T^eetlj
eeiwen
Kerstbezoeken
LAATSTE
STRIJKKU/ARTETTEN
VAN
RERSTBIJLAGE 1963
Diepste gedachten leven er in
Om maar met de dear in huls t« vallen enig; direct verband
tussen Beethoven's laatste strijkkwartetten en het Kerstfeest be
staat er niet. Ze zijn niet in de Kersttijd geconcipieerd, ze hebben
er niets mee te maken. Waarom dan toch een beschouwing over
deze meesterstukken in het Kerstnummer? Om twee redenen.
De eerste is een zuiver feitelijke aanleiding: het Amadeus Kwar
tet heeft n.l. deze vijf werken, op. 127, op. 130, op. 131, op. 132 en
op. 135 plus de Grosse Fuge op. 133, kort geleden op de plaat
vastgelegd in een meesterlijke interpretatie, die tot lang onover
troffen zal blijven. De tweede is, dat in deze strijkkwartetten
Beethoven's diepste en rijkste gedachten leven, een wereld van
eensdeels sterk beschouwelijk, anderzijds zeer menselijke weten.
Het is de Beethoven uit de drie laatste jaren van zijn leven,
Beethoven in zijn geniaalste grootheid. Beethoven in al zijn men
selijkheid. En daarvan kennis te nemen, raakt ons eigen hart,
ons eigen leven, altijd, ook met het Kerstfeest.
Ja. de menselijke zijde van Beethoven ls
onverbrekelijk verbonden met zijn werk,
maar staat toch ook in schei pe tegenstel
ling er mee. Goethe noemde Beethoven
..das Bild emes wahrhaft genialen Geistes",
maar „leider eme ganz ungebandigte Per-
sönlichkelt". Beiden, Goethe en Beethoven,
ontmoetten elkaar in 1812 enkele raaien in
Teplitz en In Karlsbad en Goethe raakte
diep onder de indruk van Beethoven, die
van zijn kant hem, de geniale schepper van
de Faust, zijn leven lang bewonderd heeft.
Maar ook Beethoven vond niet alles even
aangenaam in Goethe. Goethe houdt te
veel van de hoflucht", merkte Beethoven
op. Ziedaar nu een aanwijzing naar een
van Beethoven's wezenlijke karaktereigen
schappen: zijn zin voor onafhankelijkheid,
zijn warsheid van de maatschappelijke
conventies. En hierin wist hij niet van
transigeren.
Aangeboren
Deze houding was hem aangeboren en
was in hem versterkt onder invloed van
Jean-Jacques Rousseau. Laten wij vooral
niet vergeten, dat Beethoven leefde in een
van de woeligste perioden van Europa's
geschiedenis. Tijdens zijn leven speelden
zich de Franse Revolutie af, de Napoleon
tische Oorlogen, het Congres van Wenen, de
Restauratie.... Een nieuwe tijd met nieu
we ideëen was gekomen die wij roman
tiek. individualisme, liberalisme, parle-
mentaire democratie om maar enkele
etiketten op te sommen noemen. Een
oude wereld, die van het „aneien régime"
had afgedaan, hoezeer de Restauratie poog
de deze weer in het leven te roepen. De
nieuwe tijd, het nieuwe Europa was gebo
ren. De cultuur werd niet meer door hof
en adel gedragen, maar langzamerhand
door de rijke en ontwikkelde burgerij
overgenomen. En in deze eruptie waarmee
altijd veranderingen in staat en maat
schappij gepaard gaan. leefde Beethoven,
kind, ja zelfs personificatie van zijn tijd.
Op platteland
Beethoven leerde de geschriften van
Rousseau al tijdens zijn jeugd in Bonn
kennen en wij kunnert ons voorstellen, hoe
geestdriftig hij diens ideeën beaamde. Zijn
Hefde voor de natuur werd er door aan-
Sewakkerd: Rousseau's leuze „terug naar
e natuur" heeft hij zijn gehele leven in
Eraktijk gebracht. Elke zomer placht hij op
et platteland buiten Wer.en door te bren
gen, waar hij rondzwierf door velden in
bossen, altijd ln zijn schetsboeken note
rend wat hem aan muzikale gedachten in
viel. Daar kreeg hij zijn inspiratie, En de-
ze notities werden voor hem het materiaal
van zijn latere composities.
