KORT AMERIKAANS
Inl
HET
IJZEREN
GORDIJN
écUrij
VAN DE TIJD
van achter
Anders dan ANDERSEN
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 16 FEBRUARI 1963
Kort Amerikaans is een haar
dracht, die Erik van Poelgeest
als jongen helemaal toiet pret
tig vond, omdat het litteken op
zijn linkerslaap dan tot onder
het haar zichtbaar was. Zelfs
kleine ontsieringen aan het ge
zicht, om niet te zeggen mis
vormingen, kunnen bij gevoeli
ge mensen sterke minderwaar
digheidsgevoelens oproepen.
Erik van Poelgeest de ik
dus natuurlijk de hoofdfi- Academisch Ziekenhuis te Leiden.
l de i
Kort Ame- Zijn meisje
te Amsterdam' is zulk eeli niet onmogelijke zaak. De
gevoelige, met een sterke fan
tasie begaafde jongen, bij wie
alles samenspant om hem in
een bijzonder moeilijke situatie hét" scheelde
te brengen. Hij is achttien jaar
en ondergedoken voor de ar
beidsdienst.
De academie waar hij tekenles
sen wil nemen, blijkt (men schrijft
land te- leurstelling en woede. Erik zelf,
difterie in het verschanst in de verlaten acade-
ordt door mannen van de
de B.S. neergeschoten. Dit is te veel
van het...literaire.
De lezer moet een recensent be
grijpen, wanneer deze, al
die hij ontmoet, kunnen hem
niet helpen. Zijn vriend Peter te zeggen
wordt door de Duitsers opgepakt, komen,
al bij het begin
de routine, om niet
de verveling te ont-
dan graag een
groot talent aankondigt. Aan de
haar of andere kant beseft zelfs de geest-
zelf ook bij geweest, driftigste criticus, dat na dertig
beeldende jaren in een bepaalde periode
hoogstens maar zeer enkeie
het boek.
EHy, een studente
kunst een Joods
blond haar en zonder Israëlitisch kelijk grote talenten blijken
voorkomen werkt, evenals Erik, leefd en gewerkt te hebben, on
maatschappelijk wat ge- dergetekende heeft in zijn leven
zi|n; £omt uit zakte jonkheer d'Ailleurs, die be- als lezer en beoordelaar zoveel
calvinistisch gezin, schilderde lampekappen verkoopt, schrijvers en dichters groot horen
,n oew«.„ Qok met dit meisje ontstaat een noeme
relatie en wel zo gemakkei .-ik dat enkele
het al gauw duidelijk wordt,
maar kan niet in God geloven,
aiuiiiiiiiiiiiiiimiimiiiimiiiiii
Honderd jaar
Max Havelaar
Honderd jaar Max Havelaar.
den plaats
op een soms beschei-
i het literair
zij Erik weliswaar lichamelijk al- leum terecht gekomen zijn, dat
les,
geestelijk niets te bie- hij er principieel
i tegen
de merkwaardige figuur vai
Spin, waarmee tenminste men
krijgt die indruk Wolkers in
deze, zijn eerste, roman een greep
de grote romankunst heeft
Tot de plannen, door het bestuur
van het Multatuli-Genootschap gedaan,
ontworpen bij de Max Havelaar
herdenking in mei 1960, behoorde
ook een reeks essays over dit boek Een
men h<fê deskundigen moderniseerd Dickens-type.
Tragisch
De vaststellen dat Wolkers
ïen boek. zijn debuut als romancier,
irwaliteiten toont, die hem plaat
sen naast de reeds gerenommeer
de prozaïsten van de iongere ge
neratie, zoals b.v. Mulisch en
Hermans.
Elan en kracht'
vond men bereid een studie
de 100-jarige Max Havelaar te
geven nl. Pierre H. Dubois, dr. H. 111CC1 uail CCil
H J. de Leeuwe. prof. dr. Garmt. kcn. 0ok Erlk *;vil
tragisch in plaats
tisch. Wolkers heeft
méér dan een type
Stuiveling, D. de Vries, prof. dr.
J. C. Brandt Corstius, Manuel van
Lomeau prof. dr. G F Pijper dr.
W.Huygens en J. J. Overstee- ze\f ais scheppend kunstenaar
willen
m creatie
HRHHHL hier put de auteur
uit eigen levensherinneringen en
ervaringen. Voorzover de schrijver
Deze knapen zijn
humoris- ten en etaleren dit, i
trouwens schikken over elan e
zij
verbeten kracht Daarbij komt
wat Wolkers betreft dat hij het
mileu van zijn ouderlijk huis, ge
trouw of vrij dat doet er niet toe,
authentiek heeft beschreven. Zijn
vader tekent hij met een moeilijk
weerhouden snik van eerbied. Zijn
moeder ziet hij tegelijk doordrin
gend scherp en werkelijkheidsge
trouw, èn met liefde. Dit alles,
mèt die reeds gesignaleerde
stelingen, vormt gelukkig een zeer
groot tegenwicht tegen het al zo
honderdmaal aangewezen, extre
me realisme, dat onze literatuur
als een ernstige, levensgevaarlij
ke. besmettelijke ziekte schijnt te
moeten doormaken. Onlangs heb
Ik een novelle van Jan Wolkers
uit De Gids slecht beoordeeld.
