1
De Newman-dissertatie van W. H. v. d. Pol
i
DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
DE WERELD
25 JAAR
GELEDEN
61
19J
ZATERDAG 25 MAART 1961
door
G. PUCHINGER
ze
ar
iaa
:C
E!
„De kerk was geen kerk. De geest heerschte er niet en mijn hart kon geen sympathie
gevoelen nóch voor een kerk, die zo grovelijk haar eigen eer met voeten trad, nóch voor
een godsdienst, die door zulk een kerk werd vertegenwoordigd. Het kwam daarvandaan,
dat ik het afleggen mijner belijdenis tot den uitersten termijn voor het proponentsexamen
uitstelde, en evenmin zal het U bevreemden, dat ik, in de Academiewereld opgenomen,
zonder verweer of wapen stond tegen de machten der negatie die mij, eer ik het zelf
vermoedde, mijn overgeleverd geloof ontstalen. Het had geen diepte van wortel geschoten
in mijn onbekeerd, zichzelfzoekend gemoed, en moest dus wel verdorren toen het aan de
verzengende hitte van den twijfelgeest werd blootgesteld. Ik zal niet zeggen, dat ik ooit
tot positivisme of ongodisterij verviel, maar van den ouden schat behield ik niets."
DR. A. KUYPER „Confidentie", pag. 35. 1873.
„O moeder der heiligen! O school der wijzen! O opvoedster der helden! Van wie zijn uitgegaan, in
wie gewoond hebben, gedenkwaardige namen uit oude tijden, om de waarheid te verspreiden over de
wereld of om haar te koesteren en te verklaren in het vaderland. O gij, bij wie de volkeren in het rond
hun lampen hebben ontstoken! O maagd van Israël! Waarom zit gij nu ter aarde en zwijgt ge, als een
van de dwaze vrouwen, die zonder olie waren bij de komst van de Bruidegom? Waar is nu de leider
in Sion, de leraar in de Tempel, de asceet op de Karmel, de heraut in de woestijn, en de prediker op
de markt? Waar zijn uw „krachtige, vurige gebeden", opgedragen in het geheim, en uw aalmoezen
en goede werken, die als een gedenkteken oprijzen voor God? Hoe kan het toch zijn, o eenmaal heilige
plaats, dat „het land rouwt, want het graan wordt verkwist, de nieuwe wjjn droogt op, de olie ver
vliegtomdat de vreugde is weggekwijnd van de zonen der mensen"? „Wee die daghoe
kreunen de dieren! Het vee is onrustig, want zij hebben geen weiden, ja zelfs de schapen lijden gebrek."
„De Libanon schaamt zich, zijn bossen worden omgehouwen. De Sharon is als een woestijn, en Basan en
de Karmel schudden hun vruchten van zich af."" (Joël 1 1018; Jes. 33 9)
J. H. NEWMAN „Het afscheid van vrienden". Afscheids-
prcdicatie te Littlemore, 19 september 1843.
||ET zal vrijdag 31 maart a.s. vijfentwintig jaar geleden zijn dat onder promotorschap van prof.
dr. Maarten van Rhijn aan de Utrechtse Rijksuniversiteit tot doctor in de theologie promo
veerde Willem Hendrik van de Pol, op een proefschrift: De Kerk in het Leven en Denken
van Newman. De promotie geschiedde cum laude, en daarvoor was, zeker in die jaren, alle
reden 1
Wie aan deze promotie terugdenkt zal zich realiseren hoe snel de tijd voortspoedtvan
de theologische hoogleraren die destijds aan de promotietafel plaats namen zijn nog slechts
Van Rhijn, Severijn en Berkelbach van de Sprenkel (allen emeritus) in leven, terwijl Obbink Sr.
en A. M. Brouwer, die beiden opponeerden, reeds sedert jaren zijn gestorven.
Ook in die zin is veel veranderd
dat de promovendus van vijf
entwintig jaar geleden In 1940 tot
de Rooms-katholieke Kerk toe
trad, en enige jaren later tot
priester werd gewijd. Thans be
kleedt hij reeds meer dan tien
Iaar lang aan de Rooms-katholie-
e Keizer Karei Universiteit te
Nijmegen een leerstoel in de
Phaenomenologie van het Pro
testantisme.
