Kloosterlingen op Athos
VOOR U GELEZEN
GAAN FEESTVIEREN
Scheppingsbeeld van moderne kunst
omrankt Duitse „Kerkedag"
Kerkelijke gemeente
verhuist
SE astSrt stt b!J v,h
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZATERDAG 25 MEI 1963
Tien dagen wachten
Da tijd tussen hemelvaart en pinksteren is een tijd
van afwachting. In deze dagen zijn de discipelen ln de
opperkamer bijeen om biddend te wachten op wat
komen gaat.
Er is wel gezegd dat de discipelen moesten bidden
om de Heilige Geest en dat zij dat in deze periode
van tien dagen hebben gedaan. Wij zouden dan hun
voorbeeld moeten volgen en ook zo moeten bidden om
de Heilige Geest, of zoals men het tegenwoordig zegt,
om de vervulling met de Heilige Geest.
Toch ligt daar niet de kern van dit bijbelgedeelte. De
Heilige Geest was beloofd. De dag was bepaald en
moest samenvallen met een Israëlische feestdag. Niet
het bidden was de oorzaak van de komst van de Heilige
Geest. Niet het „Kom, Heilige Geest", was de kern
gedachte van dieze tien dagen voor de discipelen.
De komst van de Heilige Geest was voorspeld, zo
wel door de profeten als door Jezus Christus zelf. De
discipelen worstelden niet met de vraag of Hij wel
zou komen. Wie de zaak zo stelt maakt de komst
van de Heilige Geest afhankelijk van ons gebed.
De discipelen waren niet bijeen om zo hard en intens
mogelijk te bidden dat de Heilige Geest zou komen,
maar om zich voor te bereiden op de Geest, die zou
komen. Zij waren niet bijeen om de Heilige Geest
uit de hemel weg te roepen, maar om hun harten
voor de Heilige Geest toe te bereiden. De vraag was
niet of God wel zou willen geven, maar hoe zij de
Geest zouden willen ontvangen.
De .grote vraag voor hen was: Zijn wij klaar voor
de grote dingen die God gaat doen. En als zij zo bidden
gaan ineens de ogen open en wordt ineens de lege
plaats in hun midden openbaar. Dan beseffen ze in
eens dat de stoel van Judas leeg is. zoals de bijbel
voorspeld had dat dit zou gebeuren. Maar ineens gaan
him ogen ook open voor wat God gezegd had, eeuwen
reeds geleden, over de vervulling van deze open plaats.
Dat is de zin van deze periode van wachten. Ze
gaan het Woord van God beter verstaan. Ze gaan aan
dat Woord van God gehoorzaam worden. En daarom
zijn zij met Pinksteren in staat om de komende Hei
lige Geest in hun harten te ontvangen.
Weer is het feest op de Griekse berg Athos. Vierde een paar
weken geleden het monnikenklooster Laura het 1000-jarig bestaan,
thans gaat men het feit herdenken, dat 1000 jaar geleden de kloos
tergemeenschap door Athanasius I werd gesticht. Het Mekka der
oosterse orthodoxie, zoals de berg Athos wel genoemd wordt, gaat
dit feest oecumenisch vieren. De kloosterlingen hopen door deze kunstwerken in de eeuwenoude
feestelijke viering zo de aandacht op zich te vestigen dat hun ge- kloosters. Het voornemen bestaat
mcemchap. ondank, het tic-minderen tien de bevolking toch kan «eltSita IfnTe
blijven voortbestaan. moedigen de berg Athos te be
zoeken.
Men hoopt dat de orthodoxe
Tien eeuwen hebben weinig Visser t Hooft, de president van wereld, de berg Athos beter zal
veranderd aan het Macedonische de Lutherse wereldfederatie dr. ieren kennen en dat hier weer
Schiereiland, een ongeveer 10 F. C. Fry, te New York en de se- jongemannen zullen komen om
kilometer brede landtong, die zich cretaris-generaal der Lutherse als monniken te leven.
