it Z
De tragiek van een vriendschap
GOUDEN KROON
VOL JADE
wedens Gouden Eeuw
D
veranderde
tijdgeest
symbool van Korea's rijke cultuur
m t.
5
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 24 JUNI 1961
V/aarom het pas honderd jaar later gebeurde
Niet te vergelijken met Hollands glorie en toch verwantschap product Vftll
E ZWEDEN hebben de kunst uit hun gouden eeuw naar Amsterdam gebracht. Ze zijn er in
geslaagd, de honderden kostbare erfstukken zo te rangschikken det in het Rijksmuseum
een bijzonder smaakvolle en interessante expositie is ontstaan die zonder twijfel vele dui
zenden bezoekers zal trekken. Deze tentoonstelling heeft iets intrigerends; wij zouden wil
len weten, hoe vaak na bezichtiging als oordeel wordt uitgesproken: ,/t Is me eerlijk gezegd wat
tegengevallen". De oorzaak zal veelal een foutieve associatie zijn, namelijk met de gouden
eeuw van onze Nederlandse gewesten. De Zweden echter hebben goud gehecht aan de kunst uit ^nwoordfgd "zijn daarom he£
de achttiende en niet aan die van de zeventiende eeuw. *-
De jaren 1700-1800
in schilderijen,
beeldhouwwerken,
tekeningen en
aquarellen,
bouwkunst,
toneel, meubels,
zilver, ceramiek
en in de mode
iiiiiiiiiiniimi
iiiiiiiniiiiiiiiin
Wie onder de bekoring van
Zwedens gulden tijd wil komen,
zal de grote geesten uit eigen va
derlandse bloeiperiode even moe
ten vergeten om in herinnering te
kunnen roepen naam en werk
van bijv. Cornells Troost, Aert
Schouman en die andere schil
ders: Hendrik van Limborch en
Cornelis Pronk, naast beeldhou
wers als Jacob Cressant, De Cock
en Pieter van Baurscheit. Dan
zijn we dus in de tijd van de
dichter Poot, van Hiëronymus
van Alphen, van Betje Wolff en
Aagje Deken.
Cultuur gestremd
Gaan wij met deze figuren als
oriënteringspunten over de ten
toonstelling, zo bereidt het werk
van hun Zweedse generatiegeno
ten zeker geen teleurstelling. De
de achttiende e
een fascinerend lijnenspel en
expressieve loonvorming vatte Jo-
han Tobias Sergei het portret van
de kunstlievende graaf Joseph
Sierakowski. In tegenstelling tot
meeste tan xijn kunstbroeders
peilde Sergei dieper in de psyche
van tijn modellen.
Wij hebben het nog niet zo
ben wij gepoogd, de tijd wat
dichterbij te brengen. Een tijd,
waarin stromen van artistieke en
wetenschappelijke potentie uit de
Nederlanden en Frankrijk, uit En-
feland, Italië en Duitsland naar
weden vloeiden om een gouden
eeuw te maken.
Zoals overal elders schitterde
het goud in hoofdzaak aan het
hof, in de sierlijke kastelen, de
vele academies en in de niet te
tellen sociëteiten. Bolwerk van
kluist werd het koninklijk paleis
te Stockholm en de glorietijd voor
de kunstenaars kwam onder Gus-
taaf III, hun beschermer en sti
mulator die een verlicht despoot
wilde zijn. De koning die de
Zweedse Opera stichtte en een
schouwburg liet bouwen en er
zelf de stukken voor schreef,
waarin hij ook wel optrad als ac
teur. (Het décor voor het drama
Koningin Christina" is in het
Rijksmuseum in een tot schouw
burg omgebouwde ruimte gemon
teerd en ook klinkt daar de mu-
Grote verrassing
Deze Gustaaf III drukte zijn
stempel op alle uitingen van ge
voel en denken in de laatste der
tig jaren van de achttiende eeuw
en zijn invloed werkt nog steeds
door. Voorbeeld daarvan is de
„Svenska Akademien" die onder
het vorstelijk devies „Snille och
Een bekwaam genreschilder was
Pehr Hilleslröm de Oude. Hoewel
eerst in 1773 (op 41-jarige
leeftijd) van de tapijtkunst op de
schildersstiel overging, toonde hij
rin de invloed van Hollandse
tsters (o.a. Gerard Dou en
Adriaen van Ostade) uit de voor-
****rf*»*#*
«•♦■it*#*-»*»*#***#*
schijnselen vai
den beleefd in
fijning. Dit is het grote verschil ten de Nobelprijs
tussen onze tijd en de eeuw vai 'Éi
rococo en neoclassicisme, ook ii
de kunst.
