MEVROUW KROOSHOF
Henry ven de Velde
1 psychologische
I j motivering
J
Een Neo-Latinist uit de Baroktijd
VOOR U GELEZ
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 31 AUGUSTUS II
HONDERD JAAR GELEDEN GEBOREN
PROMOTOR VAN EEN NIEUWE VORMENTAAL
Een aantal tentoonstellin
gen en herdenkingsplechtig
heden zullen in de loop van
dit jaar gewijd zijn aan het
werk van Henry van de
Velde, ter gelegenheid van
de honderdste verjaardag
van zijn geboorte. Zo zal
(waarschijnlijk voorjaar
1964) te Otterlo in Nederland
een tentoonstelling de veel
zijdigheid belichten van de
ze grote architect, sierkun
stenaar, ontwerper van meu
belen, esteet, schilder en
pedagoog.
Ook tijdens de Belgische Week
te Stuttgart van 19 tot 26 okto
ber zal werk te zien zijn van
Henry van de Velde. Voorts
cal in december van dit jaar te
Kaartje naar
de sterren
f Kaartje naar de sterren, door
Wasili Aksjonow. Uitgave De
Fontein, Utrecht.
De jeugdige schrijver Aksjo
now tracht in dit boekje een
nauwkeurige analyse te geven
van de gedragingen van de he
dendaagse (nozem)jeugd van
Moskou. Hij doet dit niet d oor
als toeschouwer op te treden om
vanuit deze positie de jeugd en
haar problemen te benaderen,
maar hij introduceert de jonge
ren bij zijn lezers door ze zelf
(in hun ..vakjargon"!) aan het
woord te laten. Dit laatste maakt
nu deze roman tot een inhoud
loos boek. dat hoewel uiter
lijk keurig verzorgd amper
het lezen waard is. Dat de roman
in de Sowjetunie reeds direct na
de verschijning felle kritiek ont
moette. vooral bij de officiële
partij-instanties, zoals Jeanne
Liedmeyer in de inleiding
schrijft, betekent in geen geval
dat hij in het Westen met lau
werkransen kan worden omhan
gen. De vertaling is van Frans
Hubers.
Veelzijdige Belg, die het
Kröller-Müller museum
ontwierp
Brussel, in het Paleis voor Scho
ne Kunsten, een uitgebreide over
zichtelijke tentoonstelling ingericht
worden aan het werk van
deze ook in het buitenland beken
de Belgische kunstenaar.
Op 3 april 1963 was het honderd
jaar geleden dat Henry van de
Velde te Antwerpen geboren werd.
Op zeer hoge leeftijd in 1957 over
leed hij te Oberageri in Zwitser
land.
Tien jaar eerder had hij zich
daar gevestigd, ondanks het feit,
dat Koningin Elisabeth zelf hem,
voor zijn vertrek, had trachten
te overreden België niet te verla
ten.
was het voor de jonge Ant
werpenaar duidelijk geworden,
dat hij een artistieke loopbaan zou
kiezen. Zijn keuze spitste zich toe
op de muziek en de schilder
kunst. Ten slotte liet hij ook de
muziek varen en liet zich inschrij
ven als leerling aan de Antwerp
se academie. Daar kwam hij spoe
dig in verzet tegen de gehuldigde
principes. In 1884 vertrok hij naar
Parijs om met „het nieuwe" in
persoonlijk contact te komen. Ja
ren van eenzaamheid en zoeken
volgden.
Klaarheid
Pionier
Nu de industriële vormgeving
meer en meer veld wint, wordt
door de kunstkenners volmondig
erkend dat hij een pionier was
van de huidige functionele stijl.
Voor 1891 bestond er op het vaste
land op het gebied van vorm en
ornament niet de minste aandui
ding van een op handen zijnde
bevrijding uit de stijl-imitatie,
waarin het kunstambacht was ver
zeild geraakt. Er waren zware, af
geschaafde meubelen die versierd
waren met lompe voorwerpen en
donkere overgordijnen. Henry van
de Velde, de pionier, zou hierte
gen reageren en de promotor wor
den van een nieuwe vormentaal.
Niet langer wordt het ornament
beschouwd als een decoratieve
versiering maar eerder als een
verlenging van de vorm; het or
nament neemt deel aan de be
stemming van het voorwerp en is
geen hinderend bijvoegsel meer.