In deze roman krijgt men een
vollediger beeld van de schrijver.
Hij heeft het slot van zijn boek
verknoeid, maar dat heeft voor
een deel zijn oorzaak in de opzet.
Wie zichzelf tot romanfiguur pro
moveert. moet ergens van zich
zelf afstand nemen. Een boek
vraagt om een afsluiting. Dit be
tekent dus een soort operatief in
grijpen, zoiets als de scheiding
van een Siamese tweeling: de ro
manfiguur die eventueel sterven
moet tzoals hier en b.v. in Goe-
thes Werther) en de auteur die,
zoals Goethe, nog zestig jaar le
ven zal. Men herinnert zich hoe
subtiel Goethe te werk is gegaan.
Lezeressen sprongen in het water,
maar de Olympiër leefde statig
voort. Wolkers is hier te agres
sief geweest. Hij heeft te veel
kruit verschoten om „zich" van
zich los te maken. Het slot van de
roman is krampachtig en „over
done". Meesterschap houdt ook in
dat men weet waar men moet op
houden of inhouden, en hoe dit
moet gebeuren.
Zo is de eindindruk die van een
soort eenheid van tegendelen.
C. RIJNSDORP.
Wat is een dag
blad? Schopen
hauer zei: de se
condewijzer van
de geschiedenis.
Wat is een tijd
schrift? Een (ge
drukt) geschrift, dat probeert
Iop vaste tijden te verschij
nenja, maar een tijdschrift
derd. Maar nu die tweede bete
kenis, die me hoog zit, nu ik
enkele tijdschriften de revue
tijdschrift moet laten passeren. Is men al-
leen recensent, dan volstaat de
is ook een manuscript van ae periodiek als minutenwijzer, dat
tijd zelf. Spreken we eerst wil zeggen: men somt de in-
A- .orc(«n>iPmdp houd °p- seeft schouderklopjes
even over die eerstgenoemde, cijfertjes, verklaart levend of
gewone betekenis. Onze pe- zwijgt dood. Maar heeft men de
riodieken verschijnen dik- PceienUe
wijls te laat, maar in die ke recensent noemt zich geen
vertraging rit een soort per-
manentie, waardoor er toen Wjj2er moet dan in combinatie
een zekere regelmaat gewaar- worden gebracht met de uurwij-
zer. Vroeger zag je in de stad
borgd wordt. Een krant moet nQg wej ouderwetse Franse klok-
actueel zijn, maar de actuali- ken, die alleen het uur aanga-
teil van een tijdschritt Is van v's^d! Koncjsv";
een ander karakter. Het tijd- wie iets dertig of vijftig jaar ge-
schrift is do minutenwijzer knien mggjgj voor hi^het
acht. Ziehier de fraaie positie
van het tijdschrift, tussen histo-
rieboek en dagblad in.
Revolutie
van de historie. In een mi-
Inuut gaan zestig seconden,
wat voor de recensent, die
I eindeloos lezen moet en ook
wel eens even moet denken,
wat zeg ik, niet-denken (om m le w
I verder denken mogelijk te Qmdat zij duidelijk de revolutie
maken), betekent dat ten aan- illustreren, die op het ogenblik
I. aan de gang is. De poeziespe-
zien van periodieken de actua- cialist Ad den Besten (geb. 1923)
liteit 2 a 3 maanden duurt schreef in het decembernum-
I (inclusief de doorgaans ge-
bruikelljke vertraging)
I In drie maanden is de literai-
re situatie niet .merkbaar veran-
bijzonder
gave lijkt ons, behalve 4J
speciale vrienden van Douwes dje
Dekker, nogal twijfelachtig, te
meer waar de zaak Ned. Indië een
voor ons afgedane historie is ge
worden. Het argument dat zijn daar'van
strijd voor eerlijkheid en recht
ons ook nog in deze tijd blijft aan
spreken is maar een zwakke moti lllI5C1,111CC,
vering. Douwes Dekker is altijd mndelijk als
een fel omstreden figuur gebleven,
die niet vrij was van een behoor
lijke dosis zelfoverschatting
jarige jongen een rijpheid mee.
