DRIE DICHTBUNDELS
fcurt cljwitterr
kind en milde „dada" gebleven
buigt zich over zijn jeugd
Door Miljoenen Begeerd
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 1 FEBRUARI 19<
HIJ_WAS ZIJN TIJD NIET VOORUIT
QNGEVEER driehonderd
werkstukken geven thans
in het museum Boymans-van
Beuningen te Rotterdam een
welhaast compleet beeld van
de vormen- en ideeënwereld
die Kurt Schwitters, een van
de Duitse pioniers der moder
ne kunst, heeft geschapen
en waaraan hij is opgebrand.
Zijn enige zoon, Ernst, die
even oud is als de „Merz-
kunst" waarmee de vereen
zaamde Schwitters de ge
schiedenis is ingegaan, trekt
nu van land tot land in een
poging om als een van liefde
en trouw blijk gevend kind
zijn vader postuum de er
kenning te bezorgen die hem
bij het leven niet ten deel
mocht vallen.
Voor de catalogus schreef Ernst
Schwitters een uitvoerige inlei
ding, die getuigt van ernstig ge
loven in de kunst van zijn vader.
Zijn gepassioneerd pleiten voor
's vaders werk trad nog sterker
en bijna ontwapend aan den
dag tijdens zijn introductie van
de tentoonstelling voor de pers
vertegenwoordigers. Hij zou een
korte toespraak houden, maar het
werd de langste die wij ooit bij
een expositie hebben beluisterd.
Toch werd onder zijn gehoor nie
mand ongeduldig of kregel, al zal
hij de recensenten die nimmer
achter het werk van zijn vader
konden staan, geen stap nader in
de bepleite richting hebben ge
kregen.
Ernst Schwitters moet wellicht
nog ervaren dat de algemene ten
dens in de beeldende kunst zich
veeleer van zijns vaders ideaal
afbuigt in plaats van het te vol
gen. En mogelijk laat de zoon
ook eenmaal de in zijn ten gelei
de geuite gedachte los, dat de va
der „vele jaren vóór zijn tijd leef
de". Wel heeft het er de schijn
van zo lang wij in grote aantal
len de werkstukken voor ogen
hebben van huidige epigonen, die
allerhand afval en waardeloos ge-
Tot zijn dood
ernstig bezig
met speelgoed
worden voorwerpen binnen een
lijst tot compositie verwerken
(en daarmee als ..originele kunst"
lanceren wat Kurt Schwitters al
veertig jaar geleden produceerde
met aanzienlijk spiritueler bedoe
lingen». de waarheid blijft, dat
Schwitters geheel en al een kind
van zijn tijd was.
Cultuurslopers
Romanticus van geboorte (20
juni 1887, Hannover) werd de jon
ge Kurt, als zovelen van zijn leef
tijdgenoten, door de eerste we
reldoorlog in het geestelijk nie
mandsland geworpen. Veel van
hetgeen in eeuwen cultuur op een
voetstuk was gekomen, lag aan
gruizels en wat er nog overeind
stond moest worden bestormd. De
„Dadaïsten", die slopers van een
..vermolmde cultuur" begonnen
hun opmars en Schwitters liep in
de voorste rij: hij was immers
een kind van zijn tijd.
In felle manifesten, vurige de
batten, ja zelfs veldtochten (ook
door Nederland) werd afgerekend
met het verleden en baldadig ver
toonden de dadaïsten hun onge
wone expressievorm: schokkende
deformaties in verf, montages
van papiersnippers en andere
oude rommel of een strak lijnen-
Hoezeer Schwitters op de eenmaal
ingeslagen weg heeft volhard en
zeker niet zijn tijd vooruit was
zoals men wel suggereert
blijkt uit deze collage tan 1947
toen hij zestig jaar was). Er komt
een snipper op voor van het
Nederlandse blad voor nieuwe
kunst „De Stijl" dat met de dood
van redacteur Theo van Doesburg
in 1931 ter ziele ging.
