Mannen en vrouwen uit vijf eeuwen
waren in Leiden te gast
„Vivat Oranje'* een kleurig spel
Hevige regen bij de start
Vele Leidenaars eten haring
pas van de winter op
leven
tap op
heeft
m hoe
Grove
laande
i-s toch
beiden
steek,
oen en
DE wetboeken op de praalwagen „Grondwet 1848" werden gistermiddag
tegen één uur weggehaald: het zou jammer zijn als ze zouden ver
regenen, want het waren archiefstukken. De Oranjemeisjes- en -jongens
op „Vivat Oranje" sloegen stukken plastic om hun schouders en Amalia
van Solms stond met haar echtgenoot Frederik Hendrik onder een grote
paraplu te praten. Onverstoorbaar studeerden hun gasten van het bal op
van de praalwagen „Balzaal te Honsholredijk" klinkende lichte tonen
nog even een menuet in. De langzaam aan heviger wordende regen deed
weliswaar de fleurigheid van wagens en kledij wat verdoffen, doch de op
gewekte grapjes vergoedden veel.
de toestand vlak voordat de rood geschminkte gezichten van de fi-
grote historische 3 oktober-optocht bij I guranten en de Burggravenlaan geleek
de Burggravenlaan van start ging. Hoe
ler de wijzers van de klok één uur
ïgen aanwijzen, hoe harder het ging
1 regenen en hoe meer marsmelodieën
rond de Burggravenlaan door elkaar
heen klonken. Steeds meer mensen stel
den zich langs de stoepranden op, het
hoefgetrappel van tientallen paarden
vervulde de grauwe natte lucht en gele,
rode, blauwe, groene en zwarte para
plu's beschermden de hoofden van hon-
Paui derden geduldig wachtende 3 oktober-
vierders
Intussen maakten velen alvast een
rondgang langs de praalwagens, die wa-
versierd met dieprode, witte en hel
dergele dahlia's, met gladiolen, chrysan
ten en asters. Kleurige pofbroeken, wit
kanten kragen, lansen en kolbakken,
groene, witte, rode en zwarte kousen en
krullende pruiken omringden de oranje-
Een eerste burger behoort in al
les het voorbeeld te geven, ook
bij het in ere houden van tradi
tionele gebruiken. Burgemeester
Van Kinschot verscheen gister
ochtend in de Waag, samen met
zijn vierjarige kleindochter Juus-
je, om haring en wittebrood in
ontvangst te nemen. De 77-jarige
heer Hermanus Winterkamp uit
de Meidoornstraat werd in de
symbolische handeling betrok-
samtijds een levend geworden plaatje
waarop enkele eeuwen tegelijk waren
uitgebeeld.
Om één uur kwamen de zwarte rij
tuigen aan, waarin burgemeester en me
vrouw Van Kinschot, de bestuursleden
van de 3 October Vereeniging, de com
missaris van politic en andere dames en
heren zaten. Voor het laatst klonken
kreten als „opstellenen haastig zoch
ten enkele verdwaalden hun plaatsen in
de stoet op. Toen gaf de paukenist vóór
aan enkele slagen op zijn instrument,
het chr. tamboer- en pijperkorps „Kunst
en Genoegen" zette de eerste mars in
en vóóruit mars! De optocht ging
van start, in de stromende regen en on
der enthousiast geklap en gejuich van
groepen toeschouwers.
Prominente figuren
Zes praalwagens reden mee in de stoet,
negen muziekkorpsen lieten hun pittige
marsen weerklinken in de aloude Leid-
se binnenstad, de wielen van negen rij
tuigen ratelden op de straatkeien en as
faltwegen en zeer veel prominente fi
guren uit heden en verleden zetten luis
ter bij aan het 3 oktoberfeest 1962.
