F IR Al 01963
BEELD-
GËLÜID'
uit merkwaardige noviteiten
GROOTBEELD-TELEVISIE
beelden-
geluiden
FM-Hifi-Stereo
KLANKBEELD van NU
WOENSDAG 11 SEPTEMBER 1963
3tC
18 B
ior h
J)E spanning by de jonge Guigliemo Marconi in 1896 kunnen we nü nog proeven
Een jonge man, zoon van welgestelde ouders, pas afgestudeerd ingenieur, ex
perimenteert op het vaderlijk landgoed bij de Italiaanse stad Bologna met antennes.
Op de Technische Hogeschool is hij vertrouwd geraakt met namen als Faraday en
Galvani. Hjj heeft de theoretische arbeidvan Maxwell in zich opgenomen. Hy is gefas
cineerd blyven steken by de laboratoriumproeven van Heinrich Hertz.
De pioniers van zestig, zeventig jaar geleden wisten het: uit de radio-telegrafie
zou de radio-telefonie moeten groeien. Maar wie in 1916, toen de Amerikaan Lee de
Forest op het geniale idee van de triode kwam, draadloze telefonie of radio-telefonie
zei, bracht in feite het allerhoogste woord: televisie, naar voren. Alleen zou het ja
ren en jaren duren, voordat het eerste tv-net gespannen werd. Om de wereld via het
beeld in plaats van het geluid in de huiskamer te brengen, moest een gevecht wor
den geleverd van het menselyk vernuft tegen natuurgrootheden, zo onvermurwbaar
als tyd en massa nog altyd zijn.
De tv-pioniers riepen de hulp in van het massaloze elektron, dat zich als 't moet
- met de snelheid van het licht beweegt, en daarom, voor het menselyk begrip al
thans, geen tijd voor zyn verplaatsing nodig heeft.
Van het zelfde elektron, zo is wel gebleken, weten we op dit moment nog weinig af.
Maar de potenties van de televisie worden groot geacht. In wezen zyn ze onmeet
baar De kleurentelevisie is technisch ryp. Er is stereo-radio; er komt stereo-tv. Het
elektron doet voor de mensheid wonderen op de terrei
nen van radar, ruimtevaart-communicatie, radio-astro-
nomie enzovoorts.
Per seconde werden de frekwenties der elektro-mag-
netische trillingen steeds talryker. De golflengten aan
de andere kant steeds kleiner. In 1925 werd de kleinste
golf in dekameters gemeten. Tien jaar later in meters;
daarna in decimeters. Nu gebruikt de televisie-straal
zender al centimetergolven en de radar millimetergol-
ven. Is deze snelle ontwikkeling nu tot stilstand ge-
r bracht
Nee. De zogenaamde laser-techniek opereert met
lichtstralen als dragers van boodschappen in modulatie-
vorm. Draaggolftelefonie doet het koper van de telefoon
kabels als het ware verdampen. Duizenden gesprekken
over één onzichtbare, ontastbare straal worden er mee
pleidij door het niets gevoerd.
op e| Al deze gesprekken behouden hun eigen identiteit,
ede b. Zelfs de individueelste nuances in de stem van de indivi
duele spreker bljjven bewaard!
Firato 1963, dat van 13 t/m 22 september a.s. in het
Amsterdamse RAI-gebouw gehouden wordt, laat deze
technische wonderen in klank en beeld zien. Bijna
gaaii honderdvijftig standhouders benutten een oppervlakte
Peivan 32.000 vierkante meter om de Nederlandse mens
nóg meer radio- en televisie-minded te maken. Er is een
tv-studio van liefst 5.000 vierkante meter de grootste,
N ooit in het goede vaderland gebouwd. Er is een afdeling,
I die „Het Elektron" wordt genoemd, en één, die „Presen
tatie Bedrtjfselektronica" heet. Alles, maar dan ook
alles wat beelden en geluiden voortbrengt, of wat daar-
aan ten grondslag ligt, is op boeiende en aanschouwe-
ljjke wijze opgesteld.
