Deel van eiland Bali: één
grauwe vlek
Goenoeng Agoeng blijft werken
JOKLIK: IK KOCHT
KOBALT VOOR VAR
Strijd tegen de Koerden
gaat weer beginnen
Jjd een. doafce hJj
Springvloed katastrof e
DINSDAG 11 TONI 1W»
(Van onze speciale verslaggever
Link van Bruggen
SANOER,
Voor liet terras van m'n kamer
in het Segara Beachhotel in Sa-
noer slechts een kilonieter of
zes van Den Pasar vandaan
bevindt zich een tuin met tien
tallen heesters. De kleuren: hel
groen, groengeel en roodbruin, lij
ken in een grauwe waas te zijn ge
huld. Men realiseert zich dit pas,
als-inen, over het schelpenpad lo
pend, de struiken wat nader be
kijkt. Elk blad is namelijk be
dekt met een korrelige stoflaaj
die, bij aanraking, grijze, vettige
strepen op de handen en de kle
ren achterlaat.
Bal!, paradijselijk eiland ten Oosten
van Java, heeft de laatste maanden de
gloed van z'n wonderschone kleuren
verloren. Sinds de Goenoeng Agoeng,
de me^r dan drieduizend meter hoge
vulkaan, die bij Besakih ligt, de we
reld in beroering heeft gebracht door
zjjn dood en verderf zaaiende uitbarstin
gen, heeft het toeristendorado veel van
z'n aantrekkingskracht ingeboet. De va
kantiegangers voornamelijk Amerika
nen druppelen nog maar spaarzaam
binnen. De tien grote hotels, die In Den
Pasar en omgeving staan, zijn zelden
zó leeg geweest.
Niet de grauwe as. die de roem van
het eiland heeft bespikkeld, en die tot
Soerabaja toe is overgewaaid, is hier
de voornaamste oorzaak van. Ook niet
de vrees, die er zou kunnen bestaan
voor nieuwe uitbarstingen, welke er in
derdaad zijn geweest op 19 mei werd
nog een aardbeving, die honderd slacht
offers voor zich opeiste geregistreerd
en die in feite nog dag en nacht
doorgaan.
Waar het aan schort, zijn de verbin
dingen. welke, als gevolg van de lahar-
en lavastromen, verbroken zijn. Hier
is het een brug. die weggeslagen is,
daar een weg. die niet meer bestaat.
Elders zijn hele streken verboden ge
bied verklaard, waardoor de mooiste en
grootste Hindoe-tempels niet meer be
zocht kunnen worden. En is juist Oost-
Bali. waar de Goenoeng Agoeng de
liefelijke lijnen van het landschap be
heerst niet 't meest pittoreske deel
van het eiland?
Dreigend gerommel
Van Den Pasar uit lukte het me bij
de vulkanologische post van Rendang te
komen één van de drie, van waaruit
de Goenoeng Agoeng, de Grote Berg,
constant wordt geobserveerd. De vul
kaan, die door een zware, doch bijzon
der licht gekleurde nevel totaal aan
het oog onttrokken is, laat, bijna onaf
gebroken. een dreigend gerommel horen.
Het heeft iets weg van onweer; het is
alsof zware rotsblokken met dof ge
dreun op de bodem neerkomen,na door
oerkrachten honderden meters omhoog
geslingerd te zijn.
Het hoofd van de vulkanologische post,
de heer Aindijad. laat me de registra-
tierol van z'n seismograaf zien. ,,De
Goenoeng Agoeng", zegt hij, .heeft zich
vandaag al honderdtwintig keer laten
horen. Er zijn verder zeven as- en
De werkende Goenoeng Agoen met
op de voorgrond enkele contouren
van de beroemde Besakih-tempel.
Vluchtelingen trekken uif de om
geving van de vulkaan weg, die op
de achtergrond zichtbaar is.
De vulkanoloog vertelt me van de
verschrikkingen, welke de Goenoeng
Agoeng heeft gebracht, na bijna een
eeuw te hebben gezwegen, of althans
weinig kwaad te hebben uitgericht.