48 kilometer in de Aegeeische zee Wereldfederatie dr. Schmidt- v.„ Hnlwnd larie
boort. Nog steeds is het groten- Clausen. Ook de orthodoxe pa- i?b«^ n
deels een gemeenschap van mon- triarch Alexis van Moskou ver- ÏSCft „MtSn h*« «EETdé
niken. Vrouwen worden per se wacht men en met hem vele ver- rf. here Athos In te
tnopout»» 1:..ii. j- -n-iiwereld over de Derg Ainos in ie
Athenagoras, het geestelijk hoofd van de
Oosterse Orthodoxe Kerken zal de feestelijk
heden op Athos, de heilige berg, bijwonen.
niet toegelaten en bezoekers van
buiten moeten passen van Griekse
autoriteiten hebben en deze op de
berg Athos laten afstempelen
door de eigen regering van de
monniken.
Niet nodig
Dit laatste nu zal voor de 300
eregasten die voor het jubileum
zijn uitgenodigd, niet nodig zijn.
Zij zijn vertegenwoordigers van
de christenheid uit de gehele we
reld.'Onder hen bevinden zich de
secretaris-generaal van de We
reldraad van Kerken dr. W. A.
de Balkan- jfoht«n, opdat de kloosters blijven
voortbestaan en het enige uur nul
De oecumenische patriarch voor het schiereiland op precies
Athenagoras n zal van zijn op middernachtelijk uur gehand-
Turks grondgebied liggende resi- haafd zal blijven,
dentie de reis naar Athos maken,
om daar gastheer te zjjn bij de
festiviteiten.
Zeventien van de twintig Kloos
ters op de berg Athos zijn Grieks.
T1„ lI.iA A,,A.ii.a .Ün aam CaM-
Kerkeheren.kerkeknechlen
De drie overige zijn een Ser
visch, een Russisch en een Bul
gaars klooster.
Kerkeheren - kerkeknechten,
door Henk de Jong. Uitgave
N.V. Gebr. Zomer en Keunlng,
Wagenlngen.
Opnieuw heeft de kenner van
de kerkelijke folklore bij uitne
mendheid, Henk de Jong, een
Weinig novices
r.meiiaueiu, ncniv uc uvng,
Smds de uitbreiding van het boekje geschreven dat een heilza-
aanvulling ia op de soms_ al
te droge kerkgeschiedenis,
maal zijn echter niet d
kanten de hoofdfiguren,
Dit-
(Van onze kunstredactie)
De Duitse „Kerkedag", die van 24 tot 28 juli in Dortmund wordt
gehouden, krijgt een omkadering van verscheidene grote exposi
ties. Reeds een maand tevoren, op 23 juni, opent het Museum am
Ostwall de rij met een tentoonstelling onder het motto „Creatura
Tierplastiek im 20 Jahrhundert", waarmede men dus een over
zicht wil geven van de wijze waarop Europese kunstnaars van
i eeuw het dier als medeschepsel van de mens in plastieken
i uitgebeeld.
