Tintelend leven in stenen tijdperk
IN HET TEKEN
der verzwijging
ótroom ruiót in de avoncl
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 14 OKTOBER 1961
Don Marcclino de Sautuola, edelman in de streek
▼an het Noordspaanse Santillana del Mar, had zich-
telf een bijzondere dagtaak opgelegd. Hij wilde een
verkenningstocht maken in de grot van Altamira.
Omdat de Don er geen gevaren verwachtte, mocht
Maria, zijn vijfjarig dochtertje, met hem mee. Onge
veer tien jaren wist De Sautuola reeds van het be-
itaan der spelonk. Een toevallig passerende jager
had de ingang ontdekt, evenwel zonder er verder
aandacht aan te bestedeiv Maar nu wilde Don Mar-
celino meer weten. Lust tot wetenschappelijk speu
ren dreef hem naar Altamira. Ongeveer dertig meter
voorbij de toegang moest hij al opletten, niet zijn
hoofd te stoten. Een fakkel bewees goede diensten.
De kleine Maria behoefde zich niet te bukken. On
gehinderd kon zij het laaghangende gewelf bekijken.
En daarom deed dc hummel, en niet haar vader, de I
fantastische ontdekking die over de gehele wereld
een kettingreactie zou veroorzaken. „Kijk. papa, I
boven uw hoofd? Een beest! Allemaal beesten!" Hij I
moest zich in een onmogelijke bocht wringen. Toen
zag ook Don de Sautuola plafondschilderingen van 1
levensgrote bizons. Voor het eerst na duizenden jaren i
stond een mens bij de overrompelende sporen van I
Suggesties
wekken
1LJEN schreef ten tijde van deze
vondst Anno 1879. De weten
schappelijke wereld, argwanen
der dan de Spaanse Don, wenste
in Altamira niet de levenstekens
van de oudste Europese mens te
tien. Op het antropologisch con
gres van 1880 in Lissabon wer
den de grotschilderingen zelfs
als vervalsingen gekwalificeerd.
Nauwelijks elf jaar later moes
ten de heren terugkrabbelen,
wantlin september 1901 vond hun
collega Henri Breuil samen met
twee andere geleerden in drie
Frans-Cantabrische grotten vele
graveringen, die verrassende
overeenkomsten met de Altami-
ra-schilderingen vertoonden. Hun
echtheid en ouderdom moest
worden erkend.
Nu was de belangstelling eerst
goed gewekt. Er ontstond een
soort grotkoorts. De ontdekkingen
volgden elkaar sneller op. Tot
1956 werden in Dordogne in totaal
43 vindplaatsen onderzocht, in de
Pyreneeën 40. in de Spaanse Le-
vante 9 en zij vormden een gi
gantische keten die zich ook uit
strekte over de noordkust van
Afrika, de Sahara, het gehele ge
lijk r I
Australië.
Belangwekkend
De reden waarom wij dit de le
zer vertellen, is een zeer belang
wekkende. want voor het eerst is
In het Nederlandse taalgebied een
bijzonder lezenswaardig boek ver
schenen, waarin langs de ganse
keten van rotskunst een fascine
rende tocht wordt gemaakt. Het
boek: ..Het stenen tijdperk", ver
lucht met vele schitterende repro
ducties in kleuren,
tekeningen in zwart
wit en situatieschet
sen. is het tweede
deel In de veertien
banden omvattende
internationale uit
gave „Kunst der
Elsevier dc Neder
lands-Belgische edi-
iie verzorgt.
Het boek is ingedeeld
W7ANNEER een boek U, lezer, voert in
een onwerkelijke wereld, waar dc
normale regels niet gelden en waar ver
zwegen wordt wat U zoudt dienen te we
ten om tot een juist begrip der dingen te
geraken, dan gaat Uw fantasie aan het
werk en U vult naar eigen smaak de leem
ten aan U geeft aan het verhaal een voor
geschiedenis en misschien een verlenging
met dit gevolg, dat het beter in Uw ge
heugen blijft dan menige omstandig ver
telde geschiedenis.
Fascinerende tocht langs rotskunst
in nog duistere oudheid
komstig de vijf grote gebieden is
uit deze contreien verdwenen. Het wijls de meest overtuigende.