Tijdens zijn laatste levensjaren
schreef Henry van de Velde zijn
„Mémoires". Hij weidt in dit boek
„Geschichte meines Lebens", uit
gegeven en vertaald door Hans
Curgel, uit over de gebeurtenissen
die zijn leven beïnvloed hebben.
Een grote plaats in het boek
wordt ingeruimd aan de jeugd van
de beroemde kunstenaar. Vrij vlug
In 1896 keerde hij terug naar
België en vestigde zich in een
Kempisch dorpje om er te schil
deren, te lezen en klaarheid te
scheppen in zichzelf. Zijn impres
sionistische aanhankelijkheid ver
loor hij gaandeweg te Kalmthout
in het landhuis waar door zijn
vrienden Emmanuel de Bom, dok
ter Schamelhout, Alfred Hegen-
scheidt, Prosper van Langendonck
en August Vermeylen het tijd
schrift „Van Nu en Straks" werd
gesticht. Henry van de Velde heeft
mede de sociale en estetische
grondbeginselen bepaald die aan
de basis lagen van de Vlaamse
literaire omwenteling van de
Tachtigers en was verantwoorde
lijk voor de zeer voorname typo
grafische uitvoering van de eerste
i het tijdschrift
Manifest
Hij trouwde in 1894 met Maria
Sethe, dochter van een Hollandse
vader en een Franse moeder. De
man, die verklaarde dat hij tij
dens een overtocht naar New York
veel zieker was geweest van de
slechte smaak, waarmee de „Nor
mandie" toentertijd was ingericht
dan van de zware storm die het
schip had moeten trotseren, werd
weldra geconfronteerd met het
feit, dat hij zijn gezin een onder
dak moest bezorgen. De woning,
die Henry van de Velde te Ukkel
nabij Brussel zou laten bouwen,
was op zichzelf zoveel als een
kunstmanifest. Hij ontwierp niet
alleen het gebouw en alle details
maar eveneens de meubilering,
tapijten, gordijnen, verlichting- en
verwarmingstoestellen, volledig
tafelgerei tot zelfs de toiletten
en sieraden, die zijn echtgenote
in zijn schepping moest dragen.
Dit huis „Bloemenwerf" maakte
zoveel indruk, dat de architect,
decorateur en modeontwerper voor
een expositie naar Parijs uitgeno
digd werd. Terloops kan hier aan
gestipt worden dat het Parijse
„Théatre des Champs Elysées"
door een Frans architect volgens
plannen van Van de Velde werd
opgericht.
Nieuwe stijl
Inmiddels kiemde overal in
Europa een nieuwe stijl die zijn
fundering vond in een rationele
bouwtrant. Van de Velde ging zich
als kunstadviseur in Duitsland
vestigen op verzoek van de Groot
hertog van Saksen-Weimar. Het
Instituut van Weimar, onder de
leiding van Henry van de Velde
was weldra het brandpunt van de
vernieuwingsstrijd in het westen.
In 1914 nam hij ontslag aan de
„Kunstwerbeschule" te Weimar.
Drie jaar later verliet hij Duits
land. Ondertussen had hij aan
zienlijke prestaties geleverd: in
richting van de „Deutsche Bank"
te Augsburg, van het „Nietzsche-
Archiv" ei\ het huis „Graf Ress-
ler" te Weimar, de bouw van de
schouwburg in dezelfde stad, van
warenhuizen te Hagen, een pasto
rie te Riga, een gedenkteken te
Jena, landhuizen te Geltow,
Chemnitz en Gera, een „Museum
voor Schone Kunsten" te Erfurt
en het bekende „Werkbundtheater"
te Keulen.
Meesterwerk
Hij vertoefde in Zwitserland van
1917 tot 1921 en werd dan door
aanzienlijke werkmogelijkheden
naar Holland, naar Wassenaar bij
's-Gravenhage, gedreven. De bouw
Het Kröller-Müllermuseum op de
Hoge Velutve bij Otterloo werd
her grote meesterwerk van de
veelzijdige Belgische kunstenaar
Henry van de Velde.
van het „Kröller-Müllermuseum"
op de Veluwe in het natuurreser
vaat nam hem volledig in beslag:
het werd zijn meesterwerk.
