Een
straatje
em....
DAAR WEEGT GEEN SJOELBAK TEGENOP
^Ruimte
voor ons....
cle ^ijcjer^
CY[otre boutique
ZATERDAG 14 OKTOBER 1961
Het decor is helemaal compleet. er zijn omgeploegde akkers, er is
een prachtige wolkenlucht, een brede rivier, een boer die zich de
eeltige handen wrijft én er zijn kerktorens in het landschap. Hol
landser kan het al niet, hier is rust, de atmosfeer ademt een ongekend
frisse reinheid.
't Is jammer, maar dat lijkt alleen maar zo. We naderen namelijk Wer
kendam en daar is het ondanks klotsend rivierwater en het groen
van de dijk helemaal zo rustig niet. En daar willen we het vandaag
op deze pagina eens over hebben. Mét kranten, radio en televisie stor
ten we ons op een maatregel, die zoals dat heet de gemoederen
nogal in beweging heeft gebracht, namelijk het slenterverbod, dat onlangs
in deze gemeente werd afgekondigd. Dit in verband met het optreden
van de jeugd, die de hoofdstraat op een dusdanige wijze onveilig maakte,
dat de in deze straat wonende mensen niet rustig meer in hun huis
kamers konden praten of lezen.
Leo Kleyn en Leo Faase zijn „op onderzoek" uit geweest, geflankeerd
door Chris Stapels met fototoestel.
Wat de rest van deze pagina betreft: Han Kreuzen tekende voor de
duel loog, Rien de Witte voor het cursief
Het literair tijdschrift „Tirade" publiceerde
in het begin van dit jaar een aantal aforismen
van de in 1942 gestorven schrijver Robert Mu-
sil. Een aantal bijzonder intelligente opmerkin
gen, waaronder deze: „Onderwerp van het ge
dicht is datgene, wat slechts door middel van het
gedicht is uit te drukken". Passen wij deze stel
ling toe op wat tot nu toe in het Nederlands
taalgebied onder de naam „gedicht" is ver
schenen dan zal er bijzonder weinig overblijven.
Eindelijk zouden wij dan verlost zijn van de di
dactische poëzie van van Maerlant tot Verweij.
Alle mooischrijverij óm het mooischrijven zou
van de baan zijn en eindelijk houden wij dan
die gedichten over die gedicht zijn omdat het
niet anders kon.
Een grote schoonmaak is werkelijk wel nodig.
Niet alleen in de Nederlandse literatuur. Wij
hebben in de eerste plaats te maken met de „ge
dichten" die wij onder deze naam opgestuurd
krijgen naar „Ruimte voor Ons".
Misschien zijn er zo langzamerhand enkele
mensen die door beginnen te krijgen wat wij
onder poëzie verstaan. Zo niet, dan zal dat wel
blijken en dan zullen wij trachten nog duidelij
ker te zijn.
Wat wij verstaan onder poëzie wordt duidelijk
het letterkundig jongeren tijdschrift „Nieuwe
Bladen". Voor meer werk van hem verwijzen
wij naar de open pagina van vorige week.
GEBOORTE
de stilte is van tralies
door de spijlen staart het donker woord.
de stilte stamelt
zijn lettergrepen als manna
uit de hoogte.
klanken krijgen vorm
als wolken in de late middag,
woorden staan plotseling op
uit het gras van de stilte
en plooien zich als een parasol
over de dingen
Wij kunnen hier kort over zijn. Hier wordt
vertolkt wat alleen in een gedicht is uit te druk
ken. namelijk de geboorte van het gedicht,
(„klanken krijgen vorm", „woorden staan plot
seling op"). Vorm een fraai gebruik van de
klinkers bijvoorbeeld is hier naar onze me
ning onlosmakelijk met de inhoud verbonden.
Een ideale toestand.