In- generaties
aannemelijk dat latere den gevonden in de vulling"
realistisch
„vulling"
mede het werk is van nu wijlen
Henri Breuil, die als jong geleer
de niet slechts het drama
de grotten. Onder
verbeelding hebben kunnen verstaat men de bodemlagen die
door menselijke bewoning zich in
de holen hebben gevormd. IUerin
zijn voorwerpen gevonden die van
geen andere mensen en dicn n
menige grot tijdens of f.or: .n de dan die uit de grijze oudheid af-
nabij meemaakte doch ijstijd tot stilstand kwam. Wat er komstig kunnen zijn,
de wetenschappelijke wereld met
Wat is echt
Thans interesseert het waar
schijnlijk de lezer, te weten hoe
men de rotskunst in de tijd kan
plaatsen en op welke wijze de
echtheid is vast te stellen. Wij wil
len ons niet verdiepen in de spe
cifiek wetenschappelijke methoden
doch meer in voor de hand lig-
Sende bewijzen. Een daarvan is
et simpele feit. dat vele van de
afgebeelde dieren sedert het einde
van de ijstijd zijn uitgestorven of
Duistere oorsprong
bijzonder mooi hebben geconser-
Prachtlge bewijsstukken, d*k-
d(u
De oorsprong van de Europese
de hogere jagersvolken rotskunst ligt voor een groot deel
straks meer) dikwijls n°g het duister. Ze moet wel
1 zijn samengegaan met de komst
van een nieuw menstype, de ho
mo sapiens, die geestelijk boven
de primitieve mens stond en hem
geleidelijk aan verdrong.
Het menigvuldig en op vele
plaatsen sterk geconcentreerd af
beelden van dieren heeft zeer
waarschijnlijk een magische be
doeling gehad. Op de voorstelling
zijn namelijk vaak speren en door
wapens veroorzaakte wonden te
zien. met welke symbolische han
deling het levende wild in het
veld aan de jager ondergeschikt
werd gemaakt. Aldus kunnen de
graveurs en schilders tevens de
tovenaars of priesters van hun
volk zijn geweest.
Bij Tassili in de Sahara
1.60 m lange gravering i
tam rund gevonden. De
lijn is glad geslepen: d<
telling geponsd.
<>1 Cultus en magie
Het fascineert de moderne
mens als hij, bijvoorbeeld in Tuc
d'Audoubert bij Montesquieu-
Avantès, ontdekt dat de grot een
cultusplaats is geweest. Hoewel de
grot ruimte te over biedt, ver
toont een beperkt deel van de bo
dem legio voetafdrukken van uit
sluitend jeugdige personen. Moge-
dierplastieken gaten voor. hetgeen
evenzeer wijst op magisch-culti-
sche stootrituelen (iets dergelijks
vindt men nu nog in de zwarte
kunst van het oosten het met
scherpe voorwerpen doorsteken
wordt bedoeld. Dit is uiteraard
een misdadige uitwas van deze
cultus).
Sommige geleerden hellen cr
toe over. de herkomst van de
grotkunst te zoeken in Zuid-Afri-
ka. Anderen daarentegen menen
dat men ondanks overeenkomsten
in materiaal en kunstvormen aan
een geheel zelfstandig optredend
verschijnsel moet denken.
Andere Sahara
Hoe het zij, de beschrijving van
de ontdekkingstochten intrigeren
de lezer uitermate. Stelt u zich
voor, de Sahara te zien als een
dicht bevolkt gebied, weelderig
aan flora en fauna. Mensen op
een aanzienlijke trap van ont
wikkeling, mensen die op grote
schaal de veeteelt beoefenden,
mensen op mars in door paarden
getrokken krijgswagens. En dan
ook nog talloze bewijzen te vin
den van de aanwezigheid van
olifanten en nijlpaarden en van
vissersnederzettingen waar nu de
zandzee ligt....
Er schijnt in het gebied van
de Sahara eerder een periode
van uitdroging te zijn geweest,
waarna de mensen in drommen
terugkeerden en er bleven tot
dat de woestenij ontstond die wij
nu kennen.
Blank vóór zwart
Vóór het zwarte ras moet hier
de blanke mens hebben geleefd.
Gevonden afbeeldingen duiden op
een langdurig samengaan van de
beide rassen, tijdens welke peri
ode negers reeds de slaven wa
ren. Waarschijnlijk leven nu nog
regelrechte afstammelingen van
de eerste Saharabewoners. Het
zijn namelijk de Peuls een
soort Ethiopiërs in de Soedanese
steppen die sprekende gelijke
nis vertonen.