komsten houdt. Sedert 1901 reikt
dit college van achttien prominen-
J~ literatuur
i ander, hem o.a. op diens
buitenlands voorbeeld, de leren. Maar kunsthistorisch
wil- tijdgeest was inmiddels veran- als representante van een stuk mag
de zijn welvaart zichtbaar maken derd. Viel Nederlands bloei sa- Zweedse geschiedeni
op alle terreinen van het leven, p—"**- 1Hgfi Éfi
dus ook op dat van de kunst en
kunstnijverheid. om internationaal
ook buiten het artistieke vlak, te vergezelde, van hem in een ro-
opwelling zei: ,,De duivel
ie halen als Gustaaf III
moet deze niet een straal van het eeuwige
belangwek- licht was".
tekeningen. Zij verdienen ieders
bijzondere aandacht, want ze vor
men het beste bewijs, dat Sergei
internationaal moet worden er
kend als de enige Zweed uit de
achttiende eeuw die een plaats
behoort te hebben in de. galerij
van de allergrootste tekenaars al
ler tijdep.
Op de expositie komt hij ook
Jean Anouilh: Becket of de eer van God
Vertaling: Adriaan Morriën.
Uitgave: De Bezige Bij.
als i
de
wij toch eerst een flinke stap te
rug in de geschiedenis te maken.
In de tweede helft van de zes- JHH
tiende eeuw voerde Zweden zijn rede (Voltaire, Rousseau,
niet te stuiten expansie-oorlogen deze „overwinning van het ver-
langs de kusten van de Oostzee, stand" werd ook zichtbaar in de
Hoewel het krijgsbedrijf ook in wetenschapsbeoefening.
betekenis der is een dergelijk uitgebreid sing van de tot 17 september du-
rende tentoonstelling. Hij schiep
de bijna beeldhouwwerken waarin hij klas
sieke schoonheid wist te paren
aan de vibratie van eigen tijd.
van geen Maar groter nog was hij in zijn
gezicht aanmeten toen de rococo- driehonderd inzendingen aan
stijl zijn invloed deed gelden. Bo- kunstkritische beschouwing te
vendien werd het de eeuw van de derwerpen en *"~1
nige kunstenaars van die dagen,
die in een oppervlakkige, over-
verfijnde en vrolijk humanistische
denkwereld de moed hadden, ui
ting te geven aan de diepere
roerselen van de ziel die niet
zo opgewekt waren.
TON HYDRA
Jean Anouilh is een rasechte
toneelschrijver. Hij debuteerde
in 1932 op 22-jarige leeftijd en
heeft sindsdien enkele tiental
len stukken geschreven, door
hemzelf gerubriceerd in „Pieces
roses". waarin een lichte
f0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000.
de volgende -
belangrijk Het leven vanuit het emotionele
de volkskracht opeiste in Nederlands gouden
Kunst-import
vrijwel de gehele linie nog
"en aan diep religieus be-
werd verdrongen door het
verstandelijke, door een koele be
nadering van alle voor de mens
bereikbare facetten van het leven.
Dit, gevoegd bij de immigratie
van buitenlandse kunstenaars en
de terugkeer van door de
Zweden bedreef in die tijd een
Immigratiepolitiek op brede basis. UUU1 uc JllcUÏVO
Er werden niet aHeen buitenland- lljdgeesf beïnvloede landgenoten.
h deskundigen aangetrokken om v£r&aart waarom Zwedeis gou-
1" '°.dustvn! _verder den eeuw een zo geheel ander.
