Kunstenaars uit Amanamkai
exposeren in Leiden
K. en O. boekt succes met
kamerorkest uit Napels
Houtsnijwerk uit Nieuw-Guinea
PRIMITIEVE KUNST NIET
ABSTRACT EN ANONIEM
Kritiek op houding van
musea moderne kunst
NIEUWE LEIDSE COURANT
VRIJDAG 29 NOVEMBER 1963
De kunstenaar Matjemosh uit
Amanamkai.
LEIDEN Een tere aquarel, een gaaf beeldhouwwerk ze kunnen ons
uitermate boeien. Waarom? Omdat het mooi is? Maar wat is mooi? Is „pri
mitieve kunst" mooi? Ja, zegt u misschien. Nee, zeggen wij. En beidenu
en wij, hebben ongelijk. Want kunst, ook de „primitieve"wordt mooi (of
telijk) gevonden. De één vindt iets prachtig om de vloeiende lijnen, de an
der om het vakmanschap dat uit het werkstuk spreekt. Een derde wegens
de religieuze betekenis, een vierde om de treffende gelijkenisen zo kan
men doorgaan. Het enige waarover we het eens kunnen zijn is, dat de mens
zonder kunst niet of nauwelijks kan leven. En flard muziek, een rake te
kening, een sierlijk beeldje, een knap cabaretliedje, en fijn gedicht
waar ter wereld we ook zijn, overal vinden we uitingen van levensvreugde
of droefheid.
Een voorouderbeelddat Matje
mosh maakte.
Waar Der wereld, ook Ln Afrika. Aus
tralië, Ghana. op Nieuw-Guinea. Natuur
lijk. de kunst van Nieuiw-Guinèa bena
dert u amaens dan die van Europa. Bij
ons weet je (of kun je bert; weten) wie
Oe ma«er van net kunstwerk is. hoe hij
leeft fje leeft zelf bijna net zo), waf hij
eet, waarom hij zijn kunst bedrijft, wel-
Jte positie hU temidden van ons allen in
neemt. Van de Papoea op Nieuw-Guinea.
dfe dagenlang weoftlt aan een voorouder-
beeBd of een houten rtrom, kun je veel
van die drtnlfien niét weten. Of liever;
dat kon niet Sinds vandaag wol. want
vanmiddag opende dr. H. L. C. Jaffé in
het Leidöe Rijksmuseum voor Volken
kunde een kleine maar zeer goed' ver
zorgde 'flentöonstellinlg over leven en
werk van twaalf houtsnijders uit Ama-
naimikai. een oorpjc op Nieuw-Guinea
(in het voormalige koppcnsnel'gebied As-
Jail of Matjemosh
De twaalf kunstenaars heten natuur
lijk niet Jan of Gerard of Ton. llun na
men laten wij de twaalf even aan u
voorstellen zijn: Matjemosh (die ge
noemd Is naar de In zijn streek als heilig
beschouwde houtsoort matjes). Banmes,
Bifartjl, Bisjur. Finerus, Initjatjci, Itjem-
bt Jokormlnlm, Jusei, Ndokor, Sjuw en
Tarras (spreekt u ze maar uit zoals ze
er staan). En de expeditie waarin ze hun
Matjemosh bewerkt een stuk
boomstam met een schaafbeitel
om er een trom (in zand loper-
vorm) van te maken.
Dr. Pott: „geborneerd en ondeskundig"
LEIDEN Dr. P. H. Pott, directeur van het Rijksmuseum voor Volkenkunde,
kantte zich vanmiddag in zijn inleiding tot de tentoonstelling „Wow-lpitsj" tegen
de kunstcritici die ln hun uitspraken omtrent „primitieve kunst" blyk geven van
geborneerdheid en gebrek aan kennis. De heer Pott laakte de houding van directies
van musea van moderne (Europose) kunst, die menen zich te moeten inlaten met
(le presentatie an de kunst van andere volken en tijden zonder daarbij te kunnen
bogen op enige van of belangstelling voor bun cultuur.
werk presenteren hecti Wow-ipitsj (wow
betekent houtsnijwerk, ipitsj mens).
