■Jan Lemaire
EHIS EN üilIIEI
viert zijn verjaardag
met miljoenen
de hem "De Neus"> drie rolle-
MILLER presenteert de rekening
POPULAIR-WETENSCHAPPELIJK
IN AMERIKAANSE POCKETS
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 7 MAART 1964
mm
Woensdag 11 maart hoopt
de acteur en voordrachts
kunstenaar Jan Lemaire Sr.
tachtig jaar te worden. En
wat staat er voor die dag op
zijn programma? Werken,
van vroeg tot laat. De afmat
tende repetities en opnamen
van een moeilijk stuk. dat de breng.
volgende dag voor de tele
visie zal worden uitgezonden;
een spel Zwanen van de
Theems" van Cees Noote-
hoom waarin Lemaire een
zware hoofdrol, die van de
militaire oud-Indischman
heeft te vertolken. Van feest-
peinzingen
is, behoudens de met toestem
ming van Wim Kan overgeno
men middenmoot, werk van Le
maire. Het eindigt zo: „Als Je
niet alleen op je eigen menage Keeft^hem
hebt gelet, dan heeft de Lieve Daarom .ook
Liefdadigheid en tram
brachten hem
naar het toneel
■lllllIllllIll■■Ill
doorliep vele jaren een
harde leerschool (want je moest
spelen, wilde je een beetje aan
de kost komen) en had einde- -^B
lijk succes bij zijn jeugdvriend "Uiten het kerkverband,
Herman Bouber.
In „Nachtasyl" van Gorki werd
hij opgemerkt door Nap de la
Dat zegt hij, „religieus gevoel moet je
bezitten: zonder dat kan je geen
Kunstenaar zijn".
niets op de oudste vai
En wat die zeeman in het vers
betreft: Lemaire's voorvaderen
huisden in Duinkerken. De zee
altijd aangetrokken.
voelt hij zich als
het Nieuw R otter-
Het Is niet zijn enige, zij het
minder statig klinkende, uiting
religiositeit. Lemaire staat
Mar. Later speelde hij bij Heyer-
mans idat is een hoofdstuk
apart), bij Ko Arnoldi, Bouwmees
ter en vul de lijst maar aan. In
zijn lange leven heeft Lemaire
De acteur en voordrachtskunste
naar Jan Lemaire, thuis gefoto
grafeerd enkele dagen voor
tachtigste verjaardag (11 ma
stad. waar hij al vele jaren woont.
Jan Lemaire is een naturalist en
hij is dynamisch. Zulke figuren
moeten in Rotterdam wel aarden.
Onze verjaardagswens is. hem
daar weer eens te zien in een
grote, dragende rol. Dat hij het
kan. heeft hij o.a. bewezen in
..Suiker" (toen hij vijf jaar ge
leden jubileerde) en als Gierighe
Geraart in Bredero's „Spaanse
Brabander".
TON HYDRA
„Der Tod ist
Heeft het zin, nu, achttien
jaar na het eind van de oor
log met wapenen, nog over
de gruwelen daarvan te spre
ken? Moeten we niet zeggen:
„lasst das Vergangene ver
gangen sein", met een schone
lei beginnen en over al die
gruwelen zwijgen? Luise
Rinser, die in 1946 het dag
boek over het halve jaar, dat
ze gevangen heeft gezeten,
vanaf oktober 1944 1) publi
ceerde, stelde zich ook die
vraag. Heeft een herdruk op
het ogenblik zin? En na lang
twijfelen, heeft ze „ja" ge
zegd.
Ik geloof dat ze gelijk heeft
gehad. Zolang ..Hitler in ons",
om met Dr. Picard te spre
ken. niet uitgeroeid is, moeten
we telkens geconfronteerd wor
den met de vreselijke excessen,
waartoe de mens (niet uitslui
tend de Duitser!kan komen,
de onvoorstelbare laagheid en
wreedheid, die hij kan botvie
ren. als hij weerlozen onder
zich heeft. Het is gevaarlijk
de waarheid dood te zwijgen en
naar een wereld van een schoon
en verheven leven in de geest
te vluchten, waartoe de herin
nering aan de misdaden van de
boze geen toegang heeft. Luise
Rinser wil de diagnose stellen
herleven in scherpe notities
Geen beklag
maken gehad. Hij heeft dat
tact en die samenwerking nog al
tijd. zowel op het podium,
vieren zal het er op zijn met vele grote toneelfiguren te
jaardag dan ook niet kunnen I U-J
komen. Want het werk, en I
nog wel voor het zo speciale ^^^nrncpn'3!
eisen stellende moderne me
dium de televisie, eist hem
geheel op. Hem, de tachtig
jarige.