Deze weinige gegevens hebben
in de loop der jaren velen ge
schokt: als bij iedere kerkveran-
dering zijn banden verscheurd die
onlosmakelijk schenen, maar ook
waren er vriendschappen bestand
en zelfs verdiept van hen die in
staat waren de worsteling inzake
een overtuiging te plaatsen boven
de band aan een kring.
Inmiddels is het probleem dat
de dissertatie van Van de Pol
stelde aan de orde gebleven, en
steeds meerderen werden er door
geboeid. Tegenover enkelen die
door de overgang naar de Rooms-
katholieke Kerk van sommige
Newman-kenners afgeschrokken
werden, staan meerderen die be
grijpen dat Newmans invloed van
voldoende belang is, ook voor de
continentale reformatie, om op
zijn minst grondig bestudeerd te
worden.
Erkende grootheid
Reeds meer dan een halve eeuw
fs Newman een erkende groot
heid in de Anglicaanse en Rooms-
katholieke Kerk, maar kort na de
Eerste Wereldoorlog groeide in
de Hervormde Kerk de Newman-
interesse. Na de Tweede Wereld
oorlog valt er ook binnen het con
fessioneel-gereformeerde kamp
belangstelling voor Newman waar
te nemen, al blijft Newmans pro
bleemstelling (vanwege de af
stand tussen de confessioneel-ge
reformeerde probleemstelling en
de vragen rondom de Anglicaans-
insulaire reformatie) aan de
meeste confessioneel-gereformeer
den even vreemd als de specifiek
Nederlands-gereformeerde vra
gen aan de Anglicaanse geeste
lijkheid.
Met dat al blijft de worsteling
van Newman over de Kerk van
belang, en kón deze niet nalaten
de wezenlijke belangstelling te
trekken van ieder Christen, en
wel omdat Newman in zo sterke
mate een persoonlijke worsteling
onderging, en tevens omdat hij
in de kring van de insulaire re
formatie problemen stelde en
doordacht, die accoorden aansloe
gen die sindsdien ook van belang
bleken voor de hedendaagse pro
blematiek der continentale refor
mat! e.
Zelfstrijd van Newman
Er was een man, genaamd John
Henry Newman, een Engelsman
die leefde vanaf de aanvang der
negentiende eeuw (1801-1890).
Zijn vader was bankier, doch de
zoon verstond van jongsaf het bij
belwoord: ,,Want wat zou het een
mens baten, als hij de gehele we
reld won, maar zijn ziel er scha
de bij leed?" (Matth. 10:26; Mare.
8:36). Daarbij voegden zich een
rijke verbeelding, een verfijnd
gevoelsleven en een groot ver
stand. en aldus waren wel alle
voordelen aanwezig om hem een
groot man te doen worden, een
kunstenaar en tevens een geleer
de. Als desondanks ziin examina
hem teleurstellen, besluit hij
evenals Luther en Calvljn, geen
jurist te worden, maar werpt hij
zich op de grote vragen van zijn
tijd. En gelijk het met allen gaat.
die hiertoe de moed hebben, werd
ook zijn leven verscheurd de eer
ste jaren door twijfel en onrust,
en wel kon hij later Augus'.inus
naspreken: ,,U de lof, U de roem,
o Bron der ontfermingen. Ik werd
ellendiger, maar Gij kwaamt na
derbij. Reeds naderde meer en
meer Uw rechterhand, die mij
zou rukken uit het slijk en zou
reinigen, maar ik wist het niet".
(..Confessiones", Boek VI, Cap.
16)
Hoor hoe hij op 10 juni 1833 in
zware storm op zee verkerende,
uit Sicilië komende, na een hevi
ge ziekte, in de Straat van Boni
facio ziin vermaarde lied schrijft,
door Jacqueline van der Waals
vertaald met de woorden:
„Leid door den zwarten nacht,
die om mij is
Mijn Licht, mij voort!
Ver is mijn huis en diep de
duisternis,
Leid Gij mij voort!