Een erewacht, die het vaandel van
de 76-jarige 3 October Vereeniging be
geleidde, opende de stoet. De vrolijke
klanken van muziekkorpsen lieten goen
twijfel over aan de feestelijkheid van
de overige optochtonderdelen. Een fees
telijkheid, die culmineerde in de laatste
groep fde elfde) met de kreet „Vivat
Oranje" Leve Oranje, het vorsten-
„Ze gaan in het zuur, heerlijk
DE UITREIKING van haring en wittebrood op het Leidse drie-oktober
feest mag dag een traditie zijn, dat wil nog geenszins zeggen, dat zij
altijd even traditioneel verloopt. Een klein meisje, een oude man en een
levenslustige, zwarte hond beleefden gisteren in het aloude Waaggebouw
iets, dat zij nog niet eerder hadden meegemaakt. Het kleine meisje was de
vierjarige Juusje van Kinschot, die voor het eerst met opa-de-burgemees-
ter meemocht om te zien, hoe tienduizend stadgenoten de kostelijke gaven
van Leidens ontzet in ontvangst kwamen nemen. Met een lief boeketje in
de hand, liep zij door grootvader geleid een beetje onwennig langs de
haringkuipen en ze wist helemaal niet meer waar zij kijken moest, toen
een heel leger van fotografen haar in de gaten kreeg en het felle licht van
de flitslampen keer op keer op haar werd gericht.
en met een geweldige vaart koos hij het
hazenpad.
Verder ging alles zoals het be
hoorde te gaan. De zwartgejaste en
hooggehoede heren van de commis
sie riepen: „doorlopen alstublieft"
en „niet zo dringen". En de haring-
uitdeelsters kwamen weer handen
tekort. Zij kregen aan het eind van
het festijn elk een flesje Eau de Co
logne van de praeses collegii van het
Leidsch Studenten Corps, de heer
P. A. Wackie Eysten. Buiten bracht
drumband en jeugdorkest Den
Burcht vrolijke marsen ten gehore
op de maat waarvan een groepje
kleuters in het. rond danste, rijkelijk
voorzien van feestattributen.
straat, die niets vermoedend De Waag
kwam binnengewandeld om voor de vier
de keer in zijn leven het feestgeschenk
Je halen. Plotseling werd hij door de
burgemeester bij de arm gegrepen, de
kleine Juusje kwam er ook bij en voor
enkele minuten stond de verbaasde Win
terkamp in het middelpunt van de be
langstelling. De burgemeester en Juusje
vulden zijn tas en dat moest wel een
keer of drie opnieuw gebeuren, omdat
de fotografen niet genoeg konden krijgen
van het vertederende schouwspel. De
heer Winterkamp zette gauw zijn zwarte
alpinootje af, want „zó kon hij toch niet
"P de foto"
Hoiuh
De zwarte hond. waar we het over had
den, was op dat tijdstip al in geen vel:
den of wegen meer te bekennen. Hij
JUocht met zijn bazin mee naar de uitrei
king en had zich vast en zeker voorge
nomen zich wrardig te gedragen. Maar
eenmaal met zijn snuit vlak bij zo'n ge
weldige hoeveelheid sterk geurende ha
ringen kon het arme dier het
uithouden. Het rukte zich los
<>P de door schragen gesteunde planken
in een ton te duiken, waarin honder
den van die lekkere visjes lagen te gilm-
toen. Dat gaf een hele consternati
Niemand kwam zoals bij de allereerste
uitrpiking vanwege de honger, maar toch
werd er nog ter plaatse brood gegeten,
dier het niet langer j Dat gebeurde door de meisjes Van Pari-
sprong j don. zo op het eerste gezicht
ling, maar in werkelijkheid twee twee
lingen van zeven en acht jaar. Het was
voor de vijfde keer. dat ze haring en
wittebrood kwamen halen en steeds is
het hun gewoonte geweest het wittebrood
direct aan te spreken. Zij kunnen er ge-
Zout
De haring wordt door vrijwel niemand
zo spoedig geconsumeerd. Er gaan zelfs
boze geruchten, dat er Leidenaars zijn.
die hun emmertje boven de gracht om
keren zodra ze uit het oog van de com
missieleden zijn. Hoewel van uitstekende
kwaliteit is de drie-oktoberharing name
lijk erg zout. Dat komt doordat de com
missie geen kans ziet 12.500 haringen in
één keer te ontzouten. Wil men werkelijk
van de haring genieten, dan moet ze on
geveer 48 uur in met wat melk aange
maakt water staan.
Toch hebben verscheidene Leide
naars hier iets anders op gevonden.