Jan Lemaire kijkt
wig tegenop:
intogendVc™ Tonêëï
honderd procent
Als hij op zijn praatstoel zit
en hij heeft een mooie met azuur
blauwe bekleding komen heel
wat sappige verhalen los. Over
het salaris vóór de tweede wereld
oorlog: voor een flinke rol een
het
tientje was er niet altijd! En bui
ten het seizoen kon je voor eigen
rekening wandelen op het Rem
brand tplein".
Nog een financieel probleem
pjeNap bood eens een merk
waardig acteur (iedereen noem-
°"T"'n "a" tjes aan in „Merijntje" van A.
M. de Jong. ..Die drie moet je
goed uit elkaar kunnen houden,
hoor", zegt Nap nog.
,En de gage?", vraagt de
spelen" zegt hij. ..is het zuurde
sem van mijn bestaan. Daar leef
ik op en daarom heb ik geen
aandacht voor kwaaltjes, die bij
een man van mijn leeftijd schij
nen te horen".
Overigens zal Lemaire's ..mijl
paal" niet ongemerkt gepass
worden. Achter de schermen
televisie, radio en toneel zijn
plannen uitgebroed om het ge
boortefeest met een paar miljoen
kijkers te vieren. Na de uitzen
ding die de actrices en acteurs
samen met regisseur Willy van
Hemert en anderen ergens in Bus-
sum zullen bekijken worden
de t.v.-camera's op de jubilaris ge
richt en dan mag de ..Oude Jan"
i dat zijn „huiskamer"
Neu.
„Tuurlijk een tientje", was
het antwoord.
„Per rol?"
,J*er rol?" roept Napman,
met zoveel miljoen gasten de je bent toch geen behanger?
heeft kun-
grc
Nederlands acteur
nen beschikken.
Tramconducteur
Hoe is Jan Lemaire
een dame van een Amsterdamse
liefdadigheidsvereniging hem aan
de baan van tramconducteur had
geholpen.
Destijds (we zijn aan het begin
van de eenw) liep zijn lintje
langs het beroemde Paleis voor
Volksvlijt aan het Frederiks-
plein. Misschien was het niet lijn
11 al klinkt het gek: de jonge
Jan zag er dagelijks dc affiche's
van toneelstukken, waarin de gro
ten van die dagen optraden. Hij
ging ook naar hun spel kijken en
begon al gauw het uniform
„De Lange"
Genoeg over het verleden van
Lemaire, die door de grote Louis
Bouwmeester in een vijfjarige sa
menwerking altijd on-klassiek De
Lange" of „de ha
rerd genoemd.
Lemaire heeft zich aan veel
van dat verleden nogal eens geër
gerd. Vooral aan het feit, dat voor
de oorlog zoveel acteurs buitenis
sig buiten de werkelijkheid ston
den. Ze hadden geen aandacht
voor hun omgeving en als ze eens
tot denken over het leven kwa
men, dan was het meestal in
zwart-wit.
„Ons hele vaderlandse toneel
was eigenlijk zwart-wit. Dat is nu
geweldig veranderd", zegt Lemai
re. „Je moet nu ook de tussen-
tonen in je spel laten
heeft, was be
trekkelijk gesproken niets bui
tengewoons. al is het nog vre
selijk genoeg. Zij is aan de val
bijl ontkomen, doordat door be
middeling van een van haar
connecties, die bevriend was
met Goebbels, haar proces is
uitgesteld: door de ineenstorting
van het derde Rijk is ze be-
Ze vertelt haar belevenissen
zonder enige sentimentaliteit of
zelfbeklag, is zich ook bewust,
dat ze niet vergeleken kunnen
worden met het lijden in de con
centratiekampen. Geen senti
mentaliteit, maar wel een per
soonlijk bij alles betrokken zijn.
