MARTIN BUBER
u
VAN 'T LINDENHOUT:
^LEVEN^
daagde de christelijke kerk uit
Colporteur werd vader der wezen
Di
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 29 JUNI 1963
Antwoord gevraagd
Woensdag a. 3 juli, ont
vangt de bekende Joodse denker.
Martin Buber in Amsterdam uit
handen van prins Bernhard de
Erasmus-prijs. Buber is een van
de grote godsdienstfilosofen van
ome tijd en is wel met een man
als Franz Rosenzweig degene ge-
het Joodse denken heeft opge
roepen. Hij is een man die een
seer eigen weg gegaan is.
Wij hadden kunnen volstaan
met een uitgebreide levensbe
schrijving; wij hadden hem kun
nen benaderen als filosoof, als
Jood of op nog vele andere
wijzen. Maar Buber is meer dan
een Joods denker. Hij heeft zich
zijn leven lang niet slechts ge
richt tot zijn eigen volk, maar
ook tot de christelijke kerk. Bu
ber heeft als bet ware de chris
telijke kerk uitgedaagd ernst te
maken met de bijbelse boodschap
van het geloof. Buber is van zijn
kant in zijn boeken een gesprek
begonnen met ons, een gesprek
dat van onze kant echter nog
maar nauwelijks op gang is ge-
Nu Buber de komende week
een ogenbik staat voor bet voet
licht van de publieke belang
stelling willen wij juist hem zien
als de man van deze uitdaging.
We hebben de bekende Rotter
damse hervormde predikant, dr.
F. de Graaff bereid gevonden om
een analyse te geven van wat
Buber do kerk te zeggen heeft.
In zijn artikel wil dr. De Graaff
luisteren, begrijpen en zelfs on
derwezen worden waar hij bij
belse accenten hoort.
Dit artikel wil geen antwoord
zijn op al de vragen van Buber.
Dat antwoord zal de kerk moe
ten geven, maar om ter zake te
kunnen antwoorden zal zij toch
eerst terdege moeten luisteren.
Groot denker
wordt deze week
gehu digd
jYU AAN DE GROTE profetische mens Martin Buber de
Erasmusprijs uitgereikt zal worden, is er voor oiis een
aanleiding te luisteren en zo mogelijk te antwoorden op wat
deze mens ons christenen heeft gezegd. Wij mogen zijn
spreken tot ons niet als vanzelfsprekend beschouwen. Het
grootste deel van de Christelijke wereld heeft het uitverko
ren Volk, waarvan Buber een groot zoon is, twee duizend
jaar veracht en vervolgd. Toch is Buber het gesprek met ons
weer begonnen, niet om een apologie van het jodendom te
geven of om ons te bestrijden, maar zijn enige bedoeling is
om in dit gesprek zowel joden als christenen weer dichter
bij de Heilige Schrift te brengen, nog liever om joden en
christenen gehoorzaam te doen luisteren naar de stem van
de levende God.
als het zelf van God opvat, dat hij
zelfs in diepste ..mystieke" ver
zinking uiteindelijk zijn zelf te
genover het Goddelijke zelf kent
en zich zo tot Hem verhoudt.
,Emuna'
Hoe Buber geluisterd heeft naar
Gods stem is voor ons allen be
schamend. Dit blijkt uit zijn ver
taling van het Oude Testament.
Niemand, die ter zake kundig is.
kan ontkennen, dat er tot nog toe
'n vertaling van de Heilige Schrift
heeft bestaan, die maar in de
verste verte deze vertaling in
zijn onmiddellijke weergave van
de oorspronkelijke tekst benadert.
De meeste vertalingen zijn bij
Bubers vertalingen vergeleken
niet meer dan parafrases van de
Heilige Schrift. Eerlijkheidshalve
moet ik hier aan toevoegen, dat
onze Statenvertaling .ver boven
deze parafrases uitsteekt.
Met zijn vertaling, in gemeen
schap met zijn vriend Franz Ro
senzweig samengesteld, heeft Ru
ber zowel joden als christenen
een grote dienst bewezen, een
dienst waarvan helaas nog maar
weinigen gebruik maken.
Wanneer wij het gesprek met
Buber mogen voeren, moeten wij
ons houden aan de regels van het
gesprek, dat wil zeggen dat wij de
dialoog niet onmiddellijk verande
ren in een monoloog in deze trant:
Als iemand niet zegt wat wij zeg
gen, heeft hij het mis.