Schoon ook de toekomst mij
verborgen zij.
Licht stap voor stap mij met
Uw schijnsel bijl
Niet immer sprak mijn ziel zo
stil to U:
„Leid Gij mij voort!"
Ik liep mijn weg bij eigen
licht, maar nu:
Leid Gij mij voort!
Mijn zonlicht zonk, maar ach,
mijn hoogmoed liet
Mijn hart geen rust en 'k vond
Uw vrede niet.
Uw trouw was mij nabij ook
verder, God!
Leid Gij mij voort!
Langs rots en stro_om, door poel
en afgrond tot
De morgen gloort.
Tot ik hen weervind in der
zaalgen koor,
Die ik beminde en voor een wijl
verloor."
Moge Newman zich tegenover
dit vers later critisch geplaatst
hebben, toch geeft het voor ons
vandaag al de tragiek en de glo
rie weer van zijn strijd in die
jaren, toen hij worstelde met de
primaire vragen van de Christe
lijke religie.
Kerkstrijd van
Newman
Maar Newman was geen een
ling, hij was zoon der Britse Na
tie en dienaar van de Engelse
Kerk, en hij heeft behoord tot de
waarachtig groten die in staat
zijn geweest eigen religieuze pro
bleemstelling voor een breder
front uit te strijden.
In het klassieke Oxfo"rd, cen
trum van wetenschap, wist hij
met ziin vrienden Keble en Pusev
de verliberaliseerde Engelse Kerk
van die jaren op te roepen tot ge
loof en bekering.
Sindsdien kan men moeilijk de
kerken en colleges van Oxford
bezoeken, zonder terug te denken
aan de geweldige activiteit waar
mede Newman en ziin vrienden
in woord en geschrift de A
caanse Kerk terugriepen tot
Evangelie. Als stomme getuigen
staan in OxfonJ nog de gebouwen
waar Newman gepreekt heeft,
mokerslagen toebrengende aan
een versteende Kerk
Maar de probleemstelling van
Newman spitste zich toe op het
leerstuk en de praxis van dc Kerk
zélf. Het gelukte hem niet van
binnenuit ae geest der kerk waar
van hij lid was om te zetten; wie
is het tijdens zijn leven wél ge
lukt? Daarbij werd hii al meer
bevangen van de probleemstellin
gen die er tussen Canterbury en
Rome lagen.
In September 1843 besloot hij
zijn geestelijk ambt neer te leg-
f;en in de Anglicaanse Kerk;
wee jaar later zou hij overgaan
tot dè Rooms-Katholieke Kerk
Afscheidspreek
Wie in Oxford vertoeft moet
niet vergeten het kleine nabijge
legen dorpje Littlemore te bezoe
ken, en de kleine Anglicaanse
kerk te betreden, waar Newman
op 19 september 1843 zijn indruk
wekkende afscheidspredicatie
hield, waarover Van de Pol ln
zijn dissertatie zo volkomen te
recht opmerkt: ,,Men vraagt zich
af, of wij hier eigenlijk niet meer
te maken hebben met een aan
grijpend moment in de geschiede
nis van de Kerk van Engeland
dan in het leven van Newman",
(pag. 244).
Men zou deze probleemstelling
nogmaals kunnen verbreden:
Newman formuleerde een aan
klacht tegen het officiële kerke
lijk leven zoals menigmaal door
voeld is in Europa, ook buiten de
Anglicaanse Kerk.
Tekst van de predicatie was:
,,De mens gaat aan zijn werk en
aan zijn arbeid tot aan de
avond". (Psalm 104:23).