jarige niet misstaan
zou. in een achttienjarige leeft,
veel meer dan men doorgaans toe
geeft, een groot stuk kind en
daar.van is ifl het boek vrijwel hoop,
niets te bespeuren. Natuurlijk mige
spelen bij Erik de erotische erva- trouw
ringen mee, maar zelfs die (onver
mijdelijk als ze hier ook weei
schijnen te zijn) hebben voor de doorbladert, die
figuur in kwestie niets ontdek- gen. Het zijn twee drukk<
Een beginneling zou bij zóveel
onzekerheid misschien tot wan-
:en misantroop tot grim-
oldoening over de onbe-
'haarheid van de mensheid,
„cette méchante race", komen
als hij de drie literatuurlexika
H«-
Zou hij ooit een Max Havelaar,
hoe knap op zichzelf dan ook, ge- los is, lijken mij èch't,
schreven hebben indien dit laatste ciaal die leeftijd,
niet het geval was geweest? Het
is een afrekening met de wereld
die hem toen niet aanvaarden wil
de. Al met al kunnen wij de nodi
ge waardering vc HtiBHj
niet hoog stellen.
kends meer. Alleen de grote labi- Franz Lennartz van Die Dichter
unsrer Zeit resp. van 1938 en 1954
en Deutsches Schriftstellerlexikon
van 1961 1)
Lennartz van 1938 geeft alleen
aan het Hitlerreglme welgevalli
ge auteurs, dus een groot aan
tal producenten van bedrukt pa
pier. Iemand als Dwinger, wiens
boeken als „onvergankelijke oor
logsdocumenten" hoog geprezen
de kunstenaar-wijs- worden, als Anacker met zijn Na-
Te veel
De Spin
De dans van de reiger
De dans van de reiger, - een ook allerlei griezelige spelletjes.
komedie in twee delen Ditmaal stelt zij
door Hugo Claus. Literaire
Pocket nr. 102. Uitgave De Be
zige Bij, Amsterdam.
Hugo Claus gaf zijn nieuwe to
neelstuk „De dans van de rei
ger" de ondertitel mee: „een na
re komedie in twee delen". Dit is
een bijzonder eerlijke en juiste
kwalificatie. Het stuk is inder
daad door en door „naar". Na
twee redelijke toneelstukken „Een
bruid in de morgen" en „Suiker"
is Hugo Claus het toneel kenne
lijk gaan beschouwen als een
soort sex-box: je stopt er maar
wat in, wat er uitkomt is altijd
sex. Ditmaal is de titel ontleend
aan een sexueel gerichte Arabi
sche dans. Het verhaal is een pro-
dukt van een op hol geslagen fan-
tasie: een Belgische fabrikant is hard a
be. ktlj
„der Lyrlker
eenzaamheid. Aan het braunen Front", wiens strijdzan
gen reeds lang als volksliederen
in de gelederen der marcherende
r/////////////»///w jeugd gezongen worden (de Nazl-
jeugd speelde of liep niet, die mar
cheerde uitsluitend!) en een groot
aantal anderen, die reeds lang
vergeten zijn, terwijl schrijvers
als Th. Mann, B. Brecht, Franz
Werf el, Alfred Döblin e.a. In 't
geheel niet genoemd worden.
dat haar
zelfmoordpoging door
verhanging arrangeert. Als zijn
vrouw terugkomt met een opge
doken kennis ziet zij de
De druk van 1954 is met meer
aanpassingsvermogen dan karak-
'boom hangen. Vreest het erg" ter door de schrijver met de thans
gelukkig is het niet gereende _geest_ .n a.
zo. Het spelletje heeft geholpen.
Man en vrouw „houden" weer
elkaar.
Op deze 'wijze maakt Hugo {jen aanSaat
Claus van het toneel een griezel- h""'rh"r h"
en rariteitenkabinet onder de
zinspreuk: „Apen apen apen na".
In dit geval aapt Claus het
Grand Guignol na en hij zal op
zijn beurt weer nageaapt wor
den. Daar kan men zeker van
de Bundesre-
publik in overeenstemming ge
bracht. Zowel wat de keus van
de auteurs als de informatie over
hen aangaat en nu een alleszins
bruikbaar boek geworden.
overheenkomen. Zijn
weet er echter wel raad op. In
dertijd speelde zij met zijn vader
Het toneel evenwel zal
wel bij varen, of misschien wel,
want dergelijke stukken werken er
e gauw genoeg te
dit ergerlijk miS'
bruikmaken
Lexikon uit de DDR
Geeft Lennartz alleen literato-
ren van onze tijd. het lexikon uit
de Volksverlag in Weimar be-
njet strijkt de hele letterkunde
^oed®r moet de keel gaan uithangen.
EV. GROLLE.
tracht werken en schrijvers
de laatste duizend jaar onder
marxistisch licht te tonen.