Klinkende namen komen op de sel met ons zucht en in barens-
tentoonstellingslijst voor. Er zal nood is tot nog toe",
werk te zien zijn van o.a. Ernst
Barlach (1870 - 1938), Hermann n i
Blum en thai (1905 - 1942), André KadKVlik
Dérain (1880 - 1954), Henri Lau-
rens (1885 - 1954), Henri Mati*. .Jn een publicgtie van de Peut-
se (1869 - 1954) en de nog leven- «her Evangelischer Kirchentag
de kunstenaars Ernst Max, Al- wordt als raakvlak met het geko-
berto Giacomettl, Bernhard Hei- £®n „Leitmotiv" aangemerkt, dat
liger, Jacques Lipschitz, Gerhard net schepsel in de moderne kunst
hfarcks, Marino Marini, Ewald dient als symbool van een ver-
voor communistische intiltr.-
«h't kerkvoogden, en orgel-
SPSS!" Evenais in „Preekstoel op -
ÏÏ.A iJÏÏJ.A nt I.^St liè rlü: Preekstoel at." „Kerkbank in
ven bestaan. De laatste tijd zijn Trorkhank uit" en in 'n Preek
verscheidene monniken uit Joego- kerkbank uit en m n Freek
slavië in het Servische klooster «.it lltveiifk» archieven
getreden Dit klooster heeft kort hi£nnïerhiï
geleden van president Tito een hf
electrische generator ten geschen- <?en opgedoken over kerkelijke he-
ke ontvangen ren en dienaren die m de kerkge-
In Caryes,het hoofddorp van «chiedenis vrijwel nooit op de
het schiereiland, is nieuw leven voorgrond treden en toch een on-
ingeblazen aan een school, die ten misbare plaats innamen in het
doel heeft, aan veelbelovende K yerk- W0I!de" 2e"
jonge Grieken een afgeronde op- schuderd in hun grootheid en
leiding te geven en hen aan te kleinheid, in hun vroomheid en
moedigen tot het kloosterleven relfzucht. in hun verhevenheid en
toe te treden. De studenten behoe- eenvoud.
ven echter geen geloften af te Henk de Jong slaagt er in zijn
leggen, voor zij het tweede studie- vierde boekje nog altijd in zijn
jaar hebben beëindigd. lezers een aantal kostelijke uren
De Griekse regering moedigt dit te bereiden, ook al is na afloop
alles aan en restaureert, bibliothe- misschien^ de verzuchting: „Wat
Het door Athanasius I geslichte, Megaspelicen klooster is een der
oudste monnikengemeenschappen op de berg Athos.
OM TE EVANGELISEREN
(Van onze kerkredactle)
Volgende maand gaat een kerk verhuizen. Niet het gebouw,
maar de kerkelijke gemeente van 68) gezinnen. Het Is de nieuwste
(Amerikaanse) evangelisatie methode om een van de buitenwijken
van New York een kerkelijke gemeente te geven, waar het evan
gelie „onverkracht" wordt gepredikt Zo wordt deze wereldstad, j
die al ontelbare buitenlandse kerken en gemeenschappen telt, een
typische zuidelijke kerk rijk uit Texas.
stoord wereldbeeld. Het is waar, zal men op de Dortmunder expo-
doch de instelling van de meeste sitie slechts bij een enkele kun-
hier genoemde kunstenaars wor- stenaar aantreffen. Tot de niet
telt zeer zeker niet in datgene aards gerichte en nimmer vanuit
waarop Paulus doelde. de noodlotsgedachte geboren
Door de tekst uit zijn verband kunst, behoort het werk van de ken en een groot gedeelte van de is de kerk toch menselijk,
te lichten, komt men tot een on- diep-religieuze mens Ernst Bar-
juiste interpretatie. Voor wat be- lach, die zozeer te lijden had van
treft de noodlotsgedachte en het Hitiers banvloek, dat hij er onder
uizichtloze in de hedendaagse bezweek. Van verinnerlijking ge-
kunst zou dan nog. althans naar tuigt ook de 74-jarige Gerhard
de letter, enige relatie met het Marcks, die buitensporigheden
22ste vers zijn te suggereren. Het niet nodig heeft om iets te „zeg-
achtste hoofdstuk van de Romei- gen".
nenbnef heeft echter niet een ver. Ve] deelnemers .en de „Ker-
vormd wereldbeeld als absoluut
eindpunt tot hoofdthema. Het eind- keda* en ""J®™ gelijkgestemde
punt van Paulus ligt in de gena- bezoekers van de tentoonstelling
de en de verlossing. Hij. spreekt zoi,aen wel eens kunnen schrik-
grote geheim, verwachtende het Slflchjs. op een uitzondering
moment waarop zij als kinderen na, is voortgekomen uit angst en
Gods zullen worden geopenbaard onzekerheid of uit de ontkenning
VDeze geest, dit „ingewijd" zijn van ••de deerlijke vrijheid der
Ik geloof in de
Heilige Geest
Mataré, Henri Moore, Pablo Pi
casso. Germaine Richier en Ossip
Zadkine.
