Zevenduizend jaar Perzische kunst
BE GBEEF SM
7 tmUPBSEE
Qeleze
en
Geschiedenis
weerspiegeld
in expositie
I
VOOR U
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 8 SEPTEMBER 1962
Alsof het licht van de gulden
ochtendzon is versmolten met
edel metaal, zó hel glinstert het
gouden schenkvat, dat een on
bekende kunstenaar vijfentwin
tig eeuwen geleden heeft gego
ten in de vorm van een ge
vleugelde leeuw die op zijn ge
halveerde rug het sierlijk vaat
werk torst. Terwijl dit vorste
lijk kleinood onze fantasie prik
kelt en een deskundige het aan
prijst als een topstuk van de
expositie, lezen wij de gege
vens bij de museumvitrine: uit
de Achaemenidische periode
vindplaats Ecbatana. Dat is
het tegenwoordige Hamadan.
Waarom biologeert ons plotse
ling deze plaatsnaam? Onmid
dellijk slingert het geheugen
een verpletterende schakel tus
sen verbeelding en werkelijk
heid: nabij Hamadan, waar de
gouden leeuw werd gevonden,
verzwolg de berstende aarde
deze week ganse dorpen met
al hun inwoners. Catastrofale
bevingen brachten rouw om
duizenden Perzen en wierpen
schaduwen over de tentoonstel
ling die in het Haags Gemeen
temuseum zevenduizend jaar
Perzische kunst zichtbaar
maakt.
De verbeelding roept nu wel
zeer schrille contrasten op. Niet
eens zo ver verwijderd van de
rampengordel ligt het stroom
gebied van Eufraat en Tigris,
waar volgens Genesis 2 het pa
radijs moet worden gezocht. Zij,
die ernaar op zoek gingen, kwa
men nooit met lege handen uit
de Hof van Eden terug. Immers,
zij vonden in het bijbels Meso-
potamië de smeltkroes van de
oudste beschavingen.
Ook in de delta van Karun en
Ulai, die uitloopt in de Perzische
Golf. begon de mensheid, later
daar bekend als het volk van
Elam, zich te ontwikkelen. Eer
ste uitingen daarvan
gebruiksvoorwerpen
IN HAAGS
GEMEENTEI
IUSEUI
uit de zevende eeuw
Het tafereel stelt een Ie
jacht voor. uitgevoerd i
paarden getrokken w
Ahveer enige jaren geleden
bracht Adriaan Morriën (geb.
1912) in de bundel Nederland
se Liefdespoëzie (uitgave De
Bezige Bij, Amsterdam) een
aantal gedichten bijeen op de
menselijke liefde. De inhoud
doorkijkend, bemerk ik dat
van hemzelf geen vers in die
bundel is opgenomen, een be
scheidenheid die achteraf nog
wel even mag worden gesig
naleerd. Want Morriën is,
wat zijn eigen dichtwerk be
treft, een beetje een speciali-
Bundel van Adriaan Morriën
inderijd met zachte en wee
moedige verzen over het ge-
ÏÏÏÏSÜTSfij'o.T *r' Amsterdam). Morriën mag I
tistiek gesproken moeilijk is ge- ,1
worden, omdat zij. in de kracht a*s dichter veel van zijn oude
noemde thema hiina re van hun leven °P een breuk techniek hebben behouden, geee-
noemde thema bijna ge- def tijden terecht?ekomen zijll. teUjk u hij nu we, helemaal bij 1
fluisterde" gedichten, in 1939 I
de tijd. De esthetische, ideali- I
gebundeld onder de titel Hart- Veranderingen serende opvatting, die zo ken-
merkend is voor Bouten* en I
Maar deze overweging een I
Nog in de bundel Landwind afzonderlijke behandeling over- paa gcmaa
1942 wordt de liefde als waard valt bultra de liJst voor een geheel attdere. eed op-
ntia van het leven als heer- vatting die uitgaat van de con- I
crete werkelijkheid, die de din
gen bij de naam noemt (het is I
ondenkbaar dat Leopold over
een gordeltje zou spreken), een
opvatting die past bij het heden-
daagse beeld van de ontluister
de en ontkerstende mens, die I
op zijn sexualiteit is terugge- I
/orpen en daarover openlijk.
r aarde
werk" Zodra de Sumenërs. die de
delta van Eufraat en Tigris om
zijn vruchtbaarheid bevolkten
omstreeks 3200 voor Christus de
draaischijf hadden uitgevonden,
werden hun produkten fantasie
rijker en ontstond allengs ook
een cultuuruitwisseling".