„Niet lava," verklaart hij, „de lang
zaam stromende brij, die uit de krater
komt, is voor het leed en de ellende
hier verantwoordelijk, maar gloedwol-
ken cn lahar, een chemische, explo
sieve stof. Als de gloedwolken die wor
den uitgestoten, en waarin temperatu
ren van drieduizend graden voorkomen,
buiten de krater vallen, drijven ze met
een snelheid van tenminste dertig kilo
meter per uur langs de hellingen van
de vulkaan naar beneden.. Alles wat ze
in de weg komt: bomen, struiken, hui
zen en mensen, is in een oogwenk ver
teerd.
Lahar ontstaat, als de chemische be
standdelen, die zich in de gloedwolken
bevinden, neerslaan en vermengd wor
den met soms meters dikke aslagen en
regen. Deze zwarte, hete stroom, waar
in vaak donderende explosies voorko
men, baant zich een vernietigende weg
naar de valleien, waar de rivieren het
branderige goedje naar de zee afvoe-
Op de hellingen en ln de beddingen
blijft uiteraard heel wat lahar liggen.
Het duurt weken, zo niet maanden, voor
dat deze restanten zijn afgekoeld".
Droeve tol
De heer Aindijad spreekt dan
droeve tol, welke de Goenoeng Agoeng
voor zich heeft opgeëist. In de dessa's
Teloengboeane, Pesagi, Lebdik, Badak-
dokoek en vele andere zijn vijftienhon
derd mensen om het leven gekomen.
Uit het eruptie-gevaarlijk gebied moes
ten zeventigduizend mannen, vrouwen
en kinderen worden geëvacueerd, die
al hun beziittin-gen hebben verloren.
Hierbij komit nog een aantal van meer
dan honderdtienduizend, dalt wel in tact
gebleven huizen bewoonde, maar door
gebrek aan voedsel de zware asre-
gens hebben door de hitte alle veld
vruchten verwoest van huis en haard
verdreven is.
In het dal van de Jehsar zie ik een
uur later welke verwoestingen de lahar
heeft aangericht. Een zwarte, gapende
opening in het bos, dat een van de hel
lingen bedekt, wijst de plaats aan,
waar de gifauwe stroom zich een weg
naar de kali heeft gebaand. Het gat
is naar schatting enkele honderden me
ters breed. Daar. waar de lahar de
rivierbedding heeft bereikt, liggen me
ters dikke aslagen opgestapeld. Het wit
en het rood van vaak borrelende, met
bellen bedekte chemische stoffen zorgen
voor de enige kleuren in de grijze woes-
Om de Jehsar te kunnen bereiken,
heb ik enkele kilometers moeten lopen.
Een bandjir, die een uitweg in een an
dere rivier heeft gezocht, heeft de chaos
nog wat groter gemaakt door een brug,
die twee dagen tevoren nog per auto
kon worden gepasseerd, op het punt van
bezwijken te brengen. De pijlers zijn
al ondermijnd. Het goorbruine water
stroomt met witte goÜkoppen langs de
reeds wijkende stenen.
Als ik over de sawahs loop, waar alle
groen verdwenen is, heb ik het gevoel
de stikgronden van de Zeeuwse stromen
te hebben betreden. M'n schoenen wor
den loodzwaar door de vette as. die er
aan blijft kleven. Als ik omkijk, zie ik
m'n voetspoor kronkelend naar de weg
gaan. De zoetige lucht van zwavel
dringt m'n neusgaten binnen. Een wer
kende vulkaan verspreidt een penetran
te geur, die een mengeling is van labo
ratorium- en verzengingsluchtjes.
Op een plaats, waar de rivierbed
ding als een ravijn naar beneden klieft,
steek ik een vinger in de aslaag, die
de grond bedekt. Hoe dieper ik kom,
hoe warmer het wordt. In de onderlaag
j Is het voor een onbedekt lichaamsdeel
arschijnlijk niet te harden.
rug, hun nek, of hun hoofd dragen, door
de ondiepten van wild stromende kali's
waden. De ene keer klimmen ze langs
de hoog opgestapelde sawahs steil naar
boven, de andere keer dalen ze weer
steil naar beneden.
Bij bronnen en beekjes langs de weg
houden velen van hen een korte rust
pauze. De weinige kleren zijn zó uitge
trokken. Ze wassen of baden dan even
om nieuwe krachten voor de nog lang
durende mars te verzamelen.