Hoogtepunten
Buiten de beeldhouwkunst zul
len hoogtepunten zijn het grote
Scheppingswandtapijt van Lurgat
en de „Miserere", de befaamde
reeks prenten van de belangrijk
ste Franse expressionist Georges
Rouault (uit het bezit van het
Dortmunder museum, dat ook nog
een van de grootste verzamelin
gen van Duitse expressionistische
kunst zal tonen).
Wie ook maar enigszins in de
moderne beeldende kunst thuis
is, zal zich bij het lezen van al
deze namen afvragen, hoe de
geestesgesteldheid en het werk
van menige op de expositie ver
tegenwoordigde kunstenaar is te
rijmen met de „Kerkedag". Nog
moeilijker wordt het, als men- zich
realiseert dat de organisatoren
van deze ..Creatura" zijn uitge
gaan van Paulus' brief aan de
Romeinen, hoofdstuk 8. de ver
zen 21 en 22 in de Lutherse ver
taling: „Want ook het schepsel
het essentiële van Rom. 8 kinderen Gods".
der vergankelijkheid, tot de heer
lijke vrijheid der kinderen Gods.
Want wij weten dat al het schep-
Zoals er gezegd is over De Woestijn, (Phoe
nix Bijbelpockets, deel 6)Uitgave W. de
Haan Standaardboekhandel, Zeist/Antwer
pen.
In de reeks „Bijbelcommentaren voor de mo
derne mens" is thans een zesde deeltje versche
nen, waarin bijbelgeleerden van onderscheiden
confessie hun visie geven op de woestijn. Het
bepaald interessante boekje begint met de ver
taling (door rabbijn dr. J. Soetendorp) van en
kele bijbelgedeelten, waarna deze vanuit yer-
schillende hoeken worden belicht. Een en an
der is ondergebracht in vier delen: 1. Ik ben
de Heer uw God, 2. De lezing van het Woord,
3. De werking van het Woord en 4. Feiten en
gegevens, waarvan het derde onder meer twee
modellen geeft voor vertellingen aan kinde
ren, beide naar Joodse visie. Evenals in vorige
deeltjes van de reeks blijken de auteurs niet
geheel op elkaar te zijn afgestemd, wat overi
gens voor de kritische lezer niet bezwaarlijk be
hoeft te zijn.
Universiteit zonder muren, door dr. H. Bon
man. Uitgave Van Gorcum Comp. N.V.
dr. H. J. Prakke H. M. G. Prakke, Assen.
Over het medium van de televisie beginnen
steeds meer studies te verschijnen. Verwonder
lijk is dat. De televisie is, ook naar invloed,
bijzonder belangrijk. Bovendien echter komt dit
medium op in een tijd, waarin ook naar de
wetenschappelijke aspecten van de communica
tie de belangstelling groot is. De televisie als
verschijnsel zal daarvan alleen baat kunnen heb
ben. Zulk een studie is deze interessante van
dr. H. Bouman, die de betekenis van de tele
visie wil behandelen voor onderwijs en volks
ontwikkeling. Er liggen hier tal van mogelijk
heden en de schrijver weet daarvan boeiend
mededeling te doen.
Ik geloof ln de Heilige Geest,
door prof. dr. J. H. Bavinck.