Gnosis
Wat is de tweede poging van
Buber om joden en christenen
dichter bij de schrift te brengen?
Buber wil het grote gevaar, dat
snyagoge en kerk eeuwen bedreigt
niet alleen signaleren, maar ook
bestrijden. Dit grote gevaar is de
gnosis. De gnostiek is de grote
vijand van het geloof. Het is be
kend, dat de oud-christelijke kerk
een strijd op leven en dood met
de gnostiek heeft moeten voeren.
De gnostiek keerde zich tegen het
Oude Testament. Zij meende zich
te kunnen beroepen op bepaalde
delen van het Nieuwe Testament,
vooral op grote stukken van de
brieven van Paulus.
Wat is gnosis? Buber zegt hier
van: Gnosis betekent een „weten
de" verhouding tot het goddelijke.
De gnosticus staat in de onwan
kelbare zekerheid, dat het godde
lijke in het zelf van de mens ge
kend kan worden. Daarom be
staat er voor de gnosticus prin
cipieel niets, dat voor hem onken
baar is. noch de ..diepten gods",
noch „de zeven hemelen", noch
de natuur.
Het zelf staat uiteindelijk geen
enkel hoger recht tegenover,
want het zelf is God. De gnostieke
verlossing komt uit het vrijwor-
den van de wereldziel in het men
selijke zelf.
De gnostiek heeft ook haar
„liefde". De liefde is daar, waar
zij het al in het weten wil ver
lossen. Tegenover de gnosis staat
het geloof. Het is de onbeperkte
dienst in het gewone sterfelijke le
ven aan de God, die steeds te
genover ons en steeds weer te
genover ons zich openbaart. De
onherroepelijke voorwaarde van
het geloof is, dat de gelovige
nooit en nergens zijn eigen zelf,
Wat betekent nu het Bijbelse
woord „emuna", wat meestal
met „geloof" vertaald wordt, vol
gens Buber? In de eerste plaats
betekent geloven een standhouden
Geloof bergt een actief en passief
element: het is tegelijk „trouw"
en „vertrouwen". Het vertrouwen
is eigenlijk een houding van de
ziel. Het is de innerlijke trouw.
De trouw is daarom het naar bui
ten getreden vertrouwen. In de
trouw is de innerlijke zlelehou-
ding van het vertrouwen tot le
venshouding geworden.
Trouw en vertrouwen bestaan
alleen in de reële betrekkings
ruimte tussen twee wezens
Slechts in de volle betrekkings
werkelijkheid tussen God en mens.
het Verbond, kan men zowel
trouw als vertrouwend zijn.
Als het geloof niet alleen ver
trouwen, maar ook trouw betekent,
moet deze trouw in de betrek
kingsruimte tussen God en mens
gestalte aannemen. Dit voert ons
tot een bespreking van Bubers
vertaling van het bijbelse woord,
dat gewoonlijk met „gerechtig
heid" wordt weergegeven. Het
Hebreeuwse woord „zedek". ge
woonlijk vertaald -met rechtvaar
dig, wil eigenlijk uitdrukken, dat
naar het oordeel Gods er overeen
stemming bij de mens is tussen
zijn innerlijk vertrouwen en zijn
naar buiten tredende trouw. Daar
om vertaalt Buber het woord „ze-
daka", niet met gerechtigheid,
maar met „Bewahrung", dat
wil zeggen het waarmaken van
het innerlijk vertrouwen, als
trouw in het dagelijks leven. Het
is de overeenstemming van het in
de ziel bedoelde met het in het
uiterlijke leven gedane. Wat uit
eindelijk door God als „Bewah-
rung" beoordeeld wordt, kan niet
de enkeling of de gemeenschap,
waarin hij leeft uitmaken, maar
alleen God zelf. (Van hieruit kan
Mattheus 25 3440 verstaan wor
den).
Pistis
Een van God's dwazen
Martin Buber heeft de chris
telijke kerk iets te zeggen, en ze
ker waar het gaat om wat ge
loven eigenlijk is. Maar wat hij
zei is voor de kerk niet nieuw.
Juist dezer dagen vonden wij
dezelfde kerngedachte in een
citaat uit de vorige eeuw: „Wie
Christus volgt, en men kan
Hem niet volgen, zonder eerst
tot Hem te zijn gebracht, die
heeft deel aan het waarachtige
licht en ondervindt hiervan de
heerlijke vruchten in zijn ziel."