Dit is niet een ultra-modern werk
stuk, doch Merzkunstuit 1919
wijlen Kurt Schwitters, van
tot en met 4 maart ongeveer
300 montages en andere uitingen
zyn te
Boy-
Beuningen te Rotterdam.
i vooral Constructiever dan vele
van zijn bentgenoten, die het lie
ver bij de destructie hielden.
Schwitters zocht naar een term
voor zijn expressie, die de kunst
nieuwe koers zou moeten geven.
Hij kreeg in 1918 een affiche van
de Commerz und Privatbank Han
nover in handen, plakte voor een
grote „collage" hier en daar iets
over de naam van de bank tot
dat volkomen toevallig de
laatste lettergreep van het woord
Commerz overbleef. Zo werd
„Merz" de benaming van een
werkwijze, die hij tot zijn dood
consequent zou volhouden.
Invloeden
Te Weimar werd in 1919 het
„Bauhaus" gesticht. Grondlegger
Gropius wilde in het geestelijke
defaitistisch klimaat van het ver
slagen Duitsland nieuw elan wek
ken, een school voor vormgeving
op allerlei terrein. Architectuur
deze „kathedraal'
kunst plaats geboden aan veler
lei uitdrukkingsvormen, zoals ty
pografie, verjongde en nieuwe tak
ken van kunstnijverheid, fotogra
fie. beeldende kunst en theater.
Prominente kunstenaars werden
in het docentencorps opgenomen:
Paul Klee, Kandinsky, Schlem-
mer, Feininger, Nagy, Marcks.
Ook door vele publicaties en ten
toonstellingen groeide in korte tijd
de invloed van het „Bauhaus".
En Schwitters werd eveneens be
ïnvloed.
In ons land deed sedert 1917
de Stijlgroep van zich spreken,
een avantgardisme in de geest
van de tijd, een streven naar
uiterste vereenvoudiging en naar
een voor verscheidene vormen
van kunst gelijkelijk geldend
schoonheidsbegrip: een evenzeer
functionele als rationele schoon
heid.
Promotors waren de schilders
Theo van Doesburg en Piet Mon
driaan. In „De Stijl" verenigden
zich mede: architect G. Rietveld,
de filmer Hans Richter, dichter
Antonie Kok, schilder Bart van
der Leek, later de stedebouwkun
digen C. van Eesteren, J. J. P.
Oud en anderen in hun gelijkna
mig tijdschrift en door hun werk
droegen zij bij aan de nieuwe ont
wikkeling in de kunst. Blad en
idealen gingen over de landgren
zen, bereikten ook Kurt Schwit
ters en brachten hem er toe in de
jaren 1922'23 met Van Doesburg
een dadaïstisch gerichte veldtocht
in Nederland te ondernemen.
Bizar speelgoed
Te zelfder tijd lanceert Schwit
ters zijn eigen Merz-tijdschrift,
publiceert artikelen en gedichten
in andere bladen en begint aan
zijn groteske levenswerk, de
„Merzbau". In deze „Merzbau"
poogde hij de ideeën van het
„Bauhaus" en „De Stijl" (het har
monieus samengaan van schil
der-, beeldhouw- en bouwkunst
door de Duitsers „Gesamtkunst"
genoemd) te verwezenlijken.
Wat hij maar aan waardeloos
geworden materialen bruikbaar
vond, werd in zijn woning te
Hannover samengevoegd in een
bizarre constructie, die zich bin
nen tien jaar uitstrekte van de
begane grond tot op het dak en
terug, door vier kamers, waar
voor hij twee plafonds moest la
ten uitbreken.
