TSJECHO-SLOWAKIJE
twee maal door westen in de steek gelaten
mocht vaak oogsten wat de kerk zaaide
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZONDAGSBLAD
Vrede van Munster
voor ons vrijheid
voor hen verdrukking
Tsjechoslowakije omvattvat het grootste, het Tsjechische gedeelte betreft, het gebied van
het oude koninkrijk Bohemen, dat in de Middeleeuwen een korte tijd zelfstandig geweest is
en zich in alle richtingen uitbreidde, maar dat daarna vele eeuwen lang tot het Duitse, later
het Oostenrijkse keizerrijk heeft behoord.
Wanneer wij dit land bereizen en ons over de situatie een oordeel willen vormen, zullen
wij er goed aan doen de tegenwoordige situatie niet al te direct met die bij ons thuis
te vergelijken, want dit land heeft een zó andere geschiedenis dan het onze, dat een te voor
barige vergelijking beslist tot verkeerde resultaten moet leiden.
Bohemen is het gebied, ivaar vijf eeuwen geleden de Hussitische reformatie plaats vond,
met haar verschrikkelijke afloop. Deze vormt nog altijd in grote mate de historische ach
tergrond, die men moet kennen om zich een juist begrip te vormen over het geestelijke en
politieke leven, over de mensen en de verhoudingen in het heden.
Be Hussitische reformatie be
gon meer dan 100 jaren eerder
aan de Lutherse in Duitsland.
Zij had verwantschap en vrij in
tensieve contacten met de Wicli-
fitische beweging in Engeland en
ook met de reeds oudere Wal
denzen; er waren ook elders in
Europa, niet het minst in de Ne
derlanden, geestverwante
Schrift en tot een eenvoudig
gelisch leven volgens de geboden
van Christus. De prediking in de
volkstaal trok grote scharen toe-
sterk
nationaal besef en er werkten
onder hen ook tendensen van so
ciale omwenteling tegen de feo
dale machten van de adel. Zo
als men weet werd Johannes Hus
in 1415 volgens besluit van het
Concilie van Konstanz op de
brandstapel gebracht; hierna
raakte het hele land in opstand
tegen de door zijn woordbreuk
mede verantwoordelijke keizer
Sigismund. De radiikaalste groep
onder de opstandige Tsjechen wa-
de Taborieten. die onder lei-
Hun enthousiasme, de verwach
ting van het duizendjarige rijk en
een soort radicaal-socialisme had
den veel gemeen met de latere
Wederdopers.
De meerderheid van de Hussie-
behoorde. was veel gematigder
en streefde naar een compromis
met de paus en de keizer. Deze
groep noemde zich de Utraquis-
ten (van het Latijnse sub utraque
onder beiderlei gestalte, een
aanduiding van hun wens inzake
de avondmaalsviering). In 1434
werden de radicale Taborieten
vernietigend geslagen en na nog
vele jaren van strijd kon men aan
het eind van de eeuw rekenen,
dat een grote meerderheid van
het volk Hussitisch was. Zij kre
gen een eigen Tsjechische bijbel
vertaling; hun kerkliederen en
religieuze geschriften werden ook
ver buiten hun land van beteke
nis.-
Nieuwe impulsen
In het midden van de eeuw ont
stond toen nog een andere groep,
de z.g. Broederuniteit. onder lei
ding van Peter Cheltsjitsky. De
ze wilde zich radicaal aan de berg
rede houden en had een afkeer van
de wereld en alle gewelddadig
heid. In 1457 ontstond haar eerste
Éemeente; in 1467 kregen zij een
erkelijke organisatie, die zich
ook verder in het land verbreid
de.
In de 16e eeuw kregen de bei
de groepen van Tsjechoslowaakse
protestanten, de Utraquisten en
de Broederuniteit sterke nieuwe
impulsen van de lutherse en cal
vinistische reformatie, zodat zij
aan het eind van de eeuw 85 a
SO pet. van de bevolking omvat
ten. Het zag er dus alles zeer
gunstig uit. temeer toen beide ker
ken zich in 1609 verenigden en
de roomse Duitse keizer Rudolf
aan de protestantse meerderheid
in Bohemen gelijkgerechtigdheid
met de rooms-kathoiieken verleen
de. Maar het getij keerde volko
men onverwachts. De contrarefor
matie en de Habsburgers spanden
samen en in het begin var. de 30-
jarige oorlog, die geheel Europa
in vuur en vlam zette, werd (in
1630) de protestantse keurvorst
Frederik van de Paltz, op wie de
Erotestanten hun hoop gevestigd
adden. verslagen.
Terstond kon in Bohemen de
contra-reformatie haar slag slaan.
