INDIVIDU OF VERSCHIJNSEL?
Interview
met
mr. Abel Herzberg
Competentiestrij cl
von Rrentano-Erhard
Parlement wil
antwoord
Russische eisen
torpederen het
kernoverleg
Volgende week begint in Jeruzalem het proces tegen Adolf
Eichmann - de man die na Himmler waarschijnlijk het
grootste aantal moorden op zijn geweten heeft. Van het
ogenblik af dat een Joods opsporingsapparaat deze voor
malige SS'er heimelijk uit Argentinië naar Israël overbracht
- het land dat naar de opvatting van ieder weldenkend
mens het meeste recht heeft Eichmann te berechten - is
deze verschrikkelijke naam vrijwel niet uit de gedachte ge
weest van miljoenen mensen. Opnieuw is, sinds het bekend
worden van die arrestatie, de gruwelijke geschiedenis van
de Jodenvervolging rondgegaan en de onwezenlijke tijd
van enkele jaren, waarin zes miljoen Joden werden afge
maakt op een wijze die elk menselijk voorstellingsvermo
gen te buiten gaat, kwam bij velen weer duidelijk voor de
geest.
KICHNiRI-
Adolf Eichmanns memoires, opgetekend door een oud-SS'er (nog
wel van Nederlandse afkomst), zijn dure koopwaar geworden. Het
proces dat de massamoordenaar straks in Jeruzalem te wachten staat,
kent zijn gelijke niet althans als men wil afgaan op de inschrijvin
gen van honderden journalisten, fotografen en filmmensen. En hoe
dichter de dag van de enigszins verlate berechting naderbij komt,
des te sterker zal de stem der wrake klinken van miljoenen mensen
voor wie nog voordat de rechters hun oordeel hebben gegeven
de vraag: „Is de zwaarste straf niet veel te licht?" de sterkste binding
is met de afrekening van het gruwelijke verleden.
Straks vliegt een bekend Ne
derlander naar Jeruzalem om
zich te voegen bij de honderden
uit alle delen van de wereld, die
hun plaatsen in de Eichmann
rechtszaal zullen innemen: dr.
Abel J. Herzberg, een Joodse
landgenoot, advocaat in Amster
dam, auteur van de „Kroniek der
Jodenvervolgingen" en de zeven,
met de Wijnaendts Franken-prijs
bekroonde opstellen over het con
centratiekamp Bergen-Belsen, ge
bundeld in „Amor Fati".
Dr. Abel Herzberg. Wie hem aan
Je Vermeerlaan in Amsterdam in
zijn voorname advocatenkantoor ont
moet en hem spreekt over de ko
mende reis naar Jeruzalem en de
confrontatie met de man die meer
dan honderdduizend van zijn landge
noten in gaskamers, op transporten
en in deportatieoorden liet omko
men, ivaant zich eigenlijk in een an
dere wereld. Tussen de muren van het
deftige herenhuis hangt een onwezen
lijke sfeer.
Wij kwamen over Eichmann spre
ken.
,.U kent hem toch. U weet
toch...?"
De wereld schreeuwt om wraak.
De ferme slogan „opdat ons nage
slacht het wete" wordt nieuw leven
ingeblazen nu de grootste nog in le
ven zijnde misdadiger voor zijn rech
ters treedt.
Dr. Abel Herzberg. Hij kwam te
rug uii de diepste lagen van het in
ferno. Zesendertig familieleden ble
ven achter. Hij was boven de vijftig
en het gold als algemeen bekend,
dat de mortaliteit van de vijftigers in
de concentratiekampen honderd pro
cent was.
Als er één aanwezige straks in de
rechtszaal van Jeruzalem bevoegd is
tot oordelen over hetgeen geschied is
met de Joden van de wereld, dan is
het toch wel deze Abel Herzberg.
Maar aan de Vermeerlaan, achter
het Rijksmuseum in Amsterdam
een van' de weinige plekken in het
hart /an de hoofdstad, waaf men
ruim zicht heef» gaal geen vuist
omhoog. Geen vloek om Eichmann
Daar behoef* de journalist voor zijn
verhaal geen steun te zoeken bij su
perlatieven ingegeven door een
man die ei eens zelf bij was.