Drie keer in zijn leven startte
Schwitters met zijn „Merzbau".
eerst dus in zijn geboortestad, in
1037 uitgeweken voor de Hitier- primitieve beschaving. Zo" berok-
terreur te Lysaker bij Oslo en, Schrijver en journalist Olaf Ru- kende David de medemensen, die
na door zijn landgenoten op Noor- hen vertelt in dit bock over het hem eens uit de woestijn redden,
se bodem te zijn opgejaagd, en leven van de inheemsen in Austra- veel leed. Ongewild. „Onder de
zeventien maanden in Engeland lië. De hoofdpersoon David Marri- sterren van Capricornus" is niet al.
geïnterneerd te zijn geweest, ner vestigt zich temidden van hen. leen een avonturenroman. Het is
voor de derde maal in 1945 te Hij legt zich met succes toe op de ook een met begrip en liefde ge-
Little Landale nabij Ambleside, veeteelt en ook is hij gelukkig in schreven verslag van het primitie-
Echter ook zijn Engelse „Merz- de veehandel. Spoedig is David een ve leven.
een zoon het werk van zijn vader
koestert, de vele stukken met hun
talrijk zichtbare invloeden zijn
nog slechts historisch interessant
als symptoom van een vervlogen
tijd. Vonken van ietsdat in
Schwitters tijd nieuw was, maar
deze vonken soms van genia
liteit hebben nimmer geleid tot
het ontsteken van de grote vlam,
waaruit als een phoenix zich ver
nieuwen kan de kunstenaar die
kunst van eeuwigheidswaarde ver
mag te scheppen.
Kurt Schwitters was in geest en
bau' bleef onvoltooid achter als werk e„ ta dabbelc sin Kind van
het bizarre speelgoed van een bij zljn ,ijd. wie hem op krtl,ltl van
zyn leven onbegrepen en vaak hedendaagse, soortgelijke uitingen
heftig aangevallen mens, een anders liet, laat zich misleiden
Duitser met een vreemdsoortige door de tragedie, dat zo kort op
grondigheid, een onder de last de eerste wereldoorlog een nog
ym zijn consequent volhouden immenser catastrofe is gevolgd
toch blijmoedig en warm-mense- en dat zich al schielijk ook
lijk gebleven man, die het bu zijn heeft herhaald de daaruit voort-
geboorte al had meegekregen dat vloeiende geestelijke ontredde
in hem onbevangen kinderlijkheid ring.
immer slaags zou zijn met von- Na beide wereldbranden vond
Ken van genialiteit. de ontworteling haar weerslag in
de kunst. Hoe sneller de mens
van het heden de gedachte aan
en de angst voor een volgende
De Merzkunst die nu in de Boy- oorlog zal verliezen, des te eerder
manszalen is bijeengebracht, zal het van complexen doordrenk-
geeft geen schok meer. beroert te tijdbeeld als „kunst" vervagen,
niet het hart en schenkt geen Dan zullen kunstenaars, de koers
schoonheidsbeleving. En al is het nemen, waartoe de nieuwe tijd in-
bijna ontroerend indien men spireert.
waarneemt met welk een piëteit TON HYDRA
Onder de sterren van Capricornus
SJUfECKISI
.jd beeld
pEDENKSCHRIFTEN kim- 1*1
nen met zeer verschillen-
de bedoelingen worden ge
schreven. Aan politieke en
militaire leiders dienen ze
vaak om hun beslissingen, in
moeilijke tijden genomen, te
verdedigen, minstens te ver
klaren of om hun aangevoch
ten roem te schragen, meer
malen ook om hun wrok of
jaloezie af te reageren, klein
als ze soms zijn in vredestijd.
In andere gevallen is het doel
bijzonderheden te verschaffen
omtrent zaken waarmede, uit
hoofde van hun positie, zij al
leen bekend zijn. Als meest
recente voorbeeld uit de Fran
se letteren kunnen hier ge
noemd worden de Memoires
van de oude staatsman Paul
Reynaud, Envers et contre
tous (19361940)die kort ge
leden de pers verlieten.