De woorden zijn afkomstig van
Johannes van 't Lindenhout. een
eenvoudige boerenzoon die in de
moeilijke dagen van afscheiding
en Reveil als colporteur de dor
pen en steden afreisde om bijbels,
tractaten en andere geestelijke
lectuur te verkopen en zo het
evangelie te verbreiden. Hij deed
het op eigen houtje. Slechts een
paar jaar van zijn leven werkte
hij als bezoldigd evangelist. De
WEESHUIS
Precies honderd jaar gele
den slaagde hij er in een groot
verwaarloosd huis te huren en
van ratten en ander ongedierte te
reinigen. Precies honderd jaar
geleden nam hij de eerste twee
wezen in huis. Met kerstmis had
hij er reeds dertien. Zo legde hij
de basis voor wat nu bekend
staat als de wezeninrichtingen
van Neerbosch.
Het is allemaal niet gemak
kelijk gegaan. Het was een ge-
loofswerk, maar het geloof
werd nog al eens beproefd. Maar
misschien juist daarom heeft
het ook bergen verzet. Er zijn
ontroerende ogenblikken ge
weest: ,J2ens in dat eerste
jaar, 1863, moest Van 't Linden-
hout dertien gulden meer beta
len dan hij in kas had. Nog
twee uren en het geld moest er
zijn. De gewone tijd voor de
post was al voorbij. Van 't Lin
denhout blijft hopen en wachten.
Dan wordt er gebeld. Later
dan gewoonlijk komt de postbo
de met een aangetekende brief....
met drie banknoten van tien
gulden."
Dit is een van de verhalen die
ds. H. Kluin vertelt in de jubi
leumuitgave van Neerbosch:
„Dwaasheid, die wijsheid be
schaamde." Heel beknopt vinden
daarin een biografie
woord trouw bleef
aan het werk zette in een eigen
drukkerij en uitgeverij.
De uitgave, die prachtig is uit
gevoerd, met schitterende platen
is echter meer dan alleen maar
een lust voor het oog. Hij brengt
nog weer eens opnieuw in her
innering wat een grote God door
kleine mensen die mens en
menselijk bleven, ook wat hun
fouten betreft kan doen. Spreekt
Buber misschien alleen de den
kende christenen aan, ds. Kluin
spreekt de christenen aan die
hun geloof willen uitgedrukt zien
in daden.
Dwaasheid, die wijsheid
beschaamde. door ds. H.
Kluin, verschenen bij het
honderdjarig bestaan van de
Van 't Lindenhoutstichtingen
„Neerbosch". Uitgave Neer-
basch' drukkerij en uitgeve
rij te Neerbosch.
Buber beweert nu, dat grote
delen van het Nieuwe Testament
spreken van hetzelfde geloof als
het Oude Testament bijvoorbeeld
in alle woorden, die van Jezus
zelf zijn. Buber zegt echter, dat
bijvoorbeeld bij Johannes, Paulus
en de Hebreeënbrief van een an
der geloof sprake is, n.l. niet
de Griekse „pistis".
Dit geloof is niet meer in de
eerste plaats een betrekking tus
sen twee wezens, maar het is een
geloof in een uitspraak, een bood
schap, een bericht, nl. dat Jezus
de Messias is. dat Hij de Zoon van
God is, dat Hij opgestaan is uit
de doden. Wie dit gelooft wordt
voor het goddelijk gericht „recht
vaardig verklaard". Om Bubers
onderscheiding van het oorspron
kelijke Oud-Testamentische ge
loot. de persoonlijke geloofs be
trekking en het „dat" geloof te
verstaan, moet ik verwijzen naar
een van de belangrijkste werken
van hem n.l. „Ich und Du".
Dr. Buber zegt: „De wereld
is voor de mens tweevoudig
naar zijn tweevoudige houding.
Die tweevoudige levenshouding
komt uit in twee paar grond
woorden, die hij spreekt n.l. I k-
Gij en 1 k-h et. In het eerste
paar Ik-Gij heeft een ontmoe
ting plaats. Er is een betrek
king tussen twee wezens. Het
tweede paar Ik-het sticht geen
betrekking. Een „het" is een
ding. Een ding ontmoet ik niet,
maar kan ik alleen er var e tl".