Rousseau's opvattingen over de mense-
liike vrijheid en gelijkheid, over het vrije
uitleven van het gevoel deelde hij in vol
le overtuiging. Hij voelde zich de gelijke
van de adel, die immers de musicus in de
rang van een soort Jakei plaatste. Haydn
noemde hem licht spottend „der Grossmo-
Kl", omdat hij fier en welbewust van zijn
nstenaarschap geen enkele onderdanig,
heid wenste te betonen. Zoals hij zich kon
gedragen in de salons van de Weense adel,
dat had deze nog nooit beleefd: Beethoven
duldde geen enkele inbreuk op zijn „ge
lijkheid" en hij kon zacht gezegd
uitermate bot uitvallen als er Iets gebeur
de dat hij als een belediging van zijn kun
stenaarswaardigheid achtte. Bij een souper,
waar hij door zijn gastvrouw onderaan de
tafel geplaatst was. liep hij weg en ala
iemand iets zei terwijl hij aan het spelen
was. ontstak hij in woede, schold hem uit
en rende weg. Maar ook zijn vrienden kon
hij de grofste beschuldigingen naar het
hoord slingeren, onbeheerst als hij was.
Maar en dat is het merkwaardige de
adellijk# kringen, zijn vrienden, zij
verdroegen aïles van hem. Men erkende in
hem het genie, de uitzonderlijke mens, van
wie men uitzonderlijke zaken te verwach
ten en te dulden had. Ondanks alles heeft
men Beethoven altijd geholpen, hem fi
nancieel gesteund, ja hem liefgehad.
zijn nieuwigheden. Maar men beschouwde
hem al tijdens zijn leven als een van de
grootste muziekgenieën, die de wereld ge
kend heeft. Bij zijn dood hield de stad We
nen een algemene rouwdag, de scholen wer
den gesloten en twintigduizend mensen,
volgden de lijkstoet. Onder de fakkeldra
gers, die de kist begeleidden liep Schu
bert, die nooit Beethoven had durven te be
zoeken. Beethoven had overigens Schubert's
werk wel onder ogen gehad en zich lovend
uitgelaten; „in dem wonnt der göttliche Fun-
ken" had hij gezegd.
Er moeten dus naast deze onbeheeraitheid
in Beethoven andere eigenschappen ge
weest zijn, waarmee hij iedereen aantrok
en eerbied inboezemde. Want hij wés een
waarlijk unieke, een waarlijk grote per
soonlijkheid. En dat zijn geweest zijn ar
tistieke zelftucht, en jegens zijn kunst als
ook zijn medemens zijn streng plichts^e-
Beetboven's laatste strijkkwar
tetten, gespeeld door het Amadeus
Kwartet zijn verschenen op D.G.G.
KL 18-21 (stereo SKL 118-121)
4 platen ln een cassette.
sie kan slechts hiervoor dienen en er zijn
vele betrouwbare berichten overgeleverd
over Beethoven's verschrikkelijke worstelin
gen met de materie: hij sloot zich op in
zijn kamer, men hoorde hem schreeuwen
en razen, stampen en op de vleugel slaan,
totdat hij eindelijk het gevonden had, en
volkomen verwilderd kwam hij dan uit deze
enorme geestelijke inspanning, uit dit for
midabele denkwerk tevoorschijn. Hoe Beet
hoven b.v. de mistekst doorleefd heeft, ge
tuigt zijn Missa Solemnis, een volkomen
enig werk in de muziekliteratuur, geboren
in de jaren 1818-1823. Want al heeft Beet
hoven niet veel geestelijke muziek geschre
ven hij was in de allereerste plaats een
instrumentaal componist hij was een op
recht religieus mens, die Gods aanwezig
heid overal en in nederigheid doorvoelde.
God was voor hem de bron van zijn mu
ziek, God. de Al-Ziende, de Al-Begrijpende,
Wiens hulp hij inriep: „Hdre nicht auf, an
meiner Besserung zu arbeiten".