Nederland telt bflna 1,5 miljoen televisie-toestellen.
Nederland bezit enkele miljoenen radio's, de kleine
„transistors" meegeteld.
Nederland heeft honderdduizenden bandrecorders, per
Leidei hoofd van de bevolking zelfs meer dan in de Verenigde
Staten.
Nederland de tentoonstellingscommissie twijfelt er
niet aan zal op deze grootste Firato aller tyden niet
Ocgstfachterblijven.
I iafel-televisie-toeslel
>TE
rJX)EN omstreeks veertig jaar
geleden de klankomroep
vaste voet gekregen had in de
landen rond de Noordzee
een ontwikkeling, waarbij Ne-
I derland in het voorste gelid
stond duurde het niet lang
meer, of ook in andere landen
I begon men zich rekenschap te
geven van de in dit nieuwe
I communicatiemedium slui-
merende mogelijkheden. Om-
I roeporganisaties schoten als
I paddestoelen uit de grond. Zo-
Isvel in als buiten Europa kwam
het tot een onstuimige ver-
Imenigvuldiging van het aan
tal omroepstations.
I Hadden de eerste zerydens het rijk
alleen, gaandeweg ontstond er zo'n
gedrang in de ether dat de voor de
I omroep bestemde frekwentiebaraden
midden en lange golf) volledig be
zet raakten. Nieuwelingen bleef dan
ook niet veel anders over dan zich
Ier met „geweld" /tussen te dringen.
Gevolg: luisteraars kregen twee of
meer uitzendingen door elkaar te
I horen
De PTT-autoritei ten, die overal ter
werelid met de bevoogding van de
I radiotransmissie zijn belast, konden
ten laatste niet anders doen dan de
zogenaamde bandbreedte tot 9 kHz
te beperken. De draaggolf-ruimte
Ivoor spraak en muziek versmalde
zidh hierdoor zodanig dat de radio-
weergave eigenlijk een karikatuur
Iwerd van het studioklankbeeld en
dus van het echte, werkelijke toon-
gamma.
Ommekeer
mekeer kwaï
geleden (het eerste i
I de Verenigde Sta-
1 ten) de Ftrekwen-
Itie) M(odulatie)
zenders in de lucht
kwamen. Geduren-
Ide de oorlog had
den de radio-in
genieurs de ultra
Ihoge frekwenties
leren beheersen
dar e.d. en daarmee een geheel
I nieuw golflengtengebied geopend.
I Hierin was ruimte te over voor tal
Ivan nieuwe omroepstations en bo
vendien zoveel ruimte voor elke zen
der afzonderlijk dat het weer mo-
I gelijk werd op volle bandbreedte te
gaan werken.
Verdwenen
IFrekwentle-modulatie, aangevuld
met de vorderingen, die Intussen
zijn gemaakt om geluldsvervorming
I drastisch te minimaliseren, heeft de
slang uit het radioparadüs gejaagd
en de deuren opengezet voor muziek,
Idie als in de studio klinkt. De groc-
stemmen en de surrogaatmuzlek zyn
voorgoed verdwenen.
IDe onbevredigende toestand op ra-
diogebied ls reeds voor de oorlog
I aanleiding geweest dat een aanbal
technici en semi-tedhnici zich als
experimenterende amateurs zijn gaan
bezinnen op mogelijkheden om zich
beweging, of wel een internationaal
I streven naar een algehele vervor-
mingsvrije geluidsweergave, die de
volledige toonschaal moest omvat-
I'ten. Wait voor deze mensen aanvan
kelijk geheel en al buiten die in
dustrie om wend gepresteerd, is vian
I enorme invloed geweest voor fde ra
dio-renaissance en de verheffing van
de elektro-akoestiek in het al'ge-
I Zonder dit pionierswerk zou de
1 invoering van FM weinig zin hebben
I gehad. Het uitzenden van een brede
frekwentieband alleen is nu eenmaal
niet toereikend voor een zuivere
toonsahaal. Mede voorwaarde voor
„werkelijkheidsweergave" is het te
rugdringen van vervorming in ge-
luidsvereterkers en luidspreker».