,e brengen en de gians kreeg dan de Nederlandse,
militaire potentie te versterken
de Nederlander Lodewijk de Geer
werd er een machtig man
maar ook op kunstenaars werd
een beroep gedaan, in Zweden te
Schoonheidsdroom
MILJOENENSCHAT IN HAAGS GEMEENTEMUSEUM
die hieraan gevolg gaven.
In het midden van de H9m!i88L~.JHj
tiende eeuw werd de culturele ten zich wei kinderen
opgang gestremd door de oorlo- tijd tonen_ wij
gen tegen Polen Denemarken. hun vakmansch;
Pruisen en Rusland die zich
gen Zwedens expansiezucht 1
zetten. De beruchte Noordse
TTEBT U WEL eens gehoord
"hun van kommen en wijnvazen
kunnen nu zeker en kannen die de aanwezigheid
tp bewonderen, van vergif kenbaar maken door
het gemoed blijft veelal te transpireren, te scheuren of
onaangedaan Waarschijnlijk zul- yan ]dear te veranderen? Zij
log onder de grote Karei XII veteran °d°e tentoongesteld" kunst- staan nu in het Haags Gemeen-
die in 1718 op het slagveld het schatten beschouwen als documen- temuseum op de tentoonsteUuig
leven verloor betekende het ten van een tijdperk of als het van Koreaanse kunst; daar zijn
":-J~ BÉÉj|T>"- Werk van schoonheidsdromers die althans de eeuwenoude ge
niet meer naar de diepte van het bruiksvoorwerpen van Celadon-
len" k°ïS B?|teïf"/ verkeerd aardew"k- waaraan de overle- eer!t Koryo. dat is Korea, ge-
Deze visie is met verkeerd. vering deze geheimzinnige noemd en onder deze nieuwe dy-
bedenke daarbij eigenschap heeft toegedicht. Of nastie bereikten Boeddhisme en
Kunst tussen
Boeddha en
Confucius
einde van de machtsdroom. wcii
eerste twee decennia van de acht- njet
tiende eeuw zijn dan verstreken.
Eerst toen kon de verdere ont
wikkeling van land en volk, van
kunsten en wetenschappen, inten
siever ter hand worden genomen.
Deze visie
dat het"In de Nederlanden
die tijd niet anders
eesteld het waar is? Wij hebben het cultuur het hoogste stadium
i i «in, I.i.MnAM n li i/.rli 'I Inn - A tPTU/lll I Tl 17 Pi P HpIPTI VST1 EUTOl
J)e dame met de sluier"; zo zag
de uit Frankrijk afkomstige schil-
Marie Su»
Het
typisch voorbeeld van de 18de-
eeutvse mentaliteit, levendig maar
koel. Wanneer de beschouwer in
technisch opzicht een merkwaar
digheid ontdekt die hij niet nader
kan definiëren, zal hij moeten let
ten op de ietwat vreemde contour
van de linker-borslpartij.
verlangen naar weelde. Men wil- schitteren droog en gaaf en nog
de rusten op de lauweren die kleurvast in hun vitrines,
voorgaande geslachten
verworven. De mens van de acht- £r js overigens op deze uitzon-
hadden
de acht- g|
tiende eeuw maakte het zich ge- derlijke expositie i
heerste.
De ceramische kunst ook
van de Chinezen geleerd, maar
tot een eigen karakter omge
vormd vooral het Celadon-pro-
cédé, werd dermate geperfectio
neerd, dat de ouderdom van de
voorkomt.