Ze geeft geen zakelijk verslag,
maar noteert a.h.w. steeds haar
eigen reacties op wat ze mee
maakt, vooral in de contacten
met haar medegevangenen.
Wanneer ze in ijzige kou met
een troepje andere vrouwen ein
deloos in de gang moet wach
ten, en de bewaaksters in een
kantoor bij de warme kachel
blijven zitten, zegt ze: „Op dit
uur heb ik dat, wat mijn
verstand sedert jarer. begrepen
heeft, met mijn hele wezen be
leefd: de koude, onverschillig
heid en ruwheid van de we
reld" (59).
LUISE RINSER
Auschwitz
Over Auschwitz vertelt de j
ge Pool Tadeusz Borowski „i
zijn schokkend boek: De ste
nen wereld 2). Hij werd in 1922
geboren, in 1943 gearresteerd,
was arrestant 119198 in het ver
nietigingskamp Auschwitz en
beging in 1951 plotseling zelf
moord. 28 jaar oud. Het ver
haal van zijn belevenissen in ge
vangenis en kamp is sober, za
kelijk, nuchter. Bij een razzia
werden zijn verloofde cn hij
gepakt „Maria werd vergast.
Misschien is er zeep
gemaakt".
Met enige andere arrestanten
zit hij in een kelder, die als cel
dient plotseling wordt t
jongen ingeduwd, die een Bijbel
vastklemt. Hij is op straat op
gepakt en in de gevangenis af
geleverd. Steeds leest hij. Enke
le uren later komt een S.S.-
man met een paar handlanger»
twee van de opgeslotenen halen,
een van hen is de jongen. Even
later knallen twee schoten, vlak
bij, omdat de S.S. het te lastig
vindt, helemaal naar het bos in
de buurt te gaan. De dag i»
voorbij, de overgeblevenen leg
gen hun strozakken op de grond
en gaan slapen.
Avonturen
zichzelf uit te sluiten.
Men verleert verantwoordelijk
heid, men heeft die
Excessen
In i
Haar medegevangenen vertel
len in een oneindige behoefte
mededeelzaamheid haar al- dig.
leert de geniepige wraak,
ordt een afgeranseld, boosaar-
ig. kruiperig of stompzinnig
dier. Er zijn grote geestelijke
reserves nodig, om hier mens
te blijven pas in de gevan
genis leert men zijn slechte in
stincten kennen" (61).
„Ik heb het leven nooit zo
hartstocht, bij gezien, als ik het hier te ziqn
krijg. Naakt, lelijk, hard, maar
onvervalst en werkelijk. Ik zal.
lerlei avonturen, zeer vaak
sexuele aard. „Hoe gemakkelijk
heb ik vroeger de mensen ver
oordeeld. Nu zie ik ieder mens
als in een net gevangen. Bij de
een heet het net nood, bij de
ander affect en hartstocht,
de derde lichtzinnigheid
dwaling. Vele delicten verkeren
toestand, die meer de als ik ooit
psychiater dan de rechter aan- leven
de maatschappelijke orde socia- de cel, die
als het overschatten
van bezit en zekerheden uit de
wereld verbannen was" (60).
ook niet hebben. Men üjicheid een beeld van het leven
wrastlr Auschwi,z gegeve„. AUSCh-
witz is tot symbool van de sa
tanische excessen geworden, die
Hitier onder de dekmantel van
militair geheim vooral tot uit
roeiing van de Joden heeft ge-
ensceneerd. Daar werd in 1941
de vreselijkste machinerie van
de dood opgesteld, die ooit door
mensen tegen mensen bedacht
is, de vergassing van millioenen
met middelen om ongedierte
verdelgen, de vernietiging vj
de lijken in crematoria en c
fli periodieke vermoording van hen,
Hitlér"begint die de rijen der slachtoffers
terugkeren.