Het enige zwakke gedeelte vinden wij de twee
de strofe. Er is niets tegen om abstracties te
personificeren, Bert doet dit voortdurend in zijn
gedicht. Om echter de stilte te laten stamelen
lijkt ons, ondanks de fraaie alliteratie, minder
juist. Het beeld uit de laatste twee strofen
(„woorden staan plotseling op en plooien zich
als een parasol over de dingen") illustreert op
ideale wijze wat bedoeld wordt met „de andere
werkelijkheid" waarnaar poëzie zou moeten ver
wijzen. De dingen bestaan na een gedicht nog
wel in dezelfde vorm, maar wij zien ze anders,
er is een dimensie aan toegevoegd. Het woord
is over de dingen geplooid en is daarmee meer
geworden dan het ding zelf.
Aldus wordt voldaan aan de eis die de Ame
rikaanse dichteres Marian Moore eens stelde:
„Wij zullen niet eerder poëzie hebben, alvorens
de dichters ons tuinen van hun verbeelding kun
nen bieden met echte padden erin".
Wat ons betreft is dit het beste gedicht dat
wij tot nu toe bespreken. Een poëtische ver
ademing in een woestijn vaD versjes.
HANS KREUZEN
Het is nog vroeg in de morgen.
De brede straat ligt geduldig te
wachten op de drukte, die straks
weer los zal barsten. Elke mor
gen sta ik hier op de tram te
wachten. Ik vermoed dat hij net
weg zal zijn want er staat nie
mand bij de halte. Ik weet niet
of het komt, doordat ik zo al
leen sta, maar ik voel me onbe
haaglijk eenzaam.
Nee, toch niet. Het is net, als
of iemand me beloerd.
Achter me is een snuivend ge
luid. Ik draai me omen kijk
recht in de ogen van een levens
grote tijger!
Ik doe een stap naar achteren.
Het monster komt zo dichtbij,
dat ik zijn hete adem voelen
kan. Hij opent zijn bek en likt
met zijn ruwe tong langs mijn
hand. Ik huiver van angst.
Dan herinner ik me. eens ge
lezen te hebben, dat je een tijger
recht in de ogen moet kijken om
Als Shakespeare een paar eeu- in eigen huis nauwelijks nog din-
wen later geboren was en Hamlet gen kon doen, die men bij voor
in plaats van de rol van prins keur onder een beperkt aantal
van Denemarken die van burge- ogen doet. Om kort te gaan: de
meesterszoon van Werkendam situatie werd ondraaglijk en uit-
had toegedacht, zou hij deze on- eindelijk werd de burgemeester
getwijfeld verbitterd hebben doen de dupe van alles, want hij kwam
uitroepen: „T^cre is something oren tekort om alle klaagzangen
rotten in the village of Werken- aan te horen, die hem door de
dam". verontwaardigde Werkendam-
Tot die conclusie moet althans mers werden toegezongen. Het
leder z;jn gekomen die. naarstig noodlottig gevolg is bekend: er
voor zijn televisietoestel gezeten zullen borden gecreëerd worden,
of ijverig de kranten uitpluizen- waarmee duidelijk te kennen
da. de laatste berichten met be- wordt gegeven dat het verboden
trekking tot Werkendam op zich is zich op slenterende wijze door
heeft laten inwerken. Tussen al Werkendams hoofdstraat voort te
het toch al zo schokkende nieuws bewegen. De brozems hebben hun
over topbesprekingen. atoombom- plicht gedaan ze hebben
men -
De oplossing
of lees Je dan opeens, dat er ook kwamen, want daar zaten
in Werkendam onlusten gaando juist op te wachten ze
zijn en dat de overheid hier naar huis gaan. En daarmee is
krachtig heeft moeten ingrijpen- de kous voor Werkendam af.