In 1925 riep Minister Camille
Huysmans hem naar Brussel te
rug om in België een „Hoger In
stituut voor Bouwkunst en Deco
ratieve Kunsten" te stichten. De
school werd in de oude abdij van
Ter Kameren ondergebracht.
Henry van de Velde's stichting,
nu de „Nationale Hogere School
voor Bouw- en Sierkunsten", is
uitgegroeid, onder de benaming
„De School van Ter Kameren",
tot een zeer belangrijk kunstcen-
In 1935 werd hij aangesteld tot
professor in de bouwkunst aan de
Rijksuniversiteit te Gent.
Toen hij in 1938 de pensioenge
rechtigde leeftijd bereikte, zette
hij zich aan de voltooiing van de
reeks van zijn Belgische werken:
woonhuizen te Brussel, in Knok-
ke-Het-Zoute, een nieuw eigen huis
in Tervuren, de universiteitsbi
bliotheek te Gent, een polikli
niek te Deuerle.
De dood van zijn vrouw, in 1943,
brak zijn scheppingsdrang. In 1947
vertrok hij naar Zwitserland om
er de tien laatste jaren van zijn
leven te wijden aan het schrijven
van zijn gedenkschriften.
Henry van de Velde
Abailard op de heuvel
Genoveva had gevormd,
Sorbonne voortgekomen,
het einde van de twaalfde
Vlaamse Gids (uitgave en be
heer: Em. Jacqmainlaan 119,
Brussel I) heeft itótoon Vloe- y„u
mans, o.a. bekend door zijn ontstaat de Notre Dame-school
bekroonde werk Cultuurge- <j€ muziek, met de beroemde
schiedenis van Europa (Den van Leoninus en later van
Haag 1954) de oude, middel- tinus. In de literatuur is
eeuwse geschiedenis van Abai- de legende van Tristan t
lard en Heloisa nog eens opge-
haald Abailard, de beroemdste
In het julinummer van De Uit het intellectuele centrum, dat Zo leidt de lezing van Vloei
u„;ij —n St. artikel, via de herinnering
is de de legende van Tristan ei
Tegen tot een korte overweging
grenzen van de psychologl
motivering in de literaire ki
naam C. S. Lewis heeft er al eei
Pero- op gewezen, dat de dusgena
et o.a. de psychologie in de hoogste
Isolde, gionen van de kunst zwijgt.
die de ziel der twaalfde-eeuwse de woordkunst houdt daar
Fransen bezielt en ontroert. Zij Strikt genomer
het oude verhaal buiten-literairs,
verfijnde opvattin- sfeer
gen van hun eigen tijd en drukken
voorgoed hun stempel op de half
barbaarse, Keltische overgelever-
geleerde van zijn tijd, wijsgeer
en theoloog, op het toppunt van
zijn roem, omstreeks veertig
jaar oud, begint een verhou
ding met de uitzonderlijk ont- de
wikkelde, zeventienjarige He
loisa (of Heloïze), die hem als
leerlinge is toevertrouwd. Ze
worden op heterdaad betrapt,
van elkaar gescheiden, doch
weten heimelijk contact met
elkaar te onderhouden.
Onvermijdelijk
Het is immers onvermijdelijk
bij de historie van Abailard
loisa te denken aan die van Tris-
Isolde. Maar
de analyse
invloed ui
de wetenschap,
wonder dat in zoveel hedenda
romans de figuren ontwikk
belezen mensen zijn. De mo
ring behoeft dan niet uitvoeri
geschieden: men kan suggen
zinspelen op lectuur. Maar
kracht en de glorie van de
raire fantasie is dat zij
Hg" praat, maar uitbeeldt. Boven
zij altijd concreet. De li<
ter wereld brengt. Abailard stens kan i
Enige schouwburg-directrice
van Nederland
Er rijn weinig beroepen, die
men voor de vrouw onbetreden
grond zou kunnen noemen. Er
is een tijd geweest, dat dit an
ders was. Wie de geschiedenis
van de vrouwenemancipatie
kent, weet, dat het een moeilij
ke zaak was voor de vrouw om
in de maatschappij meer rech
ten te krijgen. Spotzieke man
nen hebben het haar in haar
verbeten strijd om weg te ko
men uit het benauwde hoekje
van „alleen voor het gezin en
het huishouden te leven" moei
lijk gemaakt.