Buber heeft onder andere in
zijn werk „Gottesfinsternis" laten
zien. dat het Nihilisme dat Nietz
sche heeft aangeduid in zijn
woord „Gott ist tot", wat onze
gehele moderne samenleving hoe
langer hoe meer doortrekt. in
diepste wezen niets anders is dan
een afwezigheid van de ontmoe
ting. De moderne mens ontmoet
God niet meer en daarom ont-
stuk ervaring. God i
niet meer dan een psychische func
tie. Volgens de Neo-Gnosticus Jung
bestaat God nog slechts als psy
chisch verschijnsel.
Buber heeft deze moderne
gnostiek aan de kaak gesteld. Hij
zegt zelfs dat Jung veel gevaar
lijker is voor het geloof dan Nietz
sche. Nietzsche mist de ontmoe
ting met God. Jung mist echter
geenszins. Een God, die psychi
sche functie is, kan men immers
niet ontmoeten. God is hier uit
eindelijk het zelf.
De moderne mens, die God niet
meer ontmoet, ontmoet evenmin
de medemens. De medemens
wordt tot een „geval" tot iets
waar je plezier of nut van hebt
of is oorzaak van onaangename
gevoelens. Kortom de medemens
wordt tot ervaringsobject ge-
„Dat-geloof"
Wat heeft dit alles te maken
met Bubers kritiek op het „dat-
geloof'? Een uitspraak, een leer
stelling is geen persoon. Het is
geen „Gij" maar een „het". Wie
gelooft, dat God is, gelooft nog niet
in de diepste zin van de bijbelse
„emuna". Buber wijst er echter
op dat een „dat-geloof" wanneer
het niet bij het „dat" van de uit
spraak blijft staan kan leiden tot
het geloof, dat „vertrouwen" en
Dit sluit aan bij vele uitspra-
n het Nieuwe Testament
het geloof ,,in" Jezus. Dit
richting
„in" duidt meestal
aan. Het is eigenlijk geloven „tot
Jezus", d.w.z. het is uiteindelijk
„trouw en vertrouwen" aan en
in de Vader. De richting van de
ze trouw en dit vertrouwen wordt
door Jezus bepaald. Hij is de toe
gang tot de Vader. Als Hij de
aeur is mogen we niet bij die
deur blijven staan, maar moeten
wij binnen gaan.
Jit het bovenstaande moge dui-
MARTIN BUBER
ste punten in het gesprek met
Buber. Wat zegt hij van Jezus
van Nazareth? Buber noemt Je
zus zijn grote broeder. „Mijtl
eigen broederlijke duidelijk wor
dende verhouding tot hem is
steeds sterker en reiner gewor
den en ik zie hem heden met
sterkere en reinere blik dan
ooit!"
Buber meent Jezus van binnen
uit, als jood naar het vlees, be
ter te kennen dan de christen
heid. Paulus' woord: „En in
dien wij ook Christus naar het
vlees gekend hebben, nochtans
kennen wij (Hem) nu niet meer
(naar het vlees) 2 Kor. 5-16,
acht Buber een gevaarlijke moge
lijkheid voor een misverstaan
Immers gaat het juist in de eer
ste plaats om het „in het vlees"
zijn van Jezus. Als ik Buber goed
versta meen ik dat hij in zijn
spreken ons wil waarschuwen
voor het docetisme en de gno
sis. die vanaf het eerste ontstaan
van de christelijke kerk hebben
willen ontkennen, dat Jezus in het
„vlees" is gekomen. Het was de
verborgen heidense trek, die wil
de ontkennen, dat Jezus, waar
achtig als joodse mens vlees is
geworden. Reeds in de eerste brief
van Johannes blijkt deze drei
ging van het docetisme. Daarom
noemt Johannes als criterium
van de onderscheiding der gees
ten: „Alle geest, die belijdt dat
Jezus Christus in het vlees ge
komen is, die is uit God. In het
vlees heeft Jezus immers de ver
lossing bewerkt.
Ik meen vanuit deze bedrei
ging Bubers spreken over Jezus
te verstaan. Buber herkent in
Jezus degene in wie de lijdende
Knecht des Heren gestalte heeft
aangenomen. De christenheid
heeft echter volgens Buber Je
zus geïsoleerd. Die lijdende
Knecht is niet alleen in het vlees
in de 33 jaar. maar in de recht
vaardiging door de eeuwen heen.
Hij lijdt tot aan de voleinding
der wereld, d.i. tot aan de vol
strekte verlossing.
De christelijke kerk heeft twee
dingen gedaan, die beide Hem
uit het vlees verdrijven.
zelf gezegd heeft: „Wat ge
dezen hebt gedaan hebt ge mij
gedaan".
2e. heeft de kerk ontkend dat
zijn „doodsstrijd" om met Pas
cal te spreken doorgaat tot aan
het einde der wereld. Daarom
heeft niet het jodendom het oog
gericht op een triomferende Mes
sias, maar juist de christenheid.
De christenheid sprak van ver
lossing, terwijl de wereld nog on-
verlost was. Deze proclamatie
van verlossing voor de tijd is
schenden van het Messiaanse ge
heim. Jezus heeft zelf zijn disci
pelen tegen gehouden om het
Messiaans geheim voor de tijd
te schenden.
Verlossing
Het is voor de jood niet voldoen
de om te. weten dat God in het
uiterste gevaar en catastrofe bij
ons i6. Het is voor de jood niet
genoeg om te weten dat zijn zon
den vergeven zijn, het gaat om
het koningschap van God over
alles. Het gaat om de verlossing
der schepping. De jood hoort het
zuchten van de creatuur. De
christen heeft dit zuchten eigen
lijk steeds trachten te over
stemmen, door van verlossing te
spreken voor de tijd1. Vandaar
dat de christen zich moet troos
ten, terwijl de jood gehoorzaam
was aan Jezus' woord „Zalig die
treuren". De jood weigerde als
moeder Rachel om zich te laten
troosten voor de tijd.
Van hieruit kan ook de crisis
van onze tijd doorzien worden.
Wat is er eigenlijk gebeurd?
Waarom staat de kerk in de cri
sis en daarmee de wereld? Vol
gens Buber is een groot deel der
christenheid plotseling gaan zien
dat de wereld verre van verlost is.
Dit speuren van de ontzetting
der wereld deed de twijfel aan de
goddelijke voorzienigheid ont
staan. Nietzsche is zo de zoon van
de christelijke kerk, die plotse
ling gaat zien dat ondanks alle
troost van zondevergeving de we
reld niet verlost is.
De blijde boodschap is deze:
„God is al bezig met het verlos
sen van de wereld. Zijn lijdende
Knecht heeft ons niet verlaten.
Hij is met ons tot aan de volein-
worden: Wat zegt het N.T. zei
en wat is erover heen getrokken
Tenslotte gaat het erom: V'
heeft Jezus zelf gezegd. Het
mogelijk dat allerlei dingen, dil
Buber in het N.T. voor gnostiscl
aanziet, vanuit de concrete hlsto
rische situatie verklaard kunnei
worden. (fLÏI
Messiaans geheim
De apostelen immers moesteif**f' 1
zich in een wereld, waarin he*rouw
grondwoord Ik-Het steeds goldgarledi
verstaanbaar maken. Het volgen*e t<>,
een gesprek meC
Buber zeker aan de orde komen.""
de punt moet a
Hebben Jezus zelf of zijn discifén
pelen het Messiaans geheim ge
schonden of heeft God zelf dooi M
Jezus uit de doden op te wek-ln
ken het begin van de verlossing* oc
getoond? De evangelieën bewerenderne
stellig, dat God dit heeft gedaan.yerze
Dat neemt echter nog niet we g,lo
dat de christelijke kerk veel
meer oog voor de opstanding*"
heeft gehad, dan voor de weder-tiers.
komst met de volledige openbabektj)
ring van Gods koningschap. Het ii,aang
tekenend voor deze christelijk* er F
eenzijdigheid, dat de opstanding»-ra,
dag, die nog maar de eerste dag
van de „herscheppingsweek
was, vervanging werd van de
Sabbath. Hoewel als bemoediging °ei
voor het geloof de nieuwe Schep
ping in de opstanding 40 dagen Tef
getoond is, wordt deze openbaar
making van het Messiaanse ge- ry.
heim weer teruggetrokken in de
hemelvaart, d.i. ten hemel op-
name. Dat wil zeggen: het ds nog Wf
niet gereed. Het verlossingswerk
gaat door. De waag spitst zich
de d
verbonden is verwerft door Gods
genade de verlossing in het gewo
ne leven".
Het moge duidelijk zijn dat in
dit korte bestek van een artikel
niet zonder meer een antwoord
aan Buber gegeven kan worden.
Er zijn mensen die menen dat
men bij voorbaat geen gesprek
moet houden. Men zegt dan: Bu
ber beweert iets anders dan wat
wij in de bijbel (menen te) lezen.
Hij moet dus afgewezen worden.
Zelf meen ik dat wij werkelijk
mogen spreken. De dingen waar
op Buber gewezen heeft raken de
diepten van het woord Gods. Het
zou mogelijk kunnen zijn, dat Bu
ber dingen in het Nieuwe Testa
ment bespeurt die niet in dit N.T.
zelf liggen, maar die er door de
christelijke traditie opgelegd zijn.
Om dit te kunnen beoordelen is
een uitgebreid exegetisch onder
zoek nodig. Uitgemaakt moet
als de „emuna". „dat geloof"
wetend. Het is gnostisch. Een der
gelijk geloof kan aanleiding zijn
tot een beleven van God en me
demens buiten de ontmoeting in
de ervaring. Waar dit geschiedt
dreigt het nihilisme. Het gaat er
niet om over God te kunnen
spreken maar met God.
Jezus
le.
De schrijver gaf dit boekje als ondertitel
mee: „Gedachten over het betekenisvolle
woordje „Als". Het bevat een elftal korte me
ditaties, elk met een bepaald Bijbelwoord als
uitgangspunt en geschreven met een inspireren
de levenswijsheid. Een fijn boekje, dat zijn
weg wel zal vinden, misschien onder meer als
Belijdenisgeschenk.
dit gesprek: Hoe is de
Messias in die niet verloste
reld aanwezig? Hoe werkt God kom«
door Hem de volstrekte verlos- han(j
sing? burei
De Kerk zegt: Hij is bij de zij- vanci
nen in de wereld met Zijn Geest, Jam,
De waag is: op welke wijze? ge a
Buber kent vanuit het Chassidis- ym
me de bijbelse onderscheiding jang
„Zaddik" rechtvaardige en ,,chas-
sid" wat de Statenvertaling met luc^
„gunstgenoot" vertaalt. Hier ligt
een ontzaggelijk probleem. Het
is blijkbaar zo, dat er mensen
zijn, in wie de gemeenschap met „1
de lijdende Knecht des Heren tete
voornamelijk blijkt en er zijn het
mensen m wie de verlossing meer tme
blijkt. Paulus wijst ons dit ge- den
heim in 1 Kor. 4: 12: zo dan in 1
de dood werkt wel in ons, maar zitb
het leven in olieden. In Paulus wat
werkt de dood van de Messias. Hij dé
is de „zaddik" en in de gemeen- bij
te het leven van de Messias. Zij die
zijn de „chassidim".
Ik ben mij bewust, hier din
gen ter sprake gebracht te heb
ben, die uitersten zijn. Het is
gevaarlijk om dit in het open
baar te doen. Wij leven in een
tijd, waarin ieder het recht
meent te hebben, alles te kun
nen beoordelen. Wie over de
diepste dingen in het openbaar!
spreekt, loopt de kans om grote
misverstanden op te wekken,
bij degenen, die er niet „aan
toe zijn". Dit gevaar moet men
riskeren. De tijd is te ernstig om
ons nog te kunnen permitteren
in verband met de waarheid pe
dagogisch te zijn. Het gaat er
ook niet om dat wij onze me
ning aan anderen opleggen. Als
er een ding is, waartoe Buber ons
oproept, dan is het tot een
waarachtig gesprek. In een ge
sprek kun je het met elkaar on
eens zijn, hoewel je tegelijk
moet weten, met wie je eigen
lijk spreekt. Voorbarige nivelle
ring is hier ook miskenning van
de naaste. In ieder gesprek
dreigt, dat wij ons niet meer
richten tot de naaste, maar
slechts monologen houden, tot
het caricaturale beeld, dat wij
van de naaste gevormd hebben.
Waarom? Omdat wij dikwijls
vrezen voor de waarachtige ont
moeting.
Het bovenstaande is een poging
tot ontmoeting met de grote pro
fetische mens Martin Buber, een
ontmoeting die niets nlvelierends
in zich wilde hebben. Ik heb
daarom meer naar deze mens
kunnen luisteren dan tot hem
kunnen spreken.
De Duitse kwestie en „de andere wind achter het
ijzeren gordijn" De moeilijkheden van Chroesjtsjef
TTET belangrijkste en meest
Tl spectaculaire deel van de
reis van president Kennedy was
achter de rug, toen hij zich
woensdagavond (na een ware
triomftocht door Duitsland) van
Berlijn naar Ierland het land
van zijn voorouder» begaf.
Berlijn waa het hoogtepunt in
het bezoek van de president. Dat
was te voorzien. Maar ook zijn
reis door de Bondsrepubliek
Dit neemt echter niet weg, dat
iedereen het verschil moet zijn
opgevallen in de wijze, waarop
Kennedy deze week en De Gaul
le nog niet zo lang geleden, werd
begroet. De nieuwe graadmeter
krijgen we pas. als de Franse
president binnenkort opnieuw
een bezoek aan de Bondsrepu
bliek brengt.
Betrekkelijk
Echter zou het niet juist zijn.
teveel waarde toe te kennen aan
de reactie van de Duitse mas
sa, omdat het enthousiasme van
de afgelopen week nog geen ga
rantie is voor een hartelijke in
stemming met de denkbeelden
wijzen van de opvattingen van
generaal De Gaulle, waartegen
Kennedy zich onomwonden heeft
gekeerd in zijn redevoering te
Frankfort. Deze toespraak had
dan ook slechts betrekkelijke
waarde. Zij was voornamelijk
bedoeld voor de leden van de
Bondsdag, die het grootste ge
deelte van het gehoor van de
president in de Paulskirche uit
maakten. Vanzelfsprekend richt
te Kennedy zich over hun hoof
den ook tot Duitsers en Fran
sen en andere Europeanen.
Maar kennelijk was het toch de
bedoeling van de Amerikaanse
president, de Bondsdagleden te
mobiliseren in zijn strijd tegen
de nationalistische politiek van
generaal De Gaulle.
Andere wind
Van ftoter belang was dan
ook de redevoering, die Kenne
dy heeft gehouden in de Vrije
universiteit van West-BerlIJn.
Daar verklaarde hij, dat er
„andere winden waaien, zewel
achter het ijzeren gordijn als
in de rest van de wereld en dat
de bevolking van Oost-Enropa
zelfs na IS Jaar onderdrukking
niet Immuun is voor verande
ringen". Kennedy legde er na
druk op. dat het nieuwe wester
se Europa een steeds groetende
aantrekkingskracht moet heb
ben op de mensen uit het Oos
ten. „Wanneer de mogelijkhe
den van verzoening er komen,
zullen wij duidelijk laten blij
ken, dat wij niet vijandig staan
tegenover enig mens of systeem,
vooropgesteld, dat zij bun eigen
bestemming kiezen, zonder tus
senbeide te komen in de vrije
keus van anderen".
Realiteit
De Amerikaanse president
meent, dat de verschillen in le
vensstandaard moeten worden
opgeheven door het optrek
ken. niet door het naar beneden
halen. Duidelijke en doeltref
fende overeenstemming moet
worden bereikt om de bewape
ningswedloop te kunnen stoppen.
„Deze veranderingen zullen niet
van de ene dag op de andere
kunnen plaatsvinden. Maar ons
pogen moet onverminderd voort
blijven gaan in het belang van
de mensheid. Het proces van
verandering kan alleen worden
versneld door een groeiende een
heid van het Westen,
we allen moeten werken. Op
lange termijn genomen zal door
de kracht van het Westen steeds
meer de realiteit gelden, dat
Duitsland één natie is en de
Duitsers één volk, ondanks
kunstmatige grenzen en prik
keldraad.
Waarheid
Kennedy ziet de hereniging
van Duitsland en de wederop
bouw van Europa niet als een
gemakkelijke taak. Hij verzeker
de zijn gehoor, dat het morele en
militaire schild, waarmee de
vrijheid in Berlijn wordt gehand
haafd, niet zal zakken of terzij
de zal worden geschoven, zolang
de aanwezigheid daarvan nodig
is. Hij gelooft, dat de hereni
ging op een bepaalde dag reali
teit zal zijn. doch dat de waar
heid verlangt, dat men de fei
ten onder ogen ziet en dat men
niet alleen moet denken in slag-
Een vreedzame hereniging van
Oost- en West-Duitstand zal niet
vlug en gemakkelijk gaan. Maar
zij is mogelijk en de gerechtig
heid eist dan ook. dat men in
het Westen het lot helpt verbe
teren en de hoop laat voortbc-
In het Oosten", aldus Kennedy.
En daarmee bedpelde hij dus
voornamelijk de bevolking van
Oost-Dultsland, die sinds de op
richting van de muur door Ber
lijn in een grote gevangenis
leeft.