Albert Camus' eerste werk
Albert Camus, de beroemde Franse auteur, de Nobelprijs
winnaar van 1958, die een paar jaar geleden in een auto
ongeluk het leven verloor, is zijn literaire loopbaan begon
nen, zoals ze zo plotseling is afgesloten, met arbeid voor het
toneel. In 1937'38 is hij als jeune premier „de jonge held"
verbonden aan het gezelschap van Radio-Alger en speelt veel
klassieke stukken in 't bijzonder Molière.
In '38 en '39 is hij de ziel uit die tijd hier moeten Epic-
van het Théètre de l'Equipe, dat tetus, Plotinus en Augustinus,
zowel stukken gaf van Dostojefs- maar ook Pascal en Kierke-
ki. Gorki en Gide als van gaard genoemd worden en ge-
Aeschylus Hij heeft dus uit de tuigen zou van zijn vertrouwd-
praktijk als speler en regisseur heid met Malraux en vooral
de toneeleisen leren kennen en Sartre (La Nausée). Al die in-
zo is hij er reeds in '38 toe ge- vloeden zijn verwerkt in deze
komen zijn krachten te beproe- tragedie Caligula, die niet ge
ven aan eigen werk, dat onver- speeld zou worden voor 1945 te
mijdelijk de invloed zou verra- Parijs. In 1961 is een Nederland
zijn wijsgerige studie se vertaling verschenen, die
dél Het vaderland, onder de in- ren. Het valt namelijk op hoe
vloed van de tweede wereldoor- zeer met het wegvallen van het
u§46f schoonheidscriterium in de poe-
stiger bleek te zijn geworden. zie de manier is veranderd
In overeenstemming met de al- waarop over de liefde wordt ge-
gemene tendens sprak uit de dicht. ..Bezingen" zou hier een
bundel Vriendschap voor een
boom van 1954 een tamelijk onjuiste benaming zijn. In dat
diepgaande wijziging in Mor- bundeltje Nederlandse Llefdes-
riëns taalgebruik: hoewel de poëzie ziet
verzen de band met de traditie Ktanj van
nergens afbreken, hebben zij
een onmiskenbaar modern ac- breuklijn zich juist ln die klei-
cent aangenomen. De dichter ne verzameling vertoont. Mor-
bleek nog jong genoeg om met rj<jn nam toen o.a. een gedicht-
het gewijzigde levensgevoel mee j H T
te evoluëren. waarbij in het Je op van "opoM-
voorbijgaan dient te worden op
gemerkt, dat de situatie var
een zuivere vrucht, HHHH
m.mm reinblank ooft. en dood- Zoals voor de gelovige
I zo zal het liggen in de schalen in het kruis van Christus alle
van mijne ^en^de^ „lijnen" samenkomen, zo is
voor de postchristelijke men*
Nu heeft Leopold niet vóél van vandaag de sexualiteit het
mle^e^etoige van .He levensvra-
men volgens uw recensent dan ^en, een moderne „bloedtheolo-
ook het toppunt op dit gebied, gie".