Protestantse kerken werden in be
slag genomen; de protestantse la
gere adel werd door goederencon
fiscatie tot de bedelstaf gebracht,
de grote massa der bevolking met
de strengste en wreedste maat
regelen tot terugkeer m de room
se kerk gedwongen. Vele tiendui
zenden verlieten als ballingen hun
land. onder hen Jan Amos Co-
menius. de laatste bisschop van
de protestantse Kerk in Bohemen.
een man van grote betekenis als
theoloog en pedagoog, die ook in
zijn tijd al een voorstander was
van wat wij tegenwoordig oecu
menisch besef zouden noemen. Na
lange omzwervingen bracht hij
zijn laatste levensjaren in Amster
dam door. Hij ligt in Naarden
begraven.
In 1648 werd de ons welbeken
de vrede van Milnater gesloten,
die tegelijkertijd aan de SÓ-Jarlge
oorlog een einde maakte.
Hier is nu een punt, dat wij
nooit mogen vergeten: deze vre
de bezegelde voor ons land de
nationale en geestelijke vrijheid,
maar draelfde vrede en dezelf
de onderhandelaars maakten voor
Bohemen aan die vrijheden een
einde. De laatste resten van pro
testantisme werden nu spoedig
uitgeroeid; alleen in afgelegen
bergstreken, in Moravlë en Wa-
lachije, konden vrijheidslievende
protestanten zich in het verbor
gen enigermate handhaven.
Tolerantiepatent
Pas na 130 jaren, in 1781. gaf
de Oostenrijkse keizer Josef II
door het z.g. tolerantiepatent eni
ge vrijheid. De keizer erkende
alleen het lutherse en calvinis
tische protestantisme. Onder deze
naam mochten protestanten ge
meenten stichten en eenvoudige
kerken zonder torens of Mokken
ondanks ontstonden er. tot verba'
zing van de autoriteiten, binnen
enkele jaren een 70 gemeenten
met 85.000 zielen, voornamelijk
in de dorpen van het Walachijse
bergland.
Eerst honderd jaar later kre
gen de protestanten wat grotere
bewegingsvrijheid, maar werke
lijke gerechtigdheid kregen
zij pas in 1918. toen de Boheem
se en Slowaakse landen uit de
Oostenrijks-Hongaarse monarchie
werden losgemaakt en tot de
Tsjechoslowaakse republiek wer
den samengevoegd. Nu pas kon
den de protestanten zich weer
verenigen onder de naam. die
aan hun Hussitische oorsprong
herinnerde: Evangelische Kerk
van de Tsjechische Broederen.
Deze telt tegenwoordig onge
veer 325.000 zielen. Daarnaast ont
stond uit een los-van-Rome-bewe-
ging de Tsjechoslowaakse kerk, die
op een merkwaardige wijze een
rooms-katholieke liturgie met een
voor onze begrippen zeer vrijzin
nige theologie verbindt en een
800.000 zielen telt. Voorts zijn er
een aantal kleinere kerken, zoals
een orthodoxe en een Lutherse,
voornamelijk onder buitenlandse
invloed ontstaan. Zij werken sa
men in de in 1955 gestichte Oecu
menische Raad van Kerken in
Tsjechoslowakije. De meerderheid
van de bevolking, omstreeks 701
is nog steeds Rooms Katholiek;
tot geen kerk behoren ongeveer
181De communistische omwen
teling in 1948 heeft enerzijds de
religieuze vrijheden ingeperkt:
maar anderzijds bestaat er nu
geen bevoorrechte kerk meer.
bewustxljn en zijn nog altijd ge
lukkig met hun nationale onaf
hankelijkheid, na zoveel eeuwen
voor het eerst verworven. Zij zijn
ook trots op hun geliefde Praag,
het gouden Praag, de stad met
honderd torens, en op zoveel an
dere oude en beroemde steden.
Maar wanneer ik met mijn Tsje
chische vriend langs de barokke
St. Nlkolauskerk in Praag loop of
de laat-gotische-barokke kerk van
de Heilige Barbars in de oude
zilverstad Kutna Hora bezoek, dan
is het geen wonder als hij mij
zegt: ik kan die kerken die hier
door de Jesuïten gebouwd zijn
eigenlijk niet uitstaan.
tolerantiekerk in Hruba Lhota, die
er van buiten meer als een boer
derij uitziet en waarvan het in
terieur eenvoudig beschilderd
houtwerk is in landelijke stijl. We
bezochten in Kunwald het enkele
jaren geleden gerestaureerde huis
je, waar in 1457 de Broederuni
teit van Peter Cheltsjitsky ge
sticht is en stonden voor de spar,
die bij Rychnov tien jaren later
geplant werd ter herinnering aan
de benoeming van haar eerste
bisschoppen. We zagen de eerste
druk van de Kralitzer bijbel, „on
ze grootste schat", zei ds. Novot-
ny: de eerste vertaling uit de
grondtekst, die evenals onze sta
tenvertaling zo enorm veel bete
kend heeft voor het geestelijk le
ven der gemeente en voor de ont
wikkeling van de eigen volkstaal.
