i BLAISE PASBAL JUBILEUMGESCHENK IN TERMIJNEN Apostel van de Enge Poort ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1962 *L De beroemde Franse schrij ver And ré Gide (1869—1951) laat in zijn roman La Porte étroite, een meisje, Alisse ge- n.amd over Pascal zeggen. in iWL^'0" student, die een opgehaald „Ik vraag me of zijn hartstochtelijke stembui- de stemmen ging niet veeleer het gevolg is a libfr,lijl deïsten, twijfelaars, ruais ze in van twijfel dan van geloof. Het de voorname Salons samenkwa. echte geloof heeft niet zoveel ™en en spraken vertolkt, dat tranen, noch trilling stem." Daarop antwoordt de ge- Crisis sprekspartner: Het is juist die Dat is ook inderdaad zo. Er zijn weinig mensen uit de 17de of 18de eeuw. naar wie de mens van de 20ste eeuw nog wil luiste ren. Pascal maakt een uitzonde- steeda met zulk een meesterecti.p Ult2°nd1rin8- Hij zijn tegenstan- fU vandaag nog kunstenaar en zijn legensian geleerde. exegeet en psycholoog. radicaal herdacht. Maar Pascal heeft daarbij hij meer dan eens de indruk geeft A "jn zelf een vertwijfelde scepticus te nen, die de schoonheid van de- de grote ze stem uitmaken. extase in de nacht vember 1654, Pascal plaatst de mens om het raadsel van zijn bestaan als glorie en uitschot van het heelal en predikt hem op een overwel digende wijze dat zijn bevrijding. ziïn verlossing uit deze tweespalt van misère en grootheid alleen mogelijk is door een gaan door Bij diens 300ste sterfdag (19 augustus 1662) gele: Zekerheid. Nu de wereld van wetenschap aangrijpende vertolkte heeft Ie- ,^.rengeu5°?rt I? weg Vi z,ch ^opmaakt om het ste™ v^SmlS?eoS S bevrijding op^l|^.[n "dl' ontroerende wijze tegelijk zezant Beleving, Vreugde, van je2Us Christus is geweest. Daarin is Pascal geheel uniek. Levensgang Hoe meer men zich verdiept in dit^ korte, _door ziekte en lijden af- al met de mens 'alsdenkend "üt! po°rt van ,en. gebeden. Ja, wie was deze Pascal, die 19 augustus 1662. des nachts om het viaticum. Pascal, onsterfelijk verseel genie, drie eeuwe.. den. te gedenken, worden ook wij Vrede. Pascal is beslist niet de apostel zo reus in het denken, die' ade- If" de onzekerheid geweest, laarshoogten bereikte, deze rus- ™uf£vi",} van 06,1 verrukkelijke teloze astronaut in de duizeling- iïfj* j' ™.aar ®,en zekerheid Qlt Korte_ aoor zieKte en mnei wekkende ruimten van het heel- IrïïS. gebeulde bestaan, dat tevens bestaan is geweest van rigoureuze ascese en onthechting, hoe meer _~"Hz'cb over dit geniale "de^'stervendeif *te Poort- Pascal heeft nooit gekend hebben ontvangen, als een kind, voorhanden waarheden ootmoedig en overgegeven. al. zijn biechtvader van hem ge- StTtTSJ JeldkSi?" eJ„" testes, di? ook grïót Sntomèï gemakkelOk freewheelt op be? Ld d'e' lez°e"r'"tó hre^e™' di,:h'" J nunmer kende dogmatische hellingen. blLde lf*'r brengen. Pascal was in zijn bewogen leven aangevochtene, i trance Daarom besloot ik boven artikel aan Pascal gewijd te zet- JKL**?* .*1°^' kind verbaast. de verbinding van geleerde heilige, waarnemer en ziener, mysticus en dialecticus, die toen de laatste adem uitblies uit een zwak. afgebeuld en jaren ziek li- eigen getuigenis We willen nog enkele feiten en a sSS» S^^elr^iatet S tuigde, stierf met woorden: „Moge God verlaten"? deze man. ongehoor- g7k;eTde"m..7"rerrnr.voee™ ten en gekweld Kind van God. Hij marcheert voortdurend en neemt ons mee langs afgronden chaam naar eigén getuigenis en doorleeft in zijn levendige geest in de biografie van zijn zuster als denker en ziener de tweespalt Gilberte, Mme Périer. was hij van der mensen bestaan, de pij- sinds zijn 18de jaar nooit zonder nigende paradox van zijn misère pijn geweest op de leeftijd cn grootheid. Hoor hem. die de jaar en 2 maan_ ^angst van het eeuwig zwijgen Toonstelling te bezoeken. Men kan er zeer veel interessants over de rww, een van de brtteTdte ,amilie Pascal zien- Naast €en .Nog eens. wie :s deze Pascal ge- naar het woord van de Franse grotc genealogische tabel der fa- wfest. die de wis- en natuurkun- dichter Rilnbaud ,i8ó4-1891> Ge- m,'lc- o.a de doopacte van Pas- a zijn uit- drcnkl xljn ta dc 0ceaan w cal s moeder die van Pascal zelf hij 2egt- en van zijn beide zusters, oude r, uitgaven van zijn natuurweten- Ue mens is maar een riet, schappelijke en