En dan kiest men liever niet
het bovenstaande gedicht, maar,
met Dirk Coster, het vers
O nachten van gedragene
Wiegelend hoofd, zoet
on,ge j.ron, dat do «orughouding wat I
de details betreft, praat en
dicht. In de tijd van kernexplo-
sies en ruimtevaart is de sexua- I
liteit het enige gebied nog met
een geheim, dat ieder weer an- I
>KW#n" ders en toc*1 eender beleeft en
hoofd, dat samenhangt met oorsprong
e.ïta„ dat Morriën zich "als dichter I
riiVirtp weet te handhaven. Dc estheti- I
al. alk met zijn goluk to r.dé torn S"SfogU"i, Uid
ALBERT CAMUS
Waanzin
Handhaving
Ondertussen is het duidelijk
lat P*!11-
diep gedronkene verzadiging,
s elk met zijn geluk te rade
(Sindsdien kwam men in tal- Naar et
rijke verzen het werkwoord ge- ri>a? -•
nezen tegen, liefst in de onvol- Liefst een waarin de dichter niet
tooid verleden tijd, rijmend op door zijn passies wordt achter- I
was.) Persoonlijk zou ik aan volgd:
Iiog enkele andere de voorkeur VERANDERING
geven. Maar daarover gaat het i
nu niet. Welke liefdesverzen Er 's niets anders dan deze
men van Leopold ook kiest, en bomen,
hij is daarin de exponent van 5°. groen- geduldig en gelukkig, 1
de esthetische benadering van dit gras, gemaaid en met
Ide erotiek, ze vertonen alle be- zichzelf tevreden,
paalde kenmerken, die nu ver- waarop mijn stille voeten
Iloren zijn, namelijk noblesse, treden,
melodieusheid, uiterst verzorgd deze hoge lucht, met i
taalgebruik en.. prachtige duizend ogen, I
vaagheid. De werkelijkheid van die als J---
I
omgang tussen ...01. miivi,
..«uw wordt versluierd. De Vic- klnd <k ben, op wie ik lijk, I
toriaanse preutsheid is hier ge- 8€bor£en in haar verre
zorgzaamheid.
Naijver
Groeiende welvaart en contac-
:en veroorzaakten echter even
eens naijver en drang naar macht.
Andere rassen overspoelden het
Gouden schenker uit de Achae
menidische periode vijfde eeuw
v. Chr.), gevonden te Hamadan,
in de omgeving waarvan deze
ueek gehele dorpen door de vre
selijke aardbeving werden ver-
land, drongen de oude bewoners huidige Uzbekistan tot i
hun 'cultuur op, maar namen er te en van de Indus to
ook veel van over. In Mesopota- westkust van Klein-Azie
nië won Babyion de grote kracht
meting; Hammurabi J J"
eerste
de eerste overkoepelende wetge
ver mede. en noemde zich trots
de koning der vier windstreken.
Dat was circa 1800 jaren voor on
ze tijdrekening.
Nieuwe invallen van Arische
volkeren en van Indo-Iraniërs
deden twee eeuwen later Babylons
grootheid teniet. Nu was de beurt
aan de Kassicten om tot bloei te
komen. Elders hadden de Foeni-
ciërs een alfabet bedacht, kwam
de goudsmeedkunst tot hoge ont
wikkeling en diende ivoor^nijwerk
al* exportprodukt.
Wij slaan nu maar een stuk van
de oude geschiedenis over. Rij
ken en Invloedssferen wisselen in
middels gestaag. Dc Haagse ex
positie laat de belangrijkste scha
kels wel zien, o.a. het fraaie aar
dewerk dat pas enkele jaren ge
leden werd gevonden en sedert
dien bekend is als Amlachkunst
en voorts de schitterende voor
beelden van edelsmeedkunst, als
ook de beroemde Lurlstan-bron-
zen uit West-Iran.
zische kunst binnen het kader
van een dagbladartikel niet op de
voet kunnen volgen. Uit hetgeen
hiervoor reeds is geschreven, kan
men wel opmaken dat de meer
dan zevenhonderd uitgestalde
belangstelling zich richt op de
cultuur-historische aspecten.
Naarmate hij daarin „thuis" is,
zal hij uiteraard meer genieten.
Studie vooraf is dan ook de
beste methode om het volle pro
fijt te trekken van de door de
Sjah van Perzië geïntroduceerde
en onder leiding van de beroem
de Franse archeoloog professor
Ghirhman ingerichte tentoonstel
ling.
Kunst der Wereld
Weerspiegeling
Al deze voorwerpen verhalen
van cultuurperioden ten tijde van
Israels opkomst. Zij vonden
weerspiegeling f-
Salomo voor de enige ware God
deed bouwen met hulp van vele
buitenlandse ambachtslieden en
kunstenaars. Niet lang erna werd
menig volk
Het treft bijzonder gelukkig
dat kort voor de opening van d«
expositie als zesde deel van dc
serie „Kunst der Wereld" bij El
sevier Leonard Wooiley's boek
over het Midden-Oosten Is ver
schenen. Daarin worden, tot aan
de Romeinse tijd, de geschied
kundige, maatschappelijke en
de tempcï.'"dië codsdlensUie achter jrondet, be-
licht van de smeltkroes der oud
ste beschavingen. Met de weder
om vele prachtige illustraties in
kleurendruk is dit boek een uit
muntende gids om de samenhang
en de verschillen van volkeren en
culturen in deze gebieden tc ont
dekken en te begrijpen.
Historische
elementen
Dc centrale figuur
stuk is Caligul:
zer (12—41), d
gcringsjaren zich
De volgende bedrijven spelen
drie jaar later en laten een ver
beten Caligula zien, die behagen
schept in folteren en doden en
van wie al het prille, het naïeve
uit het eerste bedrijf als van
een jong mensenkind, dat terug-
het schrikt voor lijden en dood en
d_f zich niet schaamt voor tranen,
afgevallen. Hij bespot de go-
wierf door zijn rechtvaardigheid den en vernedert de patriciërs,
beminnelijkheid, maar nadat die hem omringen, en brengt ze
zodoende tot een samenzwering,
Iiuiiacirise preuu
sublimeerd tot
schroom. In hoever hier ook ae
nawerking van een puriteinse Er is niets anders en
I opvatting van het liefdeleven gelukkig maar
heeft meegespeeld, kan natuur- dan dit in ogenblikken ver-
Ilijk niet zo maar improviseren- deelde
derwijs worden vastgesteld. en zelf ook ogenblikkelijke jaar,
die stille stormvlaag van
Verschil waardoor ik in een glimlach**"
IMaar welk een verschil tus- verander, met herinnering^aan
sen de geest, de toon en d? wie ik was
woordkeus van de verzen die voor«at mijn voeten traden op
I Morriën tien of acht jaar gele- voordat ik naar de bSmen'en
zijn verzameling de lucht
zijn jongste het hoofd «n ik ze zag.
Zonen (ook
I uitkoos,
bundel Moeders en zonen (ook c. RIJNSDORP.
geestesziekte hem had
getast, volslagen waanzinnig
werd en in kille wreedheid nie- die hem het leven kost.
mand of niets spaarde. Van hem Door alle plagerijen en verne-
ia het sadistische woord dat deringe„ die ny weet bade„. ginsel het nihilisme tos het leeft Chaerea, zij het in mindere ma-
ook m de tekst voorkomt, ge- f* nog in zijn roman L'Etranger,
richt tot de beul: „Draag er ken heen- l°<>Pt de geleide- maar het heeft voor een con- elementen uit zijn zieleleven.
zorg voor, dat de veroordeelden draad van de absurditeit van het structieve levensvisie plaats ge- Keiaden stijl, de vele uit-
langzaam sterven." De incestu- menselijk bestaan en het stre- maakt in Le mystère de Sisyphe spraken. die een mensenleven
ï£jesMa ™e"ffgu™en vïn" Sso- «n naar het absolute, In die ver- m openleggen. de levend.ge tus-
nia. de ouder wordende minna- achting voor het mensenleven en Hooa niveau sentoneeltjes, het houdt alles de
^Chaerea, de komman- in de onbarmhartige logica, die -* aandacht vast. Het gehele «tuk
met toneeler-
menzweVin^d^patriciërs* wier aUe waarden ontkent, vindt Cali- Deze tragedie geeft een strijd verraadt de
zwaarden aan een razernij die gula de innerlijke bevrijding die op het hoogste niveau; een mens varinK. voor wie het er niet om
sinds drie jaar allen bedreigde, hem gelukkig maakt maar zoekt zijn plaats en vindt die gaat ecn tragedie te schrijven,
daarmee is niet het laatste niet en gaat onder ln een cata- conf°rm aan de orthodoxe re-
woord gezegd. De samenzweer- strofaal, door hemzelf uitgelokt ge's- maar om de toehoorders
ders afwachtend, bekent hij zich- einde. Caligula is niet Camus, Keestelijk te bereiken-
eind maakten, het is alles
terug te vinden in het toneel
stuk. De figuur van Scipio. dich
terlijke geest, leeftijdgenoot
de keizer en die ondanks het zclf; i Ik ben niet de goede weg
feit dat deze zijn vader heeft la
ten terechtstellen, zich aan hem
gebonden gevoelt, is door Camus'
fantasie gescnapen.