Ofschoon kleine, vaak nog ongeletter
de mensen, dragen de evacuees hun lot
met een bijna benijdenswaardige rust
rdigheid. Als de
weken j
garet presenteer, lachei
dankbaar. Velen hebben
strootje geproefd.
Het is bekend: de Hindoes en
daaruit bestaat 't grootste deel van de
Balinezen worden door een merk
waardige berusting gedragen. Alleen
de honger drijft hen van nun erf af,
anders zouden ze zonder meer dicht
onder de rook van de vuurspuwende
Goenoeng Agoeng zijn gebleven. Ze be
schouwen de ellende, die hun ten deel
is gevallen, als een straf van de go
den. We zullen het wel verdiend heb
ben, luidt hun commentaar. En sommi
gen voegen eraan toe dat de goden
kwaad zijn geworden, omdat de Baline
zen hun religieuze plichten niet meer
zo nauw nakomen. De oorzaak van dit
alles zou de verwereldlijking zijn, die
met de komst van het toerisme z'n in
trede heeft gedaan.
Er is nóg een reden, waarom de eva
cuatie zo stroef verloopt. De Balinezen
zijn over 't algemeen met geen stok
van hun land af te slaan. De militai
ren, die het rampgebied met een hulp
verleningsopdracht zijn binnengegaan,
mogen praten wat ze willen, het is
bijzonder moeilijk een tani te overre
den dat het beter voor hem en z'n ge
zin is voorlopig althans uit de buurt
van de Goenoeng Agoeng te blijven.
Maanlandschap
't Meest geteisterde gebied trof ik
die middag aan de voet van de vul
kaan aan. Bij één van de grootste
tempels van het eiland, die van Besa-
kio. waan ik me temidden van een
maanlandschap. De dessa, die erbij
ligt, is totaal verlaten. Alles, tot de
van bladeren beroofde bomen toe, is
van het grauwst denkbare grijs, ter
wijl overal, waar ik ga of sta, een
dikke, door regen vet geworden
laag ligt.
De indrukken zijn zó onwerkelijk dat
ik deze nooit zal kunnen beschrijven.
Het is, alsof ik onderdeel van een
kleurloos schilderij ben, dat de kilheid,
de doodsheid en de verlatenheid uit
beeldt van een door een calamiteit
getroffen streek.
achtig gebouwde torens bestaat,
hoofdpoort is ingestort waar ik ook
kijk, liggen puin. as en stenen. Ergens
klinkt het klagelijke gejank van een
hond. Een witte kip fladdert voor m'n
voeten op het enige stukje kleur in
de eentonigheid van de grauwe wereld.
Voor me ligt de Goenoeng Agoeng.
Zien doe ik hem echter niet; horen zo
veel te meer. Het lijkt wel. of de vul
kaan uitsluitend tegen mij „praat".
Het dreigende gerommel, dat hij te
berde brengt, krijgt, juist door de ver
stilde omgeving, bijna angstaanjagende
aspecten.
Ik moet dan snel weg. De lucht voor
spelt regen. Als deze vallen gaat.
Zwetend en hijgend
Van de hellingen zie ik mannen,
vrouwen en kinderen afdalen. Ze gaan
gebukt onder de zware lasten, welke
ze torsen: bamboe, manden met co-
cosnoten, een kist, een tafel, kortom:
datgene van hun povere bezittingen
wat ze dragen kunnen Het zijn evacu
ees. die zo lang mogelijk in hun desa
gebleven zijn, maar er tenslotte door81
honger uit zijn verdreven. Ze zweten wordt de weg terug afgesneden, daar
en hijgen als pakpaarden. Is 't wonder? 'de asdrempels, die thans droog zijn.
Ze moeten met alles wat ze op hun i binnen enkele minuten in slikdrempels
veranderen, welke onmogelijk met
wagen zijn te nemen.
Ik ga nog langs de KOGA, het Kom-
jnando Operatie Goenoeng Agoeng, dat
met honderden militairen in het ramp
gebied werkt. Commandant is majoor
Sidaroem. Onder hem ressorteren ook
de Rode Kruisposten, die overal zijn
ingericht, de kleine hulpdiensten, die
uit de Philippijnen en uit Australië
zijn gekomen, zomede de evacuatie
centra en de rijstuitdeelplaatsen.