Geroepene
Hier vond hij bij Kant en bij Schiller
dezelfde gedachten. Kant's Griyidlegung
der Metaphysik der Sitten en Kant's Kri-
tik der praktischen Vernunft benoorden
tot zijn vaste lectuur en de welbekende
Beethovense zinsneden als „Du kannst,
denn du solist" en ,.der gestirnte Himmel
iiber uns und das moralische Gesetz in
uns" stammen van Kant af, terwijl de
broederschapsgedachte en het geloof in
de mensheid met alleen uitgedrukt staan in
de befaamde ,,Ode an die Freude" van
Schiller, maar nog beter en omvattender in
Beethoven's eigen woorden „Es 1st der
Geist, der edle und bessere Menschen auf
diesem Erdenrund zusammenhalt und den
keine Zeit zerstören kann".
Ongekend
Beethoven voelde het als zijn heilige
plicht met zijn muziek de mensheid te die
nen, te verbeteren, wel te doen en hiermee
gaf hij zijn kunst tot nu toe ongekende di
mensies. Bij Haydn en Mozart was de mu
ziek in zekere zin nóg gericht tot de ..sa
lon", tot de kleine kring van maatschap
pelijk bevoordeelden. Beethoven schept voor
de gehele mensheid, doelbewust en met de
inzet van heel zijn ongehoorde energie en
vindingskracht. Aan de mensheid wil hij
de vrijheidsgedachte (c f. de Egmont-ouver-
ture), de waarde van trouw en liefde (de
opera Fidelio), de waarheid en de schoon
heid verkondigen. Zo worstelt hij om wat hij
in zich voelt branden, tot algemeen men
selijke verstaanbaarheid te brengen De
hoogste intensiteit van de muzikale expres-
J. Jjpi fin - -r n
Iets i
nieuws
Men voelde dat Beethoven iets nieuws
bracht, dat hij de muziek nieuwe impulsen,
de mens nieuwe en ongekende gevoelsspan
ningen gaf. Vanaf het begin van zijn loop
baan heeft Beethoven de grootste bewon
dering en erkenning genoten, die zich al
spoedig buiten Oostenrijk en de Duitse lan
den verbreidden. Uitgevers kochten dadelijk
zijn nieuwe oomposities, die grif van de
hand gingen, opdrachten werden hem steeds
Segeven, Men was toen niet afkerig van
e moderne muziek! Integendeel. En Beet
hoven schokte zijn luisteraars danig met
Beethoven: Kwartet op. 132 Jieiliger
Dankgesang an die Gottheit".
Het A madeus-kwartet speelt de vijf laat
ste strijkkwartetten onovertroffen.
ontzagwekkend innerlijke
spanningen, een waarlijk geroepene (een
..Dfimon" zei Goethe), daarbij een groot
denker en bouwer. Beethoven, v.oor wie het
woord genie misschien nog te klein is.
De vorm, waarin Beethoven zijn gedach
ten goot, was die van de sonate, en deze
vorm met haar twee contrasterende the
ma's, die in de doorwerking op elkaar bot
sen. uiteenvallen en weer in de reprise voor
den dag komen, vormde het bij uitstek ge
schikte medium voor Beethoven's drama
tisch pathos. Beethoven nam deze vorm dus
over zoals hij haar vond bij Haydn en
en Mozart (die hij zeer vereerde) maar
bouwde haar uit, vergrootte en verdiepte
haar. Hij individualiseerde de sonate, gaf
haar soms een dergelijke spanning, dat zij
bijna uit de voegen ging barsten. Maar
zoals hij zijn persoonlijke gevoelens wist
te veralgemenen, zo bleef hij bijna steeds
binnen de grenzen van de sonatevorm. Beet
hoven blijft Dij zijn sterke individualiteit
toch „klassiek". Maar hij opende de weg
naar de 19de-eeuwse romantiek waarin het
individuele, het particuliere, hoogtij viert.
Nu dan tot slot de Beethoven van de
vijf laatste strijkkwartetten, de Beethoven
uit de jaren 1824-1827. Drie er van schreef
hij ln 1824-1826 op bestelling van vorst
Nicolaus von Galitzin, n.l. op. 127, op. 132
en op. 130, dat toen nog de oorspronkelijke
finale had, die later apart is gepubliceerd
onder op. 133 de „Grosse Fuge". De de
finitieve finale stamt uit 1826. Opus 131
en op. 135 zijn het laatst geschreven
en zijn opgedragen resp. aan baron von
Stutterheim en aan Johann Nèpomuk Wolf-
mayer. De „Grosse Fuge" werd aan Aarts
hertog Rudolf, voor wie de Missa Solemnis
geschreven is. opgedragen. De volgorde
van de opusnummers geeft dus niet de
volgorde in het ontstaan aan Wij vatten
ze hier alle tezamen omdat
ze uit eenzelfde denkwereld
- geboren zijn en alle de kern-
merken van de late „Beetho
ven-stijl" dragen. Zij zijn
ook nauw verwant aan el
kaar: men vindt motieven
van het ene kwartet terug
bij het andere en deze ver
wantschap is terug te bren-
g;n op een voorliefde van
eethoven voor een bepaal
de muzikale gedachtegang,
de verbinding van de halve-
toonschrede met spanning-
rijke intervallen als de ver
minderde septiem, de over
matige secunde, de vermin
derde kwart.