De zin van hel spel
Ondertussen, het gaat Camns
niet om de getrouwe weergave
van een episode uit de Romein
se geschiedenis. Hij heeft In Ca
ligula dc mens willen tekenen
in opstand tegen het leven en
tegen de goden, wier bestaan hij
dan weer ontkent en ridicull-
wel worstelt hij met de be-
ingeslagen, ik kom nergens op geerten die ook de schrijver
uit." hielden. Daarnaast leven ook in
Hier laat Camus reeds in be- de jonge Scipio. zowel als in
DR. M. C. v.d. PANNE
durende expositie naast di
lijvige en nog rijker geïllustreer
de beschrijvende catalogus In het
Duits, die voor het eerst diende
toen dc collectie in Zürich werd
getoond.
De crisis is in de ziel van de
jonge man gekomen door dc
dood van Drusilla, die ligt vóór
het stuk. Na drie dagen dolen
door bos en veld komt hij ver-
wilderd in het pale.s terug els ,l B B""r,c' Dc G'"<"»»P, *•'-
Met Mores <lc toekomst lp. jes aUeon voor iutellectuelen ge- Woil een overtuiging te ver-
door dr. J. M. van Minnen, en schreven zouden zijn. Dat is al- werven zonder compromis te
Met Paulus dc toekomst in. door I«rminst het geval. Hun bruik- doen weerklinken, strekt hem tot
ds. Th. Delleman. Uitgaven in baarheid reikt veel veder. eer.
de geschiedenis
opnieuw met bloed geschreven.
Palestina kreeg te lijden van in
vallende legers. Perzen onder
wierpen de Elamieten, Scythen
vestigden hun hegemonie in Iran,
Perzië werd tweemaal vazalstaat
der Meden totdat Cyrus II er om-
streeks 600 v. Christus een eind d??, ^ek
aan maakte en Perzië onder de
dynastie der Achaemeniden zijn
gouden eeuwen kon beleven.
Op de tentoonstelling is deze
periode van hoge bloei rijk ver
tegenwoordigd. Het kostbaarste,
voor een miljoen dollar verze
kerde stuk is de bijna vijf kilo iCU™».cj u.8 UU1,4C
gouden plaat, waarop Ito- yaafc kostbare verscheidenheid te
fen op het vele schoons i
De Perzische manifestatie
Den Haag nog aangevuld met land, waarvoor hier.
belangrijke stukken uit Neder- hopen bij velen, belangstelling is
lands bezit heeft een interes- gewekt. Meer konden wij binnen
sant vervolg in het Koninklijk het toegemeten kader niet ver-
Penningkabinet aan de Zeestraat wezenlijken.
in de Residentie, waar kunstig JMog één punt moet thans wor-
gemodelleerde munten de ganse den aangeroerd. De organisato-
geschreven historie van Iran il- ren van de tentoonstelling hebben
.ustrereu o.a. mei prachtige por. ÏS5KS"
'-ettengalerijen van de onder- zische kunstschatte
een ander mens. overtuigd
de zinloosheid van het leven. Hij
hunkert naar iets dat niet van
deze wereld is, naar geluk en on-
ten.