We staan voor het Jan Husge-
Hus placht te preken,
in 1953 uit spaarzame resten ge
restaureerd; we bladeren in het
gedenkboek aan Jan Amos Co-
menius, in 1958 uitgegeven. De
Marxisten maken uit nationaal be
sef ijverig studie van Johannes
Hus en van Comenius; nieuwe edi
ties van hun werken worden voor
bereid, daaronder ook hun theo
logische werken en geestelijke lie
deren, want men weet wel dat
hun nationale en sociale beteke
nis niet te scheiden is van hun
theologische denken, hoever men
daar overigens ook van af staat.
Pijnlijke vragen
Als je tiit het Westen komt,
dringen zich allerlei vragen aan
je op- Hoe staat het nu met de
vrijheid bij jullie? Dat is wel het
eerste dat men vragen wil. Er
is toch zoveel gebeurd na 1948
dat ons verontrust. Hebben onze
vaderen niet eenmaal tachtig
jaar voor de vrijheid gevochten
en ligt de bevrijdingsoorlog te
gen het nationaal-socialistische
Duitsland ons niet nog vers in
het geheugen? Een Tsjech ant
woordt mij: vraag je mij naar
onze nationale zelfstandigheid,
naar de mogelijkheid een eigen
nationale politiek te voeren tus
sen de grote volkeren? In 1938
hadden wij een eigen nationale
politiek willen voeren, wij had
den ons willen verzetten tegen
de eisen van Hitier, maar het
Westen heeft ons door het ak
koord van München daarin ver
hinderd. We hebben ons door het
Westen verlaten en verraden ge
voeld toen Hitier eerst de ver
sterkte randgebieden en na een
half jaar ons heleland bezette
en op alle manieren ons tot een
tweede-rangs volk degradeerde.
We werden van de Duitsers be
vrijd door de Russen en dat zijn
De Tsjechische kerk heeft
een geschiedenis die met
bloed beschreven is. Plotse
ling is deze kerk echter inter
nationaal van belang gewor
den. In Praag is immers de
zogenaamde Praagse vredes
conferentiebeweging gebo
ren. Juist deze kerk die uit
ervaring weet wat verdruk
king betekent, heeft zich op
geworpen als een spreekbuis
voor het verlangen naar een
werkelijke vrede.
Het was vooral de Leidse
hoogleraarprof. dr. A. J.
Rasker, die contact heeft ge
had met deze kerk en dit
land. Sedert de oorlog heeft
hij Praag een achttal malen
bezocht. Hij is lid van het
hoofdbestuur van de Praagse
Vredesbeweging en sinds kort
zelfs een van de vice-voorzit-
ters.
In dit artikel geeft hij een
overzicht van de geschiedenis
van deze kerk en dit volk, om
te komen tal een beter begrip
voor de situatie waarin de
Tsjechische christenen leven.
Volgende week publiceren we
een tweede artikel van zijn
hand waarin hij een overzicht
geeft van de huidige situatie.
tenslotte toch met ons nauw ver
wante Slaven. We hebben inder
daad oude culturele bindingen
met het Westen en die willen we
graag weer vruchtbaar maken,
maar dat dit nu niet meer zo ge
makkelijk gaat als voor dertig en
veertig jaren moet je echt niet
aan ons verw'jten.
En vraag je naar onze kerkelij
ke en geestelijke vrijheid? Stel je
mij een beetje triomfantelijk voor
ogen. dat jullie een Hervormde
Kerk en een synode hebben die
openlijk tegen de politiek van jul
lie regering kan protesteren, of
het nu over Nieuw-Guinea of over
de kernwapenen gaat? Inderdaad,
jullie hebt je driehonderd jaar in
calvinistische vrijheden kunnen
verheugen en je in het politieke
spreken der kerk kunnen oefenen.
Maar vergeet je niet, dat die
driehonderd jaar met de vrede
van Milnster begonnen, dezelfde
vrede die voor ons Tsjechen een
erbarmingsloze uitroeiing van het
protestantisme betekende; dat on
ze voorouders zover zij trouw
durfden blijven dat als onderdui
kers moesten doen. honderd en
dertig jaren lang, en dat ze toen
als bijzondere gratie nog niets
meer kregen dan een zeer be
perkte tolerantie, te vergelijken
met de tegenwoordige retiratie
van het protestantisme in Spanje.
Pas in 1918 kregen we volledige
gelijkgerechtigdheid en die heb
ben we ook na 1948 behouden. On
ze vrijheden zijn nu weliswaar be
perkter dan in 1918. maar onze
vaderen hebben onder de contra
reformatie heel wat ergere din
gen meegemaakt. Overigens, onze
socialistische regering heeft een
zekere sympathie voor onze gees
telijke voorvaderen, zoals Hus en
Comenius, en dat geeft altijd nog
weer aanknopingsmogelijkheid
voor een gesprek. Zo zegt onze
Tsjechische vriend als antwoord
op onze vraag.