Geheel anders ligt het met de
herinneringen uit kinderjaren en
jeugd die Julien Green geeft in
zijn laatste boek Parttr avant
le jour. Hier geen relaas van
schokkende gebeurtenissen op
politiek of literair terrein, maar
een simpel vertellen van wat
de jonge Julien beleefde en dan
vooral innerlijk beleefde. De
auteur zegt ergens: „Ik neem
me voor daar te kijken waar
heen ik nooit de ogen heb ge
richt als bij toeval; ik wil
trachten helder te zien in dat
deel van de bewustzijnsinhoud
dat zo vaak duister blijft naar
mate we verder af komen te
staan van onze kindsheid. Het
goede zaad, met gulle hand ge
zaaid door God, en het kwade,
afkomstig van de Boze, hoe
groeide dat alles op?" Hij
schreef dus, om te beginnen,
voor zichzelf na zijn herinnerin
gen te hebben doorvorst en
daarna voor wie belang stellen
in de ontwikkeling van zijn per
soonlijkheid.
Het is onjuist hier te spreken scherend van zijn zes „moe- ben voornaam ding in
van onbeduidendheid en van Ju- ders'. Greens jeugdleven is geweest
lien als van een suikerpop, te Zijn moeder las hem dagelijks de overgang tot de R. Katho-
De Greens waren
an Green op de verkooplijs- het"Xmerikaansë"féven"~ën 'de P™testant< waar leefden wei-
ten der laatste maanden bezet Rureeroorloe die het Zuiden niP me* kerk mee. Veel
zijn boek een hoge plaats Bur8er°orl°S> ai« Annmliile» d„ hiil
len hier de wortels vinden
zijn geestelijk wezen, zoals ze
het hebben leren kennen in zijn
romans en toneelstukken en nog
JULIEN GREEN
Overgang
flauwe kost biedend voor onze Voor uit de met platen
harde tijd. De duizenden lezers de bijbel en verhaalde hem
het Amerikaanse leven
Burgeroorlog, die het Zuiden -
hoge plaats wil- verarmde. De vader bleef voor werd dagelijks de bijbel open-
de jQngen €en interessante fi- geslagen en werden de gebe-
guur uit de verte. Ook na de den uitgesproken; hun vroom-
•oegtijdige dood van zijn vrouw heid droeg echter een indivi-
kwam hij niet dichter tot de dualistisch karakter. Pastorale
zor° ontbrak. Zo is het beorij-
in zijn droefheid en in beslag peIjjk Jat *—T,£.
Eenzijdig
moederlijke
genomen door zijn stroeflopende -
zaken, vermoedde hij niets van kerk hen aantrok. Er waren al
wat in de knaap omging. meer overgangen in de fami-
Deze vrouwenopvoeding heeft ''e geweest. Juliens moeder
T Julien een zekere weke gevoe- was, al had ze neigingen tot
De familie Green, afkomstig uit hgheid bezorgd en een vage Rome, protestant gebleven;
het Zuiden van de V.S., had zich vrees voor geheimzinnige mach- zijn vader deed in zijn gevoel
m Frankrijk gevestigd, eerst te ten die hem beloerden. In elk van verlatenheid de stap na
Le Havre, vervolgens te Parijs. der vele huizen die de Greens „rouu>* dood. Julien «oio-
waar Julien in 1900 is geboren hebben bewoond in Juliens jon- tneldra (nnrij i 910)
als de benjamin van een gezin gensjaren was wel een kelder of ae weiara (aPnl 1916J-
dat reeds twee zoons en vijf een stuk gang waar een spook.
dochters telde. De vader, die aChtig licht grauwe schaduwen
Amerikaanse handelsbelangen in bracht en in iedere kamer was
gevaar
West-Europa behartigde," was eeiTdonk'ere* hoek"waar"gWaar ^ke- een allerbeminnelijkst
vaak afwezig en zo was de op- huisde. In de diepe kleerkast man en een goed catecheet, die
liATi ton J- J- _:i1een 2ehrelc hnH* hii micfA roer
de kleine Julien ten verleende de lange rij opgehan- gebrek hadhij miste psy-
~^.=.trouwd aan de moe- gen kledingstukken doorgang ecologisch inzicht. Hij zag Ju-
der, geassisteerd eerst door de aan een dujv€i als hij tot drie lien met zoals hlJ was- Steun in
vijf. later door drie volwassen maal toe erd 'ODeeroeDen Dan zi'n innerlijke moeilijkheden ont-
doehters. Julien spreekt zelf gek- SdTheTen de jongenvluch" de Jongen dan ook niet
zijn moeder.