Het doet dit met volledige be-
het6toneel. Dat persing, van de stof. in de realia
met zakelijke exactheid, maar in
de uitwerking met volkomen par
tijdigheid. Er is zelfs niet de
niet zo irriterend als
het nationalistische pathos van
zijn tegenhanger uit 1938. Enkele
termen moeten we op bepaalde
wijze interpreteren: als er staat
socialistische schrijvers, betekent
dit marxistisch-leninistisch, de
niet-marxisten zijn burgerlijk.
De bij Lennartz verheerlijkte
Dwinger wordt hier (terecht) ge
karakteriseerd als „prototype
van de chauvinistische fascisti
sche en antibolsjewistische
schrijver, die vooral als auteur
van oorlogverheerlijkende romans
en vertellingen op de voorgrond
trad".
Historisch
materialisme
Zelfs wordt er aan toegevoegd,
dat hij „een beroep doet op de
laagste instincten". Leidend be
ginsel bij de beoordeling van
auteurs is hun houding ten op
zichte van de „historisch-politie-
ke taak der arbeidende klasse"
op de basis van het historisch
materialisme. Dit sluit niet zon
der meer een afwijzing van de
andere klassen in. Een adellijke
dame uit het oude Oostenrijk,
gravin Marie von Ebuer Eschen-
Men kent de vergelijkende trap
In de reclame. Beter dan ande
re. Dat heeft mij altijd onjuist
geleken. Wat Is dat andere? Nu
ja. het produkt van mijn concur
rent. Aha, u laat uw concurrent
dus mee-adverteren voor uw geld;
uw advertentie kijkt met één oog
naar de lezer en met het andere
oog naar de concurrentie.
In de literatuur kent men iets
dat daarop lijkt. Veel vroeger
vond men dat prachtig. De Ne
derlandse Homerus, Vergilius,
Dante, Walter Scott, Shelley, Dic
kens... Het was bedoeld als een
enorm compliment, dat men eigen
lijk niet meende trouwens. Maar
in feite was het een vergelijken
de... trap. U herinnert mij aan
Dickens, dat wil zeggen: als u
mij niet aan Dickens herinnerde,
was u nergens; nu u mij wel
aan Dickens doet denken, bent u
overbodig, want Dickcns is er al
geweest en hij was groot.
Jac. van Hattum is vanwege
zijn sprookjesachtige prozastuk
jes. gepubliceerd in de loop van
de laatste twintig jaar, wel
eens met Andersen vergeleken.
Nu is Van Hattum ook, misschien
wel in de eerste plaats, dichter,
in die prconcentreerde zin van
het woord die de term in Neder
ig..., u—.0e,- ei»...-', rsielui. rilj
heeft zich uit de dodelijke om
klemming van die vergelijking
kunnen losmaken door te zeggen:
ik ben de Nederlandse anders-
dan-Andersen. Hij heeft met de
ze woordspeling nog geluk ge
had ook. want verzin maar eens
een dergelijke repliek als iemand
u met Papadiamantopoulos verge
lijkt.
Bloemlezing
te Amsterdam een bloemlezing
verschenen, bevattende vijftien
van die anders dan Andersen ge
aarde. sprookjesachtige prozastuk
jes. Het is een geluk dat door de
pockets wat meer ruimte is ge
komen voor het korte verhaal.
Want er zijn maar weinig auteurs
in-ons land. die dit genre kunnen
hanteren. Het is onzwaar en
speels, en het vereist originele
invallen en concentratie. Van Hat-
tums sprookjes zijn altijd lees--'
baar en treffen vaak door de
consequentie, waarmee het gege
ven tot een, eventueel absurd, ein
de wordt gebracht. Iemand wil
door hem uitgeleende boeken terug
hebben en gaat die halen, letter
lijk in het huis van de gehange
ne. Een huwelijk blijft kinderloos
en de man. in het dorp voor
ruin uitgescholden, scheldt, sart
en slaat zijn vrouw, tot ze om
trent de gouden bruiloft plotseling
dood blijft. Een ongehuwde huis
houdster schept de fictie van een
verre zoon, die haar trouw schrijft,
tot ze kort voor haar dood, als
ze weet dat ze hem geen brieven
meer aan zichzelf kan laten schrij
ven, suggereert dat hij een, vrouw
heeft gevonden, op wie hij al zijn
genegenheid heeft overgedragen.
Een man die alleen maar romp
is, weet het klaar te spelen dat
hij in het water terechtkomt, om
verlost te worden van de on
draaglijk geworden, moederlijke
zorgen. Een andere man komt in
een psychiatrische inrichting te
recht. omdat hij iedere morgen
naar zijn vrouw moest zwaaien,
wat tenslotte tot doodslag leidde.
Nu doet hij niets anders dan
zwaaien. Dc grappenmaker Jel-
gersma verwekt op een feestje
onbedaarlijke hilariteit, tot men
bemerkt dat hij gestikt is doordat
hij een fluitje in zijn luchtpijp
heeft gekregen.