Ook leven nog nazaten van de
Zuidafrikaanse holenkunstenaars.
Het zijn de laatste Bosjesmannen
die in de Kalahari-woestijn be
scherming genieten. Een van de
ze oude dwergmensen heeft voor
een ambtenaar van het dieren
park een demonstratie van de
Jraveertechniek gegeven, waar-
ij bleek dat het ook voor hem
nog als een rituele handeling
gold. Het verslag luidt: „Intus
sen zong en neuriede hij en uit
te hij zijn vreugde over wat hij
maakte door telkens in uitroepen
en luid lachen uit te barsten."
Hoe geheel anders geaard, en
tegelijkertijd gebaseerd op dezelf-
drie
iskerde
md kopmensen"
'met Egyptische invloed). De
ichildering behoort tot de oudste
ot dusver bekende beu ijzen voor
'iet leven van negers in dc Sahara.
Zo vergaat het de lezer van
Moderato Cantabile, de korte
die Marguerite Duras
publiceerde bij Les Editions
de Minuit, en die nu, vertaald
door Remco Campert, ver
scheen bij Contact in de serie
Auteurs van de tweede eeuw
helft. De jonge schrijfster is
vooral bekend geworden door
haar scenario bij de film Hi
roshima mon amour, maar
ook dit boek heeft haar naar
voren geschoven.
Eigen aard
Te midden der auteurs, die
zich groeperen om Les Editions
de Minuit en merendeels tot
de Ecole du Regard behoren,
ook wel de kring van de Nou
veau Roman genoemd, neemt
ze een eigen plaats in. Deze
schrijvers geven een grote
ruimte aan de dingen en hun
invloed op de menselijke ziel
en beschrijven ze uitvoerig en
gedetailleerd. Marguerite Du-
ras daarentegen tracht het we
zen der menselijke drijfveren
bloot te leggen in een grote ge
concentreerdheid van uitbeel
ding en stijl, waarbij veel van
wat de lezer zou wensen te
weten, wegvalt en concrete
aanwijzingen nagenoeg ontbre
ken. En als ze gegeven wor
den, zijn ze meermalen als
legstukjcs, die niet passen in
onze, puzzel.
Hunkering
Het verhaal begint met
sensationele gebeurtenis. Een
kleine jongen krijgt pianoles
in tegenwoordigheid van zijn
moeder, die hem heeft ge
bracht. Plotseling weerklinken
schoten in een naburig café!
Als de vrouw, met anderen,
Saat zien wat er is voorgeval-
;n. blijkt, dat een man zijn
ontrouwe minnares heeft dood
geschoten cn nu, met alle te
kenen van droefheid, bij het
ontzielde lichaam ligt neerge
knield. Dat beeld houdt haar
vast. De volgende dag gaat ze
terug naar het café. waar ze
een man ontmoet, ooggetuige
van dc moord, die belooft in
lichtingen te verzamelen om
trent het tragische paar. De
wandeling naar de havenbuurt,
het gesprek met de man, het
wordt haar dagelijkse bezig-
gcren haar. Zijn er uanrakings-
Kunten tussen die vrouw en
aar. of trekt zulk een in
brand staand leven haar aan?
Innerlijk ontredderd, zoekt ze
kracht in de wijn; bij het di
ner. dat haar echtgenoot, fa
brieksdirecteur geeft. ver
schijnt ze te laat en beneveld.
De man, van zijn kant, stelt
haar vragen over haar huis
en levensomstandigheden. Hij,
vroeger arbeider in de fa
briek van haar echtgenoot,
heeft haar gezien op perso-
neclsontvangsten en later bij
avondfeesten in haar villa om
het verlichte huis gezworven.