Eén voorbeeld: hoe heftig ver
zette dr. Abraham Kuyper zich,
aan het begin van deze eeuw, niet
tegen de toelating van de vrouw
tot het burgemeestersambt? Een
argument tijdens het Kamerdebat
over deze zaak was: „Eeu bur
gemeester moet in staat zijn ie
mand in de kraag te pakken."
Geldt die bedenking tegenwoordig
niet meer? Blijkbaar niet, want
we zien nu zelfs vrouwelijke po-
litie-agenten. De vrouw heeft het
pleit gewonnen, dat is wel duide
lijk!
We hebben In ons land ook een
vrouw, die de cultuurpolitiek uit
voert: mevrouw Ruurdtina Kroos-
bof-Boonstra, een Friezin van ge
boorte. Zij leidt de Deventer
Schouwburg, die echt niet zoveel
minder eruit ziet dan de grote
schouwburgen in de „cultuurcen
tra". Ze is de enige schouwburg-
directrice in ons land. En over
een half Jaar zal er wel weer
een man aan het hoofd van deze
schouwburg staan, want per 1 ok
tober houdt zij ermee op.
Voorlopig laatste
Mevrouw Krooshof zegt er zelf
van: .Het ziet ernaar uit, dat ik
voorlopig de laatste ben geweest.
Overal in ons land worden man
nen aan de schouwburgen be
noemd. Het is heel merkwaardig
dat niet meer vrouwen een
schouwburg besturen. Het
keihard beroep, en het i;
niet bepaald vrouwelijk, n
ben ervan overtuigd dat een
vrouw het aan kan. Hoe is het
anders mogelijk dat in Frankrijk
en in Polen zoveel vrouwen een
schouwburg leiden? Daar is het
een gewone zaak."
Waarom gaat deze vrouw dan
weg? Ze is pas vijftig, ze is vi
taal en energiek, en ze houdt van
haar schouwburg. Het is waar:
ze heeft een man en twee kinde
ren en die zijn in de loop der
jaren wel wat tekort gekomen.
Avonden achtereen cnoest zij in
haar theater zijn, en overdag
hielden besprekingen haar ook
vaak van huis weg. Dat is voor
beide partijen niet zo gezellig ge
weest. Maar haar kinderen zijn
nu juist op een leeftijd, dat zij
wat meer hun eigen weg gaan.
Hele persoonlijkheid
Ze zegt: „Dit werk vraagt je
hele persoonlijkheid, en het kon
niet anders of mijn gezin moest
•r onder lijden Maar ik had een
•octract voor tien jaar, en die
tien jaar wilde ik vol maken. Nu
die in oktober voorbij zijn, wil
ik er ook mee stoppen."
Mevrouw Krooshof, een forse
vrouw met donker haar, donkere
ogen, sterk geaccentueerde ge
laatstrekken, maakt een zeer
vrouwelijke indruk. Haar zakelij
ke optreden hard nodig bij het
onderhandelen met toneelgezel
schappen, het afsluiten van con
tracten, enz. heeft deze vrou
welijkheid niet ondermijnd.
Het is geen wonder dat n
Deventer bewondering voor
heeft. Ze begon niet lang
oorlog, vrijwel zonder toneelken
nis. Op haar uitnodiging komen
nu al jarenlang de beste toneel
gezelschappen in de koekstad-
schouwburg spelen. Maar ze is
ook niet te bang om goede ama
teurgezelschappen aan haar pu
bliek voor te stellen.
Ze wil de amateurs niet voor
bijzien. Misschien herinnert ze
zich nog de tijd in haar jeugd,
toen ze self in een amateurtoneel-
clubje zat. „Dat was mijn eerste
kennismaking met het toneel. En
het bleef mijn enige ervaring,
totdat ik hier de leiding kreeg."