Hoor hoe hij als gewonde zoon
de Kerk zijn aanklacht in het
gelaat wierp: ,,0 mijn moeder,
hoe is dit in U gekomen, dat Ge
goede gaven in U hebt uitgestort
en Gij kunt ze niet bewaren; en
Gij baart kinderen en Ge durft ze
U niet toe te eigenen? Ja, hoe is
dit in U gekomen, dat Ge de be
kwaamheid niet meer bezit om
haar diensten te gebruiken, noch
een hart om U in hun liefde te
verheugen? Hoe komt het dat wat
edelmoedig in bedoeling is en te
der en diep in toegewijde vroom
heid, dat deze Uw bloem zo vol
boloften valt van Uw borst en
geen thuis meer vindt in Uw ar
men? Wie heeft U aldus voorbe
schikt om een .misdragen schoot
en droge borsten" te bezitten, om
een vreemde te zijn jegens eigen
vlees en geen liefdevol oog meer
te bezitten voor Uw kleine kinde
ren? Uw eigen kroost, de vrucht
van Uw schoot dat U liefheeft en
dat voor U zou willen zwoegen,
staart Ge aan met vrees als wa
re het een slecht voorteken, of
Ge verafschuwt het als een beledi
ging op zijn best verdraagt
Gij hen slechts alsof zij geen
recht hadden op Uw geduld, Uw
zelfbeheersing en waakzaamheid,
om maar van hen bevrijd te
zijn zo gemakkelijk als Gij
slechts kunt. Gij doet ze ,,heel de
dag ledig staan" met als enige
bestaansconditie om ze te verdra
gen ofwel Gij smeekt hen heen te
gaan naar waar ze meer welkom
zijn en geeft ze prijs aan een
voorbijgaande vreemdeling, zon
der er iets voor terug te ontvan
gen. En wat zal van dit alles het
einde wezen....?"
Maar er was bij dit afscheid
ook vrede jegens de broeders die
hij in de Anglicaanse achterliet.
Aan het einde van de preek weer
klonk de groet des vredes in het
stille dorpskerkje: Welnu, o
mijn broeders, o menselijke en
toegenegen harten, of liefhebben
de vrienden, indien gij iemand
kent, wiens roeping het is geweest,
door geschreven en gesproken
woord, u enigszins te helpen om
aldus te handelen; indien hij u
ooit heeft aangezegd wat gij wist
of niet wist omtrent uzelf;
iemand die uw behoeften of ge
voelens u deed kennen en u daar
door vertroostte; die u deed be
seffen dat daar een hoger dan het
dagelijkse leven was en een scho
ner wereld dan de zichtbare; of
die u een weg van onderzoek
heeft geopend of de verslagenen
heeft opgebeurd; indien wat hij
ooit gezegd of gedaan heeft be
langstelling en genegenheid voor
hem bij u gewekt heeft denkt
dan nog eens in later tijden aan
zo iemand, al hoort gij hem niet
meer en bidt voor hem, opdat hij
in alle dingen Gods wil moge we
ten en te: allen tijde bereid zij
die te vervullen".
Op de enkele vrienden van
Newman, die in het kleine kerk-
jè aanwezig waren, maakte deze
dienst een verpletterende indruk.
Eén van de toeschouwers, New
mans vriend, Edward Bellasis,
schreef erover aan zijn vrouw:
„Het zou moeilijk zijn om Je ook
maar een enigszins juiste in
druk te geven van het gehele ta
fereel, de grote menigte vrien
den van alle kanten gekomen, de
weemoedige begroeting, de uiter
ste stilte in de kerk, al was zij
ook zo vol, dat er stoelen moes-
nieuwe jurken en hoeden (New
mans afscheidsgeschenk). Voor
zover ik kon waarnemen, sprak
Newman vóór de dienst niemand
aan; men deelde mee, dat de col
lecte bedoeld was voor het vol
tooien van de nieuwe zitplaatsen
van de kerk en het getal van de
genen, die het Avondmaal zouden
vieren, was honderd veertig.
Maar de preek kan ik in het ge
heel niet vergeten, de stem, die
zo nu en dan stokte, de lange
ogenblikken van stilte, de merk
bare maar nauwelijks geslaagde
pogingen om zich in te houden,
waren bijna te veel om te ver
werken; Newman sprak zacht,
maar duidelijk en klaar, en zijn
onderwerp was een half-verholen
klacht over de behandeling, die
hem verdreef uit de kerk.... Na
de preek ontving Newman de
communie, maar nam verder
geen deel aan de dienst. Dr. Pu-
sey consacreerde schreiend het
brood en de wijn, en een- of twee
maal geraakte hij zo onder de in
druk, dat hij niet verder kon.