Gek, maar je verwacht daar zo
iets niet. Dat er in Amsterdam, WoGf ziin ZB
Rotterdam of zelfs Den Haag wel 'TOOr Z'/n Zt?
eens iets gebeurt waarover be- Inderdaad, het probleem lijkt
paalde kranten zich verheugen, opgelost. Werkendam is weer in-
omdat het aanleiding geeft tot het gedommeld om na dit korte in-
gebruik van vette koppen op de termezzo de slaap des rechtvaar-
voorpagina, goed. daar is in te digen verder te slapen. We zijn
komen. Maar dat er ook plaat- zaterdag de nog zo kortgeleden
sen. waarvan de naam op z'n door televisiecamera's belichte
hoogst vage associaties met pril- straat eens doorgelopen voor
le aardrijkskundelessen oproept, alle zekerheid in een niet te lang-
dmgen gebeuren, die eigenlijk zaara tempo maar zagen niet
niet door de beugel kunnen, daar anders dan nijvere huisvrouwen
sta Je dan wel even van te kij- die zich bezighielden met wat op
ken. Aan de vele wcreldproble- zaterdagmiddag in een winkel-
men is er dus weer een toege- straat van huisvrouwen verwacht
voegd. Werkendam, dat daar mag worden, alsmede enkele me
maar zo rustig in het land van diterende grijsaards. Het beeld
Heusden en Alten* aan een van dat men ook m Steenbergen of
onze grote rivieren ligt voort te Dirksland te zien had kunnen krij-
bestaan. is ruw uit zijn dromen gen. We vroegen het daarom op
Wakker geschud. In de meest let- de man af aan de burgemeester
terlijke zin van het woord nog van Werkendam, die nog halfdoof
wel. want de leden van een gc- van de herrie achter zijn bureau
motoriseerde en iedere snelheids- zat: Waar zijn ze gebleven?"
beperking overschrijdende gene- Onmiddellijk begreep hii wie we
ratie, die de laatste jaren onrust* bedoelden- Met een weids gebaar
barend snel in aantal is toegeno- wees hij in derichting van Pa-
men en in de wandeling met de rys. Elders, zucht-
naam brozems aangeduid pleegt tc hij. kennelijk
te worden, heeft bezit van het opgelucht Want
dommelende dorpje genomen de crisis rond Wer-
Vooral de hoofd-, tevens winkel- kendam is voor-
en eigenlijk enige straat van Wer- bij: Werkendam is
kendam is «n trekpleisterweer brozemvrij.
betekenis. Zodra het langverbeide Maar burgemees-
weekeinde is aangebroken, wor- Drobeeiden
den de fantasieloze overalls en voorzichtig
ketclp.kktn .(«„troop, cn trokt hr,
alles wat bromfietst naar dit do-
rado toe om «.CU daar onMif 1.
houden met het opvoeren van de PjJ™
snelheid, wat meestal met dat i
van het geluid gepaard gaat of vcrd
gewoonweg met het hangen in ocwaarnei(l we
raamkozijnen en het zich loom - l?00"1*" j
door de straat voortbewegen, door des vroeden vaders
de plaatselijke overheid zo tref- «"«gen mond: onder
fend Ju:'•t samengevat onder de het zingen van
typerende verzamelnaam „slente- oud-vaderlandse
ren" liederen op de
De dupe
In het begin is dat leuk. maar |""f-
■nSJVTSSt ^"ton^ Ié
Ver? 'raVïa h£fdtfZS «rijd
gelegen percelen, die op de avon- verplaatst. Binnen
den dat de slenteriusten werden 81 ,afJ8e
botgevierd, steeds luider moesten UJd kunnen we dus
gaan spreken om boven het la- een herhaling van
waai van gierende brommers uit dit sensationele
te komen en ten slotte nog slechts onderdeel van het
door luid geschreeuw te kennen televisiejournaal
konden geven, dat ze nog wel verwachten, alieen
eer» kopje koff.e zouden lusten. met gewijzigde
nog afgezien van het fe-t dat men plaatsnaam.
Heeft Werkendam in het zgn.
slenterverbod wel de juiste op
lossing gevonden? Wij zouden lie
ver van een schijnoplossing wil
len spreken. In plaats van het
kwaad in de kiem te smoren,
heeft men het alleen maar onder
drukt. Maar ook brozembloed
kruipt waar het niet gaan kan.