Directrice
Kort voor de oorlog trouwde zij
met reserve-officier Jan Schalij,
zoon van de directeur-eigenaar
van een schamel gebouwtje dat in
Deventer zowaar schouwburg
werd genoemd. Het was haar der
de woonprovincie: eerst Friesland
toen Groningen, nu Overijssel. Na
de oorlog leende haar man geld
om twee hotels te kunnen exploi
teren, Hij heeft het geld er niet
in terug kunnen verdienen, want
spoedig hierna overleed hij plot
seling. Mevrouw Krooshof bleef
achter met twee kinderen en met
een grote schuld. Belangstelling
voor de hotels had zij niet. Maar
het kleine, armoedige schouw
burgje stond er nog steeds. „Ik
had veel verdriet, maar ik moest
vooruit en dus beet ik me daarin
vast. Ik kreeg liefde voor het
werk, en toen in Deventer een
nieuwe schouwburg werd ge
bouwd. werd ik tot directrice be
noemd. Ik was daar erg blij
Van onderaf
Ze imoest van onderaf beginnen,
maar ze heeft de belangstelling
van de Deventenaren en de men
sen uit een wijde omgeving ge
trokken. Dit trok weer de aan
dacht van de toneelgezelschap
pen uit het westen en uit Arn
hem. die in de mooie schouwburg
in deze provinciestad wel wilden
spelen. Ze heeft hard gewerkt,
leerde uitstekende culturele agen
da's samenstellen en bereikte dat
de zaal steeds goed was bezet
De helft van de bezoekers komt
nu van buiten Deventer.
Het is mogelijk, dat hierin een
verschuiving zal komen wanneer
straks, op enkele tientallen kilo
meters afstand, in Apeldoorn de
nieuwe schouwburg er staat.
Dit zal echter voor imevrouw
Krooshof geen zorg meer zijn. Ze
gaat weg. op een tijd dat zij nog
alle kracht voor het werk heeft,
zoals soms een artiest en een
sportman met hun werk ophouden
in de tijd, dat zij hun beste pres
taties leveren. Aan de schouw
burg heeft zij een deel van haar
leven gegeven, maar dat leven
eist zij nu voor zichzelf.
„Ik wil mijn vrijheid terug, en
ik moet mij van dit werk los
scheuren omdat het mij niet los
laat. Ik wil nu gewoon een pri-
véleven, en imeer aandacht aan
mijn man (wethouder Krooshof
van Onderwijs, Sport en Culture
le Zaken in Deventer) en kinde
ren gaan geven."
Deventer is niet gelukkig met
haar ontslag. Mevrouw Krooshof
weet dat. maar zij zegt, met de
beslistheid die zij zo vaak heeft
moeten tonen: „Ik heb het besluit
genomen en dan pieker ik er ook
niet meer over."
«ui tzii uuiuc. ivioai be- drank bij "Tristan en Isolde
slissend verschil. Het Franse lief- riles, omdat ze niets
despaar is historisch: hun tragi- *»a4rt Geen psychologische
Abailard ziet kans Heloisa te sche geschiedenis kan het zonder vering ter wereld kan ooit
V11 We kennen de laatste woord jprekem Het ..i
n de brieven. Hoog. om' der liefde blijft onontl
zegigen en Vloe- Het een waarom daarom.
doet dat dan ook dat He- Een motivering die zichtbaa
pron- een liefdedrank. Geen comple
dan traumata, erfelijke factoren,
monen en weet ik veel zijl
het spel. maar kruiden, bloe
en wortels, door Isoldes imo
in wijn gemengd; geheimzin
staat je niet weerhoudt,"werp dan antwoordt "met abstracte theolo- tekens over het mengsel
tenminste je waardigheid als filo- gische overwegingen, waartoe zij maakt, wonderspreuken er
soof niet weg." Heloisa opteert ten slotte uit
overgaat. Wie evenwel -
liefdesgeschiedenis bedenkt kan zit
moeilijk zonder een motivering, dorst
Hoe was hun voorgeschiedenis, re dorst). Natuurlijk
hoe had het leven hen op hun heidense gedachte,
ontmoeting voorbereid, hoe kon
de vrije liefde en hierin
grijpt zij, aldus Vloemans, voor
uit op de renaissance. Zij be
zwijkt evenwel voor Abailards aan
dringen. ze trouwen en gaan daar
na onmiddellijk uiteen. Wie er
echter Heloisa over aanspreekt, de passie zó machtig als
stuit op een heftige ontkenning, sem inslaan.