Hij mag noteren: „Ja, inderdaad,
ik heb het gehaald", fin dr. Herzberg
voegt er aan toe: waaruit eens
te meer bevestigd wordt, dat onkruid
niet vergaat
Het verhaal van dr. Herzberg, zo
als hij het zou willen, is zó: „Gebo
ren 1893 advocaat sinds 1918 en al
tijd in Amsterdam gewoond nu
ja met .uitzondering van de Duit
se tijd dan"
In een van zijn opstellen in „Amor
Fati" schrijft hij: „Wanneer men na
een paar jaa» afwezigheid en een wel
wat langgerekte vakantie in Bergen-
Belsen bet was een vakantie van
de cultuur op een zomeravond
weer "ens In een eigen bed ligt, zon
der boven en zonder beneden-buur
man, ji een echte kamer, en hel
raam staat opeD en de wind beweegt
de gordijnen en buiten slaat een klok,
dan komt van lieverlede de vraag
omhoog: wat is er toch eigenlijk ge
beurd? flltler is dood en hij had be
loofd mij te zullen vernietigen, maar
ik luister naar een merel, die op een
tak van een boom in de tuin zit te
fluiten."
Voor allen die terug gekomen zijn
is het waarschijnlijk zo als voor dr.
Herzberg: „een schimmenspel, een
film. Zijn wij er waarlijk geweest, zo
als wij -«(aren. óf was het onze scha
duw, diif" wij daar hebben zien mee
spelen in een al te sinister spel?"
Menigeen had zijn ziel en zinnen
thuis vergeten, bij al wat hem van
oudsher lief was geweest. Hij herken
de zienzelf wel in het kamp, maar
ongeveer zo als hij zichzelf herkent
op een foto. En wat hij nu „herinne
ring" noemt, is een samenspraak tus
sen zijn thuis gebleven ziel en zijn
teruggekeerde schaduw. Daarom, zegt
dr. Herzberg in zijn „Amor Fati",
kan het zo moeilijk zijn, duidelijk te
maken hoe het eigenlijk was. Zo
moeilijk als het nauwkeurig navertel
len van een droom.
Toch moeten voor deze Amsterdam
se advocaat met zijn fijnbesnaarde,
scherp analyserende geest, grote flar
den uit de droom weer opnieuw wer
kelijkheid zijn geworden, toen hij, na
de bevrijding door de Russen in
Oost-Dui Island en zijn .terugkeer in
Amsterdam, begon aan zijn „Kroniek
der Jodenvervolgingen". Toen hij
zijn zeven opstellen over Bergen-Bel
sen schreef; toen de Scharführer, de
Capo en de griet weer tot leven
kwamen in „Amor Fati". ïoen ook
de Joodse schoolmeester Labi uit
Bengazi en zijn onzichtbare strijd in
Bergen-Belsen hem weer duidelijk
voor de geest moet h.ebben gestaan en
ten slotte ook de laatste trein zijn lo
me slagen stampte in het brein van
de teruggekeerde.
Men Kan het verleden niet meer te
rughalen bij dr Herzberg. Misschien
alleen enkele close-ups. Maar na de
eerste publikaties van dr. Herzberg
hebben talrijke verzoeken hem be
reikt méér véél méér te ver
tellen.
De eerste druk van „Amor Fati"
verscheen in 1946, de tweede druk
een jaar latei en vorig jaar ging
het boekske samen met het dagboek
van dr. Herzberg „Tweestromenland"
in vierde druk in pocketvorm van de
drukpers.
Welk een' moed was er voor nodig
in die verschrikkelijke jaren nog te
denken aar een dagboek.
„Toen ik in Bergen-Belsen aankwam
dacht ik: jongens, dit ga ik opschrij
ven". vertelde dr. Herzberg ons. De
Joodse gevangene stelde zich voor een
leidraad te maken voor een volledig
relaas, aat hij bij zijn terugkeer zou
kunnen samenstellen De vodjes pa
pier, die de clandestiene aantekenin
gen Devatten, werden in het grootste
geheim ïoor de gevangene verborgen.
Zij maakten ten slotte het laatste
transport mee de lange reis van
de rijdende mestvaalten, waarin de
Duitsers nun prooi vasthielden. Dr.
Herzberg schrijft over die transpor
ten uit de laatste dagen van de oor
log:
„De Satan, die wij kennen uit het
verhaal van Job, begon zich blijk
baar op een goede dag te vervelen
met ie kampen. Want de ellende
kan nog zoveel toenemen, zij houdt
op indruk te maken, zodra zij een
tonig wordt. En zij was eentonig ge-
ivorder.. De fantasie der gruwelijkheid
raakte uitgeput. Er moest iets
nieuws gebeuren en daarom zei de
Satan: „Wij gaan de hele boel op
wielen zetten en ermee door de we
reld rollen..."