Maar ik kan geen woorden vin
den om je ook maar het flauwste
idee te geven van de droefenis en
het indrukwekkende van het ta*
frcel."
Dr. Pusey schreef die zelfde
dag aan zijn broer: „Ik ben juist
teruggekeerd van het kerkwij-
dingsfeest in Littlemore, bijna
verpletterd van verdriet. De
preek was zo echt een preek van
Newman, waarin al het persoon
lijke helemaal op de achtergrond
gehouden werd, maar zij toonde
des te klaarder, hoe Intens hij
gevoelde, dat men hem niet be
greep. Door zijn woorden insinu
eerde hij meer een vaarwel dan
dat hij het uitsprak. Men kon de
mensen horen snikken, en ik, die
de dienst verrichtte aan het al
taar, kon bijna niet anders dan
bedroefd zijn zelfs op dat feest.
Maar „de vrede Gods, die alle be
grip te boven gaat", was het slot
van alles. Als de Bisschoppen
toch eens wisten, welke trouwe
harten zij braken, toegewijd aan
de dienst des Heren in deze Zijn
Kerk! Maar toch, in de avond zal
>r licht zijn".
Conclusies van
Van de Pol
In het midden der dertiger ja-
en heeft de dissertatie van Van
Pol de vraagstukken rondom
Newman en de Kerk opnieuw aan
de orde gesteld, mede in relatie
tot de Oecumenische vraagstelling
in het algemeen. Hoewel deze dis
sertatie reeds weer een kwart
eeuw oud is, is ze ook voor de te
genwoordig belangstellende een
zeer leesbaar en leerrijk boek ge
bleven.
Het is van belang om hier weer
te geven de conclusies waarmee
Van de Pol destijds zijn Newman-
onderzoek afsloot.
1. Newman heeft zich bij zijn
overgang niet laten leiden door
motleven van persoonlijken en
bijkomstigen aard, maar uitslui
tend door een drang „van buiten",
die naar zijn vaste overtuiging in
de Tegenwoordigheid, de Leiding
en de Roeping Gods zijn oor
sprong had.
2. Het getuigenis van Newman
draagt het specifieke karakter
van het getuigenis der christelij
ke mystici aangaande de Werke
lijkheid Gods.
3. Twijfel aan de realiteit van
het „verborgen gebeuren", waar
van de mystici door hun woorden
en daden getuigen, houdt als
noodzakelijke consequentie den
twijfel in aan de mogelijkheid
van werkelijke Godskennis.
4. Newmans overgang tot de
Roomsch-Katholieke Kerk betee-
kent, dat de Reformatie niet het
eenige en laatste woord heeft,
maar dat de Roomsch-Katholieke
Kerk als een wezenlijk element
in het Providentieele Plan Gods
met de Christenheid moet wor
den erkend.
5. Op de vraag naar een toerei
kenden grond voor absolute ze
kerheid ten aanzien van de Chris
tusopenbaring heeft Newman te
vergeefs een antwoord gezocht in
het Protestantisme en in de Kerk
van Engeland.
6. De Reformatie op zichzelf
heeft naar Newmans overtui
ging geen afdoend antwoord
op de eigenlijke vraag, waarvoor
de menschheid van heden zich in
toenemende mate geplaatst ziet:
de vraag naar het Bestaan van
God en die naar de realiteit van
de in deze wereld gegeven Open
baringswerkelijkheid.
7. De opkomst en verspreiding
van het Liberalisme (Modernis
me) binnen de meeste reformato
rische kerken was voor Newman
een symptoom van een radicaal
gewijzigde situatie, waarin het
correctieve getuigenis van de Re
formatie op zichzelf onvoldoende
blijkt te zijn voor de bewaring
van het algemeen christelijk ge
loof.
8. Newmans geloof in de
Roomsch-Kathollekc als de Eéne
Heilige Katholieke Kerk was uit
sluitend gebaseerd op het voor
hem evidente feit, dat alleen in
deze Kerk de mystiek-sacramen-
teele Openbaringswerkelijkheid
door alle eeuwen en over heel de
wereld haar eenheid, innerliiken
samenhang, Identiteit en contlnu-
itelt heeft bewaard. Zijn geloof
was niet gebaseerd op elementen,
die behooren tot de louter men-
schelijke zijde van de empirische
werkelijkheid der Kerk. Daarom
kon deze laatste aan zijn geloof
ook geen afbreuk doen.