Ook bij hem hunkering naar
het onbereikbare, dat nu in de-
ze week even langs zijn leven I
voorbij schuift. 1
Arbeid voor de lexer I
>eschrijving. geen gelei-
delijke doordringing tot de
digende afsluiting. Gesugge
reerd daarentegen wordt veel I
in een enkel woord, een enkel
detail, al blijft ook evenveel
volkomen duister. Over het
ganse verhaal hangt een nevel
van geheimzinnigheid,
te
dc cerebrale lezer prikkelt t..
de gevoelsmens tot mijmereu I
brengt. Heeft zelfs niet het
jongetje, dat maar niet kan
onthouden, wat de twee mu- I
ziektermen, door de schrijfster
als boektitel gekozen, beteke
nen, en dat het spelen van
toonladders haat, maar zo'n I
parelende sonatine ayn de
piano ontlokt, een symbolische
ictekenis? Verzet tegen de I
dwang der conventie, toegeving i
aan dc drang naar schoonheid
in vrijheid? En is dc
de omstandigheid, dat de be-
geleiding van haar zoontje naar
de pianoles in dc volksbuurt
aan de moeder wordt ontno-
men, misschien deze. dat de
wraakzuchtige conventie kne-
velt, wie aan hoar macht
tracht te ontsnappen? Zo roept I
deze korte roman een lange I
reeks vragen op.
Een enkel nader woord over I
de schrijfster moge nog volgen.
Ze heeft als eerste werk een i
traditioneel gebouwde roman
i Bar race contrc
le Facfflquc, waarin zo zich
i schijnt los te schrijven van een I
episode uit haar jeugd. Daar-
na volgde een novenenbundcl
met de vreemde titel Des
I Journées entlères dans les ar-
bres, die al, in allerlei droom
situaties, de nieuwe richting I
1 uitgaat. Dc volgende roman 1
Le Square betekent een volle
dige overgang tot de Nouveau
I Roman, waarbij ze het dichtst 1
Robbe-Grillet benadert mot
behmH van eigen nlsats On- I
getwijfeld is van haar nog ln*
l teressant werk te wachten.
DR. M. C. v. d. PANNE
de waarden, dc oorspronkelijke
bewoners van Australië in de
grijze oudheid hun „wereldbe
schouwingen" hebben opgebouwd
en van daaruit tot kunstzinnige
expressies zijn gekomen, wordt
boeiend toegelicht in het laatste
hoofdstuk van dit fascinerende
boek over het stenen tijdperk. Al
het dan een summiere aandui-
'000000000000000000000000000
Marguerite Duras. Mode- I
rato Cantabile, ultg. Con-
In Loscnux zijn deze kleine uild-
paarden geschilderd over een nog
oudere ufbeelding in rode kleur.
00000000000000000000000000000000000,
Portret van ik
Portret van Ik, door Otto Stei
ger. vertaling Dlck Ouwendljk.
Uitgave Foreholte, Voorhout.
„Die Reise ans Meer" tyidt de
oorspronkelijke titel van dc ro
man „Portret van ik", geschre
ven door de Zwitser Otto Steiger.
Het is het verhaal van een psy
chisch gestoord mens, die zijn
teluksdroom volgt en daarbij vol-
omen irreëel door het leven
Jaat. telkens weer botsend met
e dagelijkse werkelijkheid.
Steiger tekent een figuur, wiens
levensdoel is de zee te zoeken, zo
als hij die in zijn dromen ziet.
Op zijn pad ontmoet hij de maat
schappij in al haar. geledingen
Maar hij kan die maatschappij
niet verdragen en ontvlucht haar
op zoek naar het geluk.
Steiger heeft de gedachtenwe-
reld van zijn figuur breed uitge
meten in de vorm van een ge
sprek met de psychiater. Dat hij
er daarbij niet aan ontkomen is
om een vertrokken beeld te ge
ven van de maatschappij, die hij
kennelijk verafschuwt, is jammer
Al met al is deze roman niet
meer dan een portret van een ge
stoord mens en daarom hoog
stens interessant voor wie belang-
«elling heeft voor de psychiatrie.
ding (want over de rotskunst
de bevindingen van talloze ge
leerden zijn bibliotheken gevuld)
toch maakt dit boek voor de leek
een vergelijkende studie mogelijk,
een studie die hem metterdaad
voert langs de „Kunst der we
reld",
TON HYDRA
Dit Is dc lange, maar toch wel
suggestieve titel van een roman
van Evert Zandstra, verschenen
bij N.V. De Arbeiderspers te Am
sterdam. Het Is de geschiedenis
van Theo, tweelingbroer van Her
man. De jongens zijn zeer aan el
kaar gehecht, maar vormen wat
Het Friese paard in vele schakeringen
Bij dc uitgeverij Ploegsma in
Amsterdam verscheen van dc
hand van M. J. Barones Van
Heemstra en F. C. D. Popken
Het boek bevat meer dan 100
foto's met een inleiding cn onder
schriften in hot Nederlands,
Fries, Duits. Engels, Frans en
Spaans. Oude geschilderde ruiter-
Ruim 1.20 m groot vertonen zich
de eeunentuide bisons in ,\iaut.