Welk een geest njoet er achter en
in deze man gezeten hebben, dat hij
aan zijn dagboek kon blijven denken
tot de laatste dag, toen de Russen
hem tegemoet kwamen met hun „tawa-
risjtsji swoboda" kameraden, vrij
heid!
Het dagboek kwam met naar Ne
derland. In her „Tweestromenland" is
het meer geworden dan een leidraad
voor een volledig relaas. De geschied
schrijver mag er uit putten. Tot hem
zegt dr. Herzberg: Zo zag de dagelijk
se dag er uit in het hart van Euro
pa omstreeks het midden van de twin
tigste eeuw.
Maar zijn vodjes met aantekenin
gen tastten dieper door en veel di
recter. Deze generatie nog de oude
ren, die het zelf meegemaakt hebben
en de jeugd, die het van horen zeg
gen moet hebben zal door dr. Herz
berg voor de klemmende vraag ge
steld worden; „Probeer die blonde Ir-
my de dolle furie uit het vrouwen
kamp van Belsen, probeer de Schar
führer, de Capo en al die anderen
voora) naar waarheid te treffen, zoals
dr. Herzberg zegt.
Het is volgens hem niet alleen van
belang hoe en wat er over de kampen
van de tweede wereldoorlog is en
wordt geschreven, maar vooral dat
men het gebeurde tracht te begrijpen.
Wat is de reactie geweest op de ar
restatie van Adolf Eichmann?
De wereld heeft gehuiverd. Zij is
ontsteld geraakt over de eerste be
richten over wat die Eichmann alle
maal gedaan heeft.
Want wie kende Eichmann?
Dr. Herzberg vindt dat schelden ge
zond is en misschien ook wel noodza
kelijk, maar hij ziet het niet meer
dan als een reactie op verschijnselen.
Het is bovendien geen sterke reactie.
En dat het voor velen bij schelden
blijft, vond dr. Herzberg ernstig.
Terwijl wij met hem praten op
zijn kantoor aan de Vermeerlaan in
Amsterdam, staat hij van zijn stoel
Voorplaat van „Amor fati" en „Tweestromen
land", het pocketboek, geschreven door dr.
Herzberg.
op. Met het uitzicht voor het raam
op net grote Museumplein tracht hij
ons de zin van zijn dagboek nader
te verklaren, alsof hij zeggen wil: „Ik
ben soms zo moeilijk te begrijpen."
Zo is het eigenlijk ook. Er komt
een Joodse lardgenoot terug uit Ber
gen-Belsen één van de zeer weini
gen - die de hel gezien heeft. Die
na de bevrijding is aangeraakt door
een vreselijke ziekte de vlektyfus.
„Je icefde en je meende dood te zijn,
je beleefde de depersonalisatie, de
splitsing van de persoonlijkheid", zegt
dr. Herzberg. Er komt genezing. Hoe
vaak misschien wel heeft dr. Herz
berg de film zien terugdraaien het
schimmenspel zoals hij zelf zegt. Hoe
vaak is bij deze diepe denker, die al
hetgeen er gebeurd is, niet kwalifi
ceert met „schurken, misdadigers,
bende en tuig' hoe vaak is bij
hem de herinnering niet levend ge
worden of hij wilde of niet. De
herinnering die hij de samenspraak
noemt tussen zijn thuis gebleven ziel
en zijn teruggekeerde schaduw.
Ja, het is moeilijk om het te be
grijpen Elke dag lezen we over pro
cessen tegen oorlogsmisdadigers. Maar
dit is een heel grote, die Eichmann.
En wij zeggen allemaal in koor dat
het de grootste schurk is.
Dr. Herzberg stelt daar iets anders
tegenover.
Wij komen met dr. Herzberg pra
ten over vroeger en nu en over zijn
reis straks naar Israël, waar Eich
mann voor zijn rechters zal komen
tc staan. Met grote nadruk verklaart
dr. Herzberg ons: „Het gaat niet om
die Eichmann het gaat om ons!
