Uit de diepten roep ik...
DRIEDELIG STANDAARDWERK
Operatie Cicero
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 28 APRIL 196a
Den Toten zur Erinnerung
Den Trauernden zum Trost
Den Lebenden zur Besinnung
Wie enige uren gelezen heeft
ln de anthologie An den
Wind geschrieben,
wie getracht heeft, zich het lot
in te denken van de auteurs
dezer gedichten, wier lotgeval
len summier en zakelijk in de
biografische notities achterin
zijn vermeld, aan die ontzinkt
de moed, om over deze bundel
weraen cruaer nuuueu zij zien
nog iets te zeggen, zoveel leed niet voorstellen, dat ..das Volk ..der letzte
Ich geh' den Weg mit Dir! Mit
Dir am Kreuze
Dein Jünger halt in Liebestreue
Wacht.
Zo schrijft Dietrich Bonhoeffer.
studentenpredikant aan de Tech
nische Hogeschool in Berlijn, die
na vele martelingen in 1945 ver
moord werd, in zijn cel verschei
dene gedichten, die door een be
waker uit de gevangenis werden
gesmokkeld en in een tuin be
graven. Een ervan is getiteld
Von guten Machten. Ook hij wil
is daarin opgetast, zóveel lij
der Denker und Dichter"
zijn beste tradities ontrouw zou nicht ïm Getto
den, dat mensen aan mensen worden. De arts Martin Gumpert
hebben aangedaan. Het is een J£r£eet hu" Euch "hU dle ph»"-
verzameling gedichten uit de Dass
donkerste jaren van de Duitse
letzte denn Schmetterlinge leben drinken.
het
i is.
vraagt, in de stilte
euch durch die Strassen tegen de Amerikanen, die hen uit
jagen wird. Buchenwalde wilden bevrijden;
Dass man eure Schranke durch- „,_c immorc
geschiedenis, dus van 1933 tot wühlen wird. immers hun enige
1M5, en het lijn getuigenissen Das. man euer Telephon über- buis
zijn gevangenis ook te mogen
horen de lofzang van Gods kinde-
Sommige kinderen kenden niets ren:
dan het kamp en verzetten zich Von guten Machten wunderbar
erwarten wir getrost,
te" Gott ist mit uns am
het andere Duitsland, de Daas man euch TH.l'und Hamen Sg
wachen wird.
drager van de énige
Duitsland toen nog had, de eer
van de gevangenissen en con
centratiekampen.
De meeste wortelen in de hu
manistische traditie, t
ons nagelaten als een erfdeel
Dass man euch
mensheid niet verloren hebben.
lerterreur zijn bezweken. Het boek dass e
is niet alleen een herinnering
aan een van de gruwzaamste ge- Qhne dass ej
beurtenissen der nieuwere ge- 0hene daJS
schiedenis, maar ook een aanma
ning aan de komende generaties.
Het profetisch woord van Else
Lasker Schüler uit 1906 werd
vervuld:
nehmen wird,
•SLfcftS-MS- 20 schrijft Adam Kuckhoff, thea-
te wirt* terintendant, journalist en auteur,
ins Gesicht spei- vjak voor
Bücher verbom gedichtje
Dass man euer Werk ver^eugnen Mein lieber Sohn:
En dit zal pehei.rpn- Wlfd Du grosses. spates Glück,
gebeuren. lass ich dich vaterios ZUruck?
Ohne dass eine Hand sich erhebt. El" Vdlk d"
Sturm sich zusam-
menzieht.
Stimme aufschreit.
ie Trane sich aus-
löst. tbl. 34).
Zoals ik reeds
verrijkt met een
die het resultaat
geborgen,
am Abend und
am Morgen
in jedem neuen
Tag. (bl. 267).