Al deze kwartetten zijn op
een dergelijk kernmotief ge
bouwd ln een waarlijk inge
nieuze fantasierijkdom. Er
is geen sprake van verschra
ling van de taal. Deze is
zelfs rijker, vooral fijner ge
leed, gedifferentieerder van
expressie en ongelooflijk ge-
structuur geworden. Men heeft
deze kwartetten wel eens de „hogere wis
kunde" van de muziek genoemd! Het contra-
puntisch denken overheerst in de stemvoe
ring en de stemmen zijn soms zo onafhanke
lijk van de middeleeuwse muziek. En de
wijze, waarop Beethoven het kernmotief als
basis'gebruikt, wijst op toekomst
op
ZiMaar meen niet, dat bij een dergelijk
welgevoegde structuur het gevoelselement
te kort komt. Natuurlijk is er een groot
verstandelijk genieten van deze sublieme
stemvoering, maar welk een gevoelsspan
ning weet Beethoven hieraan te geven. Wij
wijzen dan op het beroemde „Heiliger
Dankgesang eines Genesenen an die Gott-
heit in der lydischen Tonart" uit opua 132:
neerslag van Beethoven's gevoelens van
dank toen hij na een zware ziekte herstelde.
Molto Adagio schrijft hij, waarop met de
aanduiding „Neue Kraft fühlend" het tem
po versnelt tot Andante.: geniale wijze,
waarop hij het gegeven motief varieert tot
in de gevoeligste expressie. Wij wijzen op
de Cavatina uit op. 130, een van de aller
mooiste muzieken, wij wijzen op de som
bere, beschouwende inzet van het cis-dur
Kwartet (op. 131), zo uitdrukkingsvol ge
schreven in.... een fuga-vorm. En dan toont
Beethoven zelf in zijn laatste kwartet het
op. 135, welk motief hij bij de hand gehad
heeft: het motief, waaronder hij schreef
„Musa es sein?,, Es muss sein, es muss
sein", het motief, waarop het gehele werk
gebouwd ls. Welk een volmaakte eenheid
ran denken en voelen! Ja Beethoven
was op de top van zijn kunnen, toen hij
zijn laatste werken schreef. Hij schonk de
wereld er een onuitputtelijke schat aan
„waarheid en schoonheid", „zelftucht en
mensenliefde" in. Dankbaar moet men zijn
tegenover deze muziek, die zich op de hoog
ste toppen van het mens-zijn beweegt, dank-
varieerd
Nu de industrie ons prachtige kleurenfilms kan leveren, geschikt
om binnen te filmen (15° din) is er geen enkel bezwaar om bet
deze Kerst eens te gaan proberen.
De techniek van het binnen filmen is uiteraard vrij eenvoudig.
In onderstaand recept vindt u de voornaamste vuistregels voor dit
werk. Ais u een kleurenfilm hebt (voor kunstlicht natuurlijk!) is
de gevoeligheid 15° din.
Laten we aannemen dat u filmt
met b.v. twee lampen van 500
watt. Dan hebt u een richtgetal
boom vanzelf wordt versierd. Uit
het niets komen de ballen en ke
gels aan de boom.
Dit houdt in, dat u de afstand
onderwerp-camera deelt op 8. Dus
als u wilt filmen op 2 meter krij
gen we 8:2=4 en dat laatste is
het juiste diafragma f:4.
Filmt u op 4 meter dan wordt
de lensopening 8:4=2, dus f:2. We
gaan er van uit, dat u beide lam-
Sen frontaal vanaf de camera op
et onderwerp richt.
Automatische camera's of came
ra's met gekoppelde belichtings
meters, stellen we even met de
hand in op het juiste diafragma,
want de meter werkt op deze af
standen, dikwijls minder juist.
