deze defensieplannen
bestaat namelijk nog geen zeker
heid.
Als de afsluitingsdijk is aange
legd, zal de Lauwerszee niet ge
heel droog komen te liggen. Vol
gens deskundigen ontstaat een
boezemmeer van circa 2.400 hec
tare, dat dus de Westeinderplas-
sen in oppervlakte zal overtref-
*>-
<*-**■
Ongerept
Voorts ontstaat een gebied van
2.200 hectare, dat periodiek onder
water loopt. Volgens het rapport
zal dit terrein, waarop een be
groeiing van riet, biezen en
griendhout moet komen, de Bies-
bosch van het noorden worden.
Dit gebied, waarop enkele zoet-
waterstranden zijn ontworpen, zal
zoveel mogelijk ongerept moeten HdVenS
worden gelaten. Er zal ongetwij
feld een intensief vogelleven ont
staan. Volgens de rapporteurs zal
Van de ingedijkte zee komt het
grootste deel droog te liggen. Op
dit terrein, dat een oppervlakte
van 4.800 hectare krijgt, moeten
loof- en naaldbomen worden ge
plant, waardoor het zo schaarse
bosareaal in het noorden des
lands belangrijk zal worden uitge
breid. De bossen zullen in de toe
komst, vooral door verschil in
hoogte van het terrein, voor een
afwisselend landschap met vele
recreatiemogelijkheden zorgen.
Het boezemmeer kan worden
bevaren met zeü- en motorboten
met een maximale diepgang van
circa 1.25 meter. Bij het meer
zijn enkele plaatsen voor dagre
creatie geprojecteerd. Op een
viertal plaatsen is een terrein
voor zomerhuisjes gedacht. Te
vens zijn twee kampeer- en cara
vanterreinen ontworpen. Er kan
misschien ook een restaurant wor
den gebouwd.
Volgens de rapporteurs moe
ten bij het meer een paar een
voudige jachthavens worden ge
bouwd. Wat groter van opzet
moeter de jachthavens worden,
die in Zoutkamp, Dokkumer
Nieuwczijlen en Oostmahorn
zijn geprojecteerd. Een derge
lijke haven moet ook bij de
sluizen in de afsluitdijk komen.
Daar zullen tevens enkele wo
ningen en dienstgebouwen moe
ten worden gebouwd. Voorts
moeten er bedrijven ten behoe
ve van de watersport, het ver
keer en de recreatie worden ge
vestigd.
Enkele hoofdwegen en een aan
tal kleinere wegen moeten in het
ingedijkte zeegebied worden aan
gelegd. zodat de diverse recrea
tie-objecten gemakkelijk bereik
baar zijn. Tevens zal het hierdoor
mogelijk zijn de goede kleigron
den rondom de kust van de voor
malige Lauwerszee (in totaal
2.625 hectare» te bereiken en ge
schikt te maken voor landbouw
(weidebouw en akkerbouw). Het
zal dan echter nodig zijn dc bo
dem tot een redélijke diepte te
ontwateren. Een deel van deze
kleistreek i6 meer geschikt voor
bosbouw.
begonnen. Van de afsluitdijk, die
een lengte van 13 kilometer
krijgt, zijn al twee stukken met
een totale lengte van twee kilo
meter aangelegd. Waarschijnlijk
over 3 5 4 jaar zal de afsluiting
van de Lauwerszee worden vol-
Bouwput
Op het werkeiland. dat de
„overbuurman" van Schiermon
nikoog is en daarom de naam
Lauwersoog heeft gekregen,
wordt een grote bouwput ge
maakt, waarin de caissons voor
de afsluitdijk worden vervaar
digd. De put zal tezijnertijd
misschien worden bestemd als
jachthaven. Op het werkeiland
wordt op het ogenblik een enor
me betonmolen gebouwd, waar
mee beton kan worden gefa
briceerd voor de aan te leggen
vier afwateringssluizen, de
schutsluis en de caissons.
Vlak bij Lauwersoog, waar mo
menteel 80 arbeiders werkzaam
zijn (wanneer de werkzaamhe
den in volle gang zijn, zullen dat
er 200 zijn», ligt de werkhaven,
die tezijnertijd gedeeltelijk wordt
bestemd als veerhaven voor boot
diensten naar Schiermonnikoog
en gedeeltelijk als haven voor vis
sers van Dokkumernieuwczijlen,
Zoutkamp en misschien ook Us-
quert. Er is al een loswal van
200 meter aangelegd en ook zijn
al twee havenlichten aange-
van alle gemakken voorzien.
Stroom betrekt men van het Frie
se Anjum en water wordt getapt
van de Groningse leiding. Op het
werkeiland wonen de arbeiders in
een soort moderne bungalowtjes.
Er is een grote keuken inge
richt, waarin twee koks voor goe«
de, stevige maaltijden zorgen.
Ook dit jaar worden excursies
naar de Lauwerszeewerken geor
ganiseerd. De groepsexcursies
zijn sinds begin maart al aan de
gang en de individuele bezoekers
komen over een paar maanden
aan hun trekken. Deze excursies
beginnen in Oostmahorn op 2 juni
en duren tot 17 september en in
Zoutkamp beginnen ze op 16 juni
en duren tot 3 september. De
groepsexcursies duren tot eind ok
tober.
Excursies
De excursies naar de Lau
werszeewerken zijn vorig jaar
voor het eerst gehouden op 9
mei toen in Oostmahorn
het Lauwerszee-exposltiege-
bouw werd geopend. Ruim 8000
personen hebben de Deltawer
ken vorig jaar bezocht. De
meeste bezoekers kwamen uit
ons land, voornamelijk uit de
noordelijke provincies, maar er
kwamen ook buitenlanders
(Belgen, Duitsers, Fransen, En
gelsen, Denen, Zwitsers, Zwe
den, Spanjaarden, Turken,
Amerikanen, Canadezen, Aus
traliërs, Zuid-Afrikanen en Chi
nezen).
De heer P. Reitsma, directeur
Bureau Bezoek Lauwerszee. dat
in opdracht van de exploitatie-
stichtingen Landaanwinningsbe-
langen Noord-Friesland en Noord-
Groningen de excursies or
ganiseert. verwacht dit jaar een
groter aantal bezoekers. Dat is
ook min of meer logisch, omdat
het seizoen dit jaar langer is. De
heer Reitsma verwacht een be
zoekersaantal van tussen de 10.000
en 15.000.
1®#* -<s,
V,X'.
ffwtówf.,. - kat