Uitgave
Haag.
als de Kerk in de dagen van de
apostelen. Hij verwerpt de ge-
dachte. dat er ergens een streep
Voorhoeve, Den getrokken is in de geschiedenis
van de Kerk, waar beneden de
Een bijzonder interessant en werking van 'de Geest realiteit
vooral hartversterkend boek van was, maar waarboven de glans
een befaamde theologische auteur, van het Christelijk geloof is ver-
De teneur van dit glashelder ge- doft. Hij waarschuwt daarbij te-
schreven werk is, dat de Chris- gen het trekken van verkeerde
ten. toevend in een keiharde we- conclusies, het overschatten van
reld en met die wereld steunend uiterlijkheden en het aanleggen
op allerlei wetenschap, wat zijn van onjuiste maatstaven bij de
geloofsbeleving betreft feitelijk beoordeling van de situatie
beneden zijn stand leeft. Het oof
op deze omstandigheid richtem
aanzien van de Heilige Geest in
de twintigste-eeuwse Kerk. Prof.
Het plan is opgezet door een
van de weinige in de Verenigde
Staten zelf ontstane grotere kerk
gemeenschappen de zogenaamde
„Churches of Christ", een naam
die misschien het beste vertaald
kan worden met „Gemeenten van
Christus". Deze kerkelijke ge
meenschap heeft haar gemeenten
hoofdzakelijk in de staten Texas,
Tennessee en Zuid-Californië.
Deze kerk heeft in haar vaan
del de wens geschreven te willen
terugkeren tot de eerste kerk van
pinksteren. Organisatorisch is zij
echter ontstaan uit het werk van
de eens presbyteriaanse predikant
ds. Thomas Oaimpbell en zijn
zoon Alexander. „Terug naar
Handelingen" was hun streven.
Zij wilden geen nieuwe kerkfor-
matie stichten, maar in werke
lijkheid is dat er toch uitgegroeid.
Niet slechts een kerk, maar een
kerk met de kennelijk onvermijde
lijke scheuringen.
Scheuringen
Er ontstonden vrijzinnige groe
peringen die sterk -oecumenisch
zijn ingesteld en streng-orthodoxè,
die zich in een isolement hebben
teruggetrokken. De scheuringen
gingen om de vraag onder meer
of de voorganger van een derge
lijke gemeente zich met de Ame
rikaanse uitdrukking „Reverend"
(voor dominee) mocht noemen en
over de vraag of het toegestaan
was dat er in de diensten gezon
gen werd met begeleiding van een
orgel.
De gemeente die gaat verhui
zen behoort tot de zeer fundamen
talistische groeperingen. „Wij
spreken, waar de bijbel spreekt",
zeggen deze gelovigen, „en we
A* VIIV.O-
meent prof. Bavinck. dat er alle Bavinck erkent, verwijzend naar
reden voor de Kerk is om méér het Geref. rapport „Stand gees-
te zeggen dan alleen: „Ik geloof telijk leven" en het Hervormde
in de Heilige Geest". De werking herderlijk schrijven „De Kerk
van de Geest, het op zeer merk- en de Pinkstergroepen". dat wij
bare wijze ingrijpen in het leven een periode doormaken, waarin
van hen, die in Christus geloven, zich allerlei tekenen van ïnzin-
is vooral de laatste jaren door king, vervlakking en armoede
velen als een concrete werkelijk- vertonen. Maar hij vraagt deson-
heid gevoeld. Het
de Pinkstergroepen,
itreden van danks een open oog voor de on-
at een ré- miskenbare bewijzen van het
veil wil zijn, is daar het meest werk van de Geest, die ook nu
treffende verschijnsel van. Prof. on zelfs juist nu in de Christe-
Bavinck gaat in zijn boek nauwe- lijke kerken gevonden worden,
keurig na wat de Bijbel over het Tot slot wijst hij op ieders eigen
werk van de Heilige Geest mee- verantwoordelijkheid ten opzichte
deelt. Aan de hand van zijn be- van het werk van de Geest, de
vindingen tracht hij een antwoord Stille Geleider, in het persoon-
het
formuleren op
grote pro- lijk leven. Een vooral door zijn
or- bewogenheid indrukwekkende be
de nadering van een vraagstuk, dat,
ingen zoals uit dit prachtige boek blijkt,
mogen in feite geen vraagstuk is.
christelijke feestdagen van kerst
mis en pasen, want daar wordt in
de bijbel niet over gerept, maar
wel pinksteren, want in de bijbel
komt ook de pinksterdag voor.
