i
BLAISE PASBAL
JUBILEUMGESCHENK IN TERMIJNEN
Apostel van de Enge Poort
ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1962 *L
De beroemde Franse schrij
ver And ré Gide (1869—1951)
laat in zijn roman La Porte
étroite, een meisje, Alisse ge-
n.amd over Pascal zeggen. in iWL^'0"
student, die
een opgehaald
„Ik vraag me
of zijn hartstochtelijke stembui- de stemmen
ging niet veeleer het gevolg is a libfr,lijl
deïsten, twijfelaars, ruais ze in
van twijfel dan van geloof. Het de voorname Salons samenkwa.
echte geloof heeft niet zoveel ™en en spraken vertolkt, dat
tranen, noch trilling
stem."
Daarop antwoordt de ge- Crisis
sprekspartner: Het is juist die
Dat is ook inderdaad zo. Er
zijn weinig mensen uit de 17de of
18de eeuw. naar wie de mens
van de 20ste eeuw nog wil luiste
ren. Pascal maakt een uitzonde-
steeda met zulk een meesterecti.p Ult2°nd1rin8- Hij
zijn tegenstan- fU vandaag nog kunstenaar en
zijn legensian geleerde. exegeet en psycholoog.
radicaal herdacht.
Maar Pascal heeft daarbij
hij meer dan eens de indruk geeft A
"jn zelf een vertwijfelde scepticus te
nen, die de schoonheid van de- de grote
ze stem uitmaken. extase in de nacht
vember 1654,
Pascal plaatst de mens om het
raadsel van zijn bestaan als
glorie en uitschot van het heelal
en predikt hem op een overwel
digende wijze dat zijn bevrijding.
ziïn verlossing uit deze tweespalt
van misère en grootheid alleen
mogelijk is door een gaan door
Bij diens
300ste
sterfdag
(19 augustus
1662)
gele: Zekerheid.
Nu de wereld van wetenschap aangrijpende vertolkte heeft Ie- ,^.rengeu5°?rt I? weg Vi
z,ch ^opmaakt om het ste™ v^SmlS?eoS S
bevrijding op^l|^.[n "dl' ontroerende wijze tegelijk zezant
Beleving, Vreugde, van je2Us Christus is geweest.
Daarin is Pascal geheel uniek.
Levensgang
Hoe meer men zich verdiept in
dit^ korte, _door ziekte en lijden af-
al met de mens 'alsdenkend "üt! po°rt van ,en. gebeden.
Ja, wie was deze Pascal, die
19 augustus 1662. des nachts om
het viaticum.
Pascal, onsterfelijk
verseel genie, drie eeuwe..
den. te gedenken, worden ook wij Vrede.
Pascal is beslist niet de apostel
zo reus in het denken, die' ade- If" de onzekerheid geweest,
laarshoogten bereikte, deze rus- ™uf£vi",} van 06,1 verrukkelijke
teloze astronaut in de duizeling- iïfj* j' ™.aar ®,en zekerheid Qlt Korte_ aoor zieKte en mnei
wekkende ruimten van het heel- IrïïS. gebeulde bestaan, dat tevens
bestaan is geweest van rigoureuze
ascese en onthechting, hoe meer
_~"Hz'cb over dit geniale
"de^'stervendeif *te Poort- Pascal heeft nooit gekend
hebben ontvangen, als een kind, voorhanden waarheden
ootmoedig en overgegeven.
al. zijn biechtvader van hem ge- StTtTSJ JeldkSi?" eJ„" testes, di? ook grïót
Sntomèï gemakkelOk freewheelt op be? Ld d'e' lez°e"r'"tó hre^e™' di,:h'"
J nunmer kende dogmatische hellingen. blLde lf*'r brengen.
Pascal was in zijn bewogen leven
aangevochtene,
i trance
Daarom besloot ik boven
artikel aan Pascal gewijd te zet-
JKL**?* .*1°^' kind verbaast.
de verbinding van geleerde
heilige, waarnemer en ziener,
mysticus en dialecticus, die toen
de laatste adem uitblies uit een
zwak. afgebeuld en jaren ziek li-
eigen getuigenis
We willen nog enkele feiten en
a sSS» S^^elr^iatet S
tuigde, stierf met
woorden: „Moge God
verlaten"?
deze man. ongehoor-
g7k;eTde"m..7"rerrnr.voee™
ten en gekweld Kind van God.
Hij marcheert voortdurend en
neemt ons mee langs afgronden
chaam naar eigén getuigenis en doorleeft in zijn levendige geest
in de biografie van zijn zuster als denker en ziener de tweespalt
Gilberte, Mme Périer. was hij van der mensen bestaan, de pij-
sinds zijn 18de jaar nooit zonder nigende paradox van zijn misère
pijn geweest op de leeftijd cn grootheid. Hoor hem. die de
jaar en 2 maan_ ^angst van het eeuwig zwijgen
Toonstelling te bezoeken. Men kan
er zeer veel interessants over de
rww, een van de brtteTdte ,amilie Pascal zien- Naast €en
.Nog eens. wie :s deze Pascal ge- naar het woord van de Franse grotc genealogische tabel der fa-
wfest. die de wis- en natuurkun- dichter Rilnbaud ,i8ó4-1891> Ge- m,'lc- o.a de doopacte van Pas-
a zijn uit- drcnkl xljn ta dc 0ceaan w cal s moeder die van Pascal zelf
hij 2egt- en van zijn beide zusters, oude
r, uitgaven van zijn natuurweten-
Ue mens is maar een riet, schappelijke en godsdienstige ge
net zwakste in de natuur. Maar schriften, zijn dodenmasker en
het hij is een denkend riet. Het een exemplaar van de rekenma-
ganse heelal behoeft zich niet chine, door hem uitgevonden. In-
te wapenen om hem te verplet- teressant te^daar^ook te
geschokt en ontroerd wilfen en teren: een damp een water-
moeten luisteren,^ omdat ze we- druppelvoldoende om hem te lijk gereformeerd is geweest. Na
Gulliver
de oneindige
Heelal met de nietige mens daar
in. getuigen in zijn onsterfelijke
Pensées. f— 1
Pascal werd 19 juni 1623 te
Clermont-Ferrand, hoofdstad van
vaders- als "moederszijde uit voor
aanstaande en voorname families.
Ter ere van de Pascal-herden-
king heeft de stad Clermont-Fer-
rie tw*»»snalt rand een expositie ingericht onder
de titel. Pascal, zijn Stad en zijn
Tijd.
Bij een Pascal-pelgrimage voor
enkele weken, door Frankrijk had-
het den wij het voorrecht deze ten-
in godverlatenheid uitstort
te. is later als religieuze in het
beroemde klooster van Port-Roy-
al als zuster St. Euphémie zeer
bekend geworden als een der
glansfiguren.
Zij was als jong kind. evenals
haar geniale broer, vroegrijp.
Als jong kind van 7 jaar begon
ze al gedichten te maken, waar
over de koning en de almachtige
kardinaal Richelieu verrukt wa
in de woonperiode te Rouen,
waar vader Pascal een tijd ko
ninklijk intendant der belastingen
was, was de grote tragedieschrij
ver Corneille huisvriend van de
familie Pascal en tegenwoordig
bij een prijsuitreiking voor poëzie
aan de kleine Jacqueline.
Over het jonge gelukkige gezin
daalde spoedig een donkere scha
duw neer door het sterven van de
moeder op 30-jarige leeftijd in
1626. Pascal was toen nog maar
drie jaar. In 1631 verkoopt Etien-
ne Pascal zijn ambt te Clermont
en hij gaat naar Parijs voor de
opvoeding van zijn kinderep.
Gen
digen nog vereren
vindingen, proeven en die'pzinni
ge geschriften, de gelovigen lief
hebben als een van de diepst
ingeleide kinderen Gods, gegre
pen door en verrukt
mysterie van Jezus,
de ongelovigen, do atheïsten, hu
manisten en existentialisten nog
ten dat deze Simson
Pascal's grootvader van vaders
ivuier- kant> Martin Pascal, oorspronke-
v- i i l üjk gereformeerd is geweest. Na
het doden. Maar als het heelal hem de Parijse Bloedbruiloft, zwoeren
denken, zichzelf en zijn tegen- zou verpletteren, dan nog zou in vele steden, zo ook in Frank-
standers begroef onder de ineen- cle mens edeler zijn dan wat rijk. een groot deel der Protes-
gestorte tempel der rede, nadat hem doodt, omdat hij weet. dat tanten de ..religie" af. Zo ook
hij haar machtige pilaren had en weef van de voor. Martin Pascal en op de afzwe-
OIDe vraag maakt ons verle- sprong, die het heelal op hem ™ngshist^daar te zien, komt hij
gen. want hoe meer men zich in heeft. Het heelal zelf heeft daar U familie Pa"scai was zeer in-
het5C besef ^krnat h°datmrnenm^ geen uieet van. Heel onze waar- telligent. Blaise's vader. Etienne
het besef krijgt dat men als drpheid bestaat dus m het den- PaScal was een geleerd wiskun-
7,®s ken. Van daaruit moeten wij ons dige. die met de toenmalige voor-
gewone afmetingen valt. te fn £,jd' d!e WV niet Znllen LTnnrf HH w-
En toch is het heilzaam ons weten te vullen. Laten wtj ons «e stond. Hij w.
met Pascal bezig te houden. dan inspannen om goed te den- nPB^fse eeneei aueen
trnnswriprkt' Z)* �?ipt der gevoed, onderwees hem Latijn en
ÏÏ2KÜ mM hiS»" moraal- foment 347). Grieks. Ook de drie kinderen, uit
h2f ÏL5S het huwelijk van Etienne Pascal
S S.n uiïriSi S in J™ Suggestief wz;e„Azi0erne^aJdg°n seborcn'
wonderlijke wereld van diepten Welk een suggestieve taalvir- Gilberte fgeb. 1620) heeft naam
tuoos is Pascal, wanneer hij de gemaakt als Mme. Périer. door
verontrusten. denkende j-neM tëkent Jn.^dU heeh de biografie, die zij na de dood
i ruimten gezet.
Pascal houdt niet op ons te dekkende*mens tekent in dit heel-
reu<? hütHnórv« hü v«rkii«tnrt sl' aan zich zeIf Prijsgegeven en van haar geniale broer, heeft ge-
Hij boeit ons en hij verbijstert overgelaten, zoals hij dit in frag- schreven. Jacqueline (geb. 1625)
Zo was het reeds tijdens zijn
leven, toen heel Frankrijk en
heel Europa hem bewonderde.
Daarvan getuigt reeds Fontaine,
secretaris van de Saci, biecht-
ment 434 voor ons heeft uitge
beeld!
Daar schrijft hij o.a.:
Wat moet de mens in die toe
stand doen? Moet hij aan alles
ie
De grote Franse schrijver Cha
teaubriand (1768-1848) heeft in
zijn beroemd werk: Génie du
Christianlsme, dat te Parijs in
1802 verscheen en waarin hij de
christelijke religie als de meest
menselijke en zegenrijke voor
vrijheid, kunsten en wetenschap
pen tekent en de stelling poneert,
dat men zich niet voor haar be
hoeft te schamen met in haar
midden belijders als Newton. Bos-
suet. Pascal en Racine, de be
gaafde Pascal treffend genoemd:
een angstwekkend genie.
Dat is ook inderdaad het geval,
als men de levensgang van dat
vroegrijpe kind nagaat. Het
klinkt als schier ongelooflijk en
toch zijn het feiten.
Pascal is 11 jaar oud en dan
schrijft hij een tractaat over de
voortplanting van het geluid. Op
12-jarige leeftijd, terwijl zijn va
der alle onderwijs in de meetkun
de nog met opzet had uitgesteld,
ontdekt hij uit zichzelf de 32ste
stelling van Euclides, beroemd
wiskundige uit de 3e eeuw voor
Christus in Alexandrië.
Als hij 16 jaar oud is. schrijft
hij een tractaat over de kegel-
doorsnedes, die de bewondering
wekt van de toenmalige wiskundi
gen, Op 19-jarige leeftijd ontdekt
hij te Rouen de familie Pas
cal was in 1639 daarheen ver
huisd de eerste rekenmachine!
En als hij 23 jaar oud is. gaal
hij de proeven van de Italiaanse
geleerde Torricelli over het lucht
ledige en het evenwicht der vloei
stoffen verifiëren te Rouen en Pa
rijs en via zijn zwager Florin
Périer. gehuwd met zijn oudste
zuster Gilberte. vinden dan de
beroemde proefnemingen plaats
op de top van de 1465 meter hoge
Puy-de-Dóme. nabij Clermont-
Ferrand.
Maar hoe schittert dan later
dit genie niet alleen in de natuur-
Blaise Pascal
wetenschappen, maar ook in de
ontvouwing en de verdediging van
de Augustiniaanse Genadeleer en
zijn strijd met de Jezuïeten,
waarvan we de neerslag vinden
in de beroemde 18 Lettres Pro
vinciates, waarvan Voltaire een
eeuw later zal zeggen, dat dit het
eerste geniale boek was. dat in
proza verscheen in de eeuw van
Lodewijk XIV.
Wat hij in zijn beroemd Memo
rial in de nacht van zijn bekering
<23 nov. 1654) heeft neergeschre
ven, in het aangrijpende Mysterie
van Jezus, als in zijn beroemde
Pensées, de brokstukken van een
groots opgezette apologie van het
Christendom, onvoltooid gebleven
door zijn vroegtijdige dood. dat
alles behoort tot het schoonste en
diepste, dat ooit in de Franse
taal is geschreven.
Aangrijpend
Pascal heeft op een onvergelij
kelijke wijze de mensen uit zijn
tijd en van alle tijden daarin
aangezegd, dat ze staan voor de
keuze: öf de afgrond öf de enge
poort van Golgotha.
Hoe hij eenmaal zelf door die
enge poort is ingegaan, daarvan
heeft hij zelf op aangrijpende
wijze de beleving opgetekend in
zijn onsterfelijk Mémorial. dat
na zijn dood, ingenaaid in zijn
vest door een huisknecht werd
gevonden.
In 1651 was zijn vader gestor
ven. aan wie hij zoveel te danken
had. Het was een hevige slag,
getuige zijn brief aan zijn oudste
zuster Gilberte.
Jacqueline, zijn lievelingszus
ter. was in 1652, het beroemde,
maar strenge klooster Port-Royal
binnengegaan.
Zelf is hij in die jaren geeste
lijk op reis en in de verstrooiing
van de Salons der sceptici, maar
innerlijk voelt hij steeds meer
een leegte. Hij stort telkens zijn
hart uit voor zijn jongste zuster
en zo vinden we hem eind sep
tember 1654 in de Parloir van
Port-Royal. waar hij haar
spreekt over de grote verlaten
heid van God.
Maar dan nadert ook de grote
crisis van zijn bekering. Pascal
las in de nacht van 23 november
1654 het 17e hoofdstuk van het
evangelie van Johannes.
Hij heeft toen een mystieke
verrukking gekend, een verlich
ting en doorbraak van een trium-
fantelijke bevrijding, die hij op
aangrijpende wijze heeft vertolkt
en sindsdien bewaard in de voe
ring van zijn vest.
Zoals gezegd, werd dit sinds
dien bekend als Mémorial, door
een huisknecht een paar dagen
na zijn dood ontdekt.
Er staat o.a. boven: Jaar der
genade 1654 en Pascal heeft er
ook bij afgetekend, dat de extase
duurde van ongeveer half elf des
avonds tot half een in de nacht.
Zekerheid
Op 3 januari 1963 wordt Anton
van Duinkerken. de Nijmeegse
hoogleraar prof. dr. W. J. M. A.
Asselbergs, zestig jaar. Ter gele
genheid van dit komend jubileum
wordt een belangrijk deel van
zijn verspreide geschriften en
grotere werken in drie dundnik-
delen onder de titel Verzamelde
Geschriften bij Het Spectrum
N.V. te Utrecht uitgegeven. Het
ministerie van O., K. en W. ver
leent aan deze onderneming
steun. Het worden drie delen: 1.
Vertelling en Vertoog, zeer on
langs verschenen, 2. Debat en
Polemiek, welk deel in septem
ber zal uitkomen en 3. Historie
en Kritiek, dat in december moet
////«////////////I////////////»
van het Heil. In deze nacht buigt,
naar het woord van Fontaine, de
ze grote geest in ootmoed onder
het juk van Christus. De inhoud
van dit Mémorial is als volgt en
wel in de vorm, waarin het ge
vonden werd.
Vuur
God van Abraham. God van
Isaac. God van Jacob, niet van
de filosofen en geleerden.
Zekerheid, Zekerheid. Bele
ving. Vreugde. Vrede. God van
Jezus Christus.
Mijn God en Uw God.
Uw God zal mijn God zijn.
Wereld en alles vergeten, be
halve God.
Hij laat zich slechts vinden
door de wegen in het Evangelie
aanqekondiqd.
Grootheid der menselijke ziel.
Rechtvaardige Vader, de we
reld heeft U i iet gekend, maar
ik heb U gekend. Vreugde.
Vreugde, Vreugde, tranen van
Vreugde. Ik heb mij er van ge
scheiden.
Verlaten hebben zij Mij de
bron van levend water. „Mijn
God, Gij zult mij verlaten."
Dat ik niet voor eeuwig van U
gescheiden zij.
Dit is het eeuwige leven, dat
zij U kennen, de enig ware God
en Hem dien Gij gezonden hebt.
J.C.
Jezus Christus.
Jezus Christus.
Ik heb mij van Hem geschei
den; ik heb Hem verlaten, ver
loochend, gekruisigd. Dat ik nooit
meer van Hem gescheiden zij!
Alleen op de wegen, die het
Evangelie leert, kan men Hem
bewaren. Volkomen in zoete zelf
verloochening.
Volkomen onderwerpen, aan Je
zus Christus en mijn geestelijke
leidsman. Eeuwige vreugde voor
een dag inspanning op aarde. Ik
z^il Uw redenen niet vergeten.
Archimedes in tranen aan de
voet van het Kruis. zo heeft
Sainte-Beuve. de grote Franse
schrijver uit de vorige eeuw van
het standaardwerk over Port-
Royal. Pascal treffend genoemd.
En Frangois Mauriac een van de
huidige grootste auteurs van
Frankrijk, die vanaf zijn studen
tentijd Pascal's Pensées bij zich
draagt en schoon over Pascal
heeft geschreven, zegt in zijn stu
die: De Levende Gedachten van
Pascal zo ontroerend schoon en
waar van hem en daarmede mo
gen wij deze herdenking beslui
ten:
Langs een steil pad heeft hij
zich omhoog gewerkt op de
meest eenzame rots ter wereld
en hij heeft er zich gemengd
onder de menigte dergenen,
die. saamgedrongen om het
Kruis, afAvachten tot alles ge
daan zal zijn.
Dr. N. J. HOMMES.
volgen. Het wordt dus, in termij
nen. een verjaarsgeschenk, een
cadeau bij het jubileum van de
rooms-katholieke Vondelkenner,
essayist, polemist, dichter en re
denaar, die tevens een van Ne
derlands representatieve letter
kundigen Is bij openbare bijeen
komsten, huldigingen, op congres
sen annex gastmalen en bij fo-
Een geschenk van wie aan
wie? Natuurlijk van literair Ne
derland, officieel gesteund, aan
de auteur. Weliswaar heeft Van
Duinkerken voor zijn essays al
tijd wel lezers gevonden, zodat
men bij de bronvermelding van
de \n deel I opgenomen stukken
kan lezen: vierde, zesde, zevende,
derde, achtste, tweede en alleen
voor de herschreven essays eer
ste druk, maar het bijeenDrengen
als verzameld werk schept na
tuurlijk een risico. Het moet de
aanstaande jubilaris tot voldoe
ning stemmen dat hij deze uitga
ve zelf kan verzorgen en in die
zin kan men spreken van een ca
deau aan de schrijver.
Vrijgevig
Maar veel meer is dit verza
meld werk een geschenk van de
auteur aan zijn publiek. Niet om
dat de prijs van 12,50 per deel
voor iedere beurs ,.te geef" is;
het zakelijk aspect laat ik rusten.
Het is toch. mag men hopen,
met het Nederlandse lezerspu
bliek nog niet zo ver gekomen,
dat het van alles de prijs en van
niets de waarde kent. Van Duin-
kerkens vrijgevigheid bestaat
hierin, dat hij het zich voor deze
uitgave niet gemakkelijk heeft
gemaakt. In zijn Voorwoord zegt
hij:
„In menig geval kon niet
worden volstaan met herzie
ning, doch was herschrijving
gewenst, als ik aaneensluiting
en evenwicht van de onderde
len wilde bereiken. Deze her
schrijving heeft vooral op de
oudere stukken diep ingegre
pen. Een nieuwsgierige lezer
kan de nieuwe vorm verge
lijken met de oorspronkelijke.
Het is evenwel mijn bedoe
ling, dat de nieuwe zal wor
den beschouwd als de defini
tieve."
Zo is in dit eerste deel het stuk
over Bernard van Clairvaux een
eerste volledige druk, samenge
steld uit uitgebreide en sterk ge
wijzigde bijdragen, die reeds
vroeger in periodieken of als af
zonderlijke uitgave zijn gepubli
ceerd. Dat dit bijwerken en fat
soeneren, om niet te zeggen op
nieuw schrijven mogelijk bleek,
bewijst hoe Van Duinkerken bij
alle soepelheid van geest toch aan
zijn gronddenkbeelden trouw is
gebleven.
Welke zijn die fundamentele
overtuigingen? Stuiveling schrijft
in zijn Schets van de Nederlandse
Letterkunde:
„Zijn arbeid richt zich ener
zijds op de culturele verhef
fing van zijn geloofsgenoten,
anderzijds op de verbreiding
van een katholieke visie in de
kringen, die toonaangevend
zijn voor het Nederlandse cul
tuurleven.... Zijn bundels es
says raken letterkunde, maat
schappij, cultuur en geloof
gelijkelijk."
Vertelling
van de oudheid, staat hij lang
stil bij renaissance en reforma- -
tie. bij contrareformatie en ba-
rok, bij rov antiek en burger- fl
dom. In zijn totaliteit komt dit I
alles neer op een positiebepaling j I
van de gecultiveerde rooms-ka-I
tholiek in het Westeuropese gees-11
tesleven. Maar binnen het rooms- J
katholicisme bestaan vele nuan
ces. Van Duinkerken vertegen
woordigt een ruim denkend, zij
het allerminst vaag katholicisme.
Wanneer het tweede en het derde
deel zullen zijn verschenen, de
gedichten verzameld en de herin-
neringen 'afzonderlijk gepubli
ceerd, kan getracht worden eeni
beeld te schetsen van de totale
figuur, zoals hij dan uit zijn vrij- j
wel volledige oeuvre oprijst.
Vooral ook naar de autobiografie t-
kan men benieuwd zijn om te we- f
ten hoe deze man. voor het oogt
zo open en gemakkelijk, zichzelf
ziet. Voor ditmaal moet worden I
volstaan met deze aankondiging I
en voorts met enkele citaten, be- L
kende en minder bekende. uit-[
spraken die ook een bredere le-{
zerskring zullen interesseren.
Citaten
Over Erasmus: Hoe zwak ge-|j
loofde Desiderius Erasmus inlj
de duivel! Hij. die de mense-B
lijke dwaasheid zo schranderr
doorzag, peilde de menselijke|^
slechtheid zo oppervlakkig
463).
Over Macchiavelli: Hij geloof-I
de niet in het geloof. 'Het bete-f
kende niets voor hem. Hij deed
niet eens moeite, een atheïst tef
zijn, zo weinig kwam het geloofl
er voor hem op aan (blz. 469).
Over Luther: Onderhandelen!
kon hij niet. Hij kon vechten.1
Noemt hem geen ketter zonderr
hem tenminste van alle ketters|
de grootste te noemen, in i
opzicht ook de grootmoedigste.
Bidt hij, wat lang niet zeldzaam;
is, dan openbaart hij de op-f^oots
rechtheid van een ziel in nood....|«"~~~'
Achter zijn aanval stond hij metpt
zijn leven, dat hij minder waardun
achtte dan zijn roeping (blz.ftiegüel
481-2).
Over Calvijn: Calvijn kentji
geen aarzeling. Al wat hij be-*infcs)
?t hij vast in gevolg-e
;n, zelden geeft hij er'
bloot in getuigenissen^
Zijn instinct zoekt geen bewo
genheid, maar orde en tucht.IT*
Hiermee stemt zijn stijl overHllClI
een. Al wat in Luther
slepend was, wordt in Calvijn
betogend. Wat hij te zeggen
had. staat in zijn Institutio.
In Luthers leer staat de me
gehavend door de zonde en vol
strekt bedorven, nog altijd oi
de voorgrond. In de theologii
van Calvijn wordt hij wegge
cijferd in de som van de ge
meenzame verdorvenheid,
leen Gods uitverkiezing kan
hem rechtvaardigen, docli deze ë^sch
uitverkiezing is verborgen (blz
501-5).
Over de burger: Het vertrou
wen van de burger tegenov
iemand die zich onderscheidt, ii
dat hij later wel kalmer zal
worden. Kalmte siert de chris
ten. De heiden leefde in angst
(blz. 542).
cal plaats vond over de wijsge- fel?
ren Eplctetus en Montaigne, de Moet hij twijfelen aan zijn eigen
stoicijn uit de le eeuw na Christus bestaan?
en de Franse filosoof-scepiicus uit Zover kan men niet gaan en ik
de 16e eeuw. concludeer, fat er nooit een vol-
Fontaine heeft ons daarvan een komen consequente Pyrrhonist is
verslag bewaard, opgenomen in geweest (naar Pvrrho, geb. 360 v.
ijn Mémoires ten dienste van Chr.. die beweerde, dat we niets
dc geschiedenis van Port Royal, wezenlijks kunnen kennen, alleen
Fontaine tekent het genre van maar dc uiterlijke kant van de din-
Pascal in een paar woorden al- gen. Pyrrhonist is dus identiek aan
dus: Zijn altijd levendige, altijd twijfelaar). Dc natuur komt de
actieve geest overtrof aan om- machteloze rede te hulp en be
vang. hoogte. standvastigheid. jet haar zo ver In de onzin door
indringende scherpte en klaar- te slaan. Of moet hij omgekeerd
hcid alles wat men voor moge- zeggen, dat hij stellig de waar
lijk zou kunnen honden.... held bezit, terwijl hij, wanneer
Deze bewonderenswaardige men maar even bij hem aan-
man onderwierp uiteindelijk, dringt, geen enkel bewijs er van
door God aangeraakt, zijn zo kan Kevpn en genoodzaakt is zijn
hoge geest aan het jnk van stelling op le geven?
f' IO edele en gro- ffa| een hersenschim is dan
nvaardde ootmoedig toch eigenlijk de mens! Wat een
vreemd wezen, wat een monster,
wat een chaos, wat een vat vol
tegenstrijdigheden, wat een won-
^cl*™deU?om.n- D.™" d"-'"£ 4r"!
p£rt v.; KdrtoEi..i.S
hartstochtelijke stem
cal niet eerder uiting
fel dan van geloof?
'tÉM ÉP""-
Realiteit
en
romantiek
Christus i
te hart i
de boete.
Twijfel-geloof
stadje geworden van bejaarde
mensen en lege huizen. De burge
meester. de oude dokter Bezouce,
houdt de plannen tot industriële
ontwikkeling in zijn afgesloten bu
reaulade. Ze bestaan uit het leg
gen van een stuwdam in de rivier
die het stadje doorsnijdt; daar
door het scheppen van een kunst
matig meer en de beheersing van
de watervoorraad. Allerlei indus
trieën zouden zich kunnen vesti
gen in en om het stadje: ze zou
den in de bossen en in de bodem
de nodige grondstoffen vinden en
Cassagnas zou herleven.
onzekerheid e
'j"j. glorie en uitschot van het heelal,
ex uaii van Wie moet deze waarheid ophelde-
Met andere* woortfen is Pascal Dc natuur maakt de Pyr-
niet VHlor de «postel van de zhonl-ten beach.amd^ de rede de-t
onzekerheid dan van de zeker 'et de dojmatlci. Wat moet er
beid des gelootj' d«" Y»» terehtkomen. men-
Hoort deze hartstochtelijke m« 'eholp vaa na
«tem met zoveel tranen en bc toorlljke rede o» ware toestand
ving wel to" het echte geloot- tracht Ie verstaan* klurhlen in
André Gide .hij is verbeeld in een van deze .ecten kunt ge niet.
de gesprekspartner» meent van evenmin In een er van leven Weet
Typer
Frangoise Mantrand
venmln In
ik geloof, dat hij stellig dan. hoogmoedige, welk
gelijk heeft.
pa
radox ge zelf zljt. Verootmoedig
u machteloze rede; zwijg, stomp
zinnige natunr; leer inzien dat de
mens dc mens oneindig ver te
boven gaat
die meester uw
God.
pies een plezierig boek gege
ven. onverwachts afgesloten door
een trieste gebeurtenis, die geen
lezer had kunnen voorzien. Maar
ja, dat is het goed recht van een
schrijver. Immers, ook In dc wer-
komen dramatische
In Pascal raken de uitersten el
kander voortdurend. In zijn tril
lende stem gaat hij van de ju
bel naar de verslagenheid, van »-—
dc afgrond der misère naar die meester uw ware toestand die ge hetrnkLcn
van de extase, als bij de dichter niet kent. Luister naar God. wendingen voor. die de betrokken
van Ps. 42 en Ps. 73.
Onze dichter De Mérode zingt SDannina
ergens: Achter tranen en gebe-
den Komt God tot ons toegetre- In deze suggestieve taaiexplosie ien-
den. trilt de hoogspanning
Dat is ook het geheim van Pas- ken van Pascal en wij versta
cal. Hij heeft de hele mens door- hoe het komt, dat hij vandaag
zocht tot in de afgronden van zijnr~^|HMM
bestaan om zo tot God te komen
Pascal is door heel de twijfel en
vertwijfeling van de beroemde
Montaigne heengegaan en op de
ze wijze naar het woord van Fon
taine. heeft hij zijn geweldige merk
geest aan het juk van Christus voel met
onderworpen.
terst actueel
mens zo toespreekt. Immers zijn
hunkering om uit de tweespalt
van het bestaan verlost te wor
den en in te gaan in de vrede
van de totaliteit is ook een ken-
het moderne levensge-
personen plotseling overvallen.
Het boek bevat hvee clemcn-
fresco van het leven In
het den- een Zuidfrans stadje en daar door
heen lopend, een romantische
de'lnodezne UeMceachledenia.
Stadsleven
De schrijfster zet ons neer in
een ingeslapen stadje
voet der Cevennen.
de
t angst de echt Zuid-franse naam Cassag-
Igijn tweespalt -
zielshunkering. nas geeft. Het ligt niet in de
Daniel Rops, een van de meest vlakte en evenmin in het hoogge-
Pascal kende de Essa's van de gelezen r.k auteurs van het hui- bergte. hetgeen betekent, dat het
scepticus Montaigne, die de mach- dige Frankrijk, spreekt in een on- noch de voordelen van een in-
teloosheid van dc mens Inzake langs verschenen prachtig werk dustriële ontwikkeling noch die
waarhild en gerechtigheid heeft ter gelegenheid van de Pascalher- van het bergtoerisme geniet. Vroe-
gepredlkt door en door. Studiën denking. getiteld: Pascal en Port ger waren er zijdespinnerijen en
over bolde mannen en over het Royal, waaraan de intellectuele in verband da-.rmee, zijderups-
vocabulair van Pascal hebben elite van Frankrijk heeft meege- kwekerijen; de kunstzijde heeft
dat onomstotelijk aat»-.—*©©nd. werkt treffend
Pascal heeft alle gedachten
se uit het wijde aquarium van de caL
•r- deze bron van inkomsten doen
opdrogen. Zodoende is het getal
inwoners van zestien- op vijfdui
zend gedaald en is Cassagnas een
Maar In de gemeenteraad zijn
de koppen geteld. Iedere nota
bele heeft nu zijn plaats en rang
in het gemeentelijk leven en wat
zou er gebeuren, als een stroom
technici het stadje kwam binnen
vloeien? Cassagnas zou verande
ren tot onherkenbaar wordens
toe; het moderne levenstempo zou
de rust verstoren met kans op
stakingen en seizoenwerkloos
heid. Bovenal, geen tijd meer
voor het geliefde kogelspel!
Geestig tekent de schrijfster de
verschillende typen bi hun weder
zijdse grieven, hun jaloezieën, hun
stille kuiperijen. Boven allen
troont In onbetwist gezag de oude
dokter, sinds tientallen jaren bur
gemeester. In de namiddag brengt
het pctanque-spel allen samen
op het stadsplein, notaris zowel
als bakker, stationschef en schoen
maker. Katholieken en protestan
ten leven in goede verstandhou
ding. Het geloof Is te zeer tot
vormendienst geworden dan dat
het hartstochten zon kunnen op
wekken of bekeringslj\-er prikke
len. Men aanvaardt dóódsimpel
elkanders posities als een kwes
tie van afstamming en traditie.
Van de pastoor en dominé bei
den geeft Frangoise Mantrand
een caricaturaal beeld, vermoe
delijk op onkunde berustend.
Vreemdeling
In dit vriendelijk-saaie stadje
komt nu een vreemdeling binnen
vallen. omtrent wiens verleden de
schrijfster geen enkele bijzonder
heid mededeelt. Zijn mannelijke
verschijning, innemende manie
ren en gewiekstheid op alle ter
reinen bezorgen hem aller be
wondering en sympathie. Hij
blinkt uit in het spel. brengt de
muziekvereniging tot nieuw leven,
richt een sportclub op en wordt
in enkele maanden zó onmisbaar,
dat hem een toelage uit de ge
meentekas wordt toegekend als
animator van het stadsleven.
Ook het stuwdamplan komt uit
de lade. maar het wordt, dank
zij Luciens vindingrijkheid in
dier voege gewijzigd, dat geen
dorp onder water wordt gelegd,
zoals eerst was geprojecteerd; de
dam zal meer stroomopwaarts
worden gebouwd. De departemen
tale autoriteiten worden gewon
nen voor het nieuwe plan. Reeds
wordt op de aanstaande situatie
vooruitgegrepen: een cementfa
briek zal opgericht worden. Alle
aandelen worden geplaatst onder
de burgerij, die de Franse spaar-
geen
voorlopig en
kan helpen t
vreemden volledig had afgelegd.
Ommekeer
Dan komt plotseling de door
niets voorbereide ommekeer. Het
regenseizoen zet met kracht in;
de rivier, 's zomers haast droog,
stuwt zijn onstuimige watermas
sa's voort en richt in de beneden
stad een schade aan, groter dan
ooit tevoren.
Men bedenkt, dat het kapitaal,
onder Luciens leiding bijeenge-
r de fabrieksbouw
tijdelijk als lening
>m in de eerste nood
De brandkast gaat
is leeg. Met de in
houd is ook Lucien, de avonturier
verdwenen. De ogen der eenvou-
digen gaan open, maar te laat.
Romantisch
De schrijfster wilde Lucien over
winnaar maken op alle frönten,
ook op dat der liefde. Mathildc,
de notarisvrouw, is in blekere
vorm een reïncarnatie van Em
ma Bovary, de beroemde crea
tie van Flaubert. Ze verafschuwt
haar echtgenoot, voelt zich op
een afstand van haar zoontje en
wacht in romantisch verlangen
op wat het leven haar misschien
kan brengen.
En zo wordt ze de gewillige
prooi van Lucien, die. als hij de
kans krijgt een rijke erfdochter
te trouwen, haar zonder aarzelen
loslaat. Dan begaat ze
dwaasheden, uitlopend op
wanhoopsdaad als Mme Bovary,
maar ze kwijnt weg zonder klacht.
De wettige vrouw is in haar
geldhuwelijk al even ongelukkig.
De schrijfster laat Mathilde in de
watervloed omkomen en Lydia.
haar rivale, ternauwernood aan
de dood ontsnappen.
Dit element van overspel en
huwelijk uit berekening is wel de
zwakste sector van het boek. Het
is opgebouwd uit vele onwaar
schijnlijkheden en psychologisch
onzeker. Het maakt de indruk
van een romantische saus. die
nend om het aroma van het ge
recht te verhogen, maar onhan
dig toebereid en wezenlijk onno
dig.
Toetsen
André Chamson, de bekende
letterkundige, museumdirecteur en
redenaar, heeft het boek de
eer aangedaan van een inleidend
woord. Als Cevenol had hij in
de roman zijn geboortestreek en
in Cassagnas menig ingedommeld
stadje herkend. Trouwens in de
ze materie heeft Frangoise Man
trand beroemde voorgangers als
Paul Arène, Jean Aicard en voor
al de in Nederland vroeger zoveel
gelezen Alphonse Daudet, die
meesterlijk het Zuidfranse karak
ter. waarin slimheid en naïviteit
zijn gemengd, heeft getekend.
Maar de schrijfster van 1961 heeft
nieuwe toetsen aan de schildering
uit het verleden toegevoegd.
Opmerkelijk is. dat Chamson
lichtjes heenglijdt over het lief
des-element in het boek. dat ook
hij vermoedelijk als overbodige
franje beschouwt.
Wel interessant is de genuan
ceerde tekening van de figuur
van Lucien, die al zijn talenten
ten dienste stelt van het stads
leven, maar als hij de gevier
de man is geworden zich opge
sloten voelt in een vergulde kooi
en hunkert naar de vrijheid met
nieuwe mogelijkheden, waartoe
de gevulde brandkast na de
overstromingsramp hem de weg
zal openen.
v. d. PANNE
De titel van het eerste deel:
Vertelling en Vertoog wordt ge
rechtvaardigd door verhalende
stukken als de „Geschiedenis van
Sinterklaas", maar evenzeer door
essays als ..De mensen hebben
hun gebreken" (over de blinde
Homerus, de bultenaar Esopus,
de jichtlijder Erasmus, de dove
Ronsard en de lelijke Andersen)
en „Twee vierkante meter" (over
Diogenes). Van Duinkerken gaat
gemakkelijk van de beschouwing
in de vertelling over. Mensen die
graag grenzen zien, spreken van
zijn briljante gaven, maar ze
worden behoedzaam zodra naar
grondigheid en diepte wordt ge
raagd. Men dient evenwel Van
Duinkerken te zien in zijn totale
structuur. Hij wil zich de weg
van het specialisme niet al te
ver op laten dringen. Bij de voor
bereiding van een forum over
kunst in het algemeen" vroeg ik
hem eens: „Als U over kunst
spreekt, aan welke speciale kunst
denkt U dan eigenlijk?" Het ant
woord luidde zonder aarzelen: li
teratuur. Het literaire is Van
Duinkerkens specialisme, maar
binnen zijn specialiteit wil hij zo
breed, levend en creatief moge-
vphhihhhbhii
matigheid verklaart de woordennemei
Positie
Daarom kan men niet over hem
schrijven, zonder hem zelf het
woord te geven. De lezer gelieve
dus zonder verdere uitleg aan te
nemen, dat het boek cultuurhisto
rische beschouwingen geeft, die
zoveel mogelijk naar tijdsvolg
orde zijn gerangschikt. Uitgaande
Anton van Duinkerken.
van Christus zo lang tot ze haar
eigen kenmerk, het triviale,
uit te voorschijn heeft getoverd
(blz. 564).
Over kerkbesef en heiligheid
Het kerkbesef van de meeste
gelovigen is zwak. Het is nau
welijks een besef. Geen hei
ligheid, maar veiligheid ver
wacht men van de Kerk (blz
566).
Nederland telt weinig essays
isten van formaat. Van Duin
kerken is zulk een essayist. Hij
is breed, warm, bewogen, plei
ten doet hij voor het gewoon
menselijke maar ook voor
vervoering en de extasé. Hi
doet nooit geleerd, hoewel hi,
het is. Hij maakt waar wat di
ouderwetse redenaar op
kansel met gebaren aanv
aan de ene kant ligt de weten
schap en ter andere zijde
kunst, hijzelf staat in het mid
den. Hij laat ook de Kerk ir
het midden, dus op de central!
plaats. Zijn niveau als denke
en schrijver i§ weliswaar nie
superieur (althans niet in mijl
ogen) maar hoger dan van de
meesten. Het zal voor de criti
cus een genoegen zijn deze uit
gave ook in de volgende delei
met zijn belangstellend
eei
O;
dent
poea-
hio
studi»
kome
karta
zoeke
stuur
Guinc
sloten
door
neur
In
view
minis'
hand
kwesti
opgelc
het-vr
nea he
taire
derlan
nesiscl
voorge
He
einde
gewee:
sen W
Grote
ners d<
het fei
rige w
vlak b
laten
bus me
werd
flessen
De
ministe
zaken.
e:
keuze,
vermoe
naar S]
wilde
maar d
mentaar te begeleiden. Moge te houd
Van Duinkerkens Verzameld!
Geschriften vele bezitters vin
den!
C. RIJNSDORI
Radi