Ik ben zo bang dat wij het met de
kwalificatie willen doen. Het was een
schurk klaar af, punt en verder
niets meer. Maar wij moeten niet
bang zijn voor de misdadiger. Er is
een maatschappij cn in elke maat
schappij komen misdadigers en aso-
cialen voor. Maar de criminaliteit krij
gen we wei onder de knie. De ernst
van het proces-Eichmann is, dat onze
hele beschaving hiermee gemoeid is.
Voor wie deze dr. Herzberg niet kent
is een gesprek met hem misschien
een ontnuchtering. Het kan ook zijn
een ergernis. Men kan zijn scherpe
analyses ook ervaren als een college.
En toch zegt hij het zo simpel. Bijna
te eenvoudig om het te kunnen begrij
pen. Wie in een beschouwing over de
tweede wereldoorlog en de Duitse' mas
samoorden kan putten uit het rijkste
buiten-vocabulaire arsenaal, heeft de
massa achter zich en dr. Herzberg is
er zich van bewust dat je dat niet
hebt, als je van Eichmann zegt dat
het een normaal mens was. Dan
wordt het ernst!
En toch is het de mening van dr.
Herzberg en hij is daarin niet mis
te verstaan dat een groot deel
van de oorlogsmisdadigers, die wij in
de loop der tijden voor de groene ta
fel gezien hebben, die dc strop of de
kogel kregen, of die achter de tralies
gingen, in aanleg geen echte misda
digers waren. D.w.z. geen a-sociale
types. Misschien zelfs wel integendeel.
„Dat nu juist vind ik zo buitengewoon
ernstig. Dat legt ons de verplichting
op maatschappelijke verhoudingen te
creëren, waarin de machtsbehoefte
als leidend beginsel niet kan opko
men".
Duidelijk stelt dr. Herzberg het
probleem van het massaverschijnsel
in zijn eerste opstel over Bergen-
Belsen, waarin hij zegt, dat wij
maar al te gauw geneigd zijn die
Sturmfïihrer en de Scharführer en al
die anderen een Duits monopolie te
verlenen.
„Dat is op zichzelf begrijpelijk ge
noeg. Ten eerste wassen wij onszelf
daarmee schoon. Als wij zeggen, dat
hij een Duitser is, bedoelen wij, dat
wij onszelf niet in staat achten in
die mate te degenereren als hij. En
daarenboven begrijpen wij hem niet,
noch de zinledige en nutteloze
wreedheden, die hij begaan heeft.
En wij kunnen moeilijk als algemeen
menselijk aanvaarden, wat wij niet
begrijpen. Alleen die eigenschappen,
driften, hartstochten, krachten, zwak
heden, die op de een of andere wij
ze ook in ons leven, zij het dan al
leen slapend, kunnen wij begrijpen.
Daarom kunnen wij de literatuur
volgen van ons overigens volkomen
vreemde volken en tijden.
Van Joseph Kramer, de kamp
commandant van Bergen-Belsen of
de SS-man X, daarentegen begrijpen
wij niets. Het is of wij voor een
krankzinnige staan, die in een ge
heel andere wereld leeft. En daaruit
concluderen wij, dat hij principieel
anders moet zijn dan wij.
Maar als wij nu toch eens iets
van hem konden begrijpen?"
Dr. Herzberg zegt dat hij geen psy
chiater is cn dat hij niet verder kan
komen dan de indruk van een leek,
die zelfs als hij tegen de grond ge
slagen wordt, de belangstelling niet
verliest voor zijn tegenstander, omdat
hij weet, dat deze belangstelling de
eerste voorwaarde is om te zijner tijd
raak en juist terug te .laan. Daarom
vindt dr. Herzberg de indruk niet ge
heel zonder belang. Want hij wil terug
slaan, zó hard, dat wij zoiets nooit
wéér zullen beleven.
Maar er is kennelijk een verschil
tussen het „slaan" van dr. Herzberg
en dat andere slaan, dat ons beter
ligt. Dat is het slaan van de man, die
toen hij had gelezen dat Eichmann
in de cel zat hartstochtelijk ver
langde eens met die Eichmann samen
in de cel te zijn. Vijf minuten vraagt
hij maar
Wij citeren dr. Herzberg In zijn
analyse-
Scharführer X kan niet met een ge
wone misdadiger op één lijn worden
gesteld. Er zijn cr natuurlijk onder
Er zijn er, voor wie de SS gelegen
heid werd om straffeloos iedere mis
dadigheid bot te vieren, daaivan een
goede broodwinning te maken er cr
nog eer bij te behalen ook
Maar de grote meerderheid is an
ders. Scharführer X is niets. Hij is
leeg. Men heeft hem idealisme toe
gedacht. Hij bezit dat niet. Men heeft
hem opvattingen toegeschreven. Hij
mist ze. Men heeft in hem tenminste
vaderlandsliefde of nationaal enthou
siasme willen ontdekken. Hij heeft er
geen zweem van.