schelden. Men wil haar tot
zwijgen brengen,
zich niet de mond
omdat
In de volksbuurten van het datieproces.
tramconducteur een te eentonige Z1in oneindig veel nuances geko- monsterlijke New York
maskerade te vinden. Dus lever- men in de karaktertekeningen nenrv Millers jeugd krioelden
van hol moderne toneel En dat m,nse„ va„ allerlei national!-
Deelden. HU?boSSÏO.X hS d°°r ',k"" P°'
je dwingt tot levendige verdieping len, Joden, Engelsen, Duitsers
in het wezen van je rol." enz., die niet of slechts halver-
Jan Lemaire is met zijn tach- wege veramerikaniseerd wa-
tig jaren nogj zo^ levendig^als^ een ren> Abaham Kuyper heeft in
ongeveer diezelfde tijd van die
dij van een figurant.
We moeten even op de dame
van daarstraks terugkomen. Le
maire's moeder was al jong
eniging, die, typerend
;.f ov« heelt
het 1
i de brou-
alles voor
goed toneel te
geest lijp gewor
den is. die nu bezig is een aan
val te doen op ons eigen tot voor
kort zo beschermd en hanteer
baar patrimonium. Reacties groei
en soms boven zichzelf uit. Zo he!
ik me er altijd over verbaasd,
dat de denkbeelden van KarJ
Barth, waarin toch een reactie op levend
eigen jeugdmilieu onmiskenbaar (S verbroken. En
is,
invloed hebben kunnen
door de voortgaande ontkerstening Dit ter voorkoming
ook in ons land een situatie ont- stand, alsof het hier
staan, die herinnert aan de New-
yorkse volksbuurten uit Millers
jeugd. Door de moderne commu- J
Zo heb nicatiemiddelen zijn de beschutten- gedachte hoort
.1 de wan(jen om de afzonderlijke Mefistofeles.
'olksgroepen heen geslecht. Het
het achterland Dit boek i
de aristocra-
SIS*' ft» He televisie een b.l.n«riik
del. En de film op welk ter
rein hij in ettelijke produkties
bloedmenging in Amerika hoog {^ÏSen m Nederland ^me^
opgegeven en tot op grote hoog- an *r~ rP
Indt' Lemaire te terecht, maar
„Je kreeg wollen
borstrokkenen m'n moeder
werd in een winkeltje gezet.
maar met de verplichting, de kin- vaiJj llccll mcnac. n.„--■---
deren, op één na. uit huis te onae'rscneKiing^vermoge'n* krijgen
de volkswij-
duidelijkst dellen w
toch zo andere religieuze
kelijke structuur. Genieën zijn ge
vaarlijke lieden: van hun persoon
lijke afkeer maken
n misver- het moderne) en kosmische mys-
gaan over tiek. Het mag de schijn hebben
«en boek voor het christelijk ge- dat hij niets propageert, maar
zin. omdat het m een christelijk dat komt omdat deze profeet zelf
blad wordt besproken. Bij zulk een de boodschap is. Zoals alle pro-
men de lach van feten treedt hij -op in, maar leeft
niet mèt de maatschappij. De jon
ge Miller heeft nauwelijks een
Miller, al dateert plaats om het hoofd neer te leg-
loon gen berken doet hij alleen als
- Het woord a-so-
domme
de toon aangeeft, symptoom .Wie het in de kachel het hoog nodig
i de horden niet alleen zijn op- of de vuilnisbak gestopt heeft, ver- ciaal wordt hier
kunnen
Harde leerschool
Enfin, Jan scharrelde wat rond
achter het toneel en in schouw
burgtenten. ging les
teren, maar ooit om zijn algeme- mJnVetüëeftijd
eenmaal het verschil heb
ben leren zien tussen goed
slecht acteren, zullen
de ook „live" willen
Lemaire heeft zijn
de ontwi
teling. Miller (geb. 1891) is van
die ontworteling een kind. Ze
heeft bij hem niet tot misdaad
geleid, zoals bij zo velen. Zijn
heT goe- geniale aanleg heeft een schrij
den. ver van hem gemaakt en de
stenen in combinatie van milieu, erfelijk-
leven van een hele periode
anderen. Dit kan gebeuren in h
goede zowel als in het kwade.