Ze laten u er niet alleen hun werk
en. Door middel van foto's, duidelijke
ontderedhriften en een kleurenfilm tonen
zij u ook hoe zij en hun vrouwen er uit
zien, hoe zij wetften, wat or ln Amanam
kai (met zijn 600 a 700 inwoners) mei
hun vooroudertjeeUden gebeurt, wat zij
eten en hoe zij temidden van de oerwou
den le<ven.
Leven tussen hout
Miissohien vindt u bef vreemd te ho
rn dof alleen houtsnijders de kunst in
Amanamkai hooghouden. Er zijn geen
schilders, tekenaars, beeldhouwersWel
logisclh eigenlijk; het Woongebied van de
Aamattere is een rivierenvlakte, De
slappe modderbodem gaaf schuil ondet
de eeuwiig-.groene deken van het tropi
sche regenwoud. Stenen en aardewerk
zijn onbekend. Bomten beheersen het le
en denken van de Asmatter. Een
boom betekent: „léven". In het bijzonder
de sagoboom, die het hoofdivoedsel op
levert. Hét enige waarmee je in Ama
namkai dus iets kunt doen, is hout.
Net als bij ons zijn er in Amanam
kai mensen die niets om kunst ge
ven. De jaCht, visvangst (vóór
1956 ook 'het koppensnellen) vin
den zij veCl belangrijker. Maar er
ts (net als bij ons) een groev mensen
van kunst veel verstand heeft.
Zij weten precies wie dit voorouder-
figuurtje heeft gemaakt of die trom
heeft versierd. Zij vinden Matjemosh
heel goede houtsnijder, maar
Bapmes een wat zwakkere kunst
broeder. Zij kennen de stijl van
Ndoiokör en de persoonlijke trekjes
die Bifartji in zijn werk legt.
Voor de Asmatters zijn mens-en-boom.
schedel-en-vruciht hetzelfde. Vogels dia
vruchten eten en zwarte veren hebben,
zijn dan ook symbolen voor de mog
steeds in aanzien zijnde) koppensneller
met zijn zwarte huid. De bidsprinkhaan
die als een levend geworden stuk houi
betekent eveneens veel als avimbool
oor koppensnellier of voorouder.
De houtsnijders gebruiken dan ook
heel dikwijls deze symbolen voor het
versieren van bamboe hoorns, voonsie-
van boomstamkano'a, pagaaien ol
schilden.
i zou voor de hand liggen als de
künsteiiaar (die immers het heilige hout
zijn beelden tot loven brengt) een
speaiale plaats zou innemen. Toch is dat
gedeeltelijk het geval In de eer
ste plaats is hij dorpeling, net als de
anderen. Houtsnijden doet hU op bestel
ling, al zal hij ook wel eens wal voor
ziohzettf maften. Goed eten en drinken
tiidiens het werk is alles wat hij van zijn
opdrachtgevers krijgt. Soms söhief er
een mes. een pluk tabak of een oude
broek op over. Zijn 'betaling* vindf hij
ech ter in het prestige, dat
wenksbuk hem bezorgt. In aanzien
een goed kunstenaar dicht naast
groot koppensneller. In een gemeenschaii
die geen gelid kerot en waar tijd geen
Het Italiaanse kamerorkest San
Pietro a Majella uit Napels.
„Bovendien meten zij zich aan nog een
taak te hebben ln het voorgaan bij het
ontwikkelen van een juiste smaak voor
deze kunst bij het gewone publiek", aldus
di Pott, die voorts sprak van „een min
achting voor wetenschappelijke instellin
gen die tot taak hebben de ons vreemde
mens in zijn leven en streven nader to
komen".
Men meent normen to kunnen stellen
voor een kunstwaardering, waarbij de
kunstenaar als mens en als lid van zijn
eigen gemeenschap als volledig onbelang
rijk terzijde wordt gelaten.