Opmerkelijk zijn de ingetekende
gi-sch symbool om de in het uild
levende dieren ondergeschikt le
maken aan de jager. Links onder
u eer een beu ijs, dat in het Frans-
Cantabrisch gebied het echte uild-
paurd (met opstaande manen
heeft gelee/u.
portretten laten ons prinsen van
Oranje zien gezeten op Friese
hengsten Toch gaat het in dit
werk niet in de eerste plaats om
het verleden.
Op het ogenblik is er in ons
land geen paardenras, dat zoveel
mogelijkheden biedt als het Frie
se Het is begrijpelijk dat het
Friese paard niet alleen gefokt
wordt omdat het mooi is om er
naar te kijken. Men treft het aan
ais rijpaard, ingespanjien voor de
sjees, in het circus, maar ook als
werkpaard op de klei en het zand.
bij het hooien, bij het ploegen en
eggen, kortom: bij al het boe
renwerk.
Het foto-boek. dat met mede-
ke Ver-
'aarden-
lamengt
ons het paard in allerlei schake
ringen in het Friese landschap,
dorp en stad. Voor de paarden
liefhebber is het zeker een werk
waarvoor men gaarne een plaats
in de boekenkast inruimt.
karakter betreft een tegenstelling.
Herman Is ongecompliceerd, op
de buitenwereld gericht. Men
mag hem graag. Theo is intro
vert; een dromer die zich gauw
gekwetst voelt.
Eigenlijk is hij intelligenter dan
Herman. Het verhaal behandelt
de laatste H.B.S.-tijd van Theo,
waarbij de innige verbondenheid
van de tweelingbroers op de proef
gesteld wordt, vooral na de dood
van hun vader, wanneer hun we
gen steeds verder uit elkaar gaan.
hoewel de wederzijdse genegen
heid sterk blijft meespreken. Theo
heeft voor een bepaald type van
meisjes grote aantrekkingskracht.
De geschiedenis splitst zich toe
doordat hij aarzelt tussen twee
meisjes: de rijke, vrijgevochten
en sensuele Mieke cn het eenvou
dige. moederlijke meisje Anka.
Tot de laatste bladzijden toe is
het onzeker wie het winnen zal.
Voor een karakter als Theo is het
moeilijk tot een beslissing te ko
men, omdat hij er niet buiten
kan zichzelf te peilen, maar daar
bij telkens ervaart hoe gecompli
ceerd zijn gevoelens zijn. Een
hartelijke, onpretentieuze brief
Anka maakt hem ten slotte
ust dat zii[
gelukkig worrii
Er Is van dit boek. waarin
godsdienst geen rol speelt, als
werkstuk veel goeds te zeggen.
Het verhaal is uitstekend verteld,
de personen zijn goed getypeerd
_Eon element van trouwhartig-
onbedorvenheid
maakt het boek aantrekkelijk.
Ook de inslag van fantasie, ver
nuft en onpraktische dromerij in
Theo's familie van vaderskant
tilt dit bock uit boven de vlakke
vorhijalstijl. Psychologisch is de
overgang van puberteit naar ado
lescentie geloofwaardig beschre
ven. En do auteur weet over
sexuele zaken op zijn tijd te zwlj-
gen een bewijs van goede
smaak en een weldaad voor de
in dit opzicht vrijwel dagelijks
beproefde recensent.
CR.
Kinderkleurbijbel
Kinderklcurbijbel, door Anne
de Vries cn Roelof Klein. Uit
gave J. H. Kok, Kampen, In
samenwerking met 4e Vereni
ging tot verspreiding der Heili
ge Schrift.
Deze kinderkleurbijbel biedt In
alle eenvoud iets heel moois voor
kinderen van ongeveer zeven tot
twaalf Jaar. De vertellingen van
Anne de Vries blijven zo vlak
bij de Schrift en zijn zo echt
kinderlijk tegelijk, dat ze zelfs
de volwassene doen luisteren. En
dc te kleuren tekeningen van Roe-
lof Klein zfjn knap cn voor hun
doel zeer geschikt. Dit eerste
deeltje behandelt de bijbelse ge
schiedenis van de schepping tot
de wetgeving, in een en dertig
korte vertellingen.