U kunt natuurlijk een gewoon
huiselijk filmpje maken, waarin
u de gebeurtenissen zoals ze zich
aan uw oog voordoen zonder mèer
opneemt. Leuker is het om de
zaak als een kleine geschiedenis
te verfilmen.
Kleine broer die zo graag een
mooie boom met versiering wil
hebben, kan hoofdpersoon in uw
film worden. Hij gaat met zijn
moeder op stap naar de kerst
boomverkopen. Ze komen thuis,
versieren de boom enz. enz.
Nog aardiger wordt het als u
het gezin laat meespelen in een
compleet verhaaltje.
De boom die zich zelf optuigt,
is een specifieke filmmogelijkheid.
Met de enkelbeeldknop van de
filmcamera gaat het prima. Maar
u kunt het ook via de z.g. stop
truc doen.
De camera gaat hierbij op sta
tief. We hangen een glazen bal
in de boom en filmen een stukje,
dan weer een slinger en weer
draaien wij een stukje film tot de
boom vol is.
Bij projectie schijnt het dat de
Verplaats de camera na iede
re scène, anders krijgt u „sprin-
Wissel dichtbijopnamen regel
matig af met totaaloverzichten
u houdt het beeld levendig
Als de film klaar is gaat u
monteren. Eerst gaan de eventu
eel gesluierde stukken en de ge
perforeerde delen er uit. Dan
plakken we de scènes in de Juiste
volgorde aan elkaar. Uw film
moet logisch verlopen.
En wilt u weten of het logisch
en duidelijk is, draai uw product
dan voor iemand die niet bij de
opname geweest is en het verhaal
Nevenstaande pagina „De mens en zijn God",
waarin Ton Hydra, één onzer kunstredacteu
ren, een gecomprimeerd beeld geeft van de
geestesgesteldheid van de mens in vele eeu
wen zoals deze in de kunst expressie heeft
gekregen, achten wij van blijvende waarde.
Het is daarom, dat wij, vooral met het oog
op leerlingen van middelbare scholen en
oudere geïnteresseerden, besloten hebben, re
producties van deze pagina op kunstdrukpa
pier beschikbaar te stellen.
Tot uiterlijk donderdag 9 januari zijn deze
kunstafdrukken (die uiteraard aanzienlijk
mooier zijn dan een rotatiedruk) te bestellen
door de kosten ad 2 per exemplaar over te
maken op de postrekening, waarvan het num
mer is vermeld in de balk bovenaan de voor
pagina van ons blad.
In de tweede helft van januari hopen wij
de afdrukken per post toe te zenden, verge
zeld van een lijst van gemakkelijk toeganke
lijke literatuur om zelf de draden van de cul
tuur verder te volgen. Deze literatuurlijst is
niet in dit Kerstnummer gepubliceerd.
FILM DE KERST
IN KLEXJKEN
In de kerstdagen van 1863
konden Londenaren voor de
eerste maal in de wereld
geschiedenis voor hun kerst-
bezoeken gebruik maken
van de Underground.
De Londense ondergrondse
werd namelijk honderd jaar
geleden in dienst gesteld.
Weliswaar was de lijn van
Farringdon Street, vlak bij
het huidige Holbornviaduct
naar Bishop's Road welge-
meten nog geen 6 km lang,
maar dat deed aan de be
langstelling voor dit aan
vankelijk zo verguisde trein
traject niets af. Vele duizen
den wilden na de veelvul
dige kritiek op het project
de belevenis van een rit on
der de grond ervaren.
Het project, zo was voorspeld,
zou levens en eigendommen in
gevaar brengen. Het zou de St.
Paul's Cathedral, de Westminster
Abbey en de Parlementsgebou
wen doen instorten en zelfs inge
nieurs niet bij de bouw betrok
ken beweerden, dat de tun
nels het zouden begeven door het
gewicht van het bovengrondse
verkeer. De huizen zouden op
hun grondvesten schudden door
het vibreren van de treinen en
bovendien het leek het einde
van alle tegenspraak zouden
de reizigers worden vergiftigd
door de rook van de lokomotief.