aast
de bundel Bloemen voor Weel u wat zo jammer is en op stem uit de echoput die
-K Werner Verstraeten
Kees van Baardewijk
Cees Buddingh'
stralingsgebied
Verstraeten (uitgave Nijgh Van
Ditmar, 's-Gravenhage-Rotter- neus aie
dam) krijgt de lezer niet zo ge
makkelijk contact. In de eerste
plaats heeft men de indruk, dat
de culturele achtergrond van de
dichter - naar ik aanneem een
Vlaming, althans Zuid-Neder
lander - een ander is dan bij
de dichters van boven de Moer- Laten
dijk. De jongere generatie is
weliswaar internationaal geo
riënteerd, maar het is voor een
jongmens fysiek onmogelijk al- To._.__„pn
Ie« te hohhen eelezen rn rn kan toegegeven.
dichteressen,
li wel waard,
neer ze blijk geven van ei—
sitieve relatie tot het christelijk ik moet helaas op mijn ge-
geloof, wat de vorm van hun ver
zen betreft öf achteraankomen
bepaald niveau niet halen.
Op bl. 14 citeert de dichter het
vers Kerken van Remco Campert
en plaatst een commentaar daar
naast op bl. 15 onder de titel
Laten we blij zijn inL dat er
nog kerken zijn).
Ach, het is zo goed bedoeld,
hoor maar:
zal J. P. Heije in ernst tot de delandse poëzie
an- dichters rekenen, maar er be- kelijkheidszin en ongedwongen
po- staat een avondlied van hem taalgebruik en dat Buddingh's
ik moet helaas op mijn ge- poëzie wat deze deugden betreft
heugen afgaan waarin het van blijvende invloed zal zijn. Ja.
gladde gerijmel plotseling de want hoe knap is het korte ge-
sprekende dichtje, getiteld 17 mei 1962:
mensenstem:
alles staat er nop:
Gij kent ons hart, o Heer, en huizen, autoos, bomen
weet dat Kees dit vreemd zou vinden
wat het heeft doorgestaan. had Keesje niet gedacht
Eenvoud
les te hebben gelezen en
de lezer of de criticus een hem
onbekende dichterfiguur altijd
wel enigermate plaatsen.
Bij Verstraeten vermoedt men
invloeden, die men niet localise-
ren kan, althans schrijver dezes
kan dit niet. En de verzen heb
ben te weinig een eigen gezicht,
dan dat men die hele kwestie van
eventuele invloeden terzijde
Een
dichter. Want poëzie is eenvoud, *es heeft zijn prijs! De gebaarde
onbereikbare eenvoud. Toen ik de anecdote over roken en bidden is
regel las (ik meen in een jaar- het gedichtje Kleine gelijkenis
verslag van de Maatschappij tot J.och echt niet van. de grond ge-
het er warm en gonst het van Bevordering der Toonkunst, uit K°men; Heel oud spel is de titel
leven de jaren zestig van de vorige van een vers over de praktijk der
j - eeuw) krees ik vppI mppr on liefde, dat dan ook niet meer is
od aanwez,g en gevoelens *drae„eE KatS,r ff horizontaal.
van onrust, spitst zo jong als was een Er zijn platte dingen die weige-
igst en tekort verliezen hun schok. En de jeugd is onomkoop- r€n meer te zijn dan plat. Het
betekenis, baar: ze roept geen hoera als gevaar ligt in de systematiserini
ze niets voelt (Hebbel) 14"*U-J
De sfeer om dat woord „toe-
v«n B"d«rd?wi]klïï?f0S;ni Gewoon mens
het kan koud zijn in de kerk t
hem. Hij zag in Julien
komstige, echte Benedictijner
Vriendjes van zijn leeftijd had monnik en stuwde hem voorzich-
die richting, totdat na
knaap zijn
gelijk, maar in het kader
Door Miljoenen Begeerd,
door K. Hünninghaus. Verta
ling A. van Onck, met mede
werking van G. P. Berk. Uit
gave Ad. M. C. Stok Forum-
Boekerij, Den Haag.