Drie mogelijkheden voor de luidspreker-opstelling b\j een stereo-radio.
nieuwe begrippen bepalend voor
Vooruitgang
IÜIS*euwe snufjes te zien, dat de bezoe-
ir er weldra van duizelt. Dit zelfde
ildt voor de scribent. Hij kent z'n
kortkomingen en, nóg meer, de hem
egewezen ruimte. Daarom slechts
m greep een greep uit de merk-
ïwnHge noviteiten, die vooral het
vn>te publiek zullen Interesseren.
nieuws het ontbreken op de meeste
Itvangboestellen van het veiligheids-
is voor de beeldbuis. De voorzijde
n de beeldbuis is nu zo steak igewor-
m dat zonder becwaaT biet veilighelds-
nadetii kon vervallen. In vele gevallen
eft de voorzijde van de beeldbuis ©en
igszins grijze tint gekregen. Deze ls
het glas ingesmolten en komt de kon-
tstwerking zeer ten goede. De hinder-
cchwce sP'®£el;re!'l€x 13 ook verdwenen.
Een tweede ontwikkeling is een toets,
i beeld en geluid onderbreekt, zonder
netvoeding uit te schakelen. Bij Phi-
h^^» zowel els Arizona is deze toets aan-
Erres-lijn bevat een toestel, waar-
hert mogelijk is centrale beeldpar-
anderhalf maal te vergroten. De
van deze toepassing wordt nog
igd doordat zo'n close-up door
van afstandsbediening tot stand
Nordmende is een speciale, uit
apparaten bestaande groep opgeno-
o de Tippomatic-«erie aie ge-
imerfct wordt door een nieuw vol-
tomatisch afstemsysteem. Door het
m bukken van ©en toets zoekt hert toe-
r 7j&t *-
Banden t an tape-recorders kun
nen tegenwoordig in speciale do-
ten worden verstuurd.
I zelf alle ontvangbare zenders op,
stelt zich verder ook geheel auto-
itisch ln. Onder alle omstandigheden vervangen,
beeldscherpte en kontrast optimaal. nnr
tie-ohassls-systeem, of wel 'het systeem
van uiitneembare bedradingspaneeltjes.
Bij het defect raken van een schake
lingsonderdeel kan de betrokken sectie
direot door een nieuw paneeltje worden
nog onder het stof, dat hy reeds heeft
doen opwaaien.
Hodeka brengt inbouwmeubelen voor yci
televisie-ontvangers met ingebouwde honderd" k ilo'
verlichting. Deze zorgt voor een zwakke t->z«Vn*ten
lichtuitstraling van achter het toestel e» ldKe*a3ien-
maakt de obligate schemerlamp
bodig.
Stereo-FM
dere programma's kunnen worden op
gevangen.
Radford Electronics Ltd. introduceert
een serie geluidsversterkers, waarin een
nieuw systeem van automatische terug
koppeling wordt toegepast. Hierby is een
.feedback" van 40 dB over het hele fre-
kwentiegebled tot honderd kHz toege
staan met behoud van volledige stabi
liteit.
Nieuwe luidsprekerkasten brengt Good
mans Industries Ltd. Deze kasten hebben
bijzonder geringe afmetingen, maar zyn
niettemin ln staat een geluidsweergave
te geven, die vergelijkbaar is met nor
male groot volume HIFi luidspreker
systemen.
Van Nira is het zogenaamde Teleskom-
systeem voor ziekenhuizen en bejaarden
centra. waarbij signalering, communi
catie, oproep en muziekdistrlbutie tot
één Installatie zyn gecombineerd.