Om dit bloed toch in de goede
richting te laten kruipen, had
men een positieve daad mo^cn
stellen. Toegegeven, dit is mak
kelijker gezegd dan gedaan. Zo
wel van de zijde van de gemeen
te als van de kerk die in een
plaats als Werkendam met zijn
overwegend orthodox-protes
tantse bevolking uiteraard een
belangrijke plaats inneem*
worden reeds lang pogingen in
het werk gesteld om de jeugd
van de straat te houden. In Wer
kendam is een dorpshuis, waar
mstuifavonden en filmvoorstellin
gen gehouden worden en dat een
trefpunt zou moeten zijn van die
genen die nu als straatschenders
en onruststokers gebrandmerkt
worden. De Gereformeerde kerk
beschikt over een jeugdhuis en
ook de Hervormde kerk laat zich
niet onbetuigd. Ook het argument
dat er geen mogelijkheden tot
studie of het uitleven van lees-
driften zouden zijn. is niet steek
houdend: Werkendam heeft een
Nutsbibliotheek en een jeugdhuis-
bibliotheek. Zelfs is het verwon-
lijk dat niet meer musici van
naam uit Werkendam geboortig
blijken te zijn. want de burge
meester vertelde niet zonder trots
dat er vier muziekgezelschappen
en drie zangverenigingen zijn. de
twee mannenzangverenigingen
nog niet eens meegerekend
mannenzang kunnen we in dezen
even buiten beschouwing laten.
Ontspanning genoeg dus in Wer
kendam: wie dit zo leest, vraagt
zich zelfs verbijsterd af, hoe ie
mand het nog in zijn hoofd kan
halen om op de bromfiets te krui-
fien of de slenterschoenen aan te
rekken. De brandende vraag is
echter: hoe ziet het er achter de
ze ongetwijfeld imposante gevel
uit? Bereikt men de jeugd ook
werkelijk met deze aktiviteiten?
Weegt de sjoelbak op tegen de
brommer? Dit is het centrale pro
bleem waartoe alle moeilijkheden
die er in Werkendam gerezen zijn,
herleid kunnen worden.
De ogen gesloten
De jeugd heeft het antwoord al
gegeven: Slenteren is fijner dan
je denkt- De brommende nazaten
van sjoelende jongens zijn nu een
maal niet meer te boeien met
een spelletje mens-erger-je-niet op
zaterdagavond. En hiervoor houdt
men in Werkendam maar daar
niet alleen de ogen hardnekkig
gesloten, Dit is niet zo-maar een
bewering van ons. m^ar een uit
spraak van ds. De Bruyn, de
plaatselijke hervormde predikant,
een van degenen in Werkendam
die inzien, dat, hoe dan ook, iets
gedaan moet worden en dat met
een slenterverbod-zonder-meer
niet volstaan kan worden. Vol
gens hem is er beslist wel een
mogelijkheid om de balans, in
de ene schaal waarvan nu een
attractieve bromfiets ligt, in
evenwicht te brengen. Natuurlijk
geldt dit niet voor alle slente
raars: de meest verstokten onder
hen zullen wellicht ten eeuwigen
dage blijven voortslenteren om,
eenmaal legendarisch geworden,
de Wandelende Jood op zijn
tochten gezelschap te houden,
maar de epigonen zijn, volgens
ds. De Bruyn. zeker niet „on
grijpbaar". Als men maar op de
juiste wijze te werk gaat en de
wat muf aandoende lucht van ne
gentiende eeuwse knapen- en jon-
gelingsverenigingen de dorps- en
jeugdhuizen laat uitwaaien. Maar
juist hier wringt de schoen. Alle
poging tot vernieuwing stuit af
op de mentaliteit van de bevol
king. Men redeneert vanuit een
standpunt, dat Daan Zonderland
in een van zijn redeloze rijmen
onder woorden heeft gebracht:
„Waar hal wordt gemaad of gans
wordt gebord, waar zwart wordt
gepict of op hartengejaagd, waar
domi genood wordt of sjoel wordt
§ebakt. heeft zelden een ziel naar
e zonde gesnakt". En als men
daar al tegenin wil brengen dat
hem bang te maken.