Hiermee Is het gesprek natuur
lijk nog niet afgelopen. Maar wat
men wel spoedig afleert is: altijd
onze westerse, Nederlandse vrij
heden als norm en voorbeeld te
stellen en die een beetje triom
fantelijk onze gesprekspartner
voor te houden.
Tact nodig
Kijk. we komen daar in een
land. dat een heel andere geschie
denis heeft dan het onze: de jaar
tallen 1648 en 1938, waarin het
oude Bohemen twee keer door
het Westen verraden is. moesten
we niet vergeten. Sedert 1948 is
er een nieuw element in de ont
wikkeling bijgekomen en we zijn
nu zo ver, dat we in Oost en West
elkaar door opvoeding en propa
ganda in levensvorm en denkwij
zen. zelfs in woordgebruik vreemd
zijn geworden. Ook het wederzijds
begrip tussen christenen uit beide
landen wordt hierdoor bemoei
lijkt. Wij zijn in dat vreemde
land, men heeft ons een visum
willen geven en een zeker wan
trouwen. dat er onvermijdelijk is.
opzij willen zetten. Men schenkt
ons vertrouwen, dat wij ons tact
vol zullen gedragen.
Tact betekent in dit geval, dat
we eerst zullen proberen het le
ven daarginds een beetje mee te
leven, de hele atmosfeer niet van
buiten af, maar van binnen uit
aan te voelen, dat we vooreerst
veel willen luisteren en weinig
praten, dat we over het gehoorde
en geziene veel nadenken en wei
nig naar huis schrijven; dat we
ook b.v. niet triomfantelijk zeg
gen: zie je wel, het is er veel be
roerder dan bij ons. maar beden
ken, hoeveel dit land door de oor
log geleden heeft en hoe de op
bouw eigenlijk eerst sedert 1956
heeft kunnen beginnen op een ni
veau, dat niet beter lag dan het
onze tien jaar tevoren.
Het is b.v. heel gemakkelijk
aan te tonen, dat schoenen en
wollen Meren in Tsjechoslowakije
duur zijn, dat verse groenten en
vruchten er bij tijden moeilijk te
krijgen zijn en dat er soms
schaarste aan vlees is. Maar men
moet dan ook billijk zijn en er bij
zeggen, dat de huishuur veel la
ger is dan bij ons, dat de medi
sche verzorging en het onderwijs,
die op een goed peil staan, geheel
kosteloos zijn. Ik heb een paar
jaar geleden eens met een Tsjech
samen uitgerekend, hoe de levens
standaard in vergelijkbare beroe
pen was, wanneer men naar bes
te weten alle factoren mee in re
kening bracht, en wij kwamen
toen op een gemiddelde levens
standaard voor Tsjechoslowakije
die ongeveer 80 pet. van onze
Nederlandse uitmaakte. Als men
daarbij echter bedenkt, dat de
grote meerderheid van de ge
trouwde vrouwen buitenshuis
werkt en een eigen inkomen ver
dient. dan kan het gezinsinkomen
vrij wat hoger zijn dan bij ons.
Verder moeten we het maat
schappelijk ideaal dat men daar
heeft goed proberen te begrijpen
en niet alleen de nadelen, maar
ook de voordelen, vergeleken met
ons ideaal. proberen te- zien.
Daarvoor is meer zelfbeheersing
nodig dan we dikwijls geneigd
zijn op te brengen.
Het is gemakkelijker en verlei
delijker erg flink te doen en daar
in dat vreemde land een beetje
koude oorlog te spelen; erg nobel
is het niet. omdat je als gast ta
melijk onkwetsbaar bent. Erg hu
maan is het ook niet. Zouden we
die mensen niet meer respecteren
als we niet probeerden hen te ra
ken op punten, waar zij stellig
kwetsbaar zijn?
Een beetje zelfkritiek is ook bij
ons gewenst. Er is wel reden om
ook eens te luisteren naar de kri
tische vragen, die zij aan ons stel
len. Er is ook wel eens reden om
door de propaganda heen het
waarheidselement in het commu
nisme aan te hofen. Zou dat
waarheidselement misschien ook
kunnen bestaan in het feit. dat het
nog betrekkelijk jonge communis
me een antwoord is op gebreken
e'n misstanden in een vele eeuwen
oudere christelijke cultuur; dat
wij geen recht hebben over zijn
hardheden te oordelen als we niet
eerst oordelen over de hardheden
Predikanten en enkele kerkeraads-
leden met hun dames voor de kerk
van Nasle (Praag).
waarop het een reactie is ge
weest; dat wij ons over zijn theo
retisch atheïsme niet mogen be
klagen als we de practische god
deloosheid in onze eigen wereld
niet inzien en bekennen.