Spiritueel
ker' gestaan (vgl. De Opstand der Hor- geet dat een ander exemplaar term, waarbij stilzwijgend wordt
gfi I in 1930) even vrolijk misschien door zijn verondersteld dat de maatschap-
-toestel eigen kinderen gelezen wordt. Er pelijke status quo de normale is.
in soms staan duistere bladzijden in. die Men wil Miller in Nederland wel
- ik aarzel niet het te zeggen waarderen „uit zuiver literair
- -eldliteratuur behoren, oogpunt", een hogere vorm van
«.«I,»» '«•- scheelzien blijkbaar. Want als er
mé géén onderscheid
^B - ..v. „.^.„ire en het levens-
is dus nodig om het als verschijn- beschouwelijke sprake is, dan bij
xm: ook hem! Hij 20U iiterair niets bete-
:en geen
Zijn kij-
Ortega y Gasset
maar van achter hun
het openbare leven me
periodiek hef-
jl voor het in- iBMBI
terview de man in de straat van- maar de slechte dingen zijn be-
daag vrijwel even belangrijk is als schreven met een verbijsterende bij iemand
de officiële figuur op welk terrein duidelijkheid. Kritiek op dit boek tussen het literaire
die richting wel bijgedragen. Een beid en persoonlijke aanleg goeddeels in zijn tegendeel ver-
hij^al ^opjjp (dit laatste is natuurlijk beslis- keren van het Puritanisme. Ze-
send) heeft ertoe geleid dat hij
Hel genoemde Amerikaanse hii !v"d! "®5SiP
artikel spreekt over het fah
'I Meisje van de zolderkamer
Het meisje van de zolderka
mer, door Lynne Reid Banks.
Vertaling Cath. van Eijsden.
Uitgave Ad. C. M. Stok, Den
Haag.
i bui
tenechtelijk kind verwachtte. Met
het vaste voornemen het contact
met de kennissenkring zoveel mo
gelijk te verbreken, huurde ze
een kamer in een niet al te best
bekend staand pension. Hier ont
moette ze echter zoveel spontaan
meeleven, dat het gemis van het
eigen tehuis niet zwaar werd ge
voeld. De verwikkelingen volgen
elkaar snel op en het blijde slot
ontbreekt niet. Columbia verfilm
de het boek, naar we gelezen heb
ben op acceptabele wijze.
van wat ik nu maar gemaks
halve noem het neo-barbarisme
in de literatuur.
literatuur, spiritueel bedreven. julg
Volen-
dam" dat reeds duizenden voor
stellingen heeft beleefd, waag
de zich in de jaren vijftig op het
terrein van de romancier met
„Afschminken, dames en heren"
en ..Gods Glimlach" (naar het
S2 J°,ïe'TJTriean'ïl; De laatste Jaren is deze rich-
lisch gelegen plasje, w a raan h j oo[. ons de niocje ge.
heeft zelis dichterlijke neigingen £*2? vowge! beschreven-
gehad. gaan. Nederland is nu eenmaal de
ReliqiOSlteit natuurlijke echoput van alle bui-
tenlandse kreten. In de afleve-
Dit l»«t«t„no,mae llcel heelt ril>g van u janu.ri van het Ame-
wel iets te maken m®t zijn car- rjkaanse weekblad T i
riere als voordrachtskunstenaar men een artikel lezen waaruit
Velen kennen ongetwijfeld het blljkt dat de overgeleverde mo-
vaak voorgedragen vers „Ov r- raaj de Angelsaksische landen
de aanrollende golf
dat bij de nieuwe richting
Symptoom
lJj.n kenen, indien hij
dit filosoof en mysticus
erk alleen maar literaire kritiek ken naar het leven heeft hem ge
il bedrijven, heeft van de ver- maakt tot wat hij is. Wie leest
In de tijd van het opkomende
socialisme gaf men elkaar een
hoeft aardig gezegde door: ,.De rode
vloedgolf kan niet worden gekeerd
de kanten zakdoek
anderde constellatie niets begre- welke martelingen hij heeft onder-
Pen- gaan eer hij woorden vond voor
Profeet wat er zich in hem aan voorraad
Gerdes." Aux grands
had opgetast, herinnert zich zijn
Niet alleen om tactische rede- verre verwant Rousseau. In de
;n geef ik de inhoud van het Franse leesboekjes vindt men het
boek niet weer. Ik zei al dat het bekende fragment, waarin Rous-
gemene ruwheid. Dit
helemaal niet: denk maar aan
het Frankrijk van de galante
Vurniw"tnfr grands'remèdes. Er zijn lezers die jeugdherinneringen ordeloos spuit formuleren komt.
nT.J..™ a.s ie menen dat met integrale veroorde- en nu en dan bladzijden lan| in
dit soort lectuur, terecht
les geen i
is, omdat de auteur seau vertelt hoe
i kosmisch delirium doordaast.
De nieuwe jongens hebben als fs. Nu is Miller niet alleen
model de straatboef gekozen. Wat de profeet
ze voorstaan is geen spiritualiteit, stijl. Hij i
maar rauwe vitaliteit. De over-
kan heersende westelijke windrichting
Nederlandse criticus Jacques den
levens- Haan. bewonderaar
op menige bladzijde, bekent ergens met d,ë""m™t!!ike S"*'°
ook weer in dit boek. een wellus-
teling en verder niets. Van de fre-
ae oorlog, denkt alleen quentie waarmee men de centra-
J~ le schuttingwoorden bij hem te-
genkomt. wordt men misselijk. Hij bloed van Bohme, Eckehart Seu- Jom
55!?lVd? re"3,jkf"„„SÏÏe
genegenheid, om dat kostbare
woord liefde nog maar even in pet
to te houden? Wat is het goud
gehalte van jelui politieke en ker
kelijke streven? Antwoorden jullie
op aardverschuivingen als waar
van dit boek een symptoom is,
met wikkend eri wegend conferen-
tiegepraat of slaat heel christelijk
Nederland alarm om zich te be
keren tot wat in zijn gedrukte pa
piertjes staat? Nee, men sluit de
gelederen, men werkt met statis
tieken en cijfers, men maakt
prognoses, men produceert zekere
geluiden op de bazuin zonder de
nedy was. Hij gaat in op de as- Westerse cultuur door een schrijf- techniek van het blazen te ken-
pecten van de economische strijd ster, die tot dusverre alleen met lien en men doet dit alles op zijn
tussen Rusland en de V.S., kri- romans en toneelstukken naam ejgen dierbare plekje grond.
,kle- De lijst citaten die ik onder het
The Social J^achings_of_ the lezen heb aangeiegd zou tot een
uitvoerige studie kunnen, moeten
leiden. Maar laat ik u er één ge
ven. Op blz. 296 leest men:
Jan Lemaire (midden) ah herder
in Sopltokleif tragedie „Koning
Oidipous", door het Rotterdams
Toneel gebracht in l,et seizoen
1961—62. Rechts Max Croiset als
Oidipous.
de amusementsmuziek,
heeft hiertoe het hare bijgedragen.
barbarij no^ vrij lang haalt Joch de n"r ik ,metn
■n te keren, maar de laatste diePer Westelijk en cultureel ia er
jm„:t,„^e« "e-R-n Wat betekent jelui zedelijkheid
oonrmtpr^ n vn wérkelijk, binnenskamers? Wat is
ver minder ingenomen te zijn. Vol- „„o„ V1
gens mij is dit juist de eigenlij- {e getuigenissen vcïr eigen
ke Miller Hij heeft het Duitse "®*r« JSwf
bloed van Bohme. Eckehart. Seu- ™°Ldag,Sgef-"
En wat
niet ver
jaren is er geen houden meer aan.
ns land betreft meen ik
•an de statistische waar-
;iin, als ik gis dat 70
de lezers van dergelij
ke lectuur 'die in deze kolom
men geregeld kritisch wordt be
geleid) niet ouder is dan dertig
jaar en dat van dat lezersaantal
misschien de helft niet ouder is
dan 24. Zeker is dat het leeuwe-
deel der lezers en lezeressen van
dit soort verhalend proza tot de
rijpe of nauwelijks gerijpte jeugd
behoort en wat dat voor de toe
komst kan gaan betekenen is
duidelijk.