Dit standaardwerk van de auto
en zijn meer dan honderdjarige
geschiedenis telt liefst 440 pagi
na's en vele, fraaie foto's. Zelfs
de overigens niet gemotoriseerde
Gouden Koets wordt beschreven,
omdat deze in 1898 in de rijtui-
genfabriek van de roemruchte ge
broeders Spijker werd gebouwd,
in opdracht van een Amsterdams
comité en ter gelegenheid van de
troonsbestijging van koningin Wil-
helmina.
De strijd op het autofront is
zwaar geweest, en ook nog in de
ze tijd gaan autobouwers van
naam op tragische wijze ten on
der (o.a. Borgward). Het begint
allemaal in 1858, als de 26-jarige
handelsreiziger Nicolaus August
Otto besluit uitvinder te worden,
en er in slaagt de gasmotor te
ontwikkelen. Gottlieb Daimler,
een andere bekende Duitse techni
cus. ontdekt de benzinemotor, en
vandaar gaat het via Benz, Ford
en Diesel verder. De vaak op de
rand van een faillissement wanke
lende rijtuigbouwers worden met
kapitalen goochelende groot-fabri
kanten; de driewielers uit de eer
ste jaren bijna geruisloze „zoef-
jes".
Door Miljoenen Begeerd is een
boek, dat men als een roman
leest. Verwonderlijk is dit niet.
want de geschiedenis van de auto
is boeiend en vaak zelfs roman
tisch. De grote coureurs hebben
er een plaats in gevonden, maar
ook de Croesus-achtige automo
bielconcerns van tegenwoordig,
die door hun prod uk ten van grote
invloed zijn op het hele maat-
hf\.^ee,st gÜ" gespreksgroep. Op poëtisch ni-
troffen heeft, schrijf ik hier (nood- veau heeft hij ongelijk, omdat
gedwongen in prozavorm) voor u hier geen sprake is van een
over- waardige pendant, een „tegen-
„De herfst heeft enkele dagen hanger". Bovendien is het niet diepzinnige'
Er bestaat geen methode om poe-
zie te maken, noch door hoog te
draven, noch door gewoon te zijn.
Buddingh' kan weten dat de een
voud, door Nijhoff levenslang na-
nop/ getreuzeld/ aan de rand de taak
van het zwarte bosmaar is nu
doorgedrongen/ tot waar ik
woon/ zerp en ijl/
1 christelijke dicht
kunst tegenhangers te leveren;
wijlen mevrouw Hendrika Kuy-
per-van Oordt heeft daartegen telaar,'"die
vóór de bekende t.v.-rel. Vaak GrenSVerkeBT
ergert men zich aan de quasi-
diepzinnige aanbevelingen op Het komt mij voor dat de tijd
boekomslagen, maar ditmaal kan niet ver meer is, waarop die re-
het geheel eens zijn met actie zal zijn uitgewerkt. Iedere
Hans Sleu- dichtergeneratie meent, dat zij
bgwa^ud- ten slotte de steen der wijzen
on- heeft gevonden en dat haar
Dat woord het laatste woord is. Poëzie
woord „ongedwongen" herinnert zou geen poëzie zijn, als dit eeuwig
aan vorstelijke bezoeken, maar grensverkeer met het proza niet
danig als teganhanger ziin b« Bud,?1"Eh' üfheirn' "»»r dan aal gou worden.