9. De Eenherd van de Kerk en
de onderlinge samenhang harer
deelen hebben, volgens de
Roomsch-Katholieke Kerk. van
het eerste begin af aan hun sa-
cramenteele uitdrukking en waar
borg gevonden in de volle en on
onderbroken gemeenschap met
den Stoel van Petrus, tevens het
centrale Openbaringsorgaan, door
middel waarvan de Kerk (naar
Christus' belofte) tot aan het eind
der dagen gevrijwaard blijft te
gen dwaling aangaande de feite
lijkheid en de interpretatie van
de volle Openbaringswerkelijkheid
van Christus.
10. De eventuele erkenning van
de Eéne Kerk door hen, die zich
afgescheiden hebben, moet, naar
Newmans getuigenis, gebaseerd
op eigen levenservaring, van de
zijde van de Kerk worden voor
bereid door een vernieuwde be
zinning op en vertolking van haar
diepste Wezen onder afwijzing
van het menschelijke, dat aan de
manifestatie van haar Wezen in
den weg staat.
11. De eucumenische beweging
ontleent haar zin en beteekenls
aan het herleefde bewustzijn van
de noodzakelijkheid van een con-
creet-aanwijsbare. mystiek-sacra-
menteele Eenheid.
12. De eucumenische beweging
zou haar zin en beteekenis ver
liezen. indien zij het getuigenis
van een bepaalde kerk (in casi'
dat van de Roomsch-Katholieke)
ten aanzien van den weg tot her
stel dier Eenheid a priori buiten
beschouwing zou laten. (.pag. 295-
296).
Newman en Kuyper
De visie die Van de Pol in zijn
dissertatie geeft op Newman en
zijn problematiek was sterk door
drongen van eigen levensproble
matiek, en deze werd in 1936 ge
kenmerkt door de fase: op weg
naar Rome. Het is begrijpelijk
dat prof. dr. H. Th. Obbink daar
op tijdens de promotie gewezen
heeft.
Maar het boek is er. vanwege
zijn constructief karakter niet
minder om. Dat weet een ieder
die Newmans Apologia, voor het
eerst in het Nederlands vertaald
door prof. Aurelius Pompen
O.F.M. en een vijftal jaren gele
den in pocketeditie verschenen,
heeft gelezen.
Deze Apologia pro vita sua,
door Newman in 1865 geschreven,
bevat de geschiedenis van New
mans religieuze denkbeelden, met
als centraal gegeven zijn over
gang naar de Rooms-Katholieke
Kerk.
Het boek behoort naast de Con
fessiones van Augustinus, de
Tlschreden van Luther en de
Pensées van Pascal tot de meest
persoonlijke religieuze zelfbe
schrijvingen.
De problemen Inzake de Rooms-
Katholieke Kerk stellen wij én
locaal én temporeel geheel an
ders dan Newman het deed, maar
de persoonlijke zieleworsteling die
Krachtproef nog geen krachtmeting
Sowjetunie
wint niets bij tweede Korea - Op de achtergrond:
rood China - Reddende hand van Engeland?
BIJ de beoordeling van de
situatie ln Laos moeten we
twee dingen goed in het oog
houden. Om te beginnen mogen
we als vaststaand aannemen, dat
de Sowjetunie welbewust streeft
naar verovering van Laos en
vervolgens de rest van Zuld-
oost-Azlë. door middel van de
z.g. nationale bevrijdingsoor
logen, die door haar worden ge
propageerd. Minder zeker is
evenwel, of de Russische leiders
zo ver willen gaan met hun steun
aan de rebellen, dat het conflict
in Laos tot een tweede Korea
uitgroeit. Dat zU heel ver willen
gaan, ls duidelijk. Zij willen
daarmede het Westen op de proef
stellen, als het kan de Ameri-,
kanen van hun bondgenoten
isoleren, zowel ln Europa als ln
Azië en op die wü*e voorkomen,
dat stappen worden genomen
tegen een communistische
machtsovername ln Laos. Tegen
deze achtergrond dient men dan
ook het optreden van president
Kennedy te zien: hij laat ener
zijds de Russen niet ln het on
zekere over de wijze, waarop
hn zal reageren, als Laos achter
het ijzeren gordijn dreigt te ver
dwijnen. En de voornaamste be
doeling van deze krachtige hou
ding is: te vermijden, dat dc
krachtproef, die thans aan de
gang is tussen Moskou en
Washington, uitgroeit tot een
krachtmeting op het slagveld.