Het is een hele organisatie, die uit
nemend werkt. De hulpverlening is
weliswaar van een heel ander genre
dan bijvoorbeeld die tijdens de waters
nood van 1953 er wordt veel meer
aan het inzicht en de vindingrijkheid
van de getroffenen overgelaten, ook
wat betreft het blijven in de gevaren
zone maar dit neemt niet weg dat
de vluchtelingen er dankbaar voor zijn.
Duidelijk is dat de goederenstroom
nlt het buitenland Bali nog niet hele
maal heeft bereikt. Transportmoeilijk
heden eerder dan bureaucratische
ren vormen 't grootste probleem.
De migratie, welke is voorge
steld Djakarta zou graag zien
dat enkele tienduizenden Baline
zen naar Sumatra verhuizen, ook
al om de overbevolking iets in te
perken staat nog altijd op losse
schroeven. Door de gehechtheid
aan volk, godsdienst en land voe
len slechts weinig eilandbewoners
ervoor zich elders in Indonesië te
vestigen.
(Advertentie)
uw moderne
wasmachine vraagt
om een speciaal sop
«I^iTOHaiaiaisiaiglBSl^
1 Jiiilai
Vuile bommen
moeten Israël
vernietigen
lerie-officier Otto Joklik die
gisteren samen met de Israeli
Josef Ben Gal in Zwitserland te
rechtstond wegens het intimide
ren en bedreigen van de dochter
van een Duitse geleerde die in de
VAR werkt, heeft voor de recht
bank verklaard voor een waarde
van bqna 4 miljoen aan splijtbaar
Irak: Barzani niet representatief
Irak gaat de strijd tegen de op
standige Koerden weer opnemen.
De regering heeft generaal Barza
ni, de leider van de Koerden die
door zijn relaties in Moskou wel
de „rode moellah" wordt genoemd,
24 uur de tijd gegeven te bevelen
de wapens neer te leggen. Gebeurt
dit niet, dan zal de regering met
alle macht het verzet van de Koer
den breken.
De Koerden is zelfbestuur binnen
Irak aangeboden. Zij nemen hier ech
ter geen genoegen mee en willen vol
ledige onafhankelijkheid en toetreding
op voet van gelijkheid tot de V.A.R.
Verder willen zij een deel van de olie-
opbrengsten uit het noorden van het
land.
De minister van voorlichting van Irak
Al Saadi, wees er op dat opstandige
Koerden enige tijd geleden regerings
troepen hebben aangevallen waarbij do
den zijn gevallen. De regering had het
uiterste gedaan om met de Koerden tot
overeenstemming te komen, gevangen
Koerden vrijgelaten en een einde ge
maakt aan de economische sancties te
gen de Koerden daterend uit de tijd
Kassem.
het ultimatum oorlog betekent. Barza
ni vroeg in een verklaring strikte neu
traliteit van alle mogenheden in het
nieuwe geschil. Hij prees de neutrali-
van Turkije en Perzi'è, maar ver
oordeelde een recente Britse wapen
zending aan het bewind in Bagdad.
In Bagdad is verklaard dat de huidige
maatregelen tegen de Koerden geen be
lemmering vormen voor de vorming van
de V.A.R. Alle militairen die met ver
varen zijn naar hun bases terugge
roepen. De gebieden in het noorden van
het land waar olie-installaties zijn, zijn
tot verboden gebied verklaard. Hier zal
geschoten worden op iedere burger zon
der voorafgaande waarschuwing. Al eer
der is voor het gehele noorden de staat
van beleg afgekondigd. De regering van
Irak zegt de Koerdenleider Barzani niet
representatief voor de Koerden te ach
ten. Deze is al 30 jaar in verzet tegen
de wettige regering ln Bagdad.
materiaal gekocht te hebben voor
de VAR, voldoende om Israël vol
komen te vernietigen. Volgens
hem heeft alles maar één achter
grond: een voortgezette poging
het Joodse ras uit te roeien.
Joklik zei dat hij voor de VAR was
gaan werken omdat hem documenten
waren getoond waarin stond dat Is
raël, in samenwerking met de Britten,
een aanval op de VAR voorbereidde.