doelf. zoals deze apocaly^l- 'Xln 'Si LeeTdl. vfrs ■LVnmUli H
sche avond (na het tot ontnlof- ^e%v°on Jvenv ait vers zwanen maakt op den duur treu-
blauw/ van de nanacht/ gingen fing gebracht zijn van een kern- Zonda60Chtend: rlg. De cabaretier is blijven zin-
zwarte vegen/van wilde een- bom). De dichter is volkomen het is heerliik rustia in huit vande muziekge-
----- - - - nersoonliik Si- is neernjKTunig in nuis emancipeerde verskunst onder-
.n dat kan Stientle doezelt op bed nog wat scheidt zich nauwelijks meer van
Ihii niet helDen dat vetiiivents na; praten. De poëzie zit aan de grond,
heeft geen vleugelswi geen h» Wie be lipt voor de haard en te- Geen tadivjdueel dichter kan hier-
mijn huid/ en de jagers/ som
ber en grootluisterden gespan
nen/ naar de gewekte lokstem/
van een rode fazantUOciu tuai»
En plots/ in het pruisisch Sche avond (na het tot ontplo
protestantse literatuur nog
telde. Gelukkig staan er ook vi
zen in dit boekje, die niet als
den/ voorbij de wachtende ernstig
maan/ ah dromende vingers
aan een afwezig oog.
auto-expert mag worden ge
noemd. heeft aan dit oorspronke
lijke Duitse standaardwerk een
hoofdstuk toegevoegd, waarin de
Nederlandse auto-industrie wordt
beschreven. Het begint natuurlijk
bij de Spijker en eindigt bij de
Daf. Waarlijk een boek, dat mis
schien niet door miljoenen, maar
toch door velen zal worden be-
Verstraetens verzen hebben 3
mij een Franse smaak
aan als vertalingen van onbeken
de originelen.
Het
alles
met t
Open boek
niemand
i èen vers maar ein-
woorden als deze:
Kees van Baardewijk, in zijn
Poging tot Spreken (uitg. A. J.
G. Strengholt N.V., Amsterdam),
is daarentegen een open boek,
ook wat de invloeden betreft.
len. Het haalt de reis niet. Het cötoböj/s' j'Zl^5fn!,V op 8T°.n? van hnn goe"
eeineen die o i v i i cowooys. de wn aneen kunnen slagen.
2 Sacha U'< "aost htm' kr°D« gig-Me eoMlelletle ggl moe-
len ten veranderen. Maar deze opmer-
net Vlok en de twee kleine kingen vallen buiten het bestek
poesjes; van dc beoordeling van een con-
;n ik pak the penguin russian cret® bundel. Buddingh' heeft
course n,"r,?et t„hans mogelijke ge-
m va nog sen leeje leren
Geen kerk, maar wel het uit- C. RIJNSDORP
Julien niet. Toen 4
paald moment de ouders er zich een confessie ^aav
rekenschap van gaven hoe onge- naïveteit werd doorbroken
wenst deze vrouwenopvoeding tegelijkertijd zijn interesse voor
zonder tegenwicht was en hem de bekeerling wegviel. Geen
toevertrouwden aan een padvin- geestelijke roeping, maar opge-
dersclub, liep deze proef op jaagde romantiek was hier aan
mets uit het werk geweest.
Door die eenzelvigheid waren Ook in zijn ongetwijfeld op-
de eerste gymnasiumjaren moei- recht geloof is Green individua-
lijk voor de twaalfjarige jon- Hst gebleven. De diverse delen
gen; hij wist niet wat de ande- van zijn dagboek bewijzen het
ren terdege wisten en werd ob- overvloedig. Geen Daniel Rops,
ject van inlichtingspogingen die zelfs geen Gilbert Cesbron!