Op de grens
De Newyorkse jeugd die Mil
ler in zijn boek 'een roman is
het niet: De Steenbokskeerkring
Tropic of_ Capricorn uitge
geven d<
sterdam
wat hard en wreed. In een gevecht
tussen straatjongens wordt een
knaapje van misschien acht jaar
met twee steenworpen gedood
een steen treft het hoofdje en de
andere de borst. Miller zegt een
van de daders te zijn, maar hij
is dit voorval nooit vergeten. Het
medeplichtige vriendje, na vele
i tegelijk vleselijke (dit i
daartoe veroordeeld werden, de
laat lijken van de voorgangers te
_>ren. verbranden. Borowski vertelt
het vreselijkste heeft schijnbaar ongevoelig van de
„gewone" belevenissen. De ra
zend makende honger. „Werke
lijk honger heeft men, als men
een ander mens als iets eet
baars beschouwt". Het gerucht,
dat er 's avonds „gezeefd"
wordt, n.l. dat er weer enkele
honderden, die er zwak uitzien,
zich voor het ziekenrapport ge
meld hebben en dgl., voor de
gaskamers worden uitgezocht.
(Bitte, die Herrschaften zum
Gas). De arrestanten doen hun
best, om 's avonds bij de
spectie er iets flinker uit te zien
dan ze in werkelijkheid zijn
misschien kunnen ze zo hun le
ven nog enige dagen of weken
rekken.
Er komen transporten j
Straatsburg, Parijs, Rotterdam,
Warschau een afdeling kamp
bewoners wordt naar het perron
gecommandeerd waar de trei
nen stoppen en de slachtoffers,
begerig naar lucht happend, uit
geladen worden. Ze dringen naar
buiten, zwaar beladen met kof
fers. pakketten, rugzakken,
plaids, mantels, die ze op een
hoop naast de wagen moeten
leggen. Met briljanten, goud, an
dere kostbaarheden, wordt alles
door de S.S. verzameld en
Berlijn gestuurd. Een S.S.
verdeelt die naar rechts ge
stuurd worden, zijn jong en ge
zond, die gaan naar het kamp.
Ze worden óók vergast, m<
eerst moeten ze werken. De i
deren gaan met vrachtauto's di
rect naar het crematorium
(daarom heten dit „schoor
steentransporten"). De Rode
Kruiswagen rijdt heen en weer,
om het gas te brengen, waar
mee zij vergiftigd worden. Hun
levensmiddelen worden door de
kampbewoners opgegeten, 't Is
druk vijftienduizend op één
middag. „Een paar dagen zal
het kamp over het transport
Bendzin-Sosnowiec spreken. Een
goed, rijk transport is het ge
weest. 's Avonds marcheert de
S.S. af, in dichte, gesloten gele
deren. Schouder aan schouder,
één massa, één wil. „Und mo
gen die ganze Welt", zingen
uit volle borst. De kampbewo
ners geraken met het onwa
schijnlijke vertrouwd. „Het
matorium behoort tot ons dage
lijks brood, wij weten hoe c
gedragen dat we niet gesnapt
worden, we kennen onvrijheid
en macht boven ons, omdat we
om zo te zeggen, met het wilde
beest bevriend zijn" (149).
Er komt een nieuwe ari
tant, die over Mauthausen
telt. Daar werden twee vluchte
lingen gevangen, juist op „Hei-
ligabend". Een galg werd opge
richt, vlak naast de grote kerst
boom. Het hele kamp stond in
de houding, toen zij opgehangen
werden. Aan de Kerstboom
brandden de lichtjes" (170).