Later werd hem echter duidelijk wat
er in feite aan de hand was: Israël
moest vernietigd worden. Duitse ge
leerden vervaardigen in Egypte „vui
le kernbommen", die een grote hoe
veelheid radio-activiteit op Israël kun
nen doen neerkomen, voldoende om
deze staat te vernietigen.
Hij had al zijn zaken afgewikkeld (ko
balt en strontium kopen in Duitsland en
Engeland) en had op de VAR-ambassa-
de in Bonn in juli 1962 formeel zijn ont
slag ingediend om daarna te pogen
Duitse geleerden over te halen op te hou
den met dit misdadige werk.
Hij gaf toe ook bedreigd te zijn door
Israëlische agenten die hem dwongen
voor Israël te gaan werken. Hij had
met de dochter van een van de geleer
den, dr. Paul Goercke. een ontmoeting
gearrangeerd. Dit gesprek was echter
een val die door de Zwitserse politie op
gesteld was. In de hotelkamer was een
microfoon verborgen, het bedienend per
soneel was van de politie en na het on
derhoud werden Ben Gal en Joklik ge
arresteerd. De officier van justitie Tas
ter terechtzetting een verklaring voor
van de Zwitserse politie. Ben Gal had
Heidi Goercke verteld dat hij behoorde
tot een organisatie van fanatieke vroe
gere naziconcentratiekamp-slachtoffers
die bereid waren tot moord, bombarde
menten en ontvoeringen om „meedogen
loos die Duitse geleerden uit de weg te
ruimen die hulp verlenen aan de Egyp
tische massamoordplannen".
Documenten
Het proces wordt bijgewoond door een
officiële waarnemer van de Israëlische
regering, die bereid is de rechtbank in
zage te verschaffen in alle Israëlische
documenten om aan te tonen dat de
Egyptische rakettenprojecten recht
streeks zijn gericht tegen Israël. Waar
schijnlijk zal de rechtbank dit afwijzen
als niet ter zake doende.
Verder loopt er nog een met bewijzen
gestaafd tweede uitleveringsverzoek
van West-Duitsland dat op het ogenblik
bij de Zwitserse autoriteiten in studie is.
De Chileense marine heeft maandag
bekendgemaakt dat het Deense vracht
schip „Inge Skou" in de Straat Magellan
I De klompendracht is in
West-Duitsland aan het
uitsterven en hetzelfde
geldt voor het gebruik
van houten biervaten.
De ambachtskamer in
Flensburg heeft gisteren
namelijk bekendgemaakt
dat zij de commissies
voor het verlenen van de
titels meester-klompen-
maker en meester-kuiper
heeft ontbonden. Reeds
sedert jaren zijn er geen
kandidaten voor een
„meesterbriel" in een
van deze vakken van het
eerzame handwerk meer
komen opdagen.
I Christel „Mamaloe
Adelaar en de artiesten
die haar hebben verge
zeld op haar fietstocht
van 200 kilometer door
Noord- en Zuid-Holland,
die dit weekeinde in Rot
terdam is geëindigd, heb
ben besloten voortaan
elk jaar een dergelijke
fietstocht te maken. De
eerste tocht was het ge
volg van een mislukte
weddenschap.
I De 25-jarige Westberlij-
ner die zondag al dut
tend op een luchtbed
over de rivier de Havel
naar Oostduits gebied
dreef en daar werd ge
arresteerd van welk
feit wij gisteren in deze
rubriek melding hebben
gemaakt is na een de
tentie van enkele uren
naar West-Berlijn terug
gestuurd.
I Breggie Boshof uit Dur
ban (Zuid-Afrika) heeft
haar man tien minuten
nadat zij elkaar voor heel
het leven trouw hadden
beloofd onder de wol ge
stopt en is zelf terugge
keerd naar de feestzaal
waar de bruiloft werd
gehouden. De echtgenoot
had enige weken voor de
trouwplechtigheid last
gekregen van een maag
zweer maar hij stond er
op dat de trouwerij zou
doorgaan. Een predikant
van de Nederduits gere
formeerde kerk zegende
het huwelijk in het zie
kenhuis in in het bijzijn
van tientallen patiënten
en verpleegsters.
Bleef het in ons land na
de warme dag van giste
ren vrfjwel overal droog
en mooi weer, in Parijs
vielen tijdens een zwaar
onweer hagelstenen zo
groot als druiven. Rond
het middaguur stak een
hevige storm op bij een
temperatuur van liefst
25 graden.