Haar bedrogen oom Fulbert (ze
is wees) mishandelt haar in zijn
verbittering, waarna Abailard haar
voor de tweede maal ontvoert, dit-
moede ook uitgesproken. Er
mens kan het bereiden.
kruik, je ikunt «I
itl
dit
Verzet
de geheimzinnige krachten]
blik- de natuur en daarachter is
meer. Maar in de legendarii
sfeer is het precies goed, e(
hierin niets te veel en niea
weinig.
Verouderen
geestelijke processen. Al kunnen
we het geheim van d
restloos doorgronden
nacht in diens huis overval
len en ontmannen. Abailard ver
dwijnt achter de kloostermuren te
St. Denis. Vijftien jaar later
schrijft hij zijn Lijdensgeschiede
nis, die Heloisa toevallig in han-
Psychologische motiverii
de liefde niet verouderen. Frederik
voelen Van de koele meren des d
erantwoord als we de <hij kende Freud) is wel dl
meteorologische verschijnselen lijk ruim een halve eeuw i
die tot het onweer hebben geleid, De liefdedrank veroudert niet
Parakleet in de streek van Cham
pagne en Abailard is kort geleden
gekozen tot abt van
te Rhuys in Bretagne.
tijd staande, de literaire
beschrijft, komt de lezer psycho- taties van die tijd op hun ji
logische motiveringen tegen, het- g
het klooster zy dat hi- dig verneemt i-echt- schatten. Als criticus wordt
streeks van de auteur, of indirect steeds bescheidener en voor
in gesprekken. tiger. Maar zeker is dat wij
Uitspraken Bij Tristan en Isolde is het de de pure verbeeldingskracht,
liefdedrank. Tristan imoet Isolde het scheppen van mythen in
Enkele uitspraken uit haar per schip naar koning Marc
brengen. Men ankert
„Grenzeloos heb ik je liefge
had. Altijd heb ik blind gehoor
zaamd, cén woord van jou zou
voldoende geweest zijn om me
zelf te vernietigen. Niets heb ik
gezocht dan jouzelf, niets van
wat je bezat. Geen echtverbin
tenis, geen morgengave:
mijn lusten en niet mijn
sen zocht ik te bevredigen,
alleen de jouwe, je weet
eiland; ridders en zeelieden gaan de bloemlezing uit MacDon
aan wal. Op het schip zijn alleen aan de motivering door conc
achtergebleven Tristan, Isolde, die geladen zijn met symboli
Brangien en een slavinnetje. Het waarden en krachten, veel:
is warm. Brangien is even weg. zijn ontzonken. Aan het begin
Het meisje moet wat te drinken onze eeuw heeft Maurice Mai1
halen, vindt de liefdedrank die linck van dat symbolisme
met bestemd is voor de bruiloft van specialisme gemaakt. Hij w«
koning Marc en Isolde, schenkt niet ringen, gouden ^sleutels
haar meesteres en laat wat dies
het. De
mag jou aangenamer
oren klinken, ik geef er de
voorkeur aan je geliefde te he
ten, ja, neem het me niet kwa
lijk, je scoria (deerne)."
ook Tristan
zij. Zulk
drinken. „Op zettelijke toespitsing (een t<
.echtgenote" dat ogenblik kwam Brangien. Ze van overbewustheid) schiet
A" zag hoe ze elkander zwijgend aan- haar doel voo~*~"
staarden* verbijsterd en ver- een prachtige
rukt. Zij zag de bijna ledige kruik tor: complex van wetensc
en de drinknap vóór hen staan, pen), een van de rijkste
Zij nam de kruik, snelde naar de yenheden
achtersteven van het schip, slin-
Geen wonder dat Vloemans bo- gerde hem in de golven
j|i fl~—1 heeft: de: .Ik. ongelukkige! verviueai
an de de dag waarop ik ben geboren,
ver af vervloekt zij de dag waarop ik uiting
zijn opstel gesch:
Heloisa of hel paroxisme v
liefde. Frankrijk staat niet
van zijn glorieuze dertiende
twintigste eeuw, i
kerm- evenals trouwens de fllod
Ik, ongelukkige! vervloekt zij (denk aan Schiller) en de the
"oor de naïeve, tref»
poëzie en proza
Isolde sluipend gevaar betekenen.
