HENRY
FORD
motoriseerde Amerika
en verbrak eenzaamheid van velen
NIEUWE BOEKEN pm
ZATERDAG 13 JULI 1963
ZONDAGSBLAD
Nieuwe Lei else Courant
Hij was gek
op alles wat
draaide
Op een kleine boerdery in
Springwells, dichtbij De
troit werd op 30 juli 1863 de
eerste van zes kinderen ge-
boren. William Ford en zijn
vrouw Mary Ford noemden
hun eerste zoon Henry. La
ter kregen zij nog drie zoons
en twee dochters.
Het begin van Henry's leven
verliep vrij onopvallend. Toch
zou deze man een belangrijke
rol spelen bij de ontwikkeling
van Amerika van landbouwna-
tie tot industrieland, en een om
wenteling veroorzaken in de eco
nomie van de beschaafde we
reld. Zijn naam kwam op ieders
lippen en kreeg misschien zelfs
grotere bekendheid dan die van
sommige koningen en presiden
ten.
Dit jaar organiseren de Ford
fabrieken een reeks manifestaties
ter viering van het eeuwfeest van
zijn geboortedag.
Van meet af aan was de jonge
Henry Ford een buitenbeentje en
tot de laatste dagen van zijn le
ven waren er weinigen, die hem
begrepen. Zijn vader bezat een
goede rendabele boerderij. Maar
William Ford kon zeggen en doen
wat hij wilde, zijn oudste zoon
was er niet toe te bewegen, mee
te helpen bij het alledaagse boe
renwerk zoals ploegen. poten,
voederen en melken. De jongen
had alleen belangstelling voor
machines. Hij was gek op alles
wat draaide.
Henry Ford bezocht de school
te Springwells. Hij hield de an
dere jongens van hun werk, met
zijn schepraderen en stoomturbi
nes. Een goed handschrift had hij
niet, hij leerde nooit goed spel
len. vlot l^zen of- zijn gedachten
behoorlijk op j>apier te zetten.
Zorgen om Henry
Maar hij kon bijzonder goed
beredeneren hoe een machine
werkte. Met één blik op een ma
chine begreep hij de samenhang
tussen de onderdelen en kon hij
uitleggen hoe het zat met versnel
lingen, palletjes, tandwielen, nok
ken en hefbomen. De buren
noemden hem een jongen met
„wieltjes in zijn hoofd" en toen
zijn vader eens sprak over zijn
jongere broers zei hij: „John en
William komen wel terecht, maar
over Henry maak ik me zorgen.
Hij schijnt maar niet te weten
wat hij wil en ik weet niet waar
dat naar toe moet."
Wat er van hem werd is een
van de boeiendste verhalen van
de geschiedenis. Op zijn zestiende
jaar ging hij weg van de boer
derij en nam een baantje als
leerjongen in een machinefabriek,
die stoommachines maakte.
's-Avonds repareerde hij horlo
ges en klokken, hij herstelde
Westinghouse stoommachines en
werd bedrijfsleider bij Edison's
Illumination Company. Maar na
verloop van tijd liet hij alles in
de steek, om zich te kunnen wij
den aan een onwaarschijnlijke
droom. Hij wilde een eenvoudige,
goedkope auto maken, die elk ge
zin met een redelijk inkomen
zich kon veroorloven.
Rond 1890, toen Henry Ford be
gon te knutselen aan het wagen
tje, dat aangedreven moest wor
den met een tweecilinder viertakt
motor, werd iemand met de nek
aangekeken als hij experimen
teerde met „wagens zonder
paard". Een bejaarde inwoner
van Detroit weet zich nog te her-
Honderd jaar geleden geboren
Nachtwoud
Nachtwoud, door Djuna Bar
nes. Uitgave De Bezige Bij,
Amsterdam.
Van deze in 1936 in het Engels
verschenen roman is thans een Ne
derlandse vertaling, van Gerardi-
ne Franken, gepubliceerd. T. S.