In de U.:
e Bron) vi
eer twee
schenen als
B.-serie (Uit Bijbel-
De Graafschap zijn
Jes
sterfelijkheid; hij noemt het de Deze boekjes zijn prachtig om als
omvat na de dy
nastieën van Achaemeniden. Se-
leuciden. Arxcieden, Parthen en
Sassaniden de overgang naar en
de invloed van de Islam. Dan
wordt Perzië het land van de
veelsoortige ceramiek, warmkleu-
rige tapijten, en van rijk gecalli- scheidene dynastieën,
grafeerde miniaturen
die hij opeist
en en mensen.
„Zoals zij in elkaar zit,
wereld ondraaglijk". Alles om Minnen
nleiding te dienen
ne bijbel-gesprekskring. Zowel ds.
Th. Delleman in „Met Paulus de
al* dr.
Simone Well, een pelgrim
naar het absolute, door R.
Hensen. Uitgave N.V. De Tijd
stroom, Loc hem.
Geloof en wetenschap, een
inleiding ln de filosofie, door
L. Kalsbeek. Uitgave Bosch en
Keunlng N.V., Baam.
de- toekomst i
Aan alle inleidingen tot de
Dë Jong gcorvcn Frëh» fU„.
b!«ü" SSVSES v£. 'ï.^ool
door te dringen
do waarheid geloefd SCtto doS"de tov™ »~.tork"ï*e SS 7» wJr^'Uri'a^'d.'ï
„Dc mensen s.ervcn en beide grote .Codemannen, De bock- v„,«id Fn eu'beeft
woord bij Simone Weil) dat haar Kalsbeek kennelijk gezien.
..Met Mozes de toe- dieper de huidige generatie te de behoefte
ning Darius I (519-485 v. Chr.)
zijn grootheid deed proclameren
in zijn audiëntiezaal te Persepolis.
In oud-Perzisch. Babylonisch en
Elamitisch spijkerschrift liet
de koning
tentoonstel'ing
ik kostbi
lien geeft.
Een door dr. A. A. Kampmai
de aardbevingen
Wij beseffen vele interessante fen volk
facetten van Perzië en zijn kunst
ongenoemd te hebben gelaten.
Een bezoek aan de tentoonstelling
zal echter (zelfs zonder het door
gesignaleerde documentatie-
getrof-
hierbij een
daad wil stellen. Daarom staat
dc mogelijkheid open. de over
levenden van de catastrofe
bet door jonge Scipio zich
litspraken.
i. dat
Beven ook U1J ounu—
hot begrijpelijk maken, dat de talloae intéressante meditatieve werk. eigenlijk maar een handvol
aanknopingspunten, kleine gedach- geschriften en dagboekbladen ook Hjk j. voó? Sre ieïw ÏJT «Üi
ten met diepe Ülman een toeliehtinv voor ruimer Irrine* l€CK en nicl
tentoonstelling geldelijk te steu- breken
gevoelt.
Maar daar blijft het niet bij.
Als hij tevergeefs tracht de gren-
het mogelijke te door
toelichting voor ruimer kring
tegen blinde
der koningen, die regeerde van het to's begeleidt de tot 19 november materiaal) breder zicht verschaf-
aanstoot, wordt de walging over Th e s sal pnic en sen
de absurditeit des levens
TON HYDRA woede en besluipt hem de v
w<h, He, "'Jtont. Die toelichting biedt het tt ^„"Sootl: E^n"vi"'rire7fenjk
boekje van ds. Del- boek van Hensen voortreffelijk, ding is verder dat de wijsgerige
vooral op wat dê^leert^vr"^ Hij heeft "er suggestief, doch *™^°l°g,€..0°k redelijk wordt
toekomst in de brieven
zonder concessies te doen aan de verklaard. Verstandig uitgangs-
JNNHde Korinthi- wansmïak het grote heimwee van Sïïlwi-f? de fcbr'jver was de op-
I. Beide schrijvers zijn studen. Statme Weit naar het «etoof je- ESJESd
specialisten, maar een ka-
het menszijn.