Het is opmerkelijk hoe gast
vrij en hartelijk men als bezoe
ker uit het Westen in commu
nistisch geregeerde landen dik
wijls ontvangen wordt; men
verheugt zich over deze contac
ten, men verlangt naar alles
wat als een soort vooroefening
in de zozeer begeerde vreedza
me coëxistentie beschouwd kan
worden. Het is vanzelfsprekend
dat wij dan proberen deze gast
vrijheid als een goede gast te
aanvaarden.
Vijf en dertig jaar evangelist
(Van onze kerkredactie)
„Ik weet eigenlijk niet goed
waar ik u moet plaatsen", «ei
onlangs een wat kerkelijk den
kende bezoeker tegen hem: „U
bent geen pinksterman, geen
gebedsgenezer, geen adventist,
geen.
Er volgden nog een paar eti
ketten waaraan ons godsdien
stig leven zo rijk is. Jan Kits,
de directeur van het conferen
tieoord het „Brandpunt", glim
lachte. „Ik ben lid van de
Broedergemeente in Zeist", was
het antwoord, maar zijn bezoe
ker vond het eigenlijk geen ant
woord. Het bewijst in ieder ge
val de bijzondere plaats die
Jan Kits nu reeds 35 jaar in het
Nederlandse kerkelijk leven in
neemt. In zijn werk is hij nim
mer met een bepaalde kerk of
gemeenschap verbonden ge
weest. Maar ook heeft hij in al
die jaren geen eigen kerk of ge
meenschap gesticht. Mensen
komen op zijn Brandpunt in
Doorn voor een conferentie,
voor een vakantie of een jeugd
kamp; zij luisteren er naar het
evangelie dat hij en zijn mede
werkers brengen en dan gaan
zij weer naar huis, naar hun
eigen kerk terug.
Het begon allemaal 35 jaar ge
leden. Jan was toen nog jong.
enthousiast en een brandend ge
loof dwong hem op zijn manier
er van te getuigen. Hij hield er
van om op de hoek van een
straat in Arnhem, waar hij woon
de. te vertellen van zijn Heer en
Heiland, die zoveel voor hem be
tekende. En toen kwam ineens
die vraag uit Engeland of hij zijn
kantoorbaan er aan wilde geven
en in Nederland wilde gaan wer
ken voor de Open Air Mission,
een interkerkelijke Engelse or
ganisatie die het evangelie vooral
m openluchtbijeenkomsten wilde
uitdragen.
Van opanluebtpradikar
lot vormingslaidar
Daar zat een merkwaardige
geschiedenis achter., In, de vori
ge eeuw had een van de men
sen van deze organisatie in Ne
derland de plaat gezien' van „de
brede en de smalle weg". Hij
had het recht gekregen de plaat
tn Engeland te drukken en te
verspreiden en deze plaat zette
honderden zo niet duizenden aan
het denken. En steeds weer zei
den de bestuursleden: Eigenlijk
moesten we iets terugdoen voor
Nederland, om onze dankbaar
heid te tonen voor wat die plaat
voor ons betekent. En eindelijk
kwam daar het voorstel: Laten
we ook in Nederland het open-
luchtwerk stimuleren. Zo kwam
men bij Jan Kits, die zijn kan
toorbaan opgaf en op 1 novem
ber 1928 in opdracht van de En
gelse Open Air Mission in de
openlucht ging evangeliseren.
Katendrecht
Hij begon in het Rotterdamse
Katendrecht. Het opmerkelijke is
dat hij de volgende week terug
zal keren naar deze havenwijk
om voorlopig eenmaal in de
maand, maar in de toekomst
misschien om de veertien dagen
evangelisatiesamenkomsten te be
leggen. Op hoeken van straten en
in Meine. vaak benauwde zaal
tjes verkondigde hij daar inder
tijd het evangelie aan" wie het
maar horen wilde. En altijd weer
klonk in zijn prediking die vraag:
..Wilt u ook niet uw hart aan de
Heer geven?"
Gemakkelijk was het niet. Nau
welijks was hij aan het werk of
het Engelse pond zakte en daar
mee verminderde zijn inkomen,
zodat hij niet eens in staat was
de huur van zijn huis te betalen.
Enkele maanden huisde hij maar
met zijn jonge vrouw in de gro
te auto die zij voor hun open-
luchtwerk gebruikten.
Toen kwam plotseling die vraag
van zijn zwager, de hervormde
predikant van Oudehaske, da. H.
J. Labberté. Deze was een evan
gelisatiewerk begonnen In Fries
land In de classis Heerenveen
dat bijzonder gezegend werd. HIJ
stierf echter heel, jong en op zijn
sterfbed vroeg hij Jan Klta het
werk te helpen voortzetten.