godsdienstige ge net zwakste in de natuur. Maar schriften, zijn dodenmasker en het hij is een denkend riet. Het een exemplaar van de rekenma- ganse heelal behoeft zich niet chine, door hem uitgevonden. In- te wapenen om hem te verplet- teressant te^daar^ook te geschokt en ontroerd wilfen en teren: een damp een water- moeten luisteren,^ omdat ze we- druppelvoldoende om hem te lijk gereformeerd is geweest. Na Gulliver de oneindige Heelal met de nietige mens daar in. getuigen in zijn onsterfelijke Pensées. f— 1 Pascal werd 19 juni 1623 te Clermont-Ferrand, hoofdstad van vaders- als "moederszijde uit voor aanstaande en voorname families. Ter ere van de Pascal-herden- king heeft de stad Clermont-Fer- rie tw*»»snalt rand een expositie ingericht onder de titel. Pascal, zijn Stad en zijn Tijd. Bij een Pascal-pelgrimage voor enkele weken, door Frankrijk had- het den wij het voorrecht deze ten- in godverlatenheid uitstort te. is later als religieuze in het beroemde klooster van Port-Roy- al als zuster St. Euphémie zeer bekend geworden als een der glansfiguren. Zij was als jong kind. evenals haar geniale broer, vroegrijp. Als jong kind van 7 jaar begon ze al gedichten te maken, waar over de koning en de almachtige kardinaal Richelieu verrukt wa in de woonperiode te Rouen, waar vader Pascal een tijd ko ninklijk intendant der belastingen was, was de grote tragedieschrij ver Corneille huisvriend van de familie Pascal en tegenwoordig bij een prijsuitreiking voor poëzie aan de kleine Jacqueline. Over het jonge gelukkige gezin daalde spoedig een donkere scha duw neer door het sterven van de moeder op 30-jarige leeftijd in 1626. Pascal was toen nog maar drie jaar. In 1631 verkoopt Etien- ne Pascal zijn ambt te Clermont en hij gaat naar Parijs voor de opvoeding van zijn kinderep. Gen digen nog vereren vindingen, proeven en die'pzinni ge geschriften, de gelovigen lief hebben als een van de diepst ingeleide kinderen Gods, gegre pen door en verrukt mysterie van Jezus, de ongelovigen, do atheïsten, hu manisten en existentialisten nog ten dat deze Simson Pascal's grootvader van vaders ivuier- kant> Martin Pascal, oorspronke- v- i i l üjk gereformeerd is geweest. Na het doden. Maar als het heelal hem de Parijse Bloedbruiloft, zwoeren denken, zichzelf en zijn tegen- zou verpletteren, dan nog zou in vele steden, zo ook in Frank- standers begroef onder de ineen- cle mens edeler zijn dan wat rijk. een groot deel der Protes- gestorte tempel der rede, nadat hem doodt, omdat hij weet. dat tanten de ..religie" af. Zo ook hij haar machtige pilaren had en weef van de voor. Martin Pascal en op de afzwe- OIDe vraag maakt ons verle- sprong, die het heelal op hem ™ngshist^daar te zien, komt hij gen. want hoe meer men zich in heeft. Het heelal zelf heeft daar U familie Pa"scai was zeer in- het5C besef ^krnat h°datmrnenm^ geen uieet van. Heel onze waar- telligent. Blaise's vader. Etienne het besef krijgt dat men als drpheid bestaat dus m het den- PaScal was een geleerd wiskun- 7,®s ken. Van daaruit moeten wij ons dige. die met de toenmalige voor- gewone afmetingen valt. te fn £,jd' d!e WV niet Znllen LTnnrf HH w- En toch is het heilzaam ons weten te vullen. Laten wtj ons «e stond. Hij w. met Pascal bezig te houden. dan inspannen om goed te den- nPB^fse eeneei aueen trnnswriprkt' Z)* ï£??ipt der gevoed, onderwees hem Latijn en ÏÏ2KÜ mM hiS»" moraal- foment 347). Grieks. Ook de drie kinderen, uit h2f ÏL5S het huwelijk van Etienne Pascal S S.n uiïriSi S in J™ Suggestief wz;e„Azi0erne^aJdg°n seborcn' wonderlijke wereld van diepten Welk een suggestieve taalvir- Gilberte fgeb. 1620) heeft naam tuoos is Pascal, wanneer hij de gemaakt als Mme. Périer. door verontrusten. denkende j-neM tëkent Jn.^dU heeh de biografie, die zij na de dood i ruimten gezet. Pascal houdt niet op ons te dekkende*mens tekent in dit heel- reu<? hütHnórv« hü v«rkii«tnrt sl' aan zich zeIf Prijsgegeven en van haar geniale broer, heeft ge- Hij boeit ons en hij verbijstert overgelaten, zoals hij dit in frag- schreven. Jacqueline (geb. 1625) Zo was het reeds tijdens zijn leven, toen heel Frankrijk en heel Europa hem bewonderde. Daarvan getuigt reeds Fontaine, secretaris van de Saci, biecht- ment 434 voor ons heeft uitge beeld! Daar schrijft hij o.a.: Wat moet de mens in die toe stand doen? Moet hij aan alles ie De grote Franse schrijver Cha teaubriand (1768-1848) heeft in zijn beroemd werk: Génie du Christianlsme, dat te Parijs in 1802 verscheen en waarin hij de christelijke religie als de meest menselijke en zegenrijke voor vrijheid, kunsten en wetenschap pen tekent en de stelling poneert, dat men zich niet voor haar be hoeft te schamen met in haar midden belijders als Newton. Bos- suet. Pascal en Racine, de be gaafde Pascal treffend genoemd: een angstwekkend genie. Dat is ook inderdaad het geval, als men de levensgang van dat vroegrijpe kind nagaat. Het klinkt als schier ongelooflijk en toch zijn het feiten. Pascal is 11 jaar oud en dan schrijft hij een tractaat over de voortplanting van het geluid. Op 12-jarige leeftijd, terwijl zijn va der alle onderwijs in de meetkun de nog met opzet had uitgesteld, ontdekt hij uit zichzelf de 32ste stelling van Euclides, beroemd wiskundige uit de 3e eeuw voor Christus in Alexandrië. Als hij 16 jaar oud is. schrijft hij een tractaat over de kegel- doorsnedes, die de bewondering wekt van de toenmalige wiskundi gen, Op 19-jarige leeftijd ontdekt hij te Rouen de familie Pas cal was in 1639 daarheen ver huisd de eerste rekenmachine! En als hij 23 jaar oud is. gaal hij de proeven van de Italiaanse geleerde Torricelli over het lucht ledige en het evenwicht der vloei stoffen verifiëren te Rouen en Pa rijs en via zijn zwager Florin Périer. gehuwd met zijn oudste zuster Gilberte. vinden dan de beroemde proefnemingen plaats op de top van de 1465 meter hoge Puy-de-Dóme. nabij Clermont- Ferrand. Maar hoe schittert dan later dit genie niet alleen in de natuur- Blaise Pascal wetenschappen, maar ook in de ontvouwing en de verdediging van de Augustiniaanse Genadeleer en zijn strijd met de Jezuïeten, waarvan we de neerslag vinden in de beroemde 18 Lettres Pro vinciates, waarvan Voltaire een eeuw later zal zeggen, dat dit het eerste geniale boek was. dat in proza verscheen in de eeuw van Lodewijk XIV. Wat hij in zijn beroemd Memo rial in de nacht van zijn bekering <23 nov. 1654) heeft neergeschre ven, in het aangrijpende Mysterie van Jezus, als in zijn beroemde Pensées, de brokstukken van een groots opgezette apologie van het Christendom, onvoltooid gebleven door zijn vroegtijdige dood. dat alles behoort tot het schoonste en diepste, dat ooit in de Franse taal is geschreven. Aangrijpend Pascal heeft op een onvergelij kelijke wijze de mensen uit zijn tijd en van alle tijden daarin aangezegd, dat ze staan voor de keuze: öf de afgrond öf de enge poort van Golgotha. Hoe hij eenmaal zelf door die enge poort is ingegaan, daarvan heeft hij zelf op aangrijpende wijze de beleving opgetekend in zijn onsterfelijk Mémorial. dat na zijn dood, ingenaaid in zijn vest door een huisknecht werd gevonden. In 1651 was zijn vader gestor ven. aan wie hij zoveel te danken had. Het was een hevige slag, getuige zijn brief aan zijn oudste zuster Gilberte. Jacqueline, zijn lievelingszus ter. was in 1652, het beroemde, maar strenge klooster Port-Royal binnengegaan. Zelf is hij in die jaren geeste lijk op reis en in de verstrooiing van de Salons der sceptici, maar innerlijk voelt hij steeds meer een leegte. Hij stort telkens zijn hart uit voor zijn jongste zuster en zo vinden we hem eind sep tember 1654 in de Parloir van Port-Royal. waar hij haar spreekt over de grote verlaten heid van God. Maar dan nadert ook de grote crisis van zijn bekering. Pascal las in de nacht van 23 november 1654 het 17e hoofdstuk van het evangelie van Johannes. Hij heeft toen een mystieke verrukking gekend, een verlich ting en doorbraak van een trium- fantelijke bevrijding, die hij op aangrijpende wijze heeft vertolkt en sindsdien bewaard in de voe ring van zijn vest. Zoals gezegd, werd dit sinds dien bekend als Mémorial, door een huisknecht een paar dagen na zijn dood ontdekt. Er staat o.a. boven: Jaar der genade 1654 en Pascal heeft er ook bij afgetekend, dat de extase duurde van ongeveer half elf des avonds tot half een in de nacht. Zekerheid Op 3 januari 1963 wordt Anton van Duinkerken. de Nijmeegse hoogleraar prof. dr. W. J. M. A. Asselbergs, zestig jaar. Ter gele genheid van dit komend jubileum wordt een belangrijk deel van zijn verspreide