Waren dit serieuze verhalen, dan
zou men spreken
pessimisme, morbiditeit. Maar
hoe wrang ook, het zijn sprook
jes: het absurde, waarin ze door
gaans belanden, is hun natuurlij
ke sfeer en het heeft al even wei
nig zin het voorhoofd in ethische
fronsen te trekken als bij de
wolven en heksen uit de echte
sprookjes. Men zegt wel eens: je
krijgt er wat van. Welnu van Hat
tum laat zijn sujetten er wat van
krijgen. Hij denkt en fantaseert
alleen maar even verder dooi
dan wij, en rondt het bovendien
af.
De zoon van Fokje Walllnga is
inderdaad de ster van deze kleine
verzameling. Het verhaal van de
ze verzonnen zoon, die niet alleen
in de ogen van het kinderloze boe
renechtpaar waar Fokje huishoud
ster is, tot werkelijk leven is ge
komen. maar ook in de ogen var.
het hele dorp, dat zoon Hedde
prijst vanwege zijn trouw volge
nouden correspondentie met zijr,
moeder dit verhaal dus is ont
hullend voor de macht van de ver
beelding, die heus niet het mono
polie is van dc scheppende kun
stenaars, maar soms in eenvoudi
gen van geest zuiver, prachtig er
machtig wordt aangetroffen. Mer
denkt ook. aan grote figuren ul'
de wereldliteratuur. Die uit d<
boeken waarin ze voorkomen ziji
gestapt, en daarbuiten een eiger
Don Quichote en Sherlock Holmes
Mensen
Mensen creëren. Dat kunnen al
leen de ..berere" auteurs, om to
de vergelijkende stijl terug te ke
ren. De beste doen nog meer: dal
zijn watC.S. Lewis indertijd noem
de de „mythmakers", die een be-
oaald patroon van gebeurtenissen
weten te bedenken, personages in
cluis, dat niet meer gebonden is
aan een of andere geschreven of
gedrukte versie, maar als zodanig
Dat Van Hattums sprookjes
volstrekt aan de hun door de au
teur gegeven vorm gebonden zijn.
maar onafhankelijk daarvan kun-
ïen worden naverteld, is mis
schien, zo bezien en Lewis even
lelijk gevende, hun grootste waar-
Ie.
Een laatste woord over dat mor-
iide element. Als men rechtvaar
lig is, moet men dat meer aan
Ie tijd dan aan de schrijver wij
ten. Hij heeft althans gepoogd daar
aan door een soort galgenhumoi
'.e ontkomen. Dat is tegenover u en
mij veel beleefder dat het gros
.fan onze auteurs doet, die in koor
staan te schreeuwen hoe het le
zen toch wel is en die u door al
lie open deuren op de tocht en
in de kwalijke lucht laten staan.
C. RIJNSDORP
Wil de heer W. v. d. Berg uil
Utrecht mij zijn adres opge
ven?
haar roman Das Gemelnde-
kind, de geschiedenis van een pro
letarische jongen, „die zich met
alle middelen tegen een onmen
selijke maatschappelijke orde
Bij auteurs van onze tijd is er
slechts één criterium: hun hou
ding ten opzichte van het Sow-
jetregime. Johannes Becher en
Bert Brecht worden hoog gepre
zen; het oorlogsboek van Bauer
So weit die Füsse tragen (de ont
vluchting uit een Russisch kamp)
wordt „een van domheden en
lasterpraatjes tegen de Sowjets
overlopende beschrijving van de
vlucht van een Duits oorlogsmis
dadiger" genoemd.
Verder vinden we een aantal
ven; zijn hoofdwerk (Nackt
ter Wölfen). een KZ-roman, is
„toch vervuld van optimisme en
levensvertrouwen, van de zeker
heid der overwinning van de
menselijkheid en het socialisme".
Ook over Erich Arendt, geb. 1903
wordt veel loffelijks verteld: van
hem en vele anderen is de pro
letarische afkomst een belangrij
ke factor bij hun waardering als
kunstenaar. Jongeren als Helmut
Baierl geb. 1926, Werner Bauer
geb. 1925, Uwé Berger geb. 1928.
Horst Beseler. geb. 1925, Wolf
Brennecke, geb. 1922. Franz
Hammer, geb. 1908, Irma Har
der, geb. 1915, Harald Hauser, geb.
1912, Stephan Hermlin, geb. 1915.
enz. enz. worden vrij uitvoerig
besproken Ik heb die namen óók
opgezocht in het lexikon van
Lennartz;, maar tevergeefs. Dit
confronteert ons met een uiterst
bedenkelijk verschijnsel: twee de
len van hetzelfde volk begrijpen
elkaar niet meer ook niet in datge
ne, wat hen juist moet verbin
den, hun literatuur: ze weten
eenvoudig niets meer van elkaar.