Het dier opent zijn bek op
nieuw. Kan ik iets voor u
doen?" vraagt hij.
Ik schrik opnieuw.
Kun je spreken?" stotter ik.
,Ja," zegt hij: „Geleerd van
een man, die me altijd in de ge
vangenis kwam bezoeken."
„In de gevangenis?"
„In de dierentuin noemen de
mensen dat."
,JIoe ben je daar dan uitgê-
komen?"
„Gewoon. Ze hadden het deur
tje open laten staan."
„Maar ze zullen je overal gaan
zoeken en je opnieuw vangen en
terugbrengen."
„Dat zal ze niet meevallen. Ik
heb me een keer laten vangen,
maar nu ik hun methoden ken,
zal met dat geen tweede maal
overkomen."
„Maar dan kun je hier niet
blijven."
„Nee, ik wil zo vlug mogelijk
terug naar m'n familie in Afri-
- IETS OP JE HOOFD -
Of je „van-iets-op-je-hoofd"
houdt, kunnen we van deze af
stand niet bekijken, maar voor
het geval dat wel zo is een sug
gestie voor dat „iets". Deze
„oorwarmer" kun je namelijk
met behulp van goed materiaal
en bijgaande werktekening zelf
in elkaar zetten. De muts op de
afbeelding is van bont gemaakt,
maar je kunt bijvoorbeeld ook
teddy-stof, een rulle bouclé en
een langharige mohair kiezen.
Je moet dan wél de muts met
Nodig heb je
van 44 cm lang
Knip hier eerst
66 cm lang en IÉ
bij zitten dan de drie-centime
ter zomen voor elke naad). Om
de juiste afmeting te krijgen
i strook stof
66 cm breed.
hoog (hier-
heeft, het is in Werkendam
dovemansoren gezegd. „Vroeger
ging het toch ook. waarom zou
het dan nu niet gaan?", is hier
bijna een slogan.
Eigenlijk is het hele probleem
helemaal niet typisch-Werken-
dams. Overal fronst de generatie
van 'vóór de wereldoorlog de
wenkbrauwen over die van na de
wereldoorlog. Alleen: in Werkefi-
dam heeft het probleem zich nu
toegespitst. Vandaar dat wij het
ruimtelijk behandelen. Wij zijn
het roerend eens met al diege
nen die hier in de eerste plaats
het gezin verantwoordelijk willen
stellen. Maar de sociologie heeft
al uitgemaakt, dat het gezin nu
eenmaal niet meer dezelfde plaats
inneemt als vroeger. Er zal dus
een andere oplossing gevonden
moeten worden, niet alleen in
Werkendam, maar overal waar
men met dit vraagstuk te maken
heeft. In Werkendam kregen wij
de indruk dat gemeente en kerk
elkaar de kastanjes uit het vuur
willen laten halen, voor zover
men al inziet, dat er kastanjes
uit het vuur gehaald moeten wor
den. Wat de kerken betreft: In
Werkendam heeft men nog niet
ingezien dat eendracht wel eens
macht zou kunnen maken. Of
men wil het niet inzien, eenvou
dig omdat men het hele probleem
niet wil zien. Degenen die het
wel zien. moeten het zelf dan
maar zien te rooien. Op die in
stanties, waarvan men in Wer
kendam hulp zou mogen verwach
ten, hoeft men niet te rekenen,
zei ds. De Bruyn ons. Als enige
mogelijkheid ziet hij een aanpak
van het werk geheel los van de
kerk, en in de naaste toekomst
probeert hij het in deze richting
te sturen, want. en nu citeren
wij hem letterlijk: „Als het niet
lean zoals het moet. moet het
maar zoals het kan".
Het is bijzonder bemoedigend
te weten dat er ook in Werken
dam nog mensen zijn die inzien,
dal een slenterverbod-zonder-meer
een bewijs van onvermogen is.
Gelukkig maar. want anders wa
ren wij moedeloos naar huis ge
slenterd door da hoofdstraat.
ka."
„Hoe wil je dat doen?"