I Boze vissers uit Mar
seille hebben gisteren de
ingang van de haven met
hun schepen geblokkeerd
om hiermede te voorko
men dat de vissersvloot
kon uitvaren. De vissers
zijn zeer verbolgen over
de lage prijzen die zij
voor hun sardines ont
vangen. Zij eisen dat de
invoer van Marokkaanse
sardines wordt verboden.
1132) De benaming „springvloed"
kan tot veel misverstand aanleiding
geven, vooral wanneer er een ver
schijnsel mee wordt bedoeld dat
niets met de getijden te maken
heeft. Immers, ook golven die door
onderzeese aardschokken worden
opgewekt, worden vaak springvloe
den, of vloedgolven genoemd, ook
al vinden zij plaats bij eb. Deze seis
mische golven, waarvoor de Ja
panners de naam „tsoenaml" heb
ben gekozen, kunnen In hun ultwer-
klng katastrofaal zijn. De meeste
tsoenami's ontstaan in de diepe trog
gen van de oceaanbodem, die broei
nesten van aardbevingen zijn, om
dat zij punten van verstoord en la
biel evenwicht vormen. De hoogte
van deze door
aardbevingen ont
stane golven is in
volle zee vaak
slechts gering,
maar de golflengte
is daarentegen zeer
groot, soms zelfs
enige honderden
kilometers. Deze
lange golven plan
ten zich met reusachtige snelheid
voort en bereiken snelheden van 7
800 km per uuf. (Niet het water
zelf, maar de golfbeweging van het
water heeft dergelijke snelheden)
De golven die door een aardbeving
bij de Aleoeten waren opgewekt, had
den bijv. reeds na 5 uur Hawaii be
reikt, zodat de afstand van 3600 km
met een snelheid van 720 km per uur
was afgelegd. Deze golven werden
ook op het zuidelijk halfrond in de
Stille Oceaan waargenomen, waar
bij bleek, dat de afstand van het
epicentrum tot Valparaiso, in Chili,
in 18 unr was doorlopen. Dat was
13.000 km In 1*6 etmaal, een snel
heid waarover een vliegtuig niet on
tevreden mag zijn.
Het gevaar van deze golven ligt
niet ln de open zee, waar zij soms
nauwelijks worden opgemerkt, maar
In het geweld waarmee zij de kusten
treffen. Want, hebben de tsoenami's
hele oceanen overschreden en ko-
TOCH IS
HET ZO!
men zij daarna in het ondiepe water
van het land, dan verheft zich het
water tot geweldige hoogten en kun
nen onvoorstelbare rampen hiervan
het gevolg zijn. lteeds in onde tij
den is van dergelijke golven melding
gemaakt. Een van de oudst bekende
heeft in 358 de oostelijke kusten van
de Middellandse Zee geteisterd. Hij
stroomde dwars over verschillende
eilanden been, smeet de schepen op
de daken van de halzen In Alexan
dria en eiste duizenden mensenle-
Door een dergelijke vloedgolf kwa
men ln 1703 op het Japanse eiland
Awa meer dan 100.000 mensen om
het leven. Berucht zijn ook de vloed
golven waarmee de aardbeving van
Lissabon ln 1755 ge
paard ging cn die
een uur na de aard
beving de kust bij
Cadiz teisterde. De
bü deze ramp opge
wekte golven be
reikten uur la
ter West-Indlë. En
toen ln 1868 de
westknst van Zuid-
een lengte van 5000
km door aardbevingen werd be
zocht, trok de zee eerst van
de kust weg, zodat schepen die
in 13 m diep water voor an
ker lagen, in de modder terecht
kwamen. Daarna keerde het water
in een grote vloedgolf terug en
spoelde de schepen 400 m het land
in. Iets dergelijks deed zich even
eens voor in 1883 bij de uitbarsting
van de Krakatau, toen een 30 m hoge
vloedgolf de dorpen langs de Straat
Soenda wegveegde en tienduizenden
slachtoffers eiste. Zelfs tot in Het
Kanaal is deze vloedgolf waargeno-
Dit Is overigens een mooie gele
genheid te antwoorden op de vraag,
waarom de wind overdag meestal
landwaarts is gericht, en 's nachts
Amerika