Naast de Kerstboom de galg
staat iets soortgelijks niet in de
Bijbel? Eerst de Engelenzang
de Aanbidding in Bethlehem,
hij tot
Zekere geluiden
De populair-wetenschappelij-
ke redactie van The New Ame-
ricain Library heeft aan het al
zo uitgebreide fonds van deze
pocket-uitgeverij weer een reeks
interessante uitgaven toege
voegd. Wij zullen die boeken
A short History of Australia,
door Manning Clark, waarin deze
professor aan de Universiteit van
Australië de igeschiedenis vertelt
van de wording van dit wereld
deel, eens een strafkolonie, nu een
moderne staat.
PMR—The Nature of Living Things.
ontmoet, blijkt zich door C. Brooks Worth en Robert
toneelstukken
iseert economische blunders in de maakte.
V.S. en elders en sommige aspec- The
ten van het kapitalisme. Church, door Anne Fremantle. De
A History of Education in An- samenstelster heeft in dit boek de
tiquity, door H. I. Marrou. Deze pauselijke encyclieken van Leo
Franse professor aan de Sorbonne, XIII tot en met Johannes XXIII
volgt het spoor van de onderwijs-' bijeengebracht, een periode be- „Jfc was rein en onmenselijk.
geschiedenis terug tot het begin handelend, die loopt van 1891 tot j]: stond buiten alles, ik had
van de Giekse beschaving. cn met 1962. vleugels. Ik was van het verle-
Slums and Suburbs, door Ja- The New Man, door Thomas berooid en maakte me aeen
mes B. Conant. Een verdediging Merton. De Trappisten-monnik m-le .mS. geen
het onderwijs in Amerika "méé
te herinneren.
- araan hij nooit
heeft teruggedacht. Trou- der natuur.
The Liberal Hour, door J. K.
een aanval op de .gemeenschap, die
dat onderwijs in stand moet hou
den. Professor Conant stelt o m.,
dat de ouders meer schuldig zijn
aan het huidige peil van de school-
opvoeding. dan de leerkrachten.
The World of Copernicus, door
Angus Armitage. Een biografie noemt, twintigste
de grondlegger van de mo- van werken, werken
Merton wil in dit 'boek de mens worpen oyer de toekomst. Ik was
van vandaag de weg wijzen naar boven elke vorm van geestver-
God. Vanzelfsprekend doet hij dat voering uitgestegen."
van uit zijn eigen zienswiji
Vreemd te bedenken dat in die Amerikaanse oud-ambassadeur
sfeer, die men sociologisch
overgangstoestand zou willen i
men. een moment in een com
India, die als afgestudeerde
de Harvard-universiteit econo
misch adviseur van president Ken-
Wat dunkt u. lezer, hoort u de
t t»„i„ r.t wiekslag van de demon, de luci-
Leisure. the Basis of Culture,
ferische inspiratie, de stemoefe
ningen van de komende anti
christ? Is men hier een man die
tegen een boek ja of nee zegt.
of iets daartussen in: iemand die
ka reeds een oplaag van 225.000 en meditatie, voor "een samenzijn literaire
exemplaren bereikte. met God in de stilte van de bin-
For the New Intellectual, door nenkamer.
is-katholieke.
door Josef Pieper. Deze Duitse s
gaat in dit werk de, wat hij
studie door de derne sterrenkunde, die in Ameri- werken te lijf. Hij pleit i
dar) de kindermoord?
Schokkend
Zo is dit boek een schokkend
relaas v»n georganiseerde mas
samoord, van volkomen gevoel
loosheid - het hec» terecht »de
stenen wereld" van spot met
de slachtoffers. Een oude
die op de vrachtauto voor
gaskamers wordt geladen, zegt:
„Ik wil de commandant spre
ken". Och, zegt een S
maak je niet zo druk,
half uur sta je voor de hoogste
commandant. Vergeet vooral
niet: Heil Hitler, te zeggen".
Sprak Hitler niet steeds met de
hoogste lof over „unsere herr-
liche S.S."? Misschien betekent
Auschwitz wel Hitlers wraak op
Duitsland.
J. H. SCHOUTEN
teken
1. Luise Rinser: Gefan
nistagebuch.
2. Tadeusz Borowski: D
steinerne Welt.
Erzahlungcn.
R. Piper München 1963.
Ayn Rand. Een analyse
de
H.
C. RIJNSDORP