Korea'-
makkelijk. Woningen werden ge- tionale kunstschatten veel meer
riefelijker opgezet en smaakvoller dat schuil gaat in de mist van
ingericht, de deftigheid in de mo- j,et onbekende. Slechts een enke
de maakte plaats voor het joyeu- je westerling is enigszins ver-
ze en grote waarde werd ge- trouwd met de Koreaan en zijn
necht aan beschaafde omgangs- cultuurgeschiedenis. Alvorens van p.. i,ó„_n,0
vormen. begrip en bewondering sprake Z?"s.daC„hmfs.e
Wat wij tegenwoordig aan ma- kan zijn, zal dus het schiereiland, W. frarhaoeïi"
nieren, aan educatie hebben tussen China en Japan, binnen ons {j?ld v^_ Ho «h*?™
overgehouden, stamt uit die tijd; gezichtsveld moeten worden ge- M '«««t tnnllïip
het is dus verstandig, er niet al trokken. het hoogste, want kontak-
te laatdunkend over te spreken. Het begon ln de eerste eeuw vfttld Chmees
vóór onze jaartelling. Drie konink- aan Celadon kon geven,
rijkjes ontstonden: in het noord-
westen Koguryó een volk uit Andere OeeSt
Mantsjoerije, in het westen, onder
Seoul, het staatje Paekche en ten Na het blinken, wachtte Koryo
ook de ondergang. Een Mongool
zuidoosten daarvan Silla.
auditie xi-xaeju ccn dynastie die
gevonden in een van de graven het ln onze eeuw zou ulthou.
J__t?rHn®l...dl5_i.den (1910, Japanse annexatie).
Maar de Koreaan moest leren wen-
gans ander cultuur-
mede verlfand "hield met de
machtige cultus van een zeer ont-
toon, een vrolijke fantasie
overheerst, „pièces noires",
die dichter liggen bij zijn pes
simistische visie op mens en
leven, en zelfs „pièces brillan-
tes" en „pièces grincantes".
Beroemdheid heeft hij bereikt
door zijn Voyageur sans
bagages (1937), een stuk,
karakteristiek voor hem.
Een jonge man heeft in de
Eerste Wereldoorlog zijn geheu
gen volkomen verloren, staat dus
zonder verleden in de wereld.
Verscheidene families eisen hem
op als hun zoon en broer. Hij
verblijft nu enkele dagen in een
middensta'ndsgezin, waaruit hij
schijnt te stammen. In die korte
tijd wordt zoveel vuil omhoog ge
bracht uit zijn eigen verleden en
uit het familieleven, dat hij, on
danks een concrete, positieve in
dicatie, wegvlucht en het asyl pre
fereert boven de maatschappij.
Dit is de echte Anouilh,'de scep
ticus, die neen zegt tegen het le
ven en zich terugtrekt in een
droom van zuiverheid in het
luchtledige.
Grepen uit de
geschiedenis
Meermalen heeft geschiedkundi
ge stof Anouilh aangetrokken. Zo
bracht hij in l'Alouctto (1953)
Jeanne d'Arc op het toneel. Tot
het schrijven van het hierboven
genoemde stuk is hij gekomen
door de toevallige lectuur van
een eenmaal beroemd, nu ver
ouderd werk van de romantische
historicus Augustin Thierry over
fe verovering van Engeland door
de Normandiërs.
Het dramatisch gegeven is be
kend. Hendrik II, koning van En
geland (Xlle eeuw), benoemt zijn
vijftien jaar oudere vriend Tho*
i Becket tot aartsbisschop
doen. Wat hem boeide, was de
vriendschap tussen de spontane,
grof besnaarde Hendrik en de
koele, beheerste Thomas, en haar
tragisch verloop, toen Kerk en
Staat tegen elkander botsten.
Tussen een proloog en een epi
loog, die de koning laten zien op
het graf van Becket, op zijn be
vel als boetedoening gegeseld
door monniken, ligt een lange
reeks van korte tonelen, gete
kend met Shakespeariaanse uit
bundigheid. Ze voeren de lezer
toeschouwer in snelle wisseling
naar raadzalen, boerenhutten en
legerkampen tot in Rome, waar
de hoogste kerkvorst en zijn ver
trouweling al in zeer zwarte kleu
ren worden afgeschilderd.