Deze mensen willen ook geen or
gel in hun kerkdiensten hebben,
iet toe dat
eredienst
gebruikt worden".
Groei
De vrijzinnige groep bleef zich
noemen met de oorspronkelijke
naam „Discipelen van Christus",
maar de fundamentalistische
groep koos de naam „Gemeenten
van Christus". Zij groeiden in de
laatste tientallen jaren sterk,
vooral door een zeer sterke evan
geliserende inslag. Vele gemeen
ten besteden dertig procent van
hun jaarlijks budget voor de zen
ding en het stichten van nieuwe
gemeenten. Sedert 1952 verdubbel-
de het aantal leden zich, wist het'1
Amerikaanse weekblad „Times"[e
onlangs te vertellen. Deze kerke
lijke formatie is er vooral in ge-°
slaagd kleine gemeenten te|e
stichten in de zuidelijke Ameri
kaanse staten en zendingsgemeen-1"
ten in Brazilië, Italië en Indiaie
Haar invloed is echter buitenge-j
woon gering in de noordelijke
Amerikaanse staten. T
Verhuizing e
Om daar ook vaste voet te krijï*
gen is nu besloten dat een gehelee
gemeente zal gaan verhuizen om
zo een kern te bouwen vanwaar-e
uit gewerkt kan worden. De ver-e
huizing is als een (militaire cam
pagne opgezet. Ds. (hij word'c
eigenlijk alleen maar evangelisle
genoemd, want de titel „ds." i^.
onbijbels, volgens deze gelovigen"'
Dwain Evans en zijn kenkeraaco
zijn op zoek gegaan naar een gee;
meenschap waar zij zich zoudei
kunnen Vestigen. Er moest d<e
mogelijkheid zijn om werkgele^
genheid te vinden, maar het moesi.
Ook een omgeving zijn die vol'J
doende „goddeloos" was, voor hefel
tloel.
Eindelijk viel dan het oog op-
het stadje Bay Shore, dat dichjr<
genoeg bij de vliegtuig- en elek
tronische fabrieken van Long Is
land ligt. Deze fabrieken hadderj
wel oren naar een dergelijke vert,r
huizing en stuurden personeelwerjn
vers naar Dallas om met de geie
meenteleden te praten. Scholen i(,r
de omgeving van Bay Shore kwaw
men onmiddellijk vragen of e;e.
geen onderwijzers en onderwijze^
ressen waren onder de menser
die zich bij New York wilden ko'
men vestigen.
Zingend
Reeds 68 gezinshoofden hebbei
een baan gevonden en in juni za
de massale verhuizing plaatsvh
den. Deze laatste zondagen va
mei zingen zij nog enthousiai
hun geestelijke liederen in hu
oude kerk, leden van gemeente
uit de omgeving komen hartelij
afscheid nemen en zingend zulle
de emigranten-zendelin-gen naa
New York vertrekken, niet slecht
om een nieuwe toekomst op
bouwen, maar om de mensen
New York te gaan vertellen d;
er voor hen een nieuwe toekoms
is. Niet geld, maar het geloo
zegt ds. Evans (die geen domlne
wil heten) is onze drijfveer.
Belangrijk besluit in Genève Groot succes voor
vice-kanselier Erhard Het had ook anders kunnen
aflopen
Frankrijk zich bij de compro
misoplossing heeft neergelegd.