Het gevolg was dat deze van
zijn Engelse organisatie vergun
ning kreeg zijn arbeidsveld naar
het noorden te verleggen. Dat
was in de jaren van de grote
crisis. Friesland was open voor
het evangelie. In Leeuwarden
werden door Johannes de Heer
conferenties georganiseerd die
duizenden trokken. Het thema
ook zijn eigen
werk ging door. niet alleen meer
in de open lucht, maar ook in
een tent. die hij mét hulp van
vrienden had kunnen kopen.
De oorlog maakte aan dit werk
grotendeels een einde. Engeland
kon geen geld meer zenden, maar
vrienden, die dit alles hadden
zien aankomen vormden de stich
ting Morgenster en hielpen de
heer Kits en zijn vrouw door de
oorlog heen. Zo kon hij zijn werk
blijven doen, dat toen vooral be
stond uit het houden van studie-
karripen voor jongeren onder de
leus „Jong Nederland voor Chris-
Brandpunt
En na de oorlog kon hij plot
seling dat grote kasteelachtige
gebouw in de bossen net buiten
Doorn huren. Hij noemde het
,JIet Brandpunten begon er
conferenties te beleggen en toen
hij besefte dat velen een vakan
tie zochten in een christelijke
omgeving begon hij pensiongas
ten aan te trekken. Maar het
doel was hetzelfde gebleven, zo-
Moskou strijdt weer tegen de kerk - Anti-religieuze
campagne met ernstige achtergrond
DRIE bUzonder grote flessen
met het opschrift „Wodka"
en daar boven een uivormige
toren met kruis, die de achter
grond vormen van een dronk
aard en een in gebed verzon
ken priester, die een glas tus
sen de gevouwen handen houdt:
dat Is het „Gebed om de kelk".
Deze karikatuur verscheen on
langs ln het Russische tijd
schrift Krokodil met als onder
schrift. dat alle christelijke
feesten alleen maar een voor
wendsel zijn om niet te wer
ken en „tot ln het stompzinni
ge te zuipen". Deze tekening
vormde geen uitzondering. In
hetzelfde nummer van het Mos-
kouse blad waren vyf andere
karikaturen met eenzelfde
weerzinwekkende inhoud te
vinden. Dit ls echter niet alleen
in dit tijdschrift het geval.
Bedriegelijk
Gedurende de laatste maan
den speelt de strijd tegen de
kerk weer een belangrijke rol
in de communistische propa
ganda. Het feit dat de beide
opperherders van de Orthodoxe
kerk van Rusland, patriarch
Alexis en de metropoliet, re
gelmatig voor officiële ont
vangsten in het Kremlin uitge
nodigd worden en dan samen
naast een glimlachende minis
ter-president Chroesjtsjef ver
schijnen, diet hieraan niets af.
Dat is slechts de facade, waar
achter een verbitterde strijd
geleverd wordt. De „coëxisten
tie" tussen staat en kerk in de
Sowj et-Unie is daarom bedrie
gelijk.
men wordt en de hele felheid
van de wet tegen de ..broed
plaatsen van de rechtsver
krachting" aan te wenden en
als sluitstuk processen tegen
vertegenwoordigers van de
kerk. waarbij reeds hoge vrij
heidsstraffen geveld werden.
Volgens deze procedure wor
den politieke tegenstanders
door de Sowjets uitgeschakeld
op deze wijze moeten thans
de
de
Opruimen
Zoals alles wat de Sowjet-
russische agitators onderne
men, is ook de hernieuwde
campagne van Moskou tegen
de kerk zorgvuldig voorbereid
en volgens de praktijk van een
ervaring van tientallen jaren
op touw gezet. Alles hangt
nauwkeurig berekend met el
kaar tezamen: de publicaties,
waarin woest tegen de kerk
van leer getrokken werd;
..Brieven van lezers", waarin
geëist wordt dat de „agressie
ve popen aan banden gelegd
worden", de kerken en gebeds
huizen eesloten worden, gelo
vige ouders het recht om hun
kinderen op te voeden ontno-
kerk opgeruimd worden.
Groot succes
De achtergrond van de nieu
we anti-religieuse campagne
in de Sowjet-Unie is de om
standigheid dat de Orthodoxe
kerk en de andere christelijke
gemeenschappen in de Sowjet-
unie zich de laatste tijd bijzon
der hebben ingespannen om de
mensen van Rusland van het
atheïsme af te brengen. Hier
mee hadden zij succes, groot
succes zelfs. Dit wordt door de
communistische propaganda
zelf toegegeven wanneer zij bij
voorbeeld zegt dat het „helaas
niet verzwegen kan worden"
dat kerk en sectes permanent
aan invloed winnen. Volgens de
communisten komt het tegen
woordig weer voor dat jonge
mensen zich kerkelijk laten
trouwen en hun kinderen la
ten dopen. In talrijke plaatsen
is het al zo ver gekomen dat
de door de partij ingerichte
bibliotheken, clubgebouwen en
„Rode Hoeken" door de bevol
king gemeden worden, terwijl
de diensten in de kerken goed
bezocht worden.