Voor een vakman is het hier
besproken lexikon een waardevol
bezit. Hij doet goed bij elke
atueur die hij bestudeert, de
passus in kwestie ook hierin tc
lezen om zijn eigen oordeel daar
aan te toetsen, en in elk geval om
hem bewust te maken, dat er
tienduizenden Duitsers zijn, die
op deze manier worden „voorge
licht" en de bronnen missen, om
deze eenzijdige en veelszins ver
wrongen opvattingen te corrige-
J. H. SCHOUTEN
Venus bespied
Venus Bespied een blUspel
door Christopher Fry. Vertaling
Bert Voeten. Literaire Pocket
no. 103, Uitgave De Bezige Bij.
Amsterdam.
Fry's beroemde Venus Ob
served", dat in '51 in Nederland
se vertaling door de Haagsche Co-
medie zijn continentale première
kreeg en nu weer door dit gezel
schap op het repertoire is geno
men, heeft ook zijn plaats gekre
gen in de toneelreeks van De Be
zige Bij.
Fry moet men altijd bewonde
ren om zij enorme woordkunst en
zijn dramaturgische vaardigheid
neelgezelschap een uitgezochte
gelegenheid geeft om te schitte
ren met de acteertalenten. Voor
het overige moet ook nu weer
worden vastgesteld, dat de Inhoud
niet adequaat is aan de excel
lente vormgeving. Dat is bij Fry
bijna altijd zo en daarom stelt
hij zo teleur. Dat Bert Voeten dit
stuk voortreffelijk heeft vertaald
behoeft uiteraard geen betoog
De Gids, dat verschei
dene jongeren ,,in elk geval
een misantropisch gestemde li
teratuur willen'-'. Hij voorziet,
„dat de invloed van Amerika's
„beat generation", al enkele ja
ren duidelijk zichtbaar, nog in
kracht zal toenemen" en hij
verwacht ook een nieuwe vlucht-
poëzie, „vlucht ditmaal in de
Kunstmatige paradijzen der ver
doving". En wat het proza be-
ireit, in De Vlaamse Gias van
januari (.waarin men tussen
naakjes een leesbaar en gedo
cumenteerd stuk over Achter
berg van de hand van W. L. M.
E. van Leeuwen aantreft) trekt
Hugo Raes de consequentie uit
de verschijning van de Neder
landse vènaling van Henry Mil
ler's Tropic of Cancer, welk
boek ook in deze kolommen, t_w.
26 januari j.L, is besproken. Dit
boek, aldus Raes, „zai altijd een
bijbel blijven voor al wie ge
noeg heelt van belletristisch ge
zanik, moralistische schijnhei-
ligneid en literaire passe-par-
tout-oppervlakkigheid". Let op
dit woord, „schijnheiligheid,"
dat dwangmatig bij de vergoe-
lijkers of vergoders in het be
wustzijn springt, alleen al bij de
gedachte dat aan de opmars van
de erotiek in de literatuur iets
in de weg zou worden gelegd.
Ten overstaan van de openlij
ke erotiek in woord en beeld
heerst meer en meer verdraag
zaamheid, constateert hij. Mo
detijdschriften, de filmproduc
tie, psychiaters, sociologen doen
mee, knikken goedkeurend of
„komen tot logische en vooral
volwassen, breedgeestige beslui
ten". Het rijzend tij
De Gids: Uitgave
Stichting De Gids, secre
tariaat Derde Helmers-
straat 9, Amsterdam-W.
De VlaamseGids:
Uitgave Em. Jacqmain-
laan 119, Brussel I.
Randstad 4: Uitga
ve De Bezige Bij, Amster
dam.
Ontmoeting: Uit
gave Bosch en Keuning
N.V., Baarn.
Fase: Uitgave Buiten
rustplein 9, Voorburg.
Het Vrije Schrift:
Uitgave Vlietlaan 23b, Rot
terdam 16.
Het Nieuwe Boek:
Uitgave Hollandia N.V.,
Baarn.
Geen zwart-wit
Zwart-witschema's kunnen dus
niet worden gehanteerd. Dit in
te zien, is o.a. de verdienste van
Ontmoeting, maar dit blad wor
stelt met een structurele moei
likheid. Dit vereist toelichting.
Jan Romein schreef in zijn boek
De Lage Landen bij de Zee
(Zeis 1961), dat het oude Chris
telijk Letterkundig Verbond om
Christus' wil genoegen nam met
een lager letterkundig niveau.
De jongeren van Opwaartsche
Wegen daarentegen konden, ook
alweer om Christus' wil, dat ni
veau niet hoog genoeg stellen.
Aldus Romein. De literaire struc
tuur gedurende het Interbellum
was zodanig, dat dit laatste, al
thans theoretisch, nog kón. Men
leefde, zoals ik al zei, in de
„kamp-situatie". Wij „waren"
nog ergens. Er was in de ver
schillende kampen nog veel ge
meenschappelijks. Omstreeks
toen ondergetekende nog
onmiskenbaar, getuige de beleid
Olympia Review, Eros, Flanè-
Gard Sivik, Engelse scabreuze dat de literaire „sector'
liedjes (sindsdien verboden)
de personen zelf 'WÊM
dendaagse
helemaal leefde en werkte
uit die vooroorlogse sfeer, begon
de nieuwe geest in ons land op
te komen. Die geest bracht een
vereissine m het redactioneel in«riiP?nd gewijzigde vormentaal
vergissing m nei reaacuoneei mp(1 p>pr,.t hp|
te moeten ingrijpen ten aanzien
van het avant-garde tijdschrift
Spur.
Rijzend tij
Het is een rijzend tij, iedere
breedgeestige volwassene doet
mee. de stroom is niet te stui
ten, verboden en inbeslagnemin
gen zijn betreurenswaardig, te
genstanders zijn huichelaars, al
dus de argumentatie J—
jonge, talentrijke
De Gids, van de kri-
de vrijzinnige pers, van
vele autoriteiten en jury's, is
dat de literaire „sector" (een
woord vol grimmige humor) iets
,UÏC1C 11C- statisch, iets bestendigs is, iets ,„ai.
Christian» JgbSïntiïffi 'rou'^Un' "S onlang, hob uiteengezet'. Een'
n Ma,lor substantieels zou zijn. uat is dus vivendl is niet mogelijk Ex_
te dringer*ie «eï*.i£c- P«'lmentele vormpje, vullra met
scheppen waaruit zich don-
Terwijl
i zovele he-
mee. Eerst leek het alleen
een anders doen, maar dit be
rustte, naar steeds duidelijker
bleek, op een anders zijn. Evan
gelie, christendom, kerk. zijn
daar nergens meer, of als „cou
lisse van het absurde", zoals ik
de Rochefort, Norman Mailer, substantieels
Jean Forton, De Beauvoir enz.
Betreurenswaardig, zegt Raes,
dat het Duitse gerecht meende ^ieer s e,
to moot on <nsr inpn ton aanzien c
christelijke inhoud? Scheut
jes sex toestaan en een realisme
tolereren dat er net nog
de gepeperde kost i
de
komt uit de diepten van het _le; treklel, ta e„!t ge.
uit de afgrond
bewuste, een geest op die, na
dat God uit de gezichtskring is
verwijderd, zich tegenover de K V, 7?
niot moor hastaanrfp God ver- Kuyper-Van Oordt)
Vlaamse
auteur. De Gids probeert een
evenwichtspositie in te nemen,
de bekende aanpap-methode, die
bestaande God
ontschuldigt door te wijzen
op de verwoestingen die twee
wereldoorlogen en een cri
sisperiode daartussen hebben
aangericht. De wereld is toch
doopt, alleen maar verachting
over. Christelijke tegenhangers
(de term is van wijlen mevrouw
zijn niet
.tijd. De constellatie is
vierkant tegen ons. Hier zijn in
tercontinentale stromingen aan
tent. vu wereiu tocu „d*
één grote bende, du,SfitfLSÏ*
conclusie
schuldigd
1 Randstad leest, vindt daar-
acht zich veront-
alles wat hij
eel
nousDroeK. een Amerikaanse,
met een Nederlander gehuwde
sociologe, over „De terugkeer
van de vampier", welke vrouw
o.a. verklaart: „Als thema in de
literatuur hebben de dood en
het hiernamaals afgedaan... Met HuicheiAArs
het failliet van de grote reli- «iwnciaai
gies is de houding tegenover de zij„ christenen huichelaar,,
dood in ieder geval rationeler Best maar wa, te denken va„
gewprden. en de irrationele rest uitgevers, d.e in Randstad 4
nihilistische avant-garde,
n bepaalde individuele fi
guren onrecht zou doen, indien
men zwart-wit schema's zou
gaan hanteren.
schijnt zijn weg Ie /.nek en
i schandalig stuk
de i
'ant ook wij staan in H|
en het voorbeeld van Dubuffet
herinnert eraan, dat krachtens
Gods bestuur nog positieve ele
menten meespelen. Die te onder
kennen en daarbij aan te sluiten,
is de taak. Anders zouden de
gelovige jongeren, creatief ge
sproken, in een niemandsland
zijn terechtgekomen.
Kan men dan niet, van de
eigen geloofsovertuiging uit, een
eigen literaire stijl opbouwen,
een eigen school vonmen? Hier
voor zijn twee dingen nodig:
scheppend talent van groot for
maat, en een begrijpende, dra
door niemand werkelijk ernstig gentienjarige Ewald Vanvugt pu- gende gemeenschap. Ik
oo„«»vp« mvrnpc «mnrm rfp or. biicereni met op de achterkant het moment geen van beide.
een foto met een strookje wit Daarom is het voor Ontmoeting
als masker een onoprechtheid een leven in de richting van het
op zichzelf en dan in een bii- nodige, en een worsteling van
gevoegde circulaire met
genomen mythes,
chaïsche gedachtengang niet
vrij is van een zekere humor"
(bl. 27). U ziet, deze jonge
vrouw (geb. 1927heeft de zaak
jes van leven, dood en religie
in haar mantelzak. En even te iicji
voren had ze gezegd: „De twin- d„
tigste eeuw wordt met een zeker De uaai
recht de eeuw van sex en dood kunnen'weten, dat'
[belovende bladzij-
genoemd. Andere eeuwen mogei
eveneens rondgeklauterd hebben
op de Venusheuvel, aan het wer
kelijke bergbeklimmen is pas in
onze eeuw methodisch begon
nen, ook al is de in nevels ge
hulde top nog niet bereikt" (bl.
26).
tiental
Dit zijn de woorden, die zi®*.
De Bezige Bij daarbij bezigt. Zij
i'en, dat zo'n stuk ver-
de jeugd. Hoe dit te
Respect
kwalificeren? Laten we het hou- voor een jongerenblad als Fase,
Wending
heel d
den op zakelijke flair.
Miller schold op de zwijnerij
die het leven is, maar verbeur
de het recht van schelden door
zelf als een (geniaal) zwijn te
leven. Maar alle
dat niet met de wolven in het
bos wil meehuilen en dat een
zeker savoir vivre aan den dag
legt. En hoe moeilijk het
geeft: God is immers
Men ziet hoe de opmarche- §en door het geslachtssymbool!
rende scharen over heel de wes- R*?eo"P'1fPis,me moet-
verschijnsel, een wending in de
cultuur, die voor Nederland mee
brengt een omwenteling op het
febied van de literatuur, min-
er technisch of stylistisch dan breid,
wel levensbeschouwelijk. Trou-
wens de visie op het leven is
altijd geweest, en zal altijd blij-
te kiezen, hangt ten nauwste
men met de voortgaande ont
kerstening van het openbare le
ven. Men kan onze leidendt
Intussen: als een parel ln dc thie£.e
vuiligheid staat in Randstad 4
een artikel van de Franse schil-
0 der Jean Dubuffet, Inderdaad
het zwakste woord fascinerend geschreven, over
zijn methoden van werken en
zijn schilderkunstige idealen, zo
overtuigend, zo nieuw, met zul
ke elementen
men terwille van dit ene stuk
de scherpte van zijn aanval zou
willen verminderen. Deze mar
wérkt tenminste, werkt als eer
bezetene, of liever als een geïn
spireerde; hij is geïnteresseerd,
gefascineerd juist door het een
voudigste in de schepping: zand
steentjes, aarde, onkruid. Dif
bijdrage is een machtig stuk
dat het goed recht van de ab
stracte beeldende kunst open-
grootse
ste exemplaar
onleesbaar), voor al op leeftijd
Sekomen auteurs, die volhar-
end proberen een VQet aan de
grond te krijgen, is duidelijk.
Jammer dat zij zich stellen op
vonnen statische stand
punt. evenals het eerste num
mer van Het Nieuwe Boek, een
kritisch informatief maandblad
onder redactie van de sympa-
weinig gewaardeer
de dichter Willem Brandt. Lite
ratuur is geen ruimtestation;
het is, om een andere beeld
spraak te gebruiken, „een
mond die grote dingen spreekt",
zoals de Apocalyps zegt. En het
cuyv .SR *u.- ls maar de vraag door wie dat
wa.rticld. dat sei,e"r.'-
verdiept, totdat de kennis
alle zijden, keerzijden, slulpwe-
gen en geheimen van de sexua
liteit over de wereld is ver
..zoals de wateren de bo
dem der zee bedekken"
noeg onder het oog brengen
er in onze Westeuropese cultuur
iets weggevallen is. dat nooit
meer terugkomt: een gemeen
schappelijk Nederlandstalig ge
bied, dat „literatuur" heet en
waar spelregels gelden die glo
baal genomen door allen word'
aanvaard; waar ruimte is voor
christen en humanist beide;
waar een soort ,.kamp"-gedach-
te heerst, die inhoudt dat men
de tegenstander respecteert. De
duizelen<
icTTi'
Want dit is de infernale hu
mor van de situatie: terwijl
zeer velen angstig naar het oos
ten kijken, gebiologeerd door
wat Rusland en China in hun
schild voeren, oplettend luiste
rend naar de commentaren van
zegslieden en waarnemers,
komt achter de ruggen, in ons
eigen dierbare vrije westen,
een post-christelijke geest op,
strijdbaar, hyper-intelligent, ef
ficiënt, meedogenloos.
C. RIJNSDORP