Erhard is er in enkele weken
tijds voor de tweede maal in
geslaagd een belangrijk resul
taat te boeken, door het gewicht
van zijn persoonlijkheid ln de
waagschaal tc stellen. Het is
verblijdend tc zien hoe de
staatsman in Erhard naar vo-
IN Genève is ln de afgelopen
week een belangrijk besluit
gevallen, dat een eind gemaakt
heeft aan het proces, hetwelk
Europa en de Verenigde Staten
steeds meer van elkaar .dreig
de te vervreemden. Terecht
werd na afloop van de GATT-
conferentle opgemerkt, dat geen
belangrijke besluiten waren ge
vallen, ja dat een beslissing
over moeilijke problemen zelfs
werd uitgesteld. Maar dat
neemt niet weg, dat er een
streep ls gezet onder een des-
integratieproces, dat vernieti
gend dreigde te werken, sedert
De Gaulle zijn veto uitsprak
over de toetreding van Enge
land tot de Europese economi
sche gemeenschap. Er Is in
Genève een nieuw begin ge
maakt, als men wil een begin
van een begin. Maar voortaan
gaat het dan toch ln de goede
richting.
Technisch
De GATT (in het Nederlands
vertaald niets anders dan alge
mene overeenkomst voor tarie
ven en handel) heeft nooit erg
in de belangstelling van „het
publiek" gestaan. Dat zat hem
niet alleen in de wat merk
waardige naam. Het had ook
veel te maken met het bijzon
der technische karakter van de
problemen, die in deze organi
satie werden behandeld en de
ongeïnteresseerdheid, die men
nu eenmaal aantreft met be
trekking tot de details van over
eenkomsten op het terrein van
de wereldhandel. Toch heeft de
GATT in alle stilte heel wat ge
daan voor de liberalisatie van
de handel.
Terecht werd er dan ook op
gewezen, dat de onderhandelin
gen, die ln de afgelopen week
in Genève met succes werde/i
afgesloten, in potentie de aller
belangrijkste uit de gehele ge
schiedenis van de GATT was.
Voor Engeland waren de be
sprekingen vooral belangrijk
omdat, als er tot een algemene
tariefverlaging van 50 pet. of
daaromtrent zou worden beslo
ten, een deel van de schadelij
ke gevolgen zou worden opge
heven, die voortvloeien uit de
afwijzing van het Britse ver
zoek om tot de Europese eco
nomische gemeenschap tc kun
nen toetreden. In zekere zin
kan Engeland dus thans gerust
zijn.
Doorbroken
Internationaal gezien waren
de onderhandelingen echter in
de eerste plaats van grote be
tekenis, omdat ze gehouden wer
den op een tijdstip, dat zich in
Europa een krachtig streven
naar continentale autarkie ont
wikkelde, dat als het niet
op de GATT-conferentie in be
dwang gehouden zou kunnen
worden wellicht nooit meer
te breidelen zou zijn. En het is
vooral de verdienste van de
Westduitse minister van econo
mische zaken en tot opvolger
van Adenauer voorbestemde
prof. Ludwig Erhard, dat ook
Clement Barbot, vroegere
privé-secretaris van Frangois
Duvalier, die nu als dictator
over Haiti heerst, heeft gezwo
ren de voormalige president
te doden. Hij houdt zich ver
scholen .ergens in Haiti".
ren komt, nu Adenauer hem
niet meer aan handen en voe
ten kan binden en de gehele
wereld als het ware reeds er
kend heeft, dat het Adenauer-
tijdperk voorgoed voorbij is.
Men realiseert zich in Duits
land zelf (de staalstaklng werd
door bemiddeling van Erhard
beëindigd) en in de internatio
nale politiek (groter toeschiete
lijkheid van Frankrijk), dat
men in feite nu reeds met Er
hard rekening moet houden.
Karakter
Toen in het begin van dit
jaar De Gaulle en Adenauer
op een Frans-Duits onderonsje
wilden aansturen toonde Erhard
zich een man van karakter,
door zijn kandidatuur voor het
kanselierschap in de waag
schaal te stellen. Erhard ver
klaarde zich vierkant tegen de
wijze, waarop Adenauer West-
Duitslapd wilde binden aan een
in Europa de lakens uitdelend
Frankrijk. Hij onderkende het
gevaar, dat een geïsoleerd con
tinentaal Europa zou opleveren
voor de Atlantische gemeen
schap en voor de vrije wereld
handel. die zich tegenover een
in kracht toenemend communis
tisch handelsoffensief geplaatst
ziet. Het moet voor Erhard
een
zijn,
en in Bonn en in Genève -
lijk heeft gegeven.