Eliot wijst in zijn inleiding op
het poëtisch karakter van dit
proza; het heeft ook inderdaad
het idioom van de moderne poë
zie. en laat zich mede daarom
moeilijk lezen, al is de stijl
groots en meeslepend. Djuna Bar
nes beschrijft de gedrochtelijke
karakters van enige ontwortelde
Amerikanen en Europeanen in de
jaren twintig: de verlopen baron
Felix; Robin Vote, de slaapwan
delaarster en bezetene; de hyste
rische indringster Jenny; de
soms raaskallende, soms wijze,
zelfs deemoedige, al te veel we
tende ..dokter" O'Connor; en tus
sen al deze gedegenereerden is
Nora, een lesbische. nog het
minst abnormaal. Deze tekening
van de ellende van de mens, er
varen als noodlot maar ook als
schuld, beweegt zich in beschrij
ving en dialoog voortdurend op
de randen van het afzichtelijke.
Aldus karakteriseert de dokter
het leven: ,,de weiden waarop
de nacht het steeds te herkauwen
voedsel onzer wanhoop doet groei
en en gedijen". Er is slechts wan
hoop. en aan het eind van het
boek gaat ook de laatste rest
inneren. dat Henry in de omge
ving een beetje argwanend werd
bejegend.
Avond aan avond
Maar instussen werkte hij
avond aan avond, en op zaterdag
zelfs de hele nacht, met als eni
ge steun zijn eigen vastberaden
heid en de aanmoediging van Cla
ra Bryant uit Greenfield, Michi
gan, die in 1888 Henry's vrouw
was geworden. Vijf jaar later
werd hun enige zoon Edsel gebo
ren, op 6 november 1893 het
zelfde jaar waarin Henry's eer
ste motor sputterend geschiedenis
maakte, op het aanrecht van zijn
keuken op het adres Bagley Ave
nue 58 in Detroit.
In 1896 kreeg Henry Ford een
nog sterkere aanmoediging van
een man tegen wie hij hoog op
zag. Thomas Alva Edison, de
„Tovenaar van Menlo Park",
zei hem, dat er een grote toe
komst was weggelegd voor een
lichte, compacte motor die een
groot vermogen kon ontwikkelen.
Edison ried de jonge Henry aan,
vooral door te gaan met zijn
werk.
In het voorjaar van 1896 was
zijn eerste auto klaar en hij
deed het. Alleen had Henry in
zijn enthousiasme er niet aan ge
dacht rekening te houden met de
breedte van de deur van zijn
stenen werkplaatsje. Zo kwam
het dat zijn auto het licht zag
door een ruw gat. dat hij vlug
in de muur had gehakt om zijn
nieuwe karretje naar buiten te
krijgen.
In 1899 had hij de Detroit Auto
mobile Company opgericht, waar
hij zelf bedrijfsleider van werd.
ccn titel die hij niet langer kon
dragen omdat de onderneming
anderhalf jaar later failliet ging.
Enkele aandeelhouders weiger
den zoveel geld in het bedrijf te
steken als de situatie vereiste.
Elf mensen
den te winnen- Als winnaar viel
het hem gemakkelijk aandacht
en geldschieters te trekken. In
juni 1903 had Ford 11 mensen
achter zich en met 28.000 in con
tanten legden zij de grondslag
voor de latere Ford Motor Com
pany. Een maand later werd de
eerste auto verkocht geen
overbodige weelde, want er stond
nog maar 223 op de bank.
Nog een versterkend middel
was de gratis reclame, die Ford
kreeg bij zijn geslaagde poging
om het wereldrecord op de vlie
gende mijl op zijn naam te krij
gen. In zijn beroemde ..999" race
wagen legde hij die afstand af in
39 2/5 seconden over het dicht
gevroren Lake St. Clair op 12
januari 1904.
Maar de jonge onderneming
was nauwelijks van de grond of
zij stiet op een bijna onoverko
melijke hindernis. Tegen de on
derneming werd een aanklacht
ingediend wegens schending van
het Selden-patent, door een syn
dicaat dat een groep met miljoe
nen kapitaal vertegenwoordigde.
Andere, sterkere automobielfa
brieken hadden liever de royal
ties betaald dan de strijd aan
te binden met de Selden-groep.
Maar Ford was ervan overtuigd,
dat George B. Selden's octrooi
op alle vervoermiddelen met ver
brandingsmotoren niet rechtsgel
dig was. Daarop zette hij zic'n
schrap en vocht terug. Het gevolg
was uiteindelijk een overwinning,
die de hele automobielindustrie
bevrijdde van de bedreiging van
zijn ontwikkeling.
Experimenten
Intussen werkte Ford hard aan
experimenten om zijn auto's te
verbeteren, en zijn verkoopcijfers
voor u besproken I
Feestgebouw in
de regen
Feestgebouw in de regen, door
Willem G. van de Hulst. Uitgave
Arbeiderspers, Amsterdam.
Het thema dat de auteur heeft
aangesneden heeft reeds vele schrij
vers geïnspireerd: dat van een voor
het oog van de buitenwereld ge
slaagde zakenman, die in zijn jeugd
van 'nooit verwezenlijkte» idealen
droomde.
Mei» kan er alle kanten mee op:
de geldverdiener. die kunstschilder
wilde worden, grijpt weer naar
penseel en verf, of: hij lacht bitter
om zijn vrienden, die de kunst om
de kunst dienen en die nog even
berooid zijn als vroeger, of: tevre
den over zijn carrière-in-zaken gaat
hij na een week, waarin hij voor
delige contracten heeft afgesloten,
op z'n vrije zaterdag aan kunst
Van do Hulst heeft voor het laat
ste gekozen. De hoofdfiguur in zijn
boek wordt door een innerlijk ge
voel van onvrede teruggedreven
naar de omgeving waar zijn aca
demiejaren zich afspeelden. In zijn
herinnering beleeft hij zijn studen
tentijd weer op een zolder, die hij
met Vrienden bewoonde.
Wat is er van hem geworden,
en hoe is het hem vergaan? Een
ontmoeting met een vroegere stu
diegenoot geeft hem antwoord op
beide vragen: de kunstschilder is
nog even berooid als vroeger, en
hij. de succesvolle zakenman, zit
er warmpjes bij.
Slot van het verhaal: hij gaat zo
af en toe penselen om nog wat van
zijn oude ideaal waar te maken.
De meesteres van
Honotassa
De meesteres van Honotassa,
door Mignon G. Eberhart. Uit
gave Bockcnkring Baarn.
Een roman spelend in de Ame
rikaanse burgeroorlog f1861—
1865». De hoofdpersoon Sarah is
op nogal onbekookte en romanti
sche wijze getrouwd met Lucien
de echtgenoot afgeschilderd als
een gokker en verbrasscr, blijkt
haar enige steun te zijn. Die
heeft ze wel nodig ock,
want op de eerste dag na haar
aankomst gebeurt cr al een
moord en de aanslagen op Sa
rah's leven zijn niet van de
lucht. Het wordt haar dan ook
spoedig duidelijk, dat Lucien
haar alleen om haar geld
getrouwd heeft. Allemaal sombe
re zaken dus, maar deze gezel
lige en ook wel spannende ro
man moet natuurlijk goed eindi
gen en doet dat dan ook. Lu
cien wordt als bedrieger ontmas
kerd en Sarah vind de ware Ja
cob. Ontspanningslectuur met
een historisch tintje.
Schaken
Il°e leer Ik vlug en gemakke
lijk schaken, door J. Micses. Ne
derlandse bewerking L. Prins.
Uitgave Van Goor Zonen, Den
Ilaag.
Met een vlotte pen beschrijft
Prins de grondbeginselen van het
schaakspel. Indien men het boekje
heeft doorgewerkt, is men in staat
een partij te spelen. Verdere stu
die is echter beslist een vereiste.
a/s coureur
Oudere mensen kennen Henry Ford om zijn T-Ford
en A-Ford. die ze hebben leren besturen. Maar hun vader
bewaarde de herinnering aan Ford als de man, die in
1905 het wereldrecord op de vliegende mijl op zijn naam
bracht, met meer dan 90 mijl per uur in zijn beroemde
racewagen, de 999.
..Ik heb nooit om autorennen gegeven," zei Henry Ford
jaren later, „maar het publiek weigerde in de auto iets anders
te zien dan een snel stuk speelgoed. Daarom moesten we
wel autorennen." Waar die stimulans dan ook vandaan kwam,
Ford was vastbesloten een race-auto te bouwen en deze te
gebruiken om erkenning te oogsten.
Op 10 oktober 1901 kwam Henry Ford samen met Alexan
der Winston uit Cleveland aan de start van de Grosse Pointe
Blue Ribbon baan bij Detroit. Winston's wagen werd geta
xeerd op 70 pk, <naar was zwaarder dan de auto van Ford.
Ford hield zich toen al intensief bezig met het lichte ge
wicht, dat ook zijn latere T-model kenmerkte.
OVERWINNINGEN
Ford won door de 10 mijl in 13 minuten 234/5 seconden
af te leggen. Korte tijd later werd de Henry Ford Company
opgericht en omdat de racewagen deze nieuwe onderneming
mogelijk had gemaakt, besliste Ford dat het autorennen een
essentiële rol zou blijven spelen in de publiciteit voor de
In maart 1902 was een ontwerp voor een nieuwe racewagen
dan ook al ver gevorderd. Maar Henry Ford verliet kort
daarop de Henry Ford Company en associeerde zich met Tom
Cooper, een wielerkampioen.
Ford en Cooper openden een bedrijf in Detroit cn pakten
ontwerp en bouw aan van de „Arrow" en de „999".
„Ik wilde niet de verantwoording op me nemen om in de
999 te racen en Cooper ook niet," zei Henry Ford. Maar Coo
per herinnerde zich een andere wielerkampioen, Barney Old-
field. „Oldfield had nog nooit eerder een auto bestuurd", wist
Henry Ford enige jaren later te vertellen, „maar hij had
er wel oren naar het te proberen."
Ford's race-auto, bestuurd door Oldfield, kwam op 25 okto
ber uit tegen Winton op een parcours van 5 mijl op de Grosse
Pointe baan om de Manufakturers' Challenge Cup. Oldfield
gaf meteen vol gas. hieldin de bochten niet in en eindigde
5 minuten 28 seconden een Amerikaans record.
Oldfield geloofde steeds dat zijn wedstrijd tegen Winton
de aahloop was tot zijn grote carrière in autorennen.
moet tegen Ford gezegd heb'
hebben Henry Ford door
Oldfield door hem te rijden.
Ford ging racend ziin weg naar meer publiciteit en een derde
kans. Op 16 juni 1903 werd de Ford Motor Company opgericht.
Zes maanden later produceerde de nieuwe onderneming drie
types. Om de aandacht te vestigen op één daarvan het B-
model dat voor 2000 dollar verkocht moest worden begon
Ford weer zelf te rijden. Hij kondigde aan dat hij het wereldbaan
record zou breken met een vier cilinder motor, praktisch gelijk
aan die van zijn nieuwe B-Ford.
In de ochtend van 12 januari 1904 stapte Henry Ford in de
„999" en reed de wagen over een driemljïs sintelbaan
op het ijs van Lake St. Clair ten N.O. van Detroit. Op die
koude wintermorgen met officials van dc American Automobile
Association als getuigen reed voor dc eerste maal In de ge
schiedenis van het automobilisme een auto meer dan 90 mijl
per uur.
SNELLE ONTWIKKELING
Even pijlsnel als de geboorte van de Ford Motor Compa-
~"1: ~1S~ zjjn
erba-
slechte wegen, of door modder of water. In die jaren leek
het wel of de helft van alle steden in het land een of andere
autowedstrijd organiseerde. Chicago had zijn jaarlijkse Algon
quin Hill Climb, Washingon zijn Sociability Runs, New Ha
ven zijn Shingle Hill wedstrijden, enz.
Henry Ford publiceerde graag foto's van zijn auto's op
klimmend tegen de hoge trap van een gerechtsgebouw, of
de wielen baggerend door een beek. of boven op de
n de bergen in het Westen
c L'F°,rd *'as de eerste auto. die tegen de Ben Nevis
in Schotland opklom. Zelfs in de snelheidsritten op de vlakke
baan behaalde deze kleine auto zijn overwinningen. En hij
kreeg waardevolle publiciteit door de transcontinentale race
van New York naar Seattle in het voorjaar 1909.
Bij de uitloving van een prijs voor de beste tijd over het
parcours van 4100 mijl stelde de Automobile Association of
America strenge voorwaarden: de auto's moesten z.ich op der
tig posten melden, de motoren werden gewaarmerkt; nieuwe
onderdelen waren op slechts twee plaatsen verkrijgbaar in
Chicago en Cheyenne; bovendien mochten de auto's niet óver
spoorbanen rijden. Zes wagens werden ingeschreven, waarvan
tu""1 Fords. Een T-Ford
22 dagen 55 minuten
New York in de voorbanden.
Robert Guggenheim reikte de beker uit met een profetisch
woord van hulde: ..Ford's theorie, dat een lichtgewicht auto
verhouding groot vermogen plaatsen kan bcrel-
ns niet kunnen komen, en boven
in verslaan op stelle hellingen of
Ik geloof dat Ford het geheim
°Eei
gingen omhoog. Tot dusver was
de auto een soort rijkeluisspeel-
goed geweest, maar Henry Ford
hield zich voor ogen, dat een ro
buuste, eenvoudige auto, mits in
grote hoeveelheden geproduceerd,
goedkoop genoeg zou kunnen zijn
voor het gemiddelde gezin. Op 1
oktober 1908 had hij die auto
klaar.
Hij presenteerde de T-Ford, in
Amerika populair geworden als
„Tin Lizzie" waaraan het te dan
ken is dat de wereld gemotori
seerd werd. De nieuwe auto
oogstte onmiddellijk grote bijval
en de stijgende populariteit ging
vergezeld van een steeds grotere
vraag, die nieuwe produktie-capa-
citeit vergde.
Twee jaar later (1919) startte
de nieuwe fabriek in Highland
Park. Michigan, met de produk-
tie. De opening van een assem
blage-bedrijf. als eerste filiaal
in de auto-industrie, in 1911 in
Kansas City (Missouri) tekende
de snelle aanvaarding van Ford's
droombeeld door het publiek.
Hoe simpel de T-Ford ook was.
produktie op grote schaal bleef
een probleem. Iedere auto werd
eigenlijk met de hand gemaakt.
Om de produktie op te voeren,
gingen Ford en zijn medewerkers
daarom over tot de onderverde
ling van de werkzaamheden. Zij
werkten een schema uit waar
bij de onderdelen naar de arbei
ders toekwamen op een vaste
plaats en op het juiste ogenblik
in de produktiegang. Ten slotte
bedachten ze de lopende band,
die later nog werd verbeterd en
de weg opende naar massapro-
Aanvankelijk kostte het 12 uur
en 28 minuten om een T-Ford in
elkaar te zetten. Deze tijd werd
eerst bekort tot 5 uur en 50 mi
nuten, en later tot 93 minuten.
Ford wilde tot een tempo van een
auto per minuut komen, maar ten
slotte rolden de T-Fords zelfs om
de 10 seconden van de band. Met
de verhoogde produktie ging de
prijs omlaag en de lonen van de
arbeiders stegen.
Hoge lonen
Ford verbaasde de wereld op 5
januari 1914 met zijn mededeling,
dat de Ford Motor Company een
minimumloon zou gaan betalen
van 5 dollar per dag meer
dan het dubbele van het tot dus
ver geldende minimumtarief in
zijn fabriek. Zijn redenering was,
dat nu een massale produktie van
goedkope auto's mogelijk was in
zijn fabriek, er meer verkocht
konden worden als zijn werkne
mers maar genoeg verdienden.
Daarom noemde hij de betaling
van 5 dollar voor een achturige
werkdag de beste bezuinigings
maatregel die we ooit hebben
doorgevoerd. ,,Ik vind wegen bij
de produktie die van hoge lonen
lage lonen maken. Als je de lo-
In 1915 werd er bij Rouge River
een kolossale fabriek gebouwd,
uaar Ford zijn droom verwezen
lijkte van een geïntegreerd pro-
duktie-complex van „staal tot
auto". Hier, in de fabriek waar
ook heden ten dage de Ford
wagens u-orden geproduceerd,
werd in 1927 begonnen met dc
aanpassing van het gehele ma
chinepark aan de produktie van
de opvolger van het befaamde
T-model.
nen verlaagt, verklein je alleen
maar je aantal afnemers."
In 1920 kregen Ford en zijn
zoon Edsel de onderneming volle
dig in hun bezit voor een bedrag
van 100.000.000 dollar. Edsel was
zijn vader opgevolgd als presi
dent, en bijna 5 miljoen T-Fords
reden over de Amerikaanse we
gen. Nog meer dan 10 miljoen
„Tin Lizzies" zouden gebouwd
worden voor de T-Ford het veld
ruimde voor de A-Ford.
Vliegtuigen
Het jaar 1925 beleefde de vol
tooiing van de eerste van 196
Ford Tri-motors, een driemotorig
verkeersvliegtuig,
dat ontsproot aan i
Edsels belangstel
ling voor de lucht-
vaart en zyn geloof j
in de toekomst
daarvan. Ford Tri
motors vervoerden
de eerste briefpost
in Amerika en -
kwamen in gebruik 1
bij de eerste com- t
merciële lucht- l
vaartondernemin-
gen.
De oorlog zou 18
jaar later Henry
Ford opnieuw con
fronteren met de
vliegtuigbouw. In
de Tweede Wereld- f
oorlog bouwde
Ford de Willow
Run fabriek, die i
8.685 viermotorige
Liberator B-24
bommenwerpers
leverde, in een ma-
een per uur. Dit
gebeurde d.m.v.
tageband. die de
voorloper was van
de hedendaagse
vliegtuigindustrie.
Andere Fordfabrie-
ken leverden een j
bijdrage van bijna I
60.000 vliegtuigmo- j
toren en ruim een
kwart miljoen
jeeps, tanks, anti
tankwapens en ander materiaal
aan de bewapening.
Edsel Ford, die het initiatief tot
dit enorme project had genomen,
stierf in 1943, net toen het pro-
duktieschema een hoogtepunt van
doeltreffendheid had bereikt. Een
versomberde en ouder geworden
Henry Ford nam het presi
dentschap weer op zich. tot hij
aan het eind van de oorlog zijn
funktie voor de tweede maal neer
legde. Zijn voorstel om zijn oud
ste kleinzoon, Henry Ford II. als
zijn opvolger aan te wijzen werd
door de raad van bestuur aan-
Rust
De laatste twee jaar van zijn le
ven rustte Henry Ford met zijn
vrouw uit van een leven van har
de inspanning, terwijl hij toezag
hoe zijn fabrlejc de laatste bom
menwerpers en tanks afleverde
en de eerste na-oorlogse auto's en
vrachtwagens.
Henry Ford overleed op zijn
landgoed Fair Lane in Dearborn
op maandag 7 april 1947, om 23.40
aan de gevolgen van een hersen
bloeding. Aan zijn sterfbed ston
den zijn vrouw en enkele leden
van zijn huispersoneel. Op het
tijdstip van zijn overlijden was
door een overstroming van de
Rouge, de rivier die door Fair
Lanc stroomt een storing opgctrc-
dcn.in de clektrlciteitsloeyoer. Het
huis kon alleen verlicht worden
met een paar ouderwetse petro
leumlampen en wat kaarsen, die
eenzelfde sfeer schiepen als bij
zijn geboorte in dezelfde streek,
83 jaar tevoren.
Uit isolement
Toen Henry Ford Amerika mo
toriseerde. verloste hij de boer uit
zijn isolement. Hij bracht hem
binnen het bereik van de spoor
wegen. zodat hij zijn produkten
aan de markt kon brengen. Ford
schiep een onbeperkte binnenland
se markt, door die markt naar
de boerderij te brengen. Hij leg
de een geweldig achterland open
en ^verbrak een grote eenzaam-
Het dagloon van 5 dollar en de
Ford-philosophie die daaraan ten
grondslag lag bevorderden de zelf
standigheid en de waardigheid
van de Amerikaanse arbeider.
Zijn lopende band maakte dc
weg vrij voor massaproduktie in
elke tak van industrie, waardoor
een nieuwe levensstijl met een
hogere levensstandaard zich kon
aandienen in ieder beschaafd land
van de wereld.
Weinigen hebben een zo veelom
vattende bijdrage geleverd aan de
samenleving.