:ei, is dit boek
bio-bibliografie,
uiterst
Als Albrecht Haushofer in de
gevangenis Moabit in Berlijn zit,
schrijft hij, dat hij als Kassan-
dra, de profetes van Troja.
zijn terechtstelling, een moeilijk speurwerk moet zijn. Het
- m- is het schokkend relaas van de
velen, die na de Rijksdagbrand of
het verbranden van de boeken,
die aan de Nazimachthebbers niet
welgevallig waren, gevlucht en
van land naar land getrokken zijn,
van hen, die zelfmoord hebben
gepleegd om een vreselijker lot
te ontgaan (zoals Jochen Klep
per, aan wiens nagedachtenis na
de ..Selbstmord unter dem Kreuz",
Reinhold Schneider een aandoen
lijk gedicht heeft gewijd), die
- concentratiekamp wer-
0ipt en daar vergast of
ren kracht geput uit hun geloof na veroordeling door een „volks-
Christus. Zo ziet de R.K. gees- gerechtshof" terechtgesteld zijn.
klein
ird dir dein
in (bl. 301).
Godsvertrouwen
Velen hebben in de donkerste de" gesleept
Deze vraagt hem:
telijke Max Josef Metzger, die in Nigt steeds
war, „die ganze Todesnot von Volk 1944 werd geëxecuteerd, in zijn de gedichten
Und der bleierne Schatten, der und Reich durch bittre Jahre cej het aangezicht -
niederfallt schon vorausgekannt.
Lastet grabesschwer. Deze vra
Toen de Russen kwamen, wer-
Op de Kassandrastemmen werd den de gevangenen op 23 april au
door velen geen acht geslagen. 1945 onder belofte van vrijlating
Alfred Kerr waarschuwde de Jo- naar buiten gedreven en door een
den wel (1936). schol in de nek gedood. In de
hand van de dode vond men een
Die Juden haben unbestritten schrift met gedichten, die als de T„v
Von allen Verfolgten das Schlimm- „Moabiter Sonette" bekend zijn V5,
ste gelitten: geworden.
Nicht weil sie politisch verschwo-
Folgst du Mir
bij de keus van
en esthetische
zijn Heer. maatstaf aangelegd. Maar voor
ieder, die deze bloemlezing kent,
geldt het woord van Karl Kraus:
sagen hat,
- schweige.
In serie „De schoonheid van ons land"
over Nederlandse schilderkunst
So muss
nur auf Tabors
sel'ge Höhn?
Kreuzeshügel ein-
Nur weil sie halt geboren sind.
(bl. 65)
Zij hebben, voor zover zij niet
naar Palestina konden komen 1
(vgl. de beschrijvingen in „Exo
dus" van Leon Uris), zich in de I
vreemde moeten vestigen, maar, 1
zegt Max Barth (1940):
Wir dürfen nirgends Wurzel
schlagen, 1
wir ewigen Vertriebenen sind
vercfammt. wie Wolke, Fluss und
Wind
uns selbst durch alle Welt zu
tragen. I
Wir dürfen keinen Becher leeren
und selten nur vom Rande nippen,
den Trunk, nach dem wir uns
verzehren
schlagt uns das Schicksal von
den Lippen (bL 75).
Emigranten
Zeer terecht zegt Bert Brecht
tlber die Bezelchnung Emigran
ten (hij was geen Jood, maar
moest als communist vluchten):
Immer fand ich den Namen
falsch. den man uns gab: Emi
granten.
Dass heisst doch Auswanderer.
Aber wir Wanderten doch nicht
aus. nach freiem Entschluss
wahlend ein anderes Land. Wan
derten wir doch auch nicht ein
in ein Land, dort zu bleiben. wo-
möglich für immer sondern
wir flohen. Vertriebene sind wir,
Verbanntc. Und kein Heim. ein
Exil soli das Land sein, das uns
«ufnahm (226).
Günter Anders zingt een
Schlaflied für ein Emigranten
kind.
Schlaf, mein gutes Kind.
Draussen weht der Wind.
Wind kennt keine Endstation.
Weht durch Lodz und Babyion.
Lass das Wischen an den Schei-
And re wissen, wo sie bleiben.
Andre wissen, wo sie sind.
Schlaf, mein gutes Kind (bl. 245).
Sommigen voelen dit als een
noodlot, zoals de bekende dichter
Karl Wolfskehl. die in Nieuw-
Zeeland een toevlucht vond:
Fraget nicht: wohin?
Wir ziehn.