Een keerpunt is het moment,
waarop na ae dood van de Aarts
bisschop, de pretminnende Tho
mas, dan reeds Kanselier van En
geland, door Hendrik, ondanks
zijn protesten, wordt aangewezen
als de opvolger en de ernst van
het hoge ambt onmiddellijk be
slag op hem legt. Anouilh geeft
geen psychologische verklaring
van deze ommekeer; hij stelt
haar als een feit, dat het uiter
lijk gedrag zowel als de denk
wijze van Becket beheerst Het
crislspunt ligt in de laatste, door
de Franse koning gearrangeerde
ontmoeting tussen de twee vrien
den, wier wegen voorgoed uiteen
gaan, al blijft, diep weggescho
len, de genegenheid. Maar ze is
onmachtig de breuk te voorko-
Het zou interessant zijn een
vergelijking te trekken tussen dit
berstensvolle stuk en De moord
In de Kathedraal van Eliot, zo
geheel anders in zijn geconcen
treerde kracht.
De vertaling door Morriën ver
dient grote lof en de technische
verzorging van deze literaire poc
ket is uitmuntend.
DR. M. C. V. d. PANNE.
prachtige muurschilderingen
maard zijn. nen aan eeu Kans
In Paekche bereikte de beeld- patroon aIs gevolg
houwlMnst grote hootfe, hetgeen pe„de gee5telijke revolutie.
Deze zittende „Maitreya" (toe
komstige boeddha) tan brons,
stamt uit de zesde eeuw. De stand
van de handen symboliseert de
prediking.
het Confucianisme, de stren
ge vormendienst die voor beelden
weinig belangstelling kon opbren
gen. Verval van de sculpturale
kunst moest hier wel uit voor-
Silla, eveneens boeddhistisch, vl°a'en- _,,i
bracht in 668 het gehele schier- Op ander gebied echter werkte
eiland onder zijn gezag en d« nieuwe tijd bevruchtend
maakte Kuóngju tot een grandioos Pul sedertdien hoofdstad
centrum van cultuur. Iets ervan k™eg monumentale paleiren.
weerspiegelt rich ter expositie in twee honderd jaar eerder dan in
de luisterrijke gouden kroon die bet Westen werden met losse me-
een adembenemende hoeveelheid talen letters boeken gedrukt <Ko-
versieringen draagt van pure ja- reas. betangnjkste bydrage aan de
de voor de Chinees de hem ge- cultivering van het Verre Oos-
luk brengende edelsteen.
Adembenemend
U1UISC1.UE ncujoteei, ten), schone literaire werken kwa-
dus de hoogste waarde hecht, men tot stand, de ceramisehe
verstilde schoonheid - Uaaj.
kunst beleefde een nieuwe bloei
periode en de schilders konden in
de vergüld-brónzén beefden, voor vakmanschap wedijveren met hun
het merendeel eveneens uit de Chinese collega's.
Groot-Sillaperiode (6e 8e eeuw) Het vereist kennis van zaken
afkomstig. Het monumentale van om in de rolschildcringen en al-
de bouwkunst is nog enigszins te bumbladen te kunnen ontdekken,
zien in de fragmenten uit bas-re- waar sprake is van specifiek Ko-
liëfs en op andere versierende reaanse kenmerken. Men lette
elementen. op het plezierig realisme in de
In 918 was het met Groot-Silla voorstellingen en op de vormen-
gedaan. Het land werd voor bet taal die min of meer met de
Rampen overleefd
Overzien we Korea's nationale
kunstschatten (waarvoo de Brit
se Marine zich inzet: om het
miljoenenbezit zwaar bewapend
uit Seoul naar Londen en vervol
gens naar ons land te brengen),
en bladeren wij door de geschie
denis van Korea, dan is het haast
onbegrijpelijk dat zovele schitte
rende bewijzen van een hoge be
schaving zijn ontsnapt aan de ge
sel van rooftochten en invasies
en aan de verschroeide aarde-po-
litiek (van 1592 en ook toen al
kwam de ellende uit Japan).
Nippon was vergeten, hoeveel
het in geestelijk en cultureel op
zicht aan de Koreanen te danken
had. Wanneer u hoort of iets ziet
van het beroemde Japanse Satsu-
ma-porselein. weet dan daf het de
gevankelijk uit Korea weggesleep
te pottenbakkers
kunst onder dwang
tot ontwikkeling
brachten.
Van 1910 tot 1945
was het land we
derom een winge
west van de Rij
zende Zon. En
sinds '58 is het ge
spleten. In het
Noorden moet de
kunst beantwoor-
Heinrich Aplel-Johan Appel
Heinrlch Apfel-Johan Appel, door
Walter Breedveld. Uitgave NIJgh
en Van Dltmar, Rotterdam.
In het boek „Heinrich Apfel-Jo
han Appel" verhaalt de auteur
Walter Breedveld de geschiede
nis van een man, een Duitser, die
zich in de jaren na de tweede
wereldoorlog in Nederland, onder
een verhollandste naam, een be
staan verwerft. Dat lukt hem door
zijn dubbele leven te verbergen
achter een netwerk van elkaar
dekkende leugens.
Hij raakt in die leugens zo ver
ward, dat hij er niet meer schijnt
uit te komen. Het verhaal is als
volgt. In de oorlog heeft hij na
melijk misdaden begaan, en is hij
gedeserteerd. Na veel omzwervin
gen komt hij aan het eind van de
oorlog in Kleef waar hij verwacht
te zijn Hollandse vrouw en zijn
Shakespeorlaans tolent d,°ï,lertid te ;ude".vindeI1- ïe?
r blijkt echter, dat zijn vrouw bij
een bombardement om het leven
is gekomen. Zijn broer is ook ge
storven.
Dan besluit Heinrich Apfel zijn
broers naam over te nemen
Met zijn dochtertje komt hij
de oorlog weer in Nederland.
rechten der Kerk te verkrijgen.
Het omgekeerde gebeurt. De
vriendschap van vele jaren blijft,
maar Thomas is onwrikbaar in
de verdediging der hem toever
trouwde belangen. De eer der
Kerk, derhalve de eer van God,
staat op het spel. Ballingschap,
gevolgd door een loze verzoening,
brengen geen oplossing. Slechts
de moord op Becket in zijn kathe
draal, gepleegd door enkele baron
nen des konings, vermoedelijk op
zijn aandrijven, maakt een einde
aan de machtsstrijd.
Hoe heeft Anouilh deze stof
verwerkt? Om historische ge
trouwheid was het hem niet te
7 de c
nistische doctrine.
Geen wonder dat
Zuid-Korea het rij
ke cultuurgoed uit
een groot verleden
angstvallig be
waakt Kunst die
de eeuwen trot
seerde, zal ook
komende genera-
raties inspireren
en er toe bijdragen
dat in nieuwe
scheppingen het
karakter van het
Koreaanse volk be
waard blijft
die deze TON HYDRA
een oud-collaborateur krijgt hij
werk. Hij leeft verborgen voor de
mensen een teruggetrokken leven,
's Nachts gaat hij op roof uit en
pleegt zelfs een moord, maar hij
weet uit de handen van de politie
te blijven.'
Dan wordt zijn dochter ernstig
ziek. Na een zware oparatie komt
zij weer thuis. Haar verzorgster
weet echter achter de ware iden
titeit te komen van de zich nu
noemende Johan Appel. De inner
lijke strijd die deze verpleegster
voert of ze hem moet overleveren
aan de justitie en de angst van
Appel vooral nu steeds meer oor
logsmisdadigers ontdekt en be
recht worden, vormen de kern
van deze boeiend geschreven ro-
Een wierookbrander ran Celadon-
aardewerk uit de eerste helft van
de twaalfde eeuw. De kleur tan
Celadon is blauwachtig groen, ijs-
vogelkleur genoemd. Het grappi-
I ge leeuwtje functioneerde als uit
laat; door de geopende muil kon
da rook ontsnappen.
ff.