Het technisch bureau Van Reijsen toont
een nieuwe, droge Mallory 1% V batterij
met drie tot tien maal grotere capaciteit
en geschikt voor afname van piekstro-
men. De houdbaarheid is twee jaar.
By Amroh N.V. 6taat de Prestincert.
Dit is een handpers, waarmee, zonder
vooraf gaten te boren, allerlei soorten
klein materiaal als nestels, soldeeraan-
sluitingen en moeren in aluminium ge
perst kunnen worden.
Siebel N.V. ten slotte brengt de Wid-
ney telescopische schuifgeleiders met
draagvermogen van zeven tot vijf-
geschikt voor mon-
nog steeds voort-
weergave. Als tegenwoordig enig af-
speelapparaart het mag een radio
toestel zijn, een graanmofoonversber-
ker, een ipla/tenwisselaar of een 'band
recorder niet „haifai" is (bereik!
door nieuwe onderdelen van zeer hio-
ge perfeiktie), dan wordt dit met de
Een electronisch huiskam
orgel, dat door het voorti
brachte dynamische geluid rr
menteel bijzonder in zwang
gaande vooruitgang in de geluids- nek aangekeken.
Er is nog een uiterst belangryke I
n ontwikkeling gaande: die van de ste- I
reotechniek, of wel geluid so ver-
Vernuftige
Interessant
ie-ontvangers ls het zogenaamde s
Een nieuwe elektrogrammofoon
met links de in de deksel inge
bouwde luidspreker.
Op alle toonaangevende radio-stands
zyn apparaten te vinden voor de ont-
Voor het eerst sedert vele Jaren zijn vangst der komende stereo- FM-ultzen-
er op de Firato weer Engelse televisie- dingen, welke met een NRU-iender wor-
ontvangers verschenen. De serie van het den gedemonstreerd. Het zyn zowel spe-
fabrikaat G.E.C. bestaat uit vier model- claal daarvoor geconstrueerde apparaten
len, die byzonder ondiep zijn. Alleen 59 als zogenaamde decoders, welke de
centimeter typen zijn uitgebracht aan stereo FM-ontvangst op „stereo-voorbe-
de bovenkant 21 centimeter diep, aan de reide" radio-ontvangers mogelUk maken, te televisie-studio op de Firato ge-
onderkant 24,5 centimeter.spannen de verrichtingen op de vloer
Als straks de bezoekers van de gro-
Er zijn meerdere draagbare tv-ontvan- Erres heeft ook zo'n stereo FM-ontvan-
gers te zien. Zo toont AEG er één met ger. Het bijzondere daaraan is dat een volgen een speciaal gebouw
een beeldbuis van 41 centimeter. Ook van dè luidsprekers verwijderd kan wor- de tribune verleent plaats aan niet
de Japanse Sony transistor portable den en in elke uithoek van de kamer minder dan duizend mensen kan
micro tv-ontvanger is te aanschouwen, kan worden opgesteld. De meest ideale dit beeld „in natura" tegelijkertijd
ontvangstopstelling kan hierdoor zelf
worden uitgeprobeerd. de gezien op een hoog opgehan-
Philips brengt een geheel getransisto- Sen projectie-scherm. Op zichzelf Deze olielaag
riseerd huiskamer-radiotoestel, dat ge- klinkt dit heel gewoon, maar achter Sen de clou
schikt is voor lichtne^anslmting^ Het deze grootbeeld-projectie schuilt één
meest vernuftige vindingen
geslagen. Men heeft namelijk de
..bronnen" van licht en electronische
impulsen gescheiden.
Van boven komt het licht, geleverd door
de zeer merkwaardige eigenschap ge
voelig te zijn voor bestraling met een
electronenbundel. Onder deze bestra
ling vertoont hy vervormingen, pre
cies volgens de intensiteit van de
electronenbundel. met apdere woor
den: volgens het er op geworpen
bundeld door een condensator. Drie
spiegelstrippen werpen dit licht op
een holle .parabolische spiegel, waar
op een olielaag van zeer bijzondere
samenstelling is aangebracht.
vormt om zo te zeg
de vinding. Hy heeft
1 dracht op gelyke wyze'als in het
I dagelijkse leven, middels het voor I
perspectivisch waarnemen ingerich- 1
te twee-orige gehoororgaan dus.
I Het gaat hierbij om een principle-
le verandering, die zich laat karak-
teriseren als een finale omwenteling.
I Het tot nog toe gevolgde systeem I
van geluidsoverdracht is, wat men
zou kunnen noemen, éénorig, en mist
I als zodanig de eigenschap van het I
zich laten determineren in een be-
I paalde richting. Het is of het geluid
wordt waargenomen van achter een I
halfgeopende deur, waarom in dit
verband dan ook wel van „sleutel-
gat-effect" wordt gesproken.
Na 40 jaar
De stereotechniek nu gaat het mo-
gelyk maken ook via de radio tot
Ieen zodanige geluidsperceptie te
komen dat het verschil ten opzichte I
van 'het directe horen (zoals In een
concertzaal bijvoorbeeld) wordt weg-
gewist. Met andere woorden: na veer- I
tig jaar radio zyn we nu op het punt
van het „natuurlyke geluid" beland.
Voor stereo-per-radio komt uitslui- I
Itend de FM-band in aanmerking: de
methode zelf heet multiplex-FM.
Algemeen wordt aangenomen dat I
Ide invoering ervan niet lang meer I
op zioh zal laten wachten. De studio- I
apparatuur van de Nederlandse om-
Iroepverenigingen is er al voor inge- I
rioht. Ook de apparatenfabrik3nten I
staan klaar om direct in te springen.
Op de Firato 1963 is te zien dat er I
I al vol-stereo-radio's worden geïntro
duceerd. Verscheidene andere radio- I
I toestellen soms al in de midden- I
klasse zyn ,.stereo-voort>ereid".
Dit laatste wil zeggen dat ze voor- I
Izien zyn van een aansluiting voor I
een hulpapparaatje, dat binnen in
het toestel kan worden aangebracht I
Ien bekend staat als „stereo-adoptor"
of .decoder".
kosten slechts 0,1 cent per uur zyn.
BSR laat een platenspeelautomaat zien,
welke is voorzien van een zogenaamde
anti-krasinrichting.
De Duitse Uber-fabriek brengt een
bandrecorder, die speciaal voor repor
tagewerk is bedoeld en zowel op batte
rijen als het lichtnet en een auto-accu
kan functioneren.
Electralarm toont transportabele ge
luidsinstallaties met echo- en nagalm-
inrichting, voorzieningen voor truc-effec
ten enzovoorts.
Weer heel iets anders zijn de stereo-
fonische hoofdtelefoons stetosets
zoals deze door de Duitse fabriek Senn-
heiser nieuw worden uitgebracht.
Rema Electronics maakt furore met
een draadloos te bedienen antennerotor
(motorische positie-verstelling van tele
visie- antennes) in gebieden, waar meer-
van dit decennium.
Byna van het begin van haar bestaan
af heeft de televisie zich grotere
beeldschermen gewenst. Er waren
echter twee ernstige, technische be
perkingen, die aan dit verlangen ze
kere en afgepaalde grenzen oplegden.
In de eerste plaats is daar de beeld-
buis-fabricage, die niet tot in het on
eindige gerekt kan worden, ook al
met het oog op de steeds groter wor
dende druk (enkele tonnen die uit
geoefend wondt. In de tweede plaats
komen bij normale televisie-weergave
beeld en lichtbron uit één punt, waar
door by projectie vrU grote verliezen
optreden. Bij al te grote „uitrekking"
van het beeld zijn er ten slotte weer
andere onoverkomelijke bezwaren.
By het Eidophor-systeem ontwikkeld
door Philips en Ciba te Bazel heeft
men don ook een heel andere weg in-