Wir ziehn, so ward uns aufgetra-
gen
Seit Ur Urvatertagen.
Wieder drangt Er uns.
Wieder verhangt Er uns.
Seinen cwigen Fug:
Den Weiterzug.
Den Weiterzug. (bl. 166>.
Hadden zij het onheil niet 1
1 Weg alleine gehn.
nein Herr! Dein Antlitz
leuchtet
nir nicht in bangedüst'
rer Nacht!
1) An den Wind geschrieben.
Lyrik der Freiheit 1933—1945
1960. Agora Darmstadt. 340
bldz. Voor Nederland W. P. van
Stockum en Zoon, Den Haag.
„De liefde tot syn lant is yeder aengeboren". Het
moge waar zijn, wat Joost van den Vondel schreef,
niet minder waar is het, dat van deze ingeschapen
liefde weinig positieve krachten te verwachten zijn
als zij zich niet kan verdiepen. De oprechte minnaar
H. SCHOUTEN xal geen genoegen nemen met „liefde op het eerste
gezicht"; hij wil meer weten, meer zien, meer be
wonderen. Hem staan daartoe vele mogelijkheden
open. Een ervan is „De schoonheid van ons land",
dank zij de Uitgeverij Contact een nu reeds zeven-
tiendelige serie standaardwerken, waarmee een
't^ïYleióje en de 5iloncjaar
Het was in 1950 dat als acht- en nu komen wij
ste deel in de reeks platenfolian- 0p ons uitgangs
ten het boek „Van Geertgen tot punt terug het
Frans HaLs" verscheen, met tekst w„rk van dr
J~ Gerson, destijds on- Gerson ult;
stekend hulpmid
del. Want deze
kunsthistoricus
Het meisje heet Leda. Ze zo kan
is zó na het eindexamen in tersjtan*
een vluchtelingenkamp gaan
werken. Uit dat kamp terug
gekomen komt ze in de ont- rende last
rroeninpsdrukte terecht. De leed heeft zij niet kunnen
.,k dragen. Zij gaat te gronde aan
oververmoeidheid, door geen schuldgevoelens, die niet uit te
ien het althans zien
de eerste slachtof-
t zozeer uitgebreid
intensief verhelderd gewe
ten, dat tot een wereldgeweten
uitgegroeid. De verplette-
zoveel wereld
dag ontspanning afgewisseld,
leidt, mede door een hard
nekkige slapeloosheid, tot
een geestelijke crisis. Het
meisje wordt patiënte. De hand (de^
Hongaar was een jongen in
het kamp. die in een verla
ten passage tussen twee ba-
Identificatie
De auteur. Maarten Ouwe-
Het meisje
1 de Hongaar is een uitgave
van Nijgh Van Ditmar, 's-
Gravenhage-Rotterdam), had
dit treurige proces van buiten
af. als waarnemer, kunnen te-
rakken tegen haar had ge- kenen. Hij heeft de zoveel
de
zegd: ,.Ich dich liebe". In moeilijker weg gekozen
s identificatie. Het meisje
haar zieke verbeelding is hij haar ervaringen zelf te boek.
nu voortaan telkens in haar Afgezien van de vraag, of zulk
^patiënt tot
regelmatig
staat is, stuit men
ilijkheid dat een
Leda tilt ver
geefs mee aan het leed
de ontheemden; een alge- geestelijk gezonde zich
meen schuldgevoel heeft
haar geestelijk
onherstelbaar
Want ondanks deskundige
chisch gestoorde
evenwicht plaatsen. Als leek kan ik niet
verstoord, beoordelen of de schrijver Le-
4 >4
meer begrip kan gaan opbren-
Sen. Voor mij persoonlijk ligt
e waarde van dit boek hierin
dat het een teken des tijds is.
Het mag een wonder heten dat
wij allemaal zoals we zijn nor
maal kunnen heten en gewoon
kunnen werken; soms lang en
ingespannen, onder hoge druk
vaak van buiten en van binnen.