Hij heeft een maag, een hart, lon
gen, darmen en nieren en hii stelt
er bijzondere prijs op, deze behoorlijk
te doen functioneren. Dientengevolge
zijn zijn natje en zijn droogje hem
heilig. Voor het overige is hij een
ding. Leeg.
Menige politieke partij heeft op de
leegte gespeculeerd en daarmee tijde
lijk succes gehad, maar de nationaal-
socialistische heeft dat consequent ge
daan. Uit de leegte is zij opgebouwd
zij en nog meer dan zij, haar SS.
Want de mens die geen overtuiging
heeft en die niet weet wat hij wil,
noch ook voldoende intelligentie bezit
om zich een weten te verwerven en
die eigenlijk alleen maar wil, dal hij
niets behoeft te willen mi <lie de
moed niet opbrengt om iets te begrij
pen die man, die bang is in het
donker en bang in het licht, die de
schemering lief heeft, waarin hij kan
voortdobberen op het ondiepe, modde
rige slootwater van zijn gevoel; dat
onvolgroeide kind, dat dc angst van
zijn jeugd nooit kwijtraakt; die stum
per, die eigenlijk „doodgewone" man,
wat kan hij met zijn angstige, ach
terdochtige, schichtige en schuchtere
ziel in het gewoel van dc wereld an-
ders doen dan zich te" laten biologe
ren door de schijnwerpers der altijd
weer opkomende krachtpatserij dan
eens van keizers cn dan weer van re
volutionairen?
Voor ons zit de jurist Herzberg. Hij
pluist zijn tegenstanders uit de oor
log haarfijn uit. Hij vindt ze niet
goed, niet slecht zonder meer, maar
dringt dieper door in de psyche van de
man, tegen wie ze gezegd hebben dat
hij sterk is en dat kracht is, als je
niet bang bent voor bloed. En nu
is hij niet bang, schrijft dr. Herzberg.
Dat wil zeggen, hij is vreselijk bang
en juist daarom slaat hij er maar op
los. Hij heeft angst voor zijn angst
en dat noemt hij moed. En zo, om
te verbergen dat zij bibberende kinde
ren zijn, bombarderen zij elkaar tot
man.
En wat voor een man. Geen man
met een confectiepakje an, maar met
een uniform.
„Het is allemaal uit het niets ont
staan. Want aan de aanvang stond
geen overtuiging, maar een gebrek
aan overtuiging, en dat gebrek heeft
een voortdurend groeiende onzekerheid
gevoed die dan altijd weer door
een groeiende schijnzekerheid moest
worden gevoed. De infectie was begon-
ben.
En zo werd Sturmführer N of Schar
führer X die als kind zo laat zinde
lijk werd, als jongetje zo angstig was,
als scholier zo middelmatig en als
man zo „doodgewoon" van lieverlede
en voordat hij wist hoe hij het had,
massamoordenaar."
Dr. Herzberg, die men uit deze re
gelen kan herkennen, ten voeten uit,
als de teruggekeerde „sans rancune"
en de strijder met beginselen, ontkent
dat dit allemaal Duits is geweest.
Voor een groot deel wel, maar hij
zegt ook:
„Wat liggen ze al weer ver achter
ons, nietwaar, al die figuren uit de
uationaal-socialistischc tijd. Niet zó
ver, niet zó ver. Ge kunt ze met de
vinger aanwijzen, in besturen, vereni
gingen, regeringslichamen, op kanto
ren en fabrieken, onder ambtenaren,
militairen, sociale werkers en organi
satoren, wie in een concentratiekamp
Capo zouden zijn geworden en wie
niet."
„Straks", zegt dr. Herzberg ons,
„straks zal Eichmann in Jeruzalem
bij zijn verdediging aanvoeren: „Mijn
heer de president, ik heb precies het
zelfde gedaan als de man, die de A-
bom liet vallen op Hiroshima. Ik heb
mijn plicht gedaan".
„Kijk", zegt dr. Herzberg. „dat is
het allerernstigste, dat zij in diepste
overtuiging gemeend hebben hun
plicht te doen; dat 't plicht gewor
den is.