„Met de trein. Maar ik weet
de weg naar het station niet. En
een tweede moeilijkheid is, dat
ik geen géld bij me heb."
,Jk moet ook naar het station.
Als die tram niet vlug komt,
haal ik de trein niet meer."
M'n nieuwe vriend likt zijn
„Klim maar op m'n rug, dan
zal ik je er brengen."
Dat is een goed. idee en zo rijd
ik als een oosterse vorst door de
inmiddels drukker wordende
straten van de ontwakende stad.
Politie-agenten blijven ver
stijfd van schrik staan en voet
gangers rennen gillend weg.
Triomfantelijk kijk ik rond.
Daar is het station al. Ik ben
nog op tijd! Voor mijn vriend
koop ik een kaartje voor Genua.
Op het perron aangekomen,
ziet hij nog net kans, in de ex
pres naar Italië te springen.
Verbaasd kijk ik de trein na.
Vol trots vertel ik aan col
lega's op kantoor, wat ik die
ochtend heb beleefd. Maar ze
geloven me niet. Iemand mom
pelt, dat hij me altijd al een
beetje vreemd heeft gevonden.
Een ander legt vaderlijk zijn
hand op mijn schouder en zegt:
,Je bent hard aan vakantie toe."
Hij kon wel eens gelijk heb
ben.
van het ingezette bovenstuk, is
het 't eenvoudigst om met een
passer op papier een cirkel met
een middellijn van 20 cm te
trekken om met behulp van dit
stukje patroon-papier de ronde
bovenkant uit de stof te knip
pen Voor de voeringzij moet
je dezelfde maten aanhouden.
De kanten, die twaalf centime
ter zijn. stik je aan elkaar en
dan naai je er het rondje in.
Mocht je bont voor deze muts
gebruiken, knip het dan in ieder
geval niet! Met een scheermesje
snij je aan de achterkant (op
het leer dus) de stroken en het
rondje uit, nadat je de maten
eerst met potlood hebt aange
geven. Voorzichtig snijden,
Werkendams burgemeester:
een weids gebaar wees hij in
richting can Parijs
In het Land van Heusden en
Altena maakt Woudrichem een
gunstige uitzondering op de
regel. Woudrichem heeft een
energieke burgemeester, die
samen met de hervormde ge
meente de zaak radicaal
heeft aangepakt. Een goed
Dc universiteit van Princeton in
de Amerikaanse staat Yersey werd en
kele weken geleden verblijd met een
anonieme gift. Het was lelfs een zeer
grote: 35 miljoen dollar. En waar
voor dacht u? Voor het experimen
teren met sera tegen vreselijke ziek
ten, zoals kanker b.v.? Voor de on
derontwikkelde gebieden? Voor re
search, waar de wereld iets aan kan
hebben?
Houdt u maar op. U raadt het toch
nooit. Het geld is bestemd voor dc
stichting van een gebouw voor
internationale conferenties. Er schij
nen nog niet genoeg gebouwen te
zijn tot breking van voorzittersha
mers en het slaan met schoenen. Of
zouden die anonieme 35 miljoen
dollar soms gestolen zyn?
De Belgische minister
besloten in 1962 de omva
Belgische strijdkrachten
veer ^3 000 man te
Gord hekeken.
In Heidenheim 'Duitsl gaat men
voor Rommel (juist, die veldmaar
schalk uit Afrika) een standbeeld
oprichten onder het motto: „door
Hitler tot zelfmoord gedreven".
Wjj zijn geneigd om Rommel in
de geschiedenisboekjes als held op
te nemen. Maar vragen ons toch al
hoe het standbeeld er uit zal
Zou er misschien (dit in teger
ling tot O Zadkine's beeld „Rottei
dam") een gat in het hoofd kom»
ter plaatse, waar bij niet-Duitsc
gemeenlijk de hersenen zetelen?
Na de hervatting van de atoom-
proeven heeft de sociale organisa
tie voor burgerlijke verdediging in
Ormskirk zijn vergaderplaats geslo-