China
De Amerikaanse president
had met zijn opmerkingen over
veranderingen achter net ijze
ren gordijn echter ook het oog
op de Sowjetunie en de andere
Oosteuropese communistisch ge
regeerde landen. De wijzigingen
zijn er onmiskenbaar, al zijn er
geen aanwijzingen, hoe dit de
Russische houding tegenover het
Westen zal beïnvloeden. De Rus
sen hebben nog steeds geen po
gingen gedaan in de richting van
het oplossen van enig vraagstuk
van de koude oorlog. Misschien
is dat een gevolg van de moei
lijkheden tussen communistisch
China en de Sowjetunie, die
Chroesjtsjef telkens weer in het
Kremlin in een lastige positie
lijken te brengen. Die moeilijk
heden met China zullen waar
schijnlijk niet worden opgelost
op de „samenspreking". welke
volgende week in Moskou zal
plaatsvinden. En het leiderschap
van Chroesjtsjef zal er wellicht
niet versterkt uit tevoorschijn
komen.
Jonge garde
Chroesjtsjef heeft echter nog
meer aan zijn hoofd. Er zijn
grote spanningen tussen de cul
turele elementen in de partij
de oudere leiders in het Krem
lin niet weten, hoe zij dat moe
ten aanpakken. Aanvankelijk
liet de Russische premier zich
laatdunkend uit over bepaalde
produkten van de jonge genera
tie, maar later bleek, dat hij
toch niet zo zeker van zichzelf
was. En op het ogenblik laat
men in Moskou de zaak nog
maar zoals zij was en wordt er
waarschijnlijk achter de scher
men gewerkt aan maatregelen
om te zorgen, dat deze
golf van vernieuwing in de juis
te communistische banen wordt
Hierbij is duidelijk geworden,
dat Chroesjtsjef zich thans meer
dan ooit gelegen Iaat liggen
aan het oordeel van de leiders
van de satellietstaten en in niet
mindere mate aan dat van com
munistische leiders in westerse
landen, zoals dé Italiaan Pal-
miro Togliatti.
Oost-Europa
Want Chroesjtsjef heeft ook te
maken met nationalistische ten
denties in de Oosteuropese lan
den. Deze zijn waarschijnlijk
mede een gevolg van het con
flict tussen de Sowjetunie en
China. Enerzijds maken de lei
ders van landen als Roemenië
en Oost-Duitsland gebruik van
het feit, dat de Russische pre
mier de teugels laat vieren om
verzekerd te zijn van de steun
van deze lieden in zijn gevechë
aan het ideologische front, dat
hem door de Chinezen is opge
drongen. Aan de andere kant
spiegelen zij zich aan het
voorbeeld van Joegoslavië,
waar het nationale commu
nisme van Tito bijzonder aan
trekkelijke kanten heeft. En
ditzelfde Joegoslavië geniet vol
ledige steun van de Sowjetunie,
als het zich verzet tegen de aan
vallen van communistisch Chi-
na aanvallen, die overigens
langs een omweg aan het adres
van Chroesjtsjef zullen zijn ge
richt. Daarom doen deze week
niet voor niets de geruchten de
ronde, dat de Rus onverwacht
naar Roemenië was vertrokken.
En ook zUn reis naar Oost-Bcrlijn
is niet alleen maar een reactie op
het bezoek van Kennedy.
Kernstop
En dan rijn er nog de econo
mische facetten, die aan deze
nationalistische tendenties ver
bonden zijn. de mislukking van
de landbouwprogramma's in de
Sowjetunie en de meeste satel
lietstaten en de groeiende be
hoefte aan intellectuele vrij
heid, die ook een gevolg is van
de steeds ingewikkelder worden
de aard van een moderne tech
nologische gemeenschap. Een
zusje dus van het culturele pro
bleem.
Zij dringen Chroesjtsjef aan
de ene kant steeds verder in de
richting van een vergelijk met
de westelijke mogendheden
zeker als men het dreigende ka
rakter van het conflict met Chi
na in ogenschouw neemt. Aan
de andere kant echter geven al
deze problemen zijn tegenstan
ders nieuwe wapenen in handen
om hem er van te weerhouden,
zijn politiek van vreedzame
coëxistentie in de praktijk uit
te gaan voeren. Op het gesprek
met de Chinezen volgt op hoog
niveau in Moskou het overleg
over het verbieden van proeven
met kernwapens. Wellicht zal
er dan gelegenheid zijn. de
waren Russische bedoelingen t«