De GATT-conferentie was ook
van belang, omdat veel minder-
ontwikkelde landen door hun
ministers vertegenwoordigd wa
ren. Deze landen hebben duide
lijk gemaakt, dat als de GATT
voor hun problemen niet op zijn
minst even goede oplossingen
vindt als voor die van de geïn
dustrialiseerde landen zijn be
reikt, zij zich misschien ge
dwongen zullen zien, uit de or
ganisatie te treden.
Dit zou betreurenswaardig
zijn, omdat de mlnderontwik-
kelde landen enkele goede sug
gesties hebben gedaan en de
GATT misschien de geschikste
internationale organisatie is,
die op dit punt het een en an
der kan regelen. Het nu bereik
te akkoord zal als het een
maal uitgewerkt ls de ont
wikkelingslanden in staat stel
len, hun levenspeil te verhogen.
Zij zullen deelnemen aan de
handelsbesprekingen, zij het
niet op basis van volledige we
derkerigheid.
Landbouw
Een belangrijk probleem
blijft de verlaging van de tarie
ven voor landbouwprodukten (die
nu op grote schaal worden be
trokken bij de komende Kenne-
dyronde over toltarieven). Een
van de moeilijkheden is hier,
dat Frankrijk bij de uitvoer
van zijn landbouwprodukten naar
West-Duitsland voor zijn boe
ren een sterk bevoorrechte posi
tie wil verzekeren. De Westduit
sers voelen echter niet veel voor
een verlaging van de prijzen op
de binnenlandse markt (die nog
al aan de hoge kant liggen).
Op hun beurt willen de Ameri
kanen een redelijk deel van
hun eigen graanoverschotten
binnen de EEG blijven afzet
ten. Eenvoudig is dit probleem
dus bepaald niet.
Daar komt nog bij, dat de
GATT-deskundigen weinig voort
gang kunnen maken, zolang de
EEG niet de lacunes in haar
eigen gemeenschappelijke land
bouwpolitiek heeft opgevuld.
Deze week hebben de ministers
van landbouw van de EEG-lan-
den nog geen overeenstemming
kunnen bereiken over wat men
noemt de „prijstoenadering" bij
Op de Afrikaanse conferen
tie in Addis Abeba ontmoeten-
uitersten elkaar. Hier ziet men
hoe keizer Haile Selassie presi
dent Nkroemah van Ghana
begroet.
granen. De Duitsers bevinden
zich daarbij in een moeilijke
positie, omdat zij alle vijf EEG-
partners tegenover zich vinden.
Volgende week zal een nieuwe
poging worden gewaagd, maar
het is zeer de vraag, of die
reeds met succes zal worden
bekroond. En er kan nog wel
heel wat water door de Rijn
stromen, voordat dit probleem
is opgelost.
Ook wat de uitwerking van
het beginsel van overeenstem
ming betreft, dat op de GATT-
conferentie te Genève is be
reikt, zullen we heel wat ge
duld aan de dag moeten leg
gen. Het overleg, dat binnen
niet al te lange tijd door des
kundigen zal worden begonnen,
zal lang duren en er zullen vele
voetangels en klemmen wegge
nomen moeten worden. Over
een jaar zal het wellicht pas
mogelijk zijn, spijkers met
koppen te gaan slaan. Maar dat
is het ergste niet. Per slot van
rekening bestaat nu de moge
lijkheid, dat men elkaar vindt
en dat een groeiende samen
werking tussen alle landen van
de westelijke wereld en de on
ontwikkelde gebieden gewaar
borgd is. Het had ook anders
kunnen zijn