De precisie die bij de arbeid
en op de weg vereist wordt in
een tot één leef- en werkruimte
samengekrompen wereld met
haar schreeuwende problemen
en vooral ook haar babel van
tegen elkaar in druisende me
ningen en overtuigingen, eist
zoveel, dat alleen de sterksten
het uithouden. Soms redt het
hart zich door de geest te la
ten bezwijken, soms bezwijkt
de geest om het hart respijt
te geven.
De gevoeligsten houden het
niet uit. Leda van Wingen is
zulk een gevoelige. Ik zie haar
als een teken 5es tijds, een
slachtoffer van de spanningen
van het moderne leven. Op
kijkend van haar zielig over
schot ziet men de demon die
haar gedood heeft en die het
gehele blikveld vult.
RIJNSDORP
der-directeur, thans directeur
het Rijksbureau voor Kunsthisto
rische Documentatie. Twee jaar
later publiceerde hij het vervolg. h indeel
„Het tijdperk van Rembrandt en heeft zun aancU*
Vermeer". Wij nemen deze boe- 4"
ken vaak ter hand. Behalve voor ^an o^Jand
U '(eigen not df plezier, spelen .<-*e HE**"
evenwel ook nog een rol in het
I gezinsleven.
1 Binnen het kader
bespreking lijkt dit
overzicht
onder de titel
uuum.- ..Voor en na Van
uespreKing ujK.t au niet ter Gogh". Daarmede
zake dienende ..onthulling". Dat J^ijgt^de
is ze geenszins. Het zomaar
„plaatjes-kijken" dat in elk ge
zin wel op gezette tijden een mid
deltje zal zijn om kinderen bezig
te houden bleek met deze boe-
de Nederlandse schüder-
kunst meer te kunnen zijn dan de basis legt
simpel tijdverdrijf. Het werd al navorsingen.
gauw een rivaliteitsspel wie het
eerst iets over de gereproduceer
de schilderijen kon navertellen.
Over de afgebeelde mensen, in
welk tijd zij hebben geleefd, ja
deze trilogie
niet minder dan
530 reproducties
van kunstwerken
m huis en bovendien een expli
catie die de tijden overkoepelt,
verdergaande
Dit gezicht op Overschie van
1856 van Johan Barthold Jong
kind (1819—1891) is de eerste
stap naar het impressionisme.
(Musée de Douae).
De liefde tot zijn
land is ieder
aangeboren.
Maar hoe staat
het met de
verdere
ontwikkeling
FOTO LINKS:
de
Vincent van Goghs pot
Antwerpse schilder Meier de Haan
is de voorbode van een fellere schil
derwijze, waarin de kunstenaar zich
zou gaan uitleven. Doek was vroe
ger bezit van een kunsthandelaar in
Keulen
Dr. Gerson heeft de stof voor
zijn laatste boek gegroepeerd
rondom enige herkenningspunten,
nl. die van de achttiende eeuw,
het burgerlijk classicisme, de
zelfs de bouwstijlen van kerken romantiek. Jongkind
landse landschapschilders.
Het herkennen van de stil
waarin de kunstenaars zich hel tJ
ben uitgeleefd en het. aan de geestelijke vader
hand van de reproducties, herken- -
ips.
Haagse School, Van Gogh,
eeuwwisseling (1900) met impres
sionisme en symbolisme, het ex
pressionisme, Piet Mondriaan (de
__i de schilders zelf, kunnen
de volgende fase vormen in dit HBHI—
educatieve ontdekkingsspel. Ver- de Wereldoorlog,
rassend is het. te ervaren, hoe
gemakkelijk kinderen iets in zich
op kunnen nemen v - J-~
ten van onze kunst.
de abstrac-
en ten slotte figuratieve en
figuratieve kunst F"
1 de Twee-
Verkenningen
behandeling wordt ie niet It'wï
beter en het verhaal eindigt
angst, die 1
bij d
grote
boek nauwelijks wordt be-
erdnnKt. speurd. Voorzover ik het kan
beoordelen heeft Ouwehand
nieuw* niettemin een knappe presta-
leis meurt* tie geleverd_ Bij geestelijk ge-
stoorden is geen enkel geval
Men heeft erop gewezen dat volkomen gelijk, zodat het
- iets nieuws in de menselijke best mogelijk is dat de
schijnlijkheid hier
dicht
benaderd. De fantasie van
dichters en romanschrijvers
heeft immers voor de psycho-
maken logie en psychiatrie waardevol
materiaal tot stand gebracht.
samenleving is gekomen, na
melijk het wereldgeweten. Dui
delijker dan ooit blijkt, dat ge^
weten met weten
heeft. Vroeger wist men van
het lijden, dat ver van huis ge
leden werd. niets of nauwelijks
iets af. Nu weten we alles, al
thans van dat gedeelte der we
reld waar vrije berichtgeving
mogelijk is. Dit weten van het
wereldleed stelt het geweten Men kan erover
van de enkeling voor nieu
opgaven. Het meisje Leda
Een geval
Maar tenslotte behandelt
Ouwehands roman een geval
en dan misschien nog wel een
gefantaseerd, althans een door
de fantasie uitgewerkt, geval.
Men kan erover van mening
verschülen of men op deze wij-
schizophrene patiënten
Operatie Cicero, door L. C.
Moyzlsch. Uitgave Schelten.'
Giltay, Amsterdam,
Ketting Reeks".
„Gouden tie-Cicero.
Moyzisch heeft zijn ervaringen
te boek gesteld. Hij schrijft vlot,
spannend, onderhoudend, helder
en met veel gevoel voor humor,
j „„1, Er is ook heel wat onbewuste en
ieder, ook voor weUicht ongewilde humor
zijn opdrachtgevers, onbekend den; de manier waarop Moyzisch
Tijdens de oorlog was Moyzisch blijVendc Albanees kwam Moy- de nadruk legt op de mooie vader-
fot«op«n van alle. d. d* 5jLm-d,t
attaché van het Reichssicherungs- zlsch
hele geval heeft gespeeld, de intri-
hauptamt bij de Duitse ambassa- Britsc ambassade te Ankara, pas- ges tussen kopstukken
deur Von Papen in Ankara. de serende geheime stukken. Cicero, --«-gg----
Turkse hoofdstad. In die functie mgt wellie bijnaam de geheimzin-
is Moyzisch in aanraking gekomen njg(? Albanees werd gesierd, liet
met een Albanese kamerbediende daarvoor grof betalen. Daar
van de Britse ambassadeur in An
kara, Sir KnatchbuU Huguessen.
Uit dit contact ontstond betgeen cero vals geld. dat dusdanig
men wel eens de sensationeelste goed was nagemaakt, dat vele
«1 meest fantastische spionage- banken het accepteerden 1
lijn. de opgeblazenheid 1
nen, die in Berlijn aan ut w
tjes trokken.
Natuurlijk is er ook heel
tragiek te vinden, al zal 1
Vele kunstenaars hebben hun
leis in ziiru plaats djt 250 jaren omvattende
deze facet- overzicht. Op dit laatste woord
willen wij de nadruk leggen. Wel
iswaar kunnen boeken met zwart-
wit reproducties niet concurreren
it is geen schande als oude- met de prachtige kleurendrukken
op dezelfde manier „hun ver-
ter op voor, dat zij de chronolo
gie van kunstenaars en stijlbe
grippen, als ook de samenhang
der dingen aanduiden.
Onze tijd
Dit is de waarde van dr. Ger-
sons platenboeken, onmiskenbaar
ook voor degenen die het niet op
alle punten met hem eens kunnen
zijn. De schrijver zegt in een ten
geleide „dat de kunst van onze
tijd slechts benaderd en niet eigen
lijk beschreven werd" maar dat de geportretteerde. De titel van
de talrijke teutoonstellmgen deze ™«rie
lacune aanvullen. Is dit laatste heer Sandberg kennen en zal in
waar, voor de in de moderne de toekomst weinig minder dan
doolhof dwalende leek, wel te een leugen zijn.
versl"°? Verleden tijd
Hebben exposities van moder-
kunst een „besdirijvende Br_ Gerson zegt elders: „het
tegen de borst, de kunst
tijd als verleden tijd te
Duiilin.
■k bevindt zich i
1 vertellen iets;
Zo leefden de Florentijnen
J. Lucas-Dubreton. Vertaling
mr. dr. J. H. Bast. Uitgave
Hollandia, Baarn.
fen. Maar als er nog meer tekst
in voorkomt, is deze in alle ge- UÏC1„011
vallen geschreven door een niet pel„ aj
De leerrijke „Zo leefden.."-se
rie is met het elfde boek ver
rijkt: Zo leefden de Florentijnen
do Morliri Tipt hp.
functie? Zeker, WÊU
van zichzelf en van hun maker. vJjj uijic RH aio Hg
En een catalogus kan ook nog beschouwen". Voor wat Karei Ap-
biografische gegevens verschaf- x betreft, zou hij zijn aversie.
Moor ole or noo moor tolest gevoel> moeten hebben "ten'tijde van de Medici. Het" be-
Want is deze ..ap- langwekkende van deze serie is
(nu ai ure, reeds als een over- 0 i hierin gelegen dat het mense-
objectieve aanhanger, dik- rijpe vrucht van de boom geval- i,'jke accenten geeft aan belang,
wijls zelfs een bewieroker van de jen en dus verleden tijd geworden? rj;ke stadia in de wereldgeschie-
6^b!SSffi8L«^.™?2S OP «niH i» d* overigens dims. ^HiêrdoorVordf Kt in-
of maken zii het vacuum tussen zeer lezenswaardige toelichting zicht van de historicus niet alleen
de kunstenaar en ziin tijdgenoten hebben wij de indruk gekregen, verdiept, maar zo wordt boven-
LSteVrnter? tijdgenoten rfal de schrijver Zljn tckst reeds dien de ,eek belangstellend naar
g enige jaren geleden had voltooid de materie, omdat hij ook uit dit
Het jubelkoor rondom de mo- en bij het ter perse gaan niet af- boek over Florence iets van de
derne kunst is nog zó krachtig, doende heeft gecorrigeerd. Als dynamiek en van het „eeuwig
dat het „aanslaan" van een an- voorbeeld diene. dat van overle- menselijke" uit de geschiedenis
dere toon tot de uitzonderingen be- den kunstenaars zowel het jaar kan proeven: hij wordt erdoor
hoort. Ook dr. Gerson komt er van geboorte als het sterfjaar gegrepen en zal de laatste zijn
niet toe. waar hij over Karei Ap- worden vermeld, hetgeen echter om te beweren dat geschiedenis
pels „Het portret van de mens niet is gedaan bij Jeroen Vos- ,.ar0og" moet zijn. In dit nieuwe
tijd" (dat jhr. Sandberg kuil. die in 1958 stierf. En 1
heet voor te stellen) schrijft:
..Deze eretitel verdient het werk
ten volle. Het is een verblijdende
gedachte, dat ook onze generatie
de gave heeft om het beeld van
de medemens in spontane visie
vast te houden".
Wij onderschrijven deze mening
de Franse
i'ji
Met losse toets getuigde Wouter Joannes tan Troosiuijk 11.821810
beelden is. (Eigendom A. H. Doude tan Troostwijk, Breukelen).
is het wezenlijk hedendaagse geslaagd de ideeënrijkdom op ve-
zo summier behandeld. lcrlei gebied die in de stad staat
Deze aantekeningen willen in- Florence in de loop der eeuwen
tussen geen afbreuk doen aan de 'van de vijftiende tot de achttien-
waarde van dr. Gersons driede- de) is geboren, te schetsen. En
lig standaardwerk. Bij herdruk- eveneens de daarmee gepaard
ken, die wij dc schrijver beslist gegaan zijnde tragiek: dat de
toewensen, kunnen fouten worden staat er eigenlijk nimmer in
beslist niet. Hier* is van een vas£ hersteld en mogelijk zullen dan slaagde de vruchten hiervan
houden van het mensbeeld geen ook „benadering" en „beschrij- plukken -
sprake. Komende generaties kun- ving" hier en daar worden her- *j|g
nen van dit ..portret" niets ver- zien.
nemen omtrent het karakter van
anderen vielen ze
Opnieuw een boek dat ora
herlezing vraagt; dat van blijven»
TON HYDRA de waarde is.