hem verbijsterden. Reeds in 1924 toonde hij, onder
een schuilnaam weliswaar, in
Liinpn zijn Pamphlet contre les Catho-
J"c" liques dc France, de zelfstan-
Van deie elementen nil zijn
kinderjaren gaan verbindingslij- S'l omtrent ge
nen naar al zijn eerste romans i001 01 leven'
(Adrlenne Mesurat, Mont-Cinè-
re, Le Visionnalre, Mlnult) en COllfeSSieS
de opgeslotenheid in zichzelf en
de verzonkenheid in eigen ge- Wie, zoals men onwillekeurig
dachtenleven zijn nog steeds daartoe komt, dit boek gaat
Green eigen. Wat buiten het zie- vergelijken met de vermaarde
Ieleven ligt, bestaat voor hem Confessions van Rousseau,
niet wezenlijk. Aan politieke, vindt veel punten van overeen-
sociale of economische proble- komst. Hier zoals daar gaat het
men schenkt hij geen aandacht, om het innerlijk beleven; de uit-
aaa literaire nauwelijks. wendige gebeurtenissen kunnen
daarvan oorzaak of gevolg zijn,
Verwnrrinn maar ze blijven in de aandacht
verwarring van de schrijver secondair.
nerllfk totaJ^Se^orTv^
£ns?hie.venDta 'l^Vrlfell^ didactiek maar een vota.ak-
„pur-impur, rein-onrein". Alleen eenXXM v.n tM.fm
n|o£
en die hem tegelijkertijd obse.
deerde. Museumbezoek en de - - ---- ----- -
platen van Gustave Doré in de of. vernw?ende vijanden;
familiebijbel en De Hel h"
seau zit voor een streven tot
zelfverdediging tegen zijn vele
- ware of vermeende
hij levert een pleidooi
•id dt
tastend zijn
Dante droegen het" hunne 'blj; °nschuld en reinheid des harten;
aan deze geestelijke verwarring, onderzoekt tastend
Van seksuele voorlichting, in vezIeden .als kind en puber
welke vorm dan ook, was geen erkent zijn fouten als hoog-
sprake. Welke misverstanden n?.oed en ^genoegzaamheid na
daaruit voortvloeiden in de ge- ,ZIJ" overgang tot het rooms-
geven gezinssituatie behoeft Katholicisme, waaruit sprak een
geen vermelding. Vage waar- £?,m,s .aan zelfkennis en geeste-
schuwingen van de moeder wer- i^ke ^epgang. Zeer zeker is de
den niet begrepen. Op het gym- 2?.e eeuwer verder gegaan in
nasium gaven klassegenoten confessies van Intieme aan-
hem concreter onderricht en gelegenheden dan zijn voorgan-
schepten er behagen in hem in Ser heeft gedaan. Het zal hem
te leiden in hun eedachtensfeer. moeite gekost hebben zijn leven
Het leven werd daardoor voor zo °Pen te leggen. Deze oprecht-
Julien niet eenvoudiger en de heid maakt zijn boek belangrijk
als kleine jongen zo begeerde niet alleen voor de talrijke
zuiverheid werd een ideaal in Green-vrienden, maar ook voor
de verte. De overgang naar de wie h®m overigens niet kennen.
Roomskatholieke kerk bracht
een oplossing. De haastig aan- Met Mulisch had hij zijn re-
gevraagde biecht, die zijn af- schrift kunnen betitelen als
sluiting vond in de absolutie, ..Voer voor psychologen". Zij
was voor de noviet de aangewe- kunnen zich storten op de'fren-
zen weg om de te loor zegane dlaanse complexen, de frustatle-
remheid te herwinner. gevoelens en trauma's er in op-
ii. -e preoccupatie met seksu- sporen. Voor de auteur zelve Is
aliteit en homo-seksualiteit. hier het een relaas van de striid
jinster gezegd homo-ero'iek, is tussen God en de boze om dc
Pif/" ,^ij£e^?v.en- De neerslag heerschappij over de Stad Men-
ervan is te vinden in de latere senziel. om te spreken met
romans Le Malfaiteur, Moïra John Banyan.
chaque homme dans sa nult,
alsmede m het toneelstuk Le
Sud. Omsluierde passages in het
laatste dagboek Le Bel Aujour-
dezelfde richting.
d'hui wijzen i
V. D. PANNE.
Julien Green. Partlr avant
Ie jour. Uitgave Grasset. Pa
rijs.