Vele maken er zure haring van. „O.
meneer, weet u dat niet eens. Bijna
iedereen doet dat. ïk zet ze een dag
in het water en dan gaan de visjes
hel zuur in Hel is al winter eer we
ze opeten. Met een augurkje, een
uitje en wat peper, heerlijk
Een oude zeeman, die al jaren aan de
traditie meedoet, was er wat de bestem
ming van het brood betreft niet zo ge
rust op. „Kijk van de week maar eem
in de vuilnisbakken. Het is gewoor
schandelijk. Elk jaar liggen cr heli
broden in. Laten die mensen dan tocl
wat minder nemen als zc van tevorer
weten, dat ze hun voorraad niet op kry
gen Bij mij thuis wordt geen boterham
weggegooid, al is die nog zo oudbakken".
Karakteristiek
Ja, en zo gingen ze allemaal bepakt
en bezakt De Waag uit, oud en jong.
meest uiteenlopende typen, maar een
ieder bezield van de idee, dat deze uit
reiking moet worden voortgezet, dat zij
een van de karakteristiekste onderdelen
is van de herdenking van Leidens ontzet.
Tenslotte nog even de nuchtere cijfers:
de mensen ontvingen in totaal 7.600 bro
den en 12.500 haringen, waarvan de kos
ten ongeveer 4000 gulden hebben be
dragen.
„Wat er in al die eeuwen ook is
veranderd, het Hollandse weer
beslist niet", zei de commenta
tor van het televisiejournaal
gisteravond, toen beelden van de
3 oktoberoptocht werden ver
toond. De leden van de gemeen
teraad, die voor het stadhuis het
voorbijtrekken van de stoet ga
desloegen, kunnen ervan mee
praten.
de Rijke en Juliana van Stolberg, het
bericht van de erfenis kregen. De koe
rier die het hun bracht en het jonge
gezin, omstuwd door kinderen, waren
ten aanschouwen van duizenden voor 'n
paar uürtjes werkelijkheid. Gezeten op
prachtige paarden en voorafgegaan door
de chr. muziekvereniging „Concordia"
uifden, Juliana, Willem sr. en Willem
jr. de menigte toe en op de praalwagen
torende het slot Dillenburg boven de
-ele hoofden uit.
De prins van Oranje was 41 jaar ge
worden en had zorgen. De Spanjaarden
belegerden de Leidse vesting, waarbin
nen velen van honger en ellende om
kwamen. Burgemeester Pieter Adraansz.
van der Werf deed wat hij kon om de
stad te behouden: dank zij zijn geduld
(en dat van anderen) lukte hem dat. Op
3 oktober 1574 waren de Spaanse bezet
ters verdwenen op 4 oktober kwam
prins Willem de Zwijger al een bezoek
aan de stad brengen. Intens had hij met
de Sleutelstad meegeleefd en ondanks
het feit dat hij pas erg ziek was geweest
maakte hij de ftoen vrij lange) reis van
Delft naar Leiden, waar hij zich op Ra
penburg 61 vestigde bij Dirck Jansz. van
Montfoort.
Een jaar later kreeg de Sleutelstad
>n hogeschool. Er waren meer steden
e een dergelijke onderwijsinstelling
zouden willen hebben, maar mede dank
zij Willem de Zwijger werd Leiden de
uitverkorene.
Stadsboden, schepenen, rakkers van dc
schout, de schout zelf, vier burgemees
ters en „gemeentesecretaris" Jan van
Hout liepen gisteren voor de karos uit,
waarin de prins, zijn gastheer Van Mont
foort Jan van der Does en Marnix van
St. Aldegonde hadden plaatsgenomen
Geuzenadmiraal De Boisot en zijn man
schappen sloten groep II. die het bezoek
van de prins op 4 oktober 1574 uit
beeldde, af.
Turfschip
Leidens eerste jeugdorkest en drum
band „De Burcht" ging aan het turf
schip van Breda vooraf, de praalwa-
wagen waarmee de listige verovering
van Breda op dé Spaanse bezetters
onder het bewind van die Oranjetelg
prins Maurits) werd uitgebeeld. Do
schippersknechtende commandant ka
pitein Héramgiène en de soldaten van
de prins vormden de ..bemanning", com
pleet met natuurgetrouwe uniformen
uiit de jaren rond 1590.
Tijdens het stadhouderschap van Fre
derik Hendrik bloeide de kunst en zijn
echtgenote, AmaiLia van Solms, was met
afkerig van gezellige feestjes. Op de
tonen van trompetten, tnommeis en an-
dere blaas- en slaginstrumenten van
dy? R. K. Leidse Harmoniekapel bewoog
zich gisteren dan ook een waar dans
feest door Leiden. Frederik en Amalia
vormden op de praalwagen het middel
punt van lakeien, pages, hofdames, ka
merheren en gasten op het bal te Hons
holredijk, één van de residenties van
het echtpaar.
De elfjarige Willem III moest zich
wijden aan ernstiger zaken: op de wagen
..studentenkamer van Willem" behoord©
hij zich bezig te houden met de studie,
die hij een jaar lang in Leiden fonder
prof. Bomius en Trigland i volgde. Vele
in diie tijd f16611 aan de un-iversiteit
verbonden hoogleraren en studenten
omstuwden de praalwagen, waarop ook
gouverneur Van Zuylenstein en raads
pensionaris Johan de Witt hadden
pla atsgenome n.
De naam van de harmoniekapel
„Trouw en Durf' was wel toepasse
lijk voor de zesde groep, waarin tus
sen vele anderen Michiel Adriaansz.
de Ruyter en Cornelis Maartsz.
Tromp waren opgenomen. Zij volg
den de met vier paarden bespannen
gouden koets, die de ouder geworden
Willem UI door de Leidse straten
voerde. De leidsels uit de konink
lijke stallen waren voor deze gele-
De foto's van 3 oktober
zijn van IS. v. d. Horst
genheid aan de 3 October Vereeni
ging afgestaan.
Groep zeven had als middelpunt even
eens een karos, doch deze was bestemd
voor Wilhelmina van Pruisen, de echt
genote van Willem V, Het leek alsof
zij op weg was naar Goejanverwelle-
öluis, net als in 1787, toen zij de prins-
Igezinden als het ware wilde wakker
schudden om de patriotten te belemme
ren de macht van de stadhouder, Willem
V, te besnoeien. Leids Harmoniegezel,
schap „De Poet" begeleidde ^de groep,
die werd gevolgd door de intocht van
koning Willem I in Leiden.
Enkele weken nadat de koning in
1813 in Schevemingen voet op Neder
landse bodem had gezet, kwam hij im-
naar Leiden. In 1962 reed hij weer
door de Sleutelstad, nu in een karos in
gezelschap van Van Hoogendorp, Fagel
en erfprins Willem.
Grondwet
Muziekgezelschap „Nieuw Leven"
leidde een nieuw leven in: de tytf van
Willem II en de bekrachtiging van de
grondwet in 1848. Ontwerper J. R.
Thorbeoke cn de vier leden van de onit-
werpcommissie zaten op de praalwagen
„Grondwet 1848" rond de tafel, waarop
een ontwerp van de grondwet laig. Een
lijvig boekwerk maakte overigens wel
duidelijk dat de heren er zich niet met
een Jantje van Leiden afmaakten.
In „De Pauw" te Wassenaar was het
in 1875 ter gelegenheid van het 300-
jarig bestaan van de Leidse universi
teit feest cn onder de gasten van het
„tuinfeest" van gisteren bevonden zich
koning Willem III, koningin Sophie, de
prinsen Frederik en Alexander en en
kele schrijveis, componisten en hoog
leraren. Het „Drusda-Gilóe" uit Doesburg
in uniformen met voor Leidian bekende
kleuren (rood'wiit) zorgde voor pittige
klanken.
„Vivat Oranje!" was het thema van
de laatste praalwagen, bezet met
Oranjemeisjes- en jongens. De vorste
lijke symbolen van het Oranjehuis
(kroon, wapenschilden en het getal 25
in verband met het zilveren huwe.
Iijksfeest van koningin Juliana en prins
Bernhard) waren erop uitgebeeld. In
deze groep kwamen de Leidse stede-
maagden, industrie- en faculteitsda
mes en heren uit de twaalf Nederland,
se provincies voor. Het hoefgetrappel
van de paarden, waarop de dames en
heren Oranjegarde zaten, werd ten
slotte overstemd door de melodieën
uit dc instrumenten van „Werkmans
Wilskracht", de harmoniekapel die de
lange historische stoet, die van één
tot ruim vijf uur door de Sleutelstad
trok en waarvan duizenden genoten,
De Kaasmarkt was gisteroch
tend het domein van de schutte
rij „Drusia-Gilde" uit Doesburg.
Wij zagen deze groep muzikan
ten en vendelzwaaiers later in
de optocht terug, waar zij menig
applaus in ontvangst konden
nemen.
Pech snel verholpen
Op de Hoge Rijndijk, even
voorbij de startplaats, stond de
lange historische stoet plotse
ling stil. Het kwam misschien
door de neergutsende regen,
die vele feestwijzers kleffig-
nat maakte, dat de toeschou
wers langs de stoepranden
even verdwaasd blevèn toe
kijken. Doch al spoedig kwam
men weer „tot leven" en de
één gaf het aan de ander door:
één van de paarden heeft een
hoef verloren. Halzen rekten
zich en kinderen deden enkele
stappen vooruit om beter te
kunnen zien waarmee enkele
haastig toegeschoten organisa
toren bezig waren
Inderdaad, één van de twee
paarden die de praalwagen
„Grondwet 1848" voorttrok
ken, had moeilijkheden met
een hoef. Het dier kon onmo
gelijk de gehele route zo blij
ven doorlopen.
Binnen twee minuten (een
compliment voor de organise
rende optochtcommissie!) was
de zaak verholpen een trac
tor werd aan de praalwagen
gekoppeld en voort ging hel
weer. De binnenstad in. dui
zenden geduldige mannen,
vrouwen en kinderen tegemoet.
Mensen die het beter troffen
dan degenen die op de Hoge
Rijndijk een plaatsje hadden
gevonden, want langzamer
hand verminderde de hevig
heid van de regen, totdat het
tegen half drie) helemaal
droog was. En dat bleef het ge
lukkig, de hele verdere mid-
Het slot Dillenburg, waar de
stamvader van het huis Oranje
werd geboren.
Hilariteit wekte deze travesti-
figuur, een ondergeschoven
deelnemer aan de optocht
Reveille met sfeer
Traditiegetrouw heeft het Leidsch
Politie Muziekgezelschap gisteroch
tends vroeg de 3-oktoberviering ge
opend door onder leiding van direc
teur Dick Anderson op het bordes
van het stadhuis een reveille te ver
zorgen. Wij vonden dit altijd weer
aantrekkelijke programmapunt dit
keer bijzonder sfeervol en dat was
waarschijnlijk mede te danken aan
het rustige, wat dampige najaars
weer. De tonen van ons volkslied en
van andere bekende vaderlandse lie
deren als „Wilt heden nu treden
Ferme jongens, stoere knapen" en
„Wien Neerlands bloed" hadden nu
geen gelegenheid te verwaaien, ter
wijl de honderden belangstellender,
nu niet bepaald inéén stonden ge
krompen van de kou. Het leek eer
der of ze in een concertzaal waren!
Drummen en vendelswaaim
Het bestuur der 3 Octobervereeni-
ging streeft ernaar naast handha
ving van door traditie onmisbaar ge
worden programmapunten toch ook
een zekere afwisseling te bieden.
Hierbij gaat men er kennelijk van
uit, dat het gebodene enigzins moet
passen in de sfeer van het historisch
feest, dat nu al voor de zevenenzes
tigste keer wordt gevierd.
Het optreden van het Drusia Gilde uit
het schilderachtige Achterhoekse stadje
Doesburg was een vondst op zichzelf,
zeker in het oog van hen, die iets zien
in het laten voortleven of doen herleven
van historische gebruiken. Bij vele men
sen ontstaat door de steeds zakelijker
wordende aspecten van onze tijd behoefte
aan curiosa. Immers het „slaan" van ven
dels - op zich zelf een onschuldige zaak -
wordt bij de moderne krijgsverrichtingen
voor zover mij bekend, niet meer toege
past. Het is in elk geval een ogenstrelende
bezigheid, hoewel in dit geval niet be
paald kleurrijk.
In Doesburg heeft men tien jaar ge
leden weer zo'n gilde opgericht, geluk
kig zuiver als ontspanning. Zo men mis
schien weet werd deze taak aan de
moedigste schutters van weleer toever
trouwd. Men moet er ook wel enigszins
WEirwr, LEIDSCHE COURANT
DONDERDAG 4 OKTOBER 1962