En nu zijn het de vragen: kan een
gewoon, normaal mens, zich verzetten
tegen de algemeen heersende opvat
ting? Kan hij een produkt worden van
zijn omgeving en de atmosfeer om hem
heen? Wat gebeurt er als je de open
bare mening uitsluit de grondslag
van de democratie?
Hij doet een vraag: „Hoe is dat al
lemaal mogelijk geweest? Hoe kunnen
mensen tot zo'n laagheid vervallen?"
En dan zijn we met onze kwalificatie
„schurk" niet klaar, vindt. dr. Herz
berg. Hij zou er vrede mee hebben,
als het een handvol Duitsers zou be-
Over hulp onderontwikkelde gebieden
(Van onze correspondent in Bonn)
De oude controverse tussen de
ministeries van buitenlandse za
ken en van economische zaken,
tussen de ministers dr. Von Bren-
tano en prof. Erhard, over de hulp
aan de onderontwikkelde gebie
den is weer opgelaaid. Beide mi
nisters menen namelijk dat de ver
deling van de miljarden, die voor
deze hulp zijn uitgetrokken, onder
hun competentie valt.
Deze controverse kwam reeds aan
het licht toen na de ondertekening van
de Romeinse verdragen de integratie
van de Europese „zes" op gang begon
te komen en in de Bondshoofdstad de
vraag rees of de E.E.G. een economi
sche of een politieke organisatie was.
En dus: of prof. Erhard of dr. Von
Brentano pennevoerend zouden zijn.
Alvorens de ontwikkelingslanden,
die van de Westduitse gelden zullen
gaan profiteren, kunnen beginnen
met de besteding van de uitgetrokken
miljarden (er ligt tot dusverre echter
nog geen koperen pfennig op tafel)
zal men in Bonn eerst moeten trach
ten enige eenheid te brengen in de
organisatie.
Ook de beide grote partijen in het
Westduitse parlement, de Christelijk-
Demokratische Unie en de Sociaalde-
mokratische Partij, willen van de
regering weten, bij wie nu feitelijk
de competentie voor de verdeling
van de ontwikkelingshulp berust en
wanneer er een einde komt aan de
strijd tussen minister von Brentano
en prof. Erhard.
Het is niet onbekend gebleven, dat
alle onderhandelaars, die naar Bonn
kwamen zowel de oud-minister van
financiën der Verenigde Staten Ander
son (in november van het vorige jaar!,
als meer recentelijk de onderstaatsse
cretaris voor economische aangelegen
heden van het Amerikaanse State De
partment George Ball en de Britse mi
nister van financiën Selwyn Lloyd
tweemaal moesten vertellen, wat zij
op hun hart hadden.
Eerst bij prof. Erhard (die daarbij al
tijd de assistentie had van zijn collega
van financiën Franz Etzel! en dan la
ter nogmaals op het ministerie van
buitenlandse zaken, bij de secretaris
generaal dr. Hilger van Scherpenberg
(bij ontstentenis van minister Von
Brentano).
TEGENSPRAAK
Evenmin is onopgevallen gebleven,
dat de verklaringen die de rtiinisters
Von Brentano en prof. Erhard over de
vorm -en omvang van de toekomstige
Westduitse ontwikkelingshulp hebben
afgelegd, vaak met elkaar in tegen
spraak waren.
Minister Von Brentano, wiens
taak het tenslotte niet is om de be
nodigde gelden bij elkaar te bren
gen en wie het ontwikkelingsgeld
derhalve vermoedelijk wat losser
in de zak zit, sprak enige malen
van een vast bedrag van een mil-
De Amerikaanse democratische sena
tor Alberg Gore, die lid is van de Ame
rikaanse congres-commissie voor dc
kernenergie, heeft donderdag op een
persconferentie te Genève verklaard
dat de Sowjetunic het Brits-Amerikaans-
Russische kernwapenoverieg, dat reeds
geruime tijd te Genève wordt gevoerd,
zal hebben getorpedeerd, wanneer zij
vasthoudt aan haar cis dat aan het
hoofd van de controle-organisatie, die
toezicht zou moeten houden op de na
leving van een verbod op proefnemin
gen met kernwapens, een drie man
sterke bestuursraad zou moeten ko
men te staan.
„Ik zal nog vanavond (donderdag
avond) aan president Kennedy telegra
feren dat hij en de Britse premier
Macmillan er goed aan zouden doen
eerst opheldering te doen vragen over
deze Russische eis tot instelling van een
vetorecht, voordat zij hun afgevaardig
den langdurig over bijzonderheden laten
onderhandelen", aldus senator Gore.
De Russen volgen niet slechts een
vertragingstactiek; zij nemen thans
en dat is erger een standpunt in, dat
nog minder aanvaardbaar is dan de
Sowjetrussische positie bij het opschor
ten van de onderhandelingen in decem
ber 1960", aldus senator Gore.
jard dollar (ongeveer vier miljard
gulden) per jaar. Hij werd snel op
de vingers getikt door zijn collega's
prof. Erhard en Etzel, die zeiden
dat er van een vast bedrag geen
sprake kon zijn, dat men zich niet
voor vele jaren achtereen kon bin
den en dat er „sowieso" nu maar
eens een einde moest komen aan
dat gesmijt met miljarden, waar
van de minister van financiën niets
afwist.
Minister Von Brentano plaatste nóg
een canard in de wereld, toen hij in
een gesprek voor de Westduitse televi
sie de indruk wekte, alsof er al een
compleet Westduitse vredeskorps ge
reed stond om in de ontwikkelingslan
den actief te worden.
Een half jaar geleden werden de
ministers Erhard en Von Brentano het
er over eens, dat men een strijd over
de ontwikkelingshulp-competentie moest
vermijden. Binnen het kabinet werd
een „interministeriële commissie voor
ontwikkelingspolitiek gevormd" met rou
lerend voorzitterschap tussen minister
Von Brentano en prof. Erhard. De com
missie werd bijgestaan door twee sub
commissies, een voor technische hulp
onder aanvoering van ambtenaren van
B.Z. en een voor kapitaalhulp onder
leiding van Erhard-discipelen. Veel heb
ben deze commissie en twee subcom
missies niet bijgedragen tot de ont'.vik-
kelingshulp-„planning". Dat was ook
niet acuut: er was nog geen geld.
ANTWOORD
Op 19 april wil evenwel de oppo
sitionele S.P.D. via een interpella
tie antwoord hebben op de vraag,
onder wie nu dc ontwikkelingshulp
komt te ressorteren. Ook voor het
parlement is dat nl. van belang: het
heeft zijn eigen commissie voor ont
wikkelingszaken en deze wil wel
graag weten, met wie zij nu eigen
lijk te maken heeft. Zij wil niet meer
van het Brentano-kastjc naar de Er-
hard-muur worden gestuurd.
Intussen hebben zowel dr. Von Bren
tano als prof. Erhard de zaak geprc-
judicieerd: op beide ministeries is een
nieuwe afdeling voor ontwikkelingshulp
gesticht. Beide ministeries hebben daar
mede een eigen organisatie gecreëerd,
die nu zal proberen om de zeggenschap
over de ontwikkelings-miljarden aan zich
te trekken.
Prof. Erhard heeft daarbij een kleine
voorsprong op dr. Von Brentano: hij
hoeft er geen speciale ambtenaren voor
aan te nemen, hoefde derhalve in zijn
begroting geen nieuwe salarisposten te
zetten en kon dus direct beginnen.
Minister Von Brentano moest wach
ten tot zijn budget door de Bondsdag
was. Aan salarissen alleen zou zijn
nieuwe B.Z.-afdel'ing 300.000 mark per
jaar kosten.
Desondanks hoopt het ministerie van
Buitenlandse Zaken door bondskanse
lier dr. Adenauer, na diens terugkeer
van zijn vakantie aan het Comomeer,
met de opgaven der ontwikkelingshulp
te worden belast. Men meent n.L te we
ten, dat de bondkanselier er weinig
brood in ziet zijn plaatsvervanger en
eventuele opvolger, prof. Erhard, al te
veel macht en zeggenschap te geven.
Weer beschuldigingen
tegen Ver. Staten
De propagandisten van het regime-
Caslro hebben nieuwe beschuldigingen
van agressie gericht tegen de Verenig
de Sta.en in een kennelijke poging om
steun bij het volk te krijgen voor het
revolutionaire bewind.
Het semi-officiële dagblad Revolucion
viel in grote koppen op de voorpagina
het onlangs gepubliceerde witboek van
president Kennedy over Cuba aan. Ook
maakte het blad in een aantal berichten
me.ding van Amerikaanse complotten
tegen Cuba. De berichten waren afkom
stig van het Cubaanse nieuwsagent
schap.
De regering van Cuba heeft gisteren
bekendgemaakt, dat twee groepen con
tra-revolutionairen, die onereerden in
de Oriente provincie, onschadelijk zijn
gemaakt door de gevangenneming van
107 rebellen.
Twee Cubanen zijn in de gevangenis
La Cabana geëxecuteerd. Het waren
Carlos Manuel Delgado, die veroordeeld
was wegens het doden van kapitein Hec.
tor Salinas tijdens een vuurgevecht in
februari en Dalmacio Palmont Solet,
de veroordeeld was wegens het aan
brengen van bommen in een bioscoop
en andere gebouwen.
Dean Acheson in ens
land aangekomen
Dean Acheson, de voormalige minister
van buitenlandse zaken van de Ver
enigde Staten, is vanochtend om 7 uur
met zijn echtgenote in een dc-8 ma
chine van de KLM uit Ntew York op
Schiphol aangekomen. Hij zal in Den
Haag voor het internationale hof van
justitie als rechtskundig adviseur in een
procedure tussen Thailand cn Cambodja
een eis van Cambodja tot teruggave van
een stuk land met een tempel er op be
pleiten.
treffen. Maar het zijn erhonderddui
zenden, miljoenen
Want met „Befehl ist Befehl" be
doelen zij allemaal duidelijk te stellen
dat het hun plicht was en dat zij
opgenomen waren in de collectiviteit
waaraan zij zich niet konden onttrek
ken"
Nog eens met grote nadruk: „Onze
beschaving staat op het spel".
Voor dr. Herzberg is deze Eichmann
eigenlijk helemaal niet belangrijk. Het
vonnis van tien, twintig jaar, of le
venslang, kogel of strop kan ons niet
behoeden voor een tweede „Hitltr-
Duitsland". Wel als wij in hem, en al
die anderen, zien waartoe de mens in
staat is in de scheefgetrokken, onder
steboven gegooide menselijke verhou
dingen. Uit alles wat dr. Herzberg ons
vertelde, mogen wij dan ook de vraag
distilleren: Wèt doen we met Eichmann
niet alleen in de beoordeling van
de man, maar in ons streven naar het
andere? Hem hangen zonder meer?
Of hem begrijpen?
Onze plicht is het maatschappelijke
verhoudingen te creëren, waarin de
machtsbehoefte als leidend oeginsel
niet kan opkomen, maar waarin de
zin gestalte krijgt. De zin van de hou
ding van de Joodse schoolmeester uit
Bengazi. die de soep van Bergen-Bel
sen versmaadde, omdat er bij tijd en
wijle een stukje paardevlees in dreef
en het eten van paardevlees verboden
is
Dat verbod gold natuurlijk niet on
der deze omstandigheden. „Ook La-
bi wist, dat het niet gaat om soep
of paardevlees, maar om de eerste
zin uit de menselijke beschaving.
Om de erkenning, dat er iets is. dat
mag en iets, dat niet mag", schrijft
dr. Herzberg
Labi is gehaald door de paarden
die de lijken ophaalden. Maar er is
voor dr. Herzberg toch iets van hem
overgebleven: de zin, die sterker is
dan de paarden en de Rottenführer.
Hij is dat, wat menigeen houding
heeft gegeven. Hij is de tegenkracht
die de onzichtbare strijd gestreden
heeft, onzichtbaar, maar niet min
der belangrijk dan die van de wa
pens.
Het is heel sterk gezegd van dr.
Herzberg. Het is onbegrijpelijk
voor iemand, die de Scharführer
en de Sturmführer niet begrepen
heeft, die geen waarde hecht aan
de zin van Labi en ook onbe
grijpelijk voor degene, die rea
geert in eerste en laatste instan
tie: „Die Eichmann is een schurk
zonder meer." Maar dr. Herz
berg zegt: „Hiermee is het grote
probleem nog niet eens aan de
orde gesteld, laat staan opgelost.
Dat probleem is: dat het blijkbaar
mogelijk is, zódanige omstandig
heden te scheppen, dat normale
mensen tot moordenaars worden,
zonder te merken hoe. Dit ver
schijnsel, waarin wij vroeger nooit
hebben geloofd, maar waarin wij
nu wel móeten geloven, is veel
belangrijker dan de persoon Eich
mann."
H. J. Idema