Ongelooflijk
Een groep Russische functio
narissen gaat als volgt in de
„Prawda" te keer: „Voor de
oorlog bestond er in het cen
trum van Odessa geen enkele
kerk en geen enkel gebedshuis.
In de vroegere kerkgebouwen
waren musea, gymnastiekzalen
en clubruimen gehuisvest. Tij
dens de Duitse bezetting wer
den de kerken en kapellen
weer vrijgemaakt voor gods
dienstige doeleinde. Deze toe
stand is tot op de dag van van
daag niet veranderd. In Odessa
zetelt een actief centrum van
religieuse propaganda. Zelfs de
voormalige kinderkliniek op
het Plein van de Januari-op-
stand heeft de kerk onder haar
hoede genomen. Het is onge-
Verwijto.
Deze klachten gaan gepaard
met drastische verwijten tegen
de partijfunctionarissen in
eigen gelederen, die „te weinig
tegen de kerk strijden".
Dit wordt duidelijk gemaakt
met een karricatuur, waarop
een Sowjetrussische functio
naris te zien is, die met een
actetas vol manuscripten van
redevoeringen in de hand door
twee engelen gedragen wordt.
..Waarom heffen jullie mij om
hoog naar de hemel?", vraagt
de functionaris en het ant
woordt luidt: „Voor het houden
van slechte atheïstische rede
voeringen!" Te flauw, te ver
velend. te verdraagzaam en te
onverschillig en zonder dyna
miek. dat zijn de verwijten die
de functionarissen door de
Moskouse propagandisten aan
gewreven worden. Zij krijgen
zelfs te horen, dat zij mogelijk
zelf „in de netten van de gods
dienst" gevangen zijn!
Grote aanval
De campagne, die in de
Sowjet-Unie sedert enige tijd
dag in, dag uit tegen de kerk
en zijn vertegenwoordigers ge
voerd wordt, is niet een van de
regelmatig terugkerende anti-
religieuse acties. Zonder enige
twijfel is dit de grootste aan
val op dit gebied sedert de
Tweede Wereldoorlog en dit
maal is de campagne op
bijzonder grootscheepse wijze
van start gegaan. De toon van
de berichten in de dagbladen
en van de ideologisch-theoreti-
sche onderzoekingen in de
voornaamste organen van de
partijpers is meer dan offen
sief. Men dreigt en gebruikt
termen, die men alle in de
doelbewuste campaignes van
Uitgekreten
Dit is het geval met het ver
wijt tegen de geestelijken en
sectariërs dat zij de zielen van
jonge mensen besmeuren en
verkrachten en ook met de be
weringen. die praktisch in de
toon van show-processen ge
spuid worden, dat de priesters
vooroordelen, onwetendheid en
duisternis verbreiden en dat zij
tegenstanders van elke voor
uitgang zijn. Voorts heet het
dat zij arbeiders oproepen zich
van deelname aan het openbare
leven in de Sowjet-Unie te
onthouden, hen tot ledigheid
en dronkenschap verleiden.en
dat zij parasieten en bedriegers
zijn, die zich onrechtmatig aan
hun religieuse slachtoffers ver
rijken. Tenslotte worden de
priesters uitgekreten voor mis
dadigers. die zich onder een
masker van vroomheid vijandig
tegenover de staat gedragen
Bedoeling
Er zijn talrijke aanwijzingen
voor deze taal en de omvang
van de campagne in het gehele
gebied van de Sowjet-Unie dat
hieraan een bepaalde bedoeling
ten grondslag ligt. De huidige
aanval onderscheidt zich nau
welijks van de wijze, waarop
het vorige jaar de propaganda
campagne tegen „uitknijpers,
egoïsten en corrupten in de
Sowjet-Unie" ontketend werd.
Ook deze was zorgvuldig ge-
ensceneerd, want hierop volg
den na enige maanden tijdens
dit voorjaar verordeningen van
de Opperste Sowjet betreffende
uitgebreide volmachten voor
de militie en een aanzienlijk
ruimere toepassing van de
doodstraf
Kerken dicht?
Het is mogelijk dat derge
lijke harde maatregelen ook
tegen de Orthodoxe kerk en de
christelijke gemeenschappen
genomen zullen worden. De
„stem van het volk" in de
vorm van „brieven van lezers"
stelt eisen, die onmiskenbaar
de hand verraden van de voor
de kerkvervolging verantwoor
delijke instanties in Moskou.