geschriften en grotere werken in drie dundnik- delen onder de titel Verzamelde Geschriften bij Het Spectrum N.V. te Utrecht uitgegeven. Het ministerie van O., K. en W. ver leent aan deze onderneming steun. Het worden drie delen: 1. Vertelling en Vertoog, zeer on langs verschenen, 2. Debat en Polemiek, welk deel in septem ber zal uitkomen en 3. Historie en Kritiek, dat in december moet ////«////////////I////////////» van het Heil. In deze nacht buigt, naar het woord van Fontaine, de ze grote geest in ootmoed onder het juk van Christus. De inhoud van dit Mémorial is als volgt en wel in de vorm, waarin het ge vonden werd. Vuur God van Abraham. God van Isaac. God van Jacob, niet van de filosofen en geleerden. Zekerheid, Zekerheid. Bele ving. Vreugde. Vrede. God van Jezus Christus. Mijn God en Uw God. Uw God zal mijn God zijn. Wereld en alles vergeten, be halve God. Hij laat zich slechts vinden door de wegen in het Evangelie aanqekondiqd. Grootheid der menselijke ziel. Rechtvaardige Vader, de we reld heeft U i iet gekend, maar ik heb U gekend. Vreugde. Vreugde, Vreugde, tranen van Vreugde. Ik heb mij er van ge scheiden. Verlaten hebben zij Mij de bron van levend water. „Mijn God, Gij zult mij verlaten." Dat ik niet voor eeuwig van U gescheiden zij. Dit is het eeuwige leven, dat zij U kennen, de enig ware God en Hem dien Gij gezonden hebt. J.C. Jezus Christus. Jezus Christus. Ik heb mij van Hem geschei den; ik heb Hem verlaten, ver loochend, gekruisigd. Dat ik nooit meer van Hem gescheiden zij! Alleen op de wegen, die het Evangelie leert, kan men Hem bewaren. Volkomen in zoete zelf verloochening. Volkomen onderwerpen, aan Je zus Christus en mijn geestelijke leidsman. Eeuwige vreugde voor een dag inspanning op aarde. Ik z^il Uw redenen niet vergeten. Archimedes in tranen aan de voet van het Kruis. zo heeft Sainte-Beuve. de grote Franse schrijver uit de vorige eeuw van het standaardwerk over Port- Royal. Pascal treffend genoemd. En Frangois Mauriac een van de huidige grootste auteurs van Frankrijk, die vanaf zijn studen tentijd Pascal's Pensées bij zich draagt en schoon over Pascal heeft geschreven, zegt in zijn stu die: De Levende Gedachten van Pascal zo ontroerend schoon en waar van hem en daarmede mo gen wij deze herdenking beslui ten: Langs een steil pad heeft hij zich omhoog gewerkt op de meest eenzame rots ter wereld en hij heeft er zich gemengd onder de menigte dergenen, die. saamgedrongen om het Kruis, afAvachten tot alles ge daan zal zijn. Dr. N. J. HOMMES. volgen. Het wordt dus, in termij nen. een verjaarsgeschenk, een cadeau bij het jubileum van de rooms-katholieke Vondelkenner, essayist, polemist, dichter en re denaar, die tevens een van Ne derlands representatieve letter kundigen Is bij openbare bijeen komsten, huldigingen, op congres sen annex gastmalen en bij fo- Een geschenk van wie aan wie? Natuurlijk van literair Ne derland, officieel gesteund, aan de auteur. Weliswaar heeft Van Duinkerken voor zijn essays al tijd wel lezers gevonden, zodat men bij de bronvermelding van de \n deel I opgenomen stukken kan lezen: vierde, zesde, zevende, derde, achtste, tweede en alleen voor de herschreven essays eer ste druk, maar het bijeenDrengen als verzameld werk schept na tuurlijk een risico. Het moet de aanstaande jubilaris tot voldoe ning stemmen dat hij deze uitga ve zelf kan verzorgen en in die zin kan men spreken van een ca deau aan de schrijver. Vrijgevig Maar veel meer is dit verza meld werk een geschenk van de auteur aan zijn publiek. Niet om dat de prijs van 12,50 per deel voor iedere beurs ,.te geef" is; het zakelijk aspect laat ik rusten. Het is toch. mag men hopen, met het Nederlandse lezerspu bliek nog niet zo ver gekomen, dat het van alles de prijs en van niets de waarde kent. Van Duin- kerkens vrijgevigheid bestaat hierin, dat hij het zich voor deze uitgave niet gemakkelijk heeft gemaakt. In zijn Voorwoord zegt hij: „In menig geval kon niet worden volstaan met herzie ning, doch was herschrijving gewenst, als ik aaneensluiting en evenwicht van de onderde len wilde bereiken. Deze her schrijving heeft vooral op de oudere stukken diep ingegre pen. Een nieuwsgierige lezer kan de nieuwe vorm verge lijken met de oorspronkelijke. Het is evenwel mijn bedoe ling, dat de nieuwe zal wor den beschouwd als de defini tieve." Zo is in dit eerste deel het stuk over Bernard van Clairvaux een eerste volledige druk, samenge steld uit uitgebreide en sterk ge wijzigde bijdragen, die reeds vroeger in periodieken of als af zonderlijke uitgave zijn gepubli ceerd. Dat dit bijwerken en fat soeneren, om niet te zeggen op nieuw schrijven mogelijk bleek, bewijst hoe Van Duinkerken bij alle soepelheid van geest toch aan zijn gronddenkbeelden trouw is gebleven. Welke zijn die fundamentele overtuigingen? Stuiveling schrijft in zijn Schets van de Nederlandse Letterkunde: „Zijn arbeid richt zich ener zijds op de culturele verhef fing van zijn geloofsgenoten, anderzijds op de verbreiding van een katholieke visie in de kringen, die toonaangevend zijn voor het Nederlandse cul tuurleven.... Zijn bundels es says raken letterkunde, maat schappij, cultuur en geloof gelijkelijk." Vertelling van de oudheid, staat hij lang stil bij renaissance en reforma- - tie. bij contrareformatie en ba- rok, bij rov antiek en burger- fl dom. In zijn totaliteit komt dit I alles neer op een positiebepaling j I van de gecultiveerde rooms-ka-I tholiek in het Westeuropese gees-11 tesleven. Maar binnen het rooms- J katholicisme bestaan vele nuan ces. Van Duinkerken vertegen woordigt een ruim denkend, zij het allerminst vaag katholicisme. Wanneer het tweede en het derde deel zullen zijn verschenen, de gedichten verzameld en de herin- neringen 'afzonderlijk gepubli ceerd, kan getracht worden eeni beeld te schetsen van de totale figuur, zoals hij dan uit zijn vrij- j wel volledige oeuvre oprijst. Vooral ook naar de autobiografie t- kan men benieuwd zijn om te we- f ten hoe deze man. voor het oogt zo open en gemakkelijk, zichzelf ziet. Voor ditmaal moet worden I volstaan met deze aankondiging I en voorts met enkele citaten, be- L kende en minder bekende. uit-[ spraken die ook een bredere le-{ zerskring zullen interesseren. Citaten Over Erasmus: Hoe zwak ge-|j loofde Desiderius Erasmus inlj de duivel! Hij. die de mense-B lijke dwaasheid zo schranderr doorzag, peilde de menselijke|^ slechtheid zo oppervlakkig 463). Over Macchiavelli: Hij geloof-I de niet in het geloof. 'Het bete-f kende niets voor hem. Hij deed niet eens moeite, een atheïst tef zijn, zo weinig kwam het geloofl er voor hem op aan (blz. 469). Over Luther: Onderhandelen! kon hij niet. Hij kon vechten.1 Noemt hem geen ketter zonderr hem tenminste van alle ketters| de grootste te noemen, in i opzicht ook de grootmoedigste. Bidt hij, wat lang niet zeldzaam; is, dan openbaart hij de op-f^oots rechtheid van een ziel in nood....|«"~~~' Achter zijn aanval stond hij metpt zijn leven, dat hij minder waardun achtte dan zijn roeping (blz.ftiegüel 481-2). Over Calvijn: Calvijn kentji geen aarzeling. Al wat hij be-*infcs) ?t hij vast in gevolg-e ;n, zelden geeft hij er' bloot in getuigenissen^ Zijn instinct zoekt geen bewo genheid, maar orde en tucht.IT* Hiermee stemt zijn stijl overHllClI een. Al wat in Luther slepend was, wordt in Calvijn betogend. Wat hij te zeggen had. staat in zijn Institutio. In Luthers leer staat de me gehavend door de zonde en vol strekt bedorven, nog altijd oi de voorgrond. In de theologii van Calvijn wordt hij wegge cijferd in de som van de ge meenzame verdorvenheid, leen Gods uitverkiezing kan hem rechtvaardigen, docli deze ë^sch uitverkiezing is verborgen (blz 501-5). Over de burger: Het vertrou wen van de burger tegenov iemand die zich onderscheidt, ii dat hij later wel kalmer zal worden. Kalmte siert de chris ten. De heiden leefde in angst (blz. 542). cal plaats vond over de wijsge- fel? ren Eplctetus en Montaigne, de Moet hij twijfelen aan zijn eigen stoicijn uit de le eeuw na Christus bestaan? en de Franse filosoof-scepiicus uit Zover kan men niet gaan en ik de 16e eeuw. concludeer, fat er nooit een vol- Fontaine heeft ons daarvan een komen consequente Pyrrhonist is verslag bewaard, opgenomen in geweest (naar Pvrrho, geb. 360 v. ijn Mémoires ten dienste van Chr.. die beweerde, dat we niets dc geschiedenis van Port Royal, wezenlijks kunnen kennen, alleen Fontaine tekent het genre van maar dc uiterlijke kant van de din- Pascal in een paar woorden al- gen. Pyrrhonist is dus identiek aan dus: Zijn altijd levendige, altijd twijfelaar). Dc natuur komt de actieve geest overtrof aan om- machteloze rede te hulp en be vang. hoogte. standvastigheid. jet haar zo ver In de onzin door indringende scherpte en klaar- te slaan. Of moet hij omgekeerd hcid alles wat men voor moge- zeggen, dat hij stellig de waar lijk zou kunnen honden.... held bezit, terwijl hij, wanneer Deze bewonderenswaardige men maar even bij hem aan- man onderwierp uiteindelijk, dringt, geen enkel bewijs er van door God aangeraakt, zijn zo kan Kevpn en genoodzaakt is zijn hoge geest aan het jnk van stelling op le geven? f' IO edele en gro- ffa| een hersenschim is dan nvaardde ootmoedig toch eigenlijk de mens! Wat een vreemd wezen, wat een monster, wat een chaos, wat een vat vol tegenstrijdigheden, wat een won- ^cl*™deU?om.n- D.™" d"-'"£ 4r"! p£rt v.; KdrtoEi..i.S hartstochtelijke stem cal niet eerder uiting fel dan van geloof? 'tÉM ÉP""- Realiteit en romantiek Christus i te hart i de boete. Twijfel-geloof stadje geworden van bejaarde mensen en lege huizen. De burge meester. de oude dokter Bezouce, houdt de plannen tot industriële ontwikkeling in zijn afgesloten bu reaulade. Ze bestaan uit het leg gen van een stuwdam in de rivier die het stadje doorsnijdt; daar door het scheppen van een kunst matig meer en de beheersing van de watervoorraad. Allerlei indus trieën zouden zich kunnen vesti gen in en om het stadje: ze zou den in de bossen en in de bodem de nodige grondstoffen vinden en Cassagnas zou herleven. onzekerheid e 'j"j. glorie en uitschot van het heelal, ex uaii van Wie moet deze waarheid ophelde- Met andere* woortfen is Pascal Dc natuur maakt de Pyr- niet VHlor de «postel van de zhonl-ten beach.amd^ de rede de-t onzekerheid dan van de zeker 'et de dojmatlci. Wat moet er beid des gelootj' d«" Y»» terehtkomen. men- Hoort deze hartstochtelijke m« 'eholp vaa na «tem met zoveel tranen en bc toorlljke rede o» ware toestand ving wel to" het echte geloot- tracht Ie verstaan* klurhlen in André Gide .hij is verbeeld in een van deze .ecten kunt ge niet. de gesprekspartner» meent van evenmin In een er van leven Weet Typer Frangoise Mantrand venmln In ik geloof, dat hij stellig dan. hoogmoedige, welk gelijk heeft. pa radox ge zelf zljt. Verootmoedig u machteloze rede; zwijg, stomp zinnige natunr; leer inzien dat de mens dc mens oneindig ver te boven gaat die meester uw God. pies een plezierig boek gege ven. onverwachts afgesloten door een trieste gebeurtenis, die geen lezer had kunnen voorzien. Maar ja, dat is het goed recht van een schrijver. Immers, ook In dc wer- komen dramatische In Pascal raken de uitersten el kander voortdurend. In zijn tril lende stem gaat hij van de ju bel naar de verslagenheid, van »-— dc afgrond der misère naar die meester uw ware toestand die ge hetrnkLcn van de extase, als bij de dichter niet kent. Luister naar God. wendingen voor. die de betrokken van Ps. 42 en Ps. 73. Onze dichter De Mérode zingt SDannina ergens: Achter tranen en gebe- den Komt God tot ons toegetre- In deze suggestieve taaiexplosie ien- den. trilt de hoogspanning Dat is ook het geheim van Pas- ken van Pascal en wij versta cal. Hij heeft de hele mens door- hoe het komt, dat hij vandaag zocht tot in de afgronden van zijnr~^|HMM bestaan om zo tot God te komen Pascal is door heel de twijfel en vertwijfeling van de beroemde Montaigne heengegaan en op de ze wijze naar het woord van Fon taine. heeft hij zijn geweldige merk geest aan het juk van Christus voel met onderworpen. terst actueel mens zo toespreekt. Immers zijn hunkering om uit de tweespalt van het bestaan verlost te wor den en in te gaan in de vrede van de totaliteit is ook een ken- het moderne levensge- personen plotseling overvallen. Het boek bevat hvee clemcn- fresco van het leven In het den- een Zuidfrans stadje en daar door heen lopend, een romantische de'lnodezne UeMceachledenia. Stadsleven De schrijfster zet ons neer in een ingeslapen stadje voet der Cevennen. de t angst de echt Zuid-franse naam Cassag- Igijn tweespalt - zielshunkering. nas geeft. Het ligt niet in de Daniel Rops, een van de meest vlakte en evenmin in het hoogge- Pascal kende de Essa's van de gelezen r.k auteurs van het hui- bergte. hetgeen betekent, dat het scepticus Montaigne, die de mach- dige Frankrijk, spreekt in een on- noch de voordelen van een in- teloosheid van dc mens Inzake langs verschenen prachtig werk dustriële ontwikkeling noch die waarhild en gerechtigheid heeft ter gelegenheid van de Pascalher- van het bergtoerisme geniet. Vroe- gepredlkt door en door. Studiën denking. getiteld: Pascal en Port ger waren er zijdespinnerijen en over bolde mannen en over het Royal, waaraan de intellectuele in verband da-.rmee, zijderups- vocabulair van Pascal hebben elite van Frankrijk heeft meege- kwekerijen; de kunstzijde heeft dat onomstotelijk aat»-.—*©©nd. werkt treffend Pascal heeft alle gedachten se uit het wijde aquarium van de caL •r- deze bron van inkomsten doen opdrogen. Zodoende is het getal inwoners van zestien- op vijfdui zend gedaald en is Cassagnas een Maar In de gemeenteraad zijn de koppen geteld. Iedere nota bele heeft nu zijn plaats en rang in het gemeentelijk leven en wat zou er gebeuren, als een stroom technici het stadje kwam binnen vloeien? Cassagnas zou verande ren tot onherkenbaar wordens toe; het moderne levenstempo zou de rust verstoren met kans op stakingen en seizoenwerkloos heid. Bovenal, geen tijd meer voor het geliefde kogelspel! Geestig tekent de schrijfster de verschillende typen bi hun weder zijdse grieven, hun jaloezieën, hun stille kuiperijen. Boven allen troont In onbetwist gezag de oude dokter, sinds tientallen jaren bur gemeester. In de namiddag brengt het pctanque-spel allen samen op het stadsplein, notaris zowel als bakker, stationschef en schoen maker. Katholieken en protestan ten leven in goede verstandhou ding. Het geloof Is te zeer tot vormendienst geworden dan dat het hartstochten zon kunnen op wekken of bekeringslj\-er prikke len. Men aanvaardt dóódsimpel elkanders posities als een kwes tie van afstamming en traditie. Van de pastoor en dominé bei den geeft Frangoise Mantrand een caricaturaal beeld, vermoe delijk op onkunde berustend. Vreemdeling In dit vriendelijk-saaie stadje komt nu een vreemdeling binnen vallen. omtrent wiens verleden de schrijfster geen enkele bijzonder heid mededeelt. Zijn mannelijke verschijning, innemende manie ren en gewiekstheid op alle ter reinen bezorgen hem aller be wondering en sympathie. Hij blinkt uit in het spel. brengt de muziekvereniging tot nieuw leven, richt een sportclub op en wordt in enkele maanden zó onmisbaar, dat hem een toelage uit de ge meentekas wordt toegekend als animator van het stadsleven. Ook het stuwdamplan komt uit de lade. maar het wordt, dank zij Luciens vindingrijkheid in dier voege gewijzigd, dat geen dorp onder water wordt gelegd, zoals eerst was geprojecteerd; de dam zal meer stroomopwaarts worden gebouwd. De departemen tale autoriteiten worden gewon nen voor het nieuwe plan. Reeds wordt op de aanstaande situatie vooruitgegrepen: een cementfa briek zal opgericht worden. Alle aandelen worden geplaatst onder de burgerij, die de Franse spaar- geen voorlopig en kan helpen t vreemden volledig had afgelegd. Ommekeer Dan komt plotseling de door niets voorbereide ommekeer. Het regenseizoen zet met kracht in; de rivier, 's zomers haast droog, stuwt zijn onstuimige watermas sa's voort en richt in de beneden stad een schade aan, groter dan ooit tevoren. Men bedenkt, dat het kapitaal, onder Luciens leiding bijeenge- r de fabrieksbouw tijdelijk als lening >m in de eerste nood De brandkast gaat is leeg. Met de in houd is ook Lucien, de avonturier verdwenen. De ogen der eenvou- digen gaan open, maar te laat. Romantisch De schrijfster wilde Lucien over winnaar maken op alle frönten, ook op dat der liefde. Mathildc, de notarisvrouw, is in blekere vorm een reïncarnatie van Em ma Bovary, de beroemde crea tie van Flaubert. Ze verafschuwt haar echtgenoot, voelt zich op een afstand van haar zoontje en wacht in romantisch verlangen op wat het leven haar misschien kan brengen. En zo wordt ze de gewillige prooi van Lucien, die. als hij de kans krijgt een rijke erfdochter te trouwen, haar zonder aarzelen loslaat. Dan begaat ze dwaasheden, uitlopend op wanhoopsdaad als Mme Bovary, maar ze kwijnt weg zonder klacht. De wettige vrouw is in haar geldhuwelijk al even ongelukkig. De schrijfster laat Mathilde in de watervloed omkomen en Lydia. haar rivale, ternauwernood aan de dood ontsnappen. Dit element van overspel en huwelijk uit berekening is wel de zwakste sector van het boek. Het is opgebouwd uit vele onwaar schijnlijkheden en psychologisch onzeker. Het maakt de indruk van een romantische saus. die nend om het aroma van het ge recht te verhogen, maar onhan dig toebereid en wezenlijk onno dig. Toetsen André Chamson, de bekende letterkundige, museumdirecteur en redenaar, heeft het boek de eer aangedaan van een inleidend woord. Als Cevenol had hij in de roman zijn geboortestreek en in Cassagnas menig ingedommeld stadje herkend. Trouwens in de ze materie heeft Frangoise Man trand beroemde voorgangers als Paul Arène, Jean Aicard en voor al de in Nederland vroeger zoveel gelezen Alphonse Daudet, die meesterlijk het Zuidfranse karak ter. waarin slimheid en naïviteit zijn gemengd, heeft getekend. Maar de schrijfster van 1961 heeft nieuwe toetsen aan de schildering uit het verleden toegevoegd. Opmerkelijk is. dat Chamson lichtjes heenglijdt over het lief des-element in het boek. dat ook hij vermoedelijk als overbodige franje beschouwt. Wel interessant is de genuan ceerde tekening van de figuur van Lucien, die al zijn talenten ten dienste stelt van het stads leven, maar als hij de gevier de man is geworden zich opge sloten voelt in een vergulde kooi en hunkert naar de vrijheid met nieuwe mogelijkheden, waartoe de gevulde brandkast na de overstromingsramp hem de weg zal openen. v. d. PANNE De titel van het eerste deel: Vertelling en Vertoog wordt ge rechtvaardigd door verhalende stukken als de „Geschiedenis van Sinterklaas", maar evenzeer door essays als ..De mensen hebben hun gebreken" (over de blinde Homerus, de bultenaar Esopus, de jichtlijder Erasmus, de dove Ronsard en de lelijke Andersen) en „Twee vierkante meter" (over Diogenes). Van Duinkerken gaat gemakkelijk van de beschouwing in de vertelling over. Mensen die graag grenzen zien, spreken van zijn briljante gaven, maar ze worden behoedzaam zodra naar grondigheid en diepte wordt ge raagd. Men dient evenwel Van Duinkerken te zien in zijn totale structuur. Hij wil zich de weg van het specialisme niet al te ver op laten dringen. Bij de voor bereiding van een forum over kunst in het algemeen" vroeg ik hem eens: „Als U over kunst spreekt, aan welke speciale kunst denkt U dan eigenlijk?" Het ant woord luidde zonder aarzelen: li teratuur. Het literaire is Van Duinkerkens specialisme, maar binnen zijn specialiteit wil hij zo breed, levend en creatief moge- vphhihhhbhii matigheid verklaart de woordennemei Positie Daarom kan men niet over hem schrijven, zonder hem zelf het woord te geven. De lezer gelieve dus zonder verdere uitleg aan te nemen, dat het boek cultuurhisto rische beschouwingen geeft, die zoveel mogelijk naar tijdsvolg orde zijn gerangschikt. Uitgaande Anton van Duinkerken. van Christus zo lang tot ze haar eigen kenmerk, het triviale, uit te voorschijn heeft getoverd (blz. 564). Over kerkbesef en heiligheid Het kerkbesef van de meeste gelovigen is zwak. Het is nau welijks een besef. Geen hei ligheid, maar veiligheid ver wacht men van de Kerk (blz 566). Nederland telt weinig essays isten van formaat. Van Duin kerken is zulk een essayist. Hij is breed, warm, bewogen, plei ten doet hij voor het gewoon menselijke maar ook voor vervoering en de extasé. Hi doet nooit geleerd, hoewel hi, het is. Hij maakt waar wat di ouderwetse redenaar op kansel met gebaren aanv aan de ene kant ligt de weten schap en ter andere zijde kunst, hijzelf staat in het mid den. Hij laat ook de Kerk ir het midden, dus op de central! plaats. Zijn niveau als denke en schrijver i§ weliswaar nie superieur (althans niet in mijl ogen) maar hoger dan van de meesten. Het zal voor de criti cus een genoegen zijn deze uit gave ook in de volgende delei met zijn belangstellend eei O; dent poea- hio studi» kome karta zoeke stuur Guinc sloten door neur In view minis' hand kwesti opgelc het-vr nea he taire derlan nesiscl voorge He einde gewee: sen W Grote ners d< het fei rige w vlak b laten bus me werd flessen De ministe zaken. e: keuze, vermoe naar S] wilde maar d mentaar te begeleiden. Moge te houd Van Duinkerkens Verzameld! Geschriften vele bezitters vin den! C. RIJNSDORI Radi

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1962 | | pagina 18