Een raad aan dichters
„JAKOB BALDE, EIN DICHTER DEUTSCHLANDS FÜR ALLE ZEITEN" (HERDER)
De volgende geschiedenis
is haast te mooi, draagt te
zeer de trekken van een
legende, om geheel waar te
zjjn. Jakob Balde een char
mante jonge man uit een
aanzienlek geslacht in de
Elzas, tenger en elegant,
vrolijk en geestig, een uit
nemend speler op de luit
en briljant causeur, brengt
onder haar venster staande
zijn geliefde een serenade.
Daar klinkt uit het Francisca
nerklooster in de nabijheid ern
stig psalmgezang. Plotseling
het zoeken van pracht en praal,
zowel aan de vorstenhoven als
in de kerken (de absoluut rege-
geschikt voor het artistiek-speel-
se gebruik, dat bij de barok pas
te, en heeft in andere gevallen
lyriek, de laatste zoals reeds ge
zegd werd, vooral aan Maria ge-
waren de enige machtcentra in
West-Europa», voor overlading
ook in de taal, en tegelijk een
diep besef van de verganke
lijkheid van al het aardse, een
wellustig uitspinnen van Kerk-
beheerst het dermate, dat het
niets krampachtigs krijgt.
Marialiederen
Het beste geeft hij wellicht in
Vertaling van Wehrli
De Zwitserse literatuurhistori
cus Max Wehrli (geb. 1909» uit
Zürich heeft een aantal van Bal-
de's gedichten, Latijn en Duits
dende prediking van de verma
ning: denk steeds aan het ster
ven. In het Duitsland van de
dertigjarige oorlog was voor dit
memento mori nog meer reden
dan in rustige tijden.
Ook Balde is als toegewijd
zielzorger en vurig patriot daar
door zeer bewogen en uit dit op
zijn wijze.
Latijnse poëzie
Hij mist het vermogen, deze
gevoelens in zijn moedertaal uit
Maria is immers de Patrona
Bavariae, de schutspatrones van
Beieren, ja meer dan dat. de
Regina coeli et terrae, de konin
gin van hemel en aarde. Niet al
leen de taal is antiek: we vin
den ook een eigenaardige ver
menging van Christelijke en an
tieke motieven, de Moeder Gods
wordt omgeven door de hele
mythologische enscenering van
een uitvoerige Nachwort een dui
delijk beeld aan deze auteur ge
geven. Zij vertalingen willen de
klassieke beknoptheid van het
Horazische Latijn zoveel moge
lijk weergeven zonder het ge
dicht als nieuwe schepping te
schaden: het komt mij voor, dat
hij daarin geslaagd is. Een rijk
apparaat van aantekeningen
maakt dit werk ook geschikt
nietigheid van al het aardse: hij
slaat zijn luit tegen de stenen
trekken van Diana, terwijl Grie
kenland met zijn bergen en ri
vieren verlegd wordt naar het
waarbij we moeten denken, dat
de keus uit het omvangrijke
oeuvre betrekkelijk klein is. nl.
gito barbiton (gezongen is er
genoeg: gebroken moet de luit)
de volgende morgen meldt de
twintigjarige zich bij het huis
van de Jezuïten en verzoekt in
te drukken, hanteert echter het
Latijn met een bewonderens
waardige soepelheid. Het gebruik
Beierse landschap. Balde wil
méér dan de antieke vorm. Hij
wil de klassieke oudheid in de
24 gedichten vooral uit de Lyrl-
Juist nu in deze tijd de be
van een „dode" taal belet hem
niet, met grote levendigheid al-
geest van het K.K. Christendom
overwinnen. Zijn levensdraad
langstelling voor de lang ver
waarloosde barokperiode groeit,
de orde opgenomen te worden
(1624>. Als hoog gewaardeerd
vervult. Door het literaire La-
Godinnen van het lot, gespon-
aanvulling naast de uitgaven van
prediker, beroemd leraar en
uiterst vruchtbaar dichter heeft
hij de orde meer dan zestig jaar
gediend, tot zijn dood in 1688.
aan Horatius (zijn tijdgenoten
noemen hem „de Duitse Hora
tius") is hij gedwongen tot een
strakke vormbeheersing. Juist
door de onmisbare nauwkeurig-
handen gelegd: als het uur daar
toe gekomen is, zal zij de draad
afsnijden.