De sluiting van kerken en
harde maatregelen tegen de
geestelijken zijn kennelijk de
pijlen, die Moskou weer tegen
de kerk wil afschieten om het
atheïsme in de Sowjet-Unie
niet het onderspit te laten
de hoogte zijn wanneer het
Oosten binnenkort luidkeels
en met gespeelde verontwaar
diging zal verkondigen dat
tegen de mannen van de kerk
als „staatsvijanden" met dc
gehele „gestrengheid van de
wet" ln gegaan dient te wor
den. Het Westen zal zich dan
ook de woorden herinneren
van de Aartsbisschop van Can
terbury, die dezer dagen na
een bezoek aas Moskou rel dat
de Russische regering er niet
in geslaagd is het religieuse
geloof van het Russische volk
te verstikken.
als vroeger in de openlucht en
later in de tent, verkondigde hij
ook nu dat Christus heel per
soonlijk de leiding over ons le
ven wil overnemen.
Er kwamen jongeren tot ge
loof, ouderen tot de blijdschap
van het geloof. Zelfs ouderlingen
kwamen, als Abraham Kuyper
door het getuigenis van Pietje
Baltus, tot-die wonderlijke ze
kerheid dat Christus ook voor hen
gestorven was. Kits heeft ze niet
opgevangen in een eigen gemeen
schap. Hij heeft ze teruggestuurd
naar hun eigen kerk. Hij weet
uit ervaring dat zij daar thuis
horen. Hij heeft ontdekt dat als
zij in hun geloofsenthousiasme de
kerk om haar fouten gingen ver
oordelen en de rug toekeerden,
zij meestal het geloof verloren, of
bij de een of andere extreme
sekte terecht kwamen.
Maar Kits heeft wel het ge
voel dat hij een eigen taak heeft.
Hij brengt geen nieuwe bood
schap met een bepaald accent
daarom juist is hij zo moeilijk
onder een etiketje t« vangen.
Maar hij wijst de mensen met
wie hij in aanraking komt op de
noodzaak om zich heel bewust,
persoonlijk over te geven aan
Christus. Velen van buiten de
kerk vonden zo het geloof, maar
ook velen Van binnen de kerk
kwamen tot overtuiging dat zij
wel trouw waren in hun kerk
gang, maar toch echt nimmer
die innerlijke zekerheid hadden
gehad dat zij deel hadden aan de
verlossing van Christus.
En vanuit zijn eigen ervaring
zegt hij: De predikanten zouden
vaker tijdens de kerkdienst de
mensen er op moeten wijzen dat
zij na afloop van de preek bij
hen kunnen komen om hun hart
uit te storten. Zij zouden dan
persoonlijk met deze mensen
moeten neerknielen. Te vaak wor
den de mensen in de kerk als
..gemeente Gods" aangesproken,
terwijl velen juist die innerlijke
zekerheid missen dat zij er bij
behoren. Nu, na 35 jaar. beseft
Kits dat hij in vele gevallen al
leen maar de oogst heeft mogen
binnenhalen van wat de kerk
heeft gezaaid, bewaterd en ver-
Natuurlijk konden we het niet
laten om hem te vragen wat er
op het evangelisatie-erf in de
laatste tientallen jaren is veran
derd. De tijd is nu anders dan
ln 1928, voor dc laatste wereld
oorlog en voor de crisis. Kits
knikt. Ik geloof, zegt hij, dat op
het moment dc tijd voor massa
samenkomsten voorbij ls. Het le
ven vraagt zoveel dat er vaak
geen tijd is voor allerlei bijzonde
re diensten. Daarom moet nu
vooral de nadruk liggen op het
persoonlijk getuigenis van de
mensen. Het evangelie moet
meer en meer van mond tot
mond gaan.
Vorming
Daarom stichtte hij indertijd
het Nederlands Bijbelinstituut dat
deze week zijn derde lustrum
viert. En toen hij zag dat niet
iedere jongen of meisje drie jaar
van zijn leven kan geven voor
een dergelijke opleiding, organi
seerde hij op zijn conferentieoord,
maar ook In Goes cn Zwolle een
soort van avond-bijbelcursus om
jonge mensen te helpen voor
Christus te leven en te spreken.
De belangstelling voor deze cur
sussen is zo groot dat besloten
werd binnenkort ook in Rotter
dam te beginnen. Zo werd hij
van openlüchtprediker vormings
leider.
Zaterdag 2 en zondag 3 no
vember komen mensen van
heinde en ver naar Doorn. Zij
komen voor een conferentie. Zij
komen echter vooral om te la
ten blijken dat zij de directeur
van het Brandpunt en zijn
vrouw niet vergeten zijn. Zij ko
men om zo hun dankbaarheid
te tonen voor wat zij door zijn
prediking ontvangen hebben.