Grote vraag
Aan de ene kant zien we dus
de Russen, die met militaire
middelen een politieke oplossing
van het conflict in Laos willen
forceren en hierbij naar het
zich laat aanzien heel ver
willen gaan. En aan de andere
kant vindt men de Amerikanen,
die bereid zijn. zich met mili
taire middelen te verzetten te-
gen pogingen van de Sowjet
unie. Laos een regime op te
leggen, dat dit land binnen de
invloedssfeer van het commu
nistische blok zou brengen. Het
ls een situatie, waarin de Rus
sen als het ware te beslissen
lebben over vrede of oorlog in
Zuidoost-Azië. En het is nu
maar de vraag, welk voordeel
Chroesjtsjef van een militair
conflict naar het voorbeeld van
Korea meent te kunnen ver
wachten en welke nadelen dit
hem kan bezorgen.
Gevaar
De nadelen lijken dan wel
zwaar tegen de voordelen op te
wegen. Voordelen heeft een der
gelijk conflict eigenlijk hele
maal niet, want wat zouden de
Russen ermee kunnen winnen?
Echte oorlog in Laos
gedesillusioneerd door wat het of-
uit de pagina's van zijn Apologia
ons tegenvlamt is aangrijpend.
Wat Nederland betreft geloof ik
dat de Apologia van Newman
maar met één werkje te verge
lijken ls, met de Confidentie van
Kuyper uit het jaar 1873.
Evenals Newman nam ook Kuy
per zijn uitgangspunt betreffende
het kerkelijk vraagstuk in de be
strijding van het Liberalisme, het
nis j"~
gedesillUL
Ficlële kerkelijke leven te bieden
had.
Kuyper schreef in zijn „Confi
dentie": „In de kringen waarin
ik mij bewoog, heerschte, de goe
den niet te na gesproken, een
streng conservatisme, orthodox
getint, maar zonder den echten
gloed, gespeend aan geestelijke
veerkracht. Er sprak geen stem
uit de diepte, geen stem uit de
verta der historie in de openba
ring van het gemeenteleven."
(pag. 44). Deze regelen had ook
Newman kunnen schrijven, want
in wezen ondervond hij als die
naar der Anglicaanse Kerk de
zelfde teleurstellingen als Kuyper
ln de Hervormde Kerk van de
vorige eeuw.
Nog later, jaren later, ontmoet
men opnieuw Kuyper en Newman
op het zelfde pad. Beiden poog
den in de tweede helft der vorige
eeuw in wetenschappelijke vorm
een Christelijke wetenschap te
funderen. Kuyper deed het met
zijn driedelige werk Encyclopae
dic der Heilige Godgeleerdheid
(meer bestreden dan gelezen!),
Newman met zijn lezingencyclus,
later gepubliceerd onder dc titel
Idea of an University (1852).
De vraag mag gesteld worden
of men deze parallelpunten van
Kuyper en Newman voldoende
recht gedaan heeft. Wanneer men
echter eenmaal de moeite heeft
genomen de gevolgen van de in
sulaire reformatie te bestuderen,
zijn ongetwijfeld merkwaardige
punten van vergelijking tussen
Newman en Kuyper op te som
men, hoezeer Kuyper met zijn
kerkelijke pluriformiteltsleer
(scherp bestreden door pater
Bensdorp) een geheel andere weg
is gegaan inzake de Kerk dan
Betekenis
Tot het méér bekend worden
van Newmans problematiek heeft
vijfentwintig jaar geleden de dis
sertatie van Van de Pol in Her
vormde kring een belangrijke bij
drage geleverd. En waar Van de
Pol vandaag gedurig bezig is met
het bestuderen van het conflict
Rome-Reformatie, in de hoop dat
het protestantisme bereid zal zijn
een hernieuwde eenheid binnen de
muren van Rome te aanvaarden,
kan het ook thans om meerdere
redenen van belang zijn deze dis
sertatie in herinnering te bren
gen.