„Is het een wonder dat zo'n hooding bij
de volkenkundige musea een gevoel van
onbehagen uitlokt en daardoor dwingt tot
protest7" vroeg de heer Pott zich af. „Of
meer nog dan protest: tot een streven
dc onjuistheid en onhoudbaarheid van een
dergelijke benadering aan te tonen".
Verwantschap?
Het ie opvallend hoezeer het in de
laatste tien jaren gebruikelijk is gewor
den dat onze musea voor moderne kunst
vormen van „primitieve kunst" a;
orde stellen door hieraan tentoonstellin
gen te wijden. Men acht zich daartoe ge
rcchtigd op grond van een zekere
wantschap die tussen primitieve ei
derne kunst zou bestaan.
Dat men hier een verwantschap meent
te ontdekken, schuilt (naar de woorden
een kunstcriticus) in „de wijze waarop de
naamloze kunstenaars hun materiaal
in karakter hebben begrepen als middel
expressie. Hierbij fascineert
de innerlijke spanning, die in de beelden
erkzaam blijft en getuigt yan eet
tense doordringing van het levensgeheim
de „primitieven" en de „gecul-
tiveerden" steeds hetzelfde was en bleef.
Kunst, kortom, die ons met de levensbron
confronteert, zoals dit ook in zo sterke
mate de moderne kunst tracht te doen'
Op basis van een dergelijke constructie
eent men zich bezig te kunnen houden
met de „primitieve kunst" zonder zich
moeite te geven iets te leren verstaan
de grondslagen van dc cultuur, a
uit deze kunst ontproot. Men heeft geen
aandacht voor de normen van waardering
die deze kunst in de eigen gemeenschap
kende, noch voor de functie die de kunst
voorwerpen in die gemeenschap vervul
den, noch voor de plaats die door dc
„naamloze kunstenaars" in de eigen groep
werd (wordt) ingenomen. Men durft het
zelfs aan openlijk te verklaren dat de
volkenkundige musea niet voldoende
tegemoet komen aan de eisen die de
evolutie op het gebied van dc artistieke
appreciatie stelt.
„Een dergelijke uitspraak getuigt ener
zijds van een geborneerdheid, die meent
in staat te zijn de appreciatie van de
eigen tijd niet alleen in zijn evolutie te
kunnen toetsen, maar hieraan bovendien
nog normen van waardering te kunnen
koppelen. Anderzijds van een gebrek aan
kennis van en inzicht in de moderne
werkmethoden van een volkenkundig
Aldus dr. Pott
Werk van Bifartji
op televisie
LEIDEN. Op 24 februari
kan televisiekijkend Nederland
houtsnijwerk zien van de kun-
stenaar Bifartji. In de cursus
Openbaar Kunstbezit" wordt
dan namelijk een uitzending
gewijd aan de houtsnijktmst
uit het Asmatgebied op Nw.-
Guinea. Aan de voorbereidin-
gen voor deze uitzending, die
7.45 uur begint, werken
A. A. Gerbrands en het
Rijksmuseum voor Volken-
kunde (de kunstwerken zijn
eigendom van het museum)
Blaken Kawikor
Tot auiguatus 1901 wisten w;J Europea
nen van dit alles metis. We hoordten liet
pas, tóen Kawkikor terugkwam van een
onderzoek in Amanainlkal en in Leiden
weer dr. A. A. Gerhrawte werd. onder
directeur van het Rijksmuseum voor
Volkenkunde. Acht maanden lang woon
de en wei'kbe dr, Gerbrands als Kawir-
kor (de naam van een kort voor zijn
aankomst overleden dorpshoofd, dat bij
zijn sterfbed had gev.egd daf hij naar
de hemel van de blanken zou gaan om
er felbegeerde tabak te halen) in lief
dorp. HU botaakle de hem aangeboden
diensten en kunstwerken met -tabak, ijze
ren buien en mossen, nylon vissnoer en
viaha-ken. De kunstwerken staan mi op
de tentoonsleHSTHg zijn kleurenfilm
over Matjemosh wondt op de expositie
vertoond.
Waarom de heer Gerbrands de reis
maakte en Van de resul-baten een tentoon*
stelitinig inrichtte? Om te laten zien dat
„primitieve kunst" niet abstract en ano
niem is, Dat er ménsen achter de kunst
werken staan, -die hun eigen maatstaven
hébben over wat mooi en lelijk is. Net
alls wij die heb-blen.
Onze wereld wordt steeds kleiner, wü
Europeanen krijgen steeds meer tc ma
ken met Amerikanen (ook negers), Chi
nezen, Afrikanen, Indonesiërs, Papoea's.
Alleen al in de Verenigde Naties heb
ben wij met elkaar te maken. En hoe
kunnen w(j beter werken aan een leef
bare wereld dan door elkaar te leren
kennen en begrijpen? Begrip is véél
waard in deze wereld; men kan trachten
begrip voor elkaar op te brengen door
kennis te nemen van eikaars levenswijze,
eikaars kunst kortom, door zich te
verdiepen in de cultuur van de ander.
En dat kan in Leiden tot 1 maart 1964
op de tentoonstelling „Wow-ipitsj".
Warmond» geschiedenis
op (gratis) dia-avond
WARMOND Dinsdag 3 december
om acht uur zal in het Hervormd ver
enigingsgebouw 't Trefpunt een voor
stelling worden gegeven van de door
een commissie van particulieren met
medewerking van het gemeentebestuur
in een dia-verzameling vastgelegde ge
schiedenis en ontwikkeling van War-
mond. Deze voorstelling is op vertoon
van een toegangsbewijs toegankelijk
voor alle ingezetenen boven 14 jaar.
Deze toegangskaarten zUn gratis ver
krijgbaar by alle sigarenmagazijnen in
de gemeente. Wegens gebrek aan plaats
ruimte is de voorstelling die op 30 no
vember wordt gegeven uitsluitend toe
gankelijk voor genodigden.
WARMOND Tot commies A ter ge
meentesecretarie alhier is met ingang
van 1 januari 1964 benoemd de heer A
W A. de Rufjgrt, thans werkzaam op de
gemeente-secretarie te De Lier.
Mensen komen tot
liet ware Licht
LISSE Ds. J. M. van Krimpen
Rotterdam, werkzaam in de evangelisatie
in Rotterdam, heeft in Salvatori op
Gemeente-avond van de Geref. Kerk
Lisse gesproken over zijn werk. Eerst
werd een serie kleurendia's vertoond,
Als „nette mensen", waarvoor men in de
regel wil doorgaan, kan men zich haast
niet voorstellen dat toestanden bestaan
zoals ds. Van Krimpen vertelde war
hij in aanraking komt met door en dooi
a-sociale gezinnen. Maar ds. Van Krim
pen kon ook met bewogenheid vertellen
hoe heerlijk het is om juist in deze krin
gen te mogen vertoeven en, gedreven
door de liefde van Christus, zich
mogen inleven in hun bestaan van al
dag en te trachten de ware levensbli
hcid door het geloof in Christus te doen
schijnen.
Maar ilan niet door te gaan preken,
nee door lid te worden van een kla-
vorjasclub! Meeleven cn inleven, eersl
dan kan er contact ontstaan onder Godi
zegen Is daar dan een mannengroep ont
staan waarvan dc grootst* communist
tot het ware licht kwam en ln plaats
,van een felle tegenstander van het ge
loof een voorganger werd in hel gebed
Dat te mogen ervaren stemt het hart tot
grote dank aan God. Die de hardste har
ten kan maken tot waterbeken.
Geen wonder, dat ds. Van Krimpen
aan het eind van de avond het boekj-
„Leven en laten leven" met grote winst
kon verkopen en deze „winst" bestemde
voor het clubhuiswerk in Leiden! Ook
daar wordt zegenrijk werk verricht. Hij
wekte de jongeren op zich aan deze ar
beid te geven. Men roept om krachten!
LISSE Op de woensdag gehouden
Gemeente-avond van de Herv. Gemeente
zijn gekozen tot diakon dc heer H. J.
Bruggeman en tot notabel de heer P.
Drost.
LEIDEN Wij hebben de laatste jaren, eigenlijk al sinds kort na de
laatste wereldoorlog, te Leiden kennis kunnen maken met. een groot aantal
gespecialiseerde kamerorkesten van diverse herkomst, die zich voor het
merendeel richtten op het 18de eewwse concert- en symfonie-repertoire
van Vivaldi tot en met Mozart. Een enkele maal had men "epn geschikt
hedendaags opus gevonden om het programma wat te kruiden. Vele van
deze ensembles waren voortreffelijk van kwaliteit, soms wat stijfjes, soms
wat te romantisch of te droog, meestal heel plezierig om te beluisteren.
Het Italiaans Kamerorkest „San Pietro a Majella" uit Napels, dat ons gis
teravond door K. en O. in de meesterserie werd gepresenteerd, onderscheidt
zich met name van zijn Italiaanse soortgenoten zoals „1 Musici" of „1 Vir
tuosi" of „Arcangelo Coréllii" niet wezenliijk, nog in opzet noch in reper
toire doch het kan zich met de genoemde befaamde soortgenoten volkomen
meten en bezit dan toch wel een eigen geluid.
De discipline, die de dirigent Renato
Ruotolo zijn musici heeft weten bij te
brengen, evenaart de speelvreugde e
spontane muzikaliteit, waarmee zij n
ceren. Het orkest bestaat uit ongeveer
twintig man, voornamelijk" strijkërs, twee
hoorns, en naar later bleek, nog
klarinettist. Een clavecimbel voor de
tlnuoparty ontbrak, tot onze spijt, e
als dit bijvoorbeeld bij de Musici het ge
val is. Niettemin moeten het klankniveau,
de verfijning van detail-afwerking, de
frasering, de levendige dynamiek en
giek, bewonderenswaardig worden ge
noemd.
Vóór de pauze voelden we zoals vroe
ger bij soortgelijke ensembles ook wei
eens, enigei-mate het bezwaar van een
eenzijdig repertoire: een sinfonia van
Cimarosa, een concerto van Pergolesi.
een sinfonia van Boccherini. het blijft
alles wel een beetje in dezelfde esthe
tische sfeer. Overigens- wordt het wel
tijd de bekende reeks concerti aan Per
golesi toegeschreven, niet meer zonder
reserve als werken van deze grote
opera-componist uit Napels (1710
1736) te vermelden. Het staat immers
wel vast, dat Pergolesi ze niet schreef:
de naam van Riciotti is later genoemd,
onlangs heeft men menen te moeten Con
cluderen. dat de veritalianiseerde Duit
ser Chelleri (1690—1757), die o.a. te
Würzburg en te Kassei werkzaam was,
de eigenlijke auteur moet zijn. Nu ver
andert een en ander niets aan dé onge
twijfeld hoge waai'de van deze levens
blijde rococo-muziek, en dat is het voor
naamste.
Na de pauze genoten we van een-
sinfoniëtta voor strijkers van Rous-
sel, een knap speelstuk van dynami
sche allure; en van Mozarts bekende
Musikalische Spass. Vooral dit laat
ste werkje werd werkelijk kostelijk
verklankt en uitgebeeld. Misschien
doch hij is zo oprecht dat men nau
welijks bezwaren kan koesteren.
Merkwaardig is wel, dat de „fouten",
die Mozart opzettelijk aan dit werk
toevoegde om de provinciale dorps
muzikanten van zijn tijd te hekelen,
ons thans voor een groot deel hele
maal niet meer zo gek in de oren
klinken, afgezien van de ontsporin
gen ir« het laatste deel natuurlijk.
Het lijkt soms eerder, alsof Mozart
voor de aardigheid een beetje ex
perimenteert met modernistische ef
fecten.
Het
dit
Film in Volkenkunde
Zondag om 3 uur wordt in heit Rijks
museum voor de Volkenkunde de film
..Australië" (Arnhemland" toegelicht door
Th. Brasser.
Puzzelpromincnten
1. C. S. de Jong^ 'Akeleilaan 31.
Oegstgeest; 2. F, C. Chaudron.
Mauritsstfaat 7, Leiden; 3. N. van
der Plas, Gladiolenstraat 50, Sas-
seniheim.
beide uit het divertimento-repertóire der
Weense klassieke peroide van Haydn
Mozart. We hadden graag nog meer
dit repertoire gehoord, want hierin voe-J
len de musici van Renato Ruotolo zich
kennelijk uitstekend thuis. Maar dat
willen we graag afwachten voor een vol
gende auditie, want die mag K. Oj ons
zeker niet onthouden!
Dr. J. van der Veen,
Jonge Kerk Lisse
over de biecht
LISSE Donderdagavond heeft de
vicaris van de Hervormde Gemeente
kandidaat Schilder, voor de Jonge Kerk
afd. Lisse een inleiding gehouden over
het onderwerp „Biecht en Absolutie".
Vicaris Schilder begon met de opmen
king, dat de biecht in de r.k. kerk ver
plicht is. Ten minste éénmaal per jaar
moet men biechten. Dc biecht wordt af
genomen door de priester. Daarbij wordt
niet alleen maar erkend dat men zondig
is, maar juist doodzonden en andere
dragingen in het leven moeten met
eerlijk berouw daarover aan de priester
worden bekend gemaakt die dan de
bieohteling een straf oplegt die bestaat
uit het doen van een door hem vast
stellen aantal gebeden. Het ware 1
rouw is voorwaarde voor de te schenken
absolutie.
Het sacrament van de biecht .kan ook
daar werken waar zelfs geen geloof aan
wezig is. De priester staat volgens r.k.
opvattingen tussen God en de zondaai
en het is alleen de priester die het rech!
heeft te vergeven. In zeer speciale geval
len geschiedt dit alleen door de bisschop]
of zelfs door de Paus.
De gedachte van de biecht wordt ech
ter niet alleen bij de rooms-katholieken
gevonden. Ook de reformator Calvij:
was voorstander van de biecht, maa
niet alleen tegenover de geestelijke,
óók tegenover elkaar rechtstreeks. Hel
biechten (opbiechten zeggen wij vaak)|
kan dé mens opluchting geven.
Hij citeerde prof. Roscam Abbing, Hi
in een van zyn geschriften met voorbecl-j
den uit zün pastorale leven kon spreken
over gevallen waarbij mensen zo ondef
door hen begane misdaden gebukt gin
gen en geen weg wisten om weer tol
vrede des harten tc komen, totdat hij met
deze mensen in aanraking kwam en met
liem gesproken kon worden. Zelfs was
een vrouw door benauwdheid zó ver ge
komen. dal zij zich van bet leven wilds
beroven. Dank zy de ontmoeting kwani
er een gesprek en deze vrouw ls gered:
en kreeg weer levensmoed omdat zij haar
zonde met diep berouw aan iemand kwUI
kon en ook mocht crvaTcn dat er voor
een berouwvol mens vergeving is bij
God.
De biecht kan heilzaam werken mill
deze op dc juiste wijze gebeurt. j
Agendanieuw» Lisse
LISSE Vanavond vieren de P TT
erS uit de gehele bollenstreek feest ii
het K.A.B.-gebouw aan de Schoolstraat
De eigen toneelgroep van de sport-
ontspanningsvereniging „De Bollen
streek" zal opvoeren het toneelstuk „Ka^
trina de hoogste prijs". Aanvang 8 uur
Het jeugdkoor „Klein Excelsior" zal
vanavond onder leiding van dirigent Th
Westerdaal de jaarlijkse uitvoering ge
ven in Rehoboth.