Moeilijkheden
Het humoristische blad Punch
vond, dat de moderne ontwerpers
niets meer konden brengen in de
oude wereld van de spoorwegen
en nu maar een nieuwe onder
grondse wereld hadden uitgevon
den, waarvoor zij onder de brede
hoofdstraten van Londen spoorlij
nen wilden aanleggen. Punch ver
wachtte in plaats van ernstige,
louter lachwekkende technische
moeilijkheden.
Neen, enthousiast waren de
Londenaren voor het project niet.
Maar toen de treinen eenmaal re
den, waagden ze toch maar een
rit. De eerste de beste dag al
werden 30.000 reizigers vervoerd
in de beste spoorwegrijtuigen. De
beste van die tijd
wel te verstaan. De
wagons werden
verlicht door gas,
dat zich in rubber-
zakken op het dak
van de rijtuigen
bevond. Deson
danks nam ieder
een, die lezen wil
de, zijn eigen kaars
EEN EEUW GELEDEN IN LONDEN
PER UNDERGROUND
Bovengronds
De eerste onder
grondse spoorlijn
werd „boven
gronds" geconstru
eerd. De wegen
werden voor het
verkeer gesloten en
er werd een geul
gegraven, die om
muurd werd. Ver
volgens werd de
overkapping ge
metseld en tenslot
te het wegdek
weer ln orde ge
bracht
In vroegere dagen werden de
treinen aangedreven door stoom-
lokómotieven, waarvoor cokes
werd gebruikt van de beste Dur-
ham-kolen. Deze werden eerst een
hele tijd in de ovens gestookt om
ze te ontdoen van ieder spoor van
zwavel en andere schadelijke dam
pen. Niettegenstaande deze prij
zenswaardige voorzorgsmaatrege
len werd beweerd, dat het trein
personeel en de kruiers toch maar
toestemming vroegen om hun
baarden en snorren te laten staan.
Thans is men zelfs van mening,
dat de atmosfeer ondergronds ge
zonder is dan die boven de grond,
omdat bacillen niet gedijen
„Tubes"
grint. Dank zij deze methode
werd de aanleg van de huidige
Londense ondergrondse mogelijk.
London Transport beheert thans
zeven, vroeger geheel onafhanke
lijke lijnen. Een achtste lijn wordt
beheerd door de Britse Spoorwe
gen. Dat is dè lijn, die onder de
Theems doorloopt en de verbin
ding vormt tussen het Waterloo-
spoorwegstation en het Bank-sta
tion aan de Central Line. Het
overstappen op het Bank-station
wordt vergemakkelijkt door de be
roemd geworden „Travolator",
een ruim tien meter lang beweeg
baar perron, dat de passagiers
naar boven en beneden vervoert
door een ruimte die niet voor een
roltrap geschikt is.
van het Victoria-station via Green
Park, Oxford Circus en King's
Cross naar Walthamstow zal voe
ren en 15 km lang zal worden.
Het is tevens de eerste nieuw#
lijn, die sinds 1907 aan het net
van ondergrondse lijnen in Lon
den zal worden toegevoegd.
Zes km
Roltrappen
De tunnels, of „tubes" zoals de
Engelsen zeggen, op dieper ni
veau werden pas later aangelegd
en wel in 1890, toen James Henry
Greathead er in slaagde verbete
ringen aan te brengen in de me
thode van het graven van tunnels
door kilometers klei, zand en
Niettemin zijn momenteel 188
roltrappen in bedrijf; zij kunnen veilige
10.000 personen per ------
Een eeuw geleden dus werd d#
eerste 6 km. geopend en een hal
ve eeuw later tot nu toe bestond
het net van de Londense onder
grondse uit 360 km. rails, waar
langs liefst 273 stations zijn ge
bouwd. Momenteel worden dage
lijks vijfhonderd treinen ingezet,
die twee miljoen passagiers per
Ondanks dat de treinen elkaar
vaak binnen enkele seconden op
volgen, wordt beweerd, dat de
Londense Underground de meest
ken bij een maximum snelheid
van 60 meter per minuut. De
langste roltrap bevindt zich op
het station Leicester Square en
heeft een lengte van 24 meter.
De achtste lijn, van London
Londen
Het automatische be
veiligingssysteem wordt door de
treinen zelf bediend. Elektroni
sche apparatuur c»ntroleert de
routes en zelfs worden momen
teel proeven genomen met geheel
automatische treinen, waarin de
bestuurders de treinen slechts on
de stations in beweging zetten...