Begrijpelijkerwijze ontbreekt
één belangrijk element van de
J. H. SCHOUTEN
1) Jakob Balde: Dichtungen.
Het bovenstaande verhaal is
typerend voor de baroktijd. die
voorraad van zinswendingen en
beelden, het hanteerbare van de
de liefdeslyriek. Maar verder
heeft hij vele snaren op zijn in
ausgegeben und überzetzt von
zich tussen twee polen beweegt,
gloeiende liefde voor de wereld.
vormen en vaststaande uitdruk
kingen is dit Nieuw-Latijn uiterst
strument: hij dicht epen, dra
ma's, satiren en godsdienstige
kob Hcgner Verlag, Köln.
dood hebt gij gedronken!" En als schrijvers, die zij zuilen versta
zegt Tristan: „Hij kome. J~ "~"-J*-
de minnenden elkaar
denk aan de liefdedrank.
Künstler, motiviere nicht.
C. RIJNSDf
Twee uur voor donker, door
Antony Trew. Uitgave Elsevier
Amsterdam.
Uitgesproken een boek voor hen
die graag een spannend verhaal
lezen zonder daarbij om de zo
veel bladzijden te hoeven denken
aan onwaarschijnlijke verzinsels
van de schrijver. Wat overigens
een kwalificatie is, waaruit niet
de conclusie mag worden getrok
ken als zou „Twee uur voor don
ker" gebaseerd zijn op authentie
ke gegevens. Wie al lezend min
of meer mede-opvarende wordt
van de met polarisraketten uitge
ruste atoomonderzeeboot „Retali
ate". kennis maakt met de hoofd
figuur, de commandant Shadde,
en nader wordt geconfronteerd
met de verschillende karakter
eigenschappen van de bemanning,
zal heus wel ontdekken dat er
nooit een onderzeeboot van die
naam. noch een dergelijke com
mandant heeft bestaan. Ook mo
gen we er enigszins aan twijfe
len of de Britse
kelijkheid ooit ee
overste Shadde
commando zou
Desondanks gaat
zend afvragen, of wat hier wordt
afgeschilderd niet eens harde re
aliteit zou kunnen worden. Of het
inderdaad mogelijk zou kunnen
zijn, dat een oververmoeide en
door allerlei omstandigheden gees
telijk uit zijn evenwicht geraakte
hoge officier een beslissende fout
kan maken.
Er wordt overigens in dit boek
een antwoord op die vraag ge
geven; naast de zich toespitsen-
man als deze
zo'n belangrijk
toevertrouwen,
zich al le
de emotionaliteit is het vooral
deskundige en knap geschre
technische gang van zaken,
de oplossing geloofwaardig m
Willen we ten slotte nog opn
ken, dat het ons soms iets té
tig toegaat aan boord.
Toeristische curiositeiten
zeventien Europese landen, d
Hans Ykema. Uitgave Bro
man en De Meris, Ainsterdi
Het bermtoerisme neen.,
over hand toe. De geijkte vak
tiecentra zijn op de daarvoor
stemde maanden ieder jaai w
eivol. De meeste vakantieganj
laten zich rondleiden door
gids of vrolgen aanwijzingen
zij uit een loldertje van de pil
selijke V.V V diepen. Toch,
men op zoek gaat. is in ieder li
wel eens iets aparts te zien, i
karakteristiek voor dat li
of voor <en bepaalde streek 1
zijn. Iets, wat men in e'gen li
niet tegenic->-nt.
Hans Ykema heeft van zev
tien landen dergelijke curiost
ten in een mooi verzo-gd bo
werkje samengebracht,
smeuïge vertellingen heeft hij
vens geïllustreerd met ei]
foto's, die het geheel nog vei
vendigen. Hij heeft zich bepe
tot de landen van het Oude Eu
pa. In kort, doch prettig le
baar. bestek weet hij van ie
land wel een aantal curiositei
op te sommen. Met dit boekje
de hand zal de toerist ongetw
feld nog meer plezier a
vakantie beleven.