In Augustinus' leven liggen Ro
me en de Reformatie nog ineen
gestrengeld. Bij Thomas en Cal
vljn gaan Rome en de Reforma
tie leerstellig en systematisch
uiteen; terwijl Rome en de Re
formatie in Ignatius en Luther
hun grootste mannen van de daad
leveren.
Maar sindsdien heeft wellicht ln
geen mensenhart de worsteling
tussen Rome en de Reformatie
een zo aangrijpende gestalte ge
kregen als bij John Henry New
man. Dat hij een Anglicaan was,
betekent tevens dat wij de Angli
caans-Insulaire situatie voor goed
in ons gezichtsveld moeten be
trekken! De mogelijkheid daar
van te hebben aangetoond ls één
der verdiensten van de dissertatie
van Van de PoL
Zij kunnen toch moeilijk aanne
men, dat de Amerikanen zich
militair zullen laten verslaan,
door welke tegenstander dan
ook. Zelfs wanneer zij er niet in
zouden slagen, zich in Laos zelf
staande te houden, dan zou hun
machtige Zevende vloot de
vijand geen ogenblik rust gun
nen en hem vernietigende sla
gen kunnen toebrengen. Boven
dien zou het gevaar bestaan, dat
een dergelijke strijd niet tot
Laos alleen beperkt zou blijven,
maar dat de Amerikanen zou
den overgaan tot het doen van
aanvallen op vliegvelden en op
slagplaatsen buiten het land, zo
als in Noord-Vietnam en com
munistisch China. Dan zou een
bijzonder ernstige situatie kun
nen ontstaan, waaraan ook de
Russen bepaald geen behoefte
hebben.
China
Het Russische optreden in
Laos staat bovendien niet op
zichzelf. Men moet dit ook zien
tegen de achtergrond van het
Russisch-Chlnese conflict, dat
bijgelegd heet te zijn, maar in
werkelijkheid ln alle hevigheid
voortwoedt. Dc Sowjetunie wil
een greep doen naar macht en
Invloed in Zuidoost-Azië niet
alleen om de positie van het
Westen te verzwakken, maar
ook en vooral om communis
tisch China de voet dwars te
zetten.
Het is in de afgelopen weken
steeds meer opgevallen, dat de
Russen in Laos op een eenzaam
avontuur uit zijn, dat zij de Chi
nese communisten angstvallig
overBl buiten hebben gelaten en
dat zij erin geslaagd zijn, com
munistisch Noord-Vietnam los te
weken van Rood China. De Rus
sische hulp aan de pro-commu
nistische opstandelingen in Laos
wordt via Noord-Vietnam gele
verd. Men zal er in Moskou dan
ook weinig voor voelen, de vor
deringen die men tot dusver in
Laos (en Noord-Vietnam) ge
maakt heeft, in de waagschaal
te stellen ter wille van een nut
teloze en gevaarlijke krachtme
ting met de Amerikanen.
Korea
Juist de overeenkomst, die
een dergelijke krachtmeting zou
hebben met de zinloze oorlog in
Korea, moet de Russen tot de
overtuiging brengen, dat zij er
beter aan doen, zich niet in een
nieuw militair avontuur te stor
ten. Zij zullen zich herinneren,
dat de Koreaanse oorlog, be
gonnen als een Russische po
ging om de positie van de Sow
jetunie in het Verre Oosten te
verstevigen tegenover commu
nistisch China en in mindere
mate ook tegenover Japan en
gen, wat in één keer aan hun
neus voorbij zou kunnen gaan.
Soevannah Phoema was zo
als men weet premier van
Laos in de periode, waarin pa
rachutisten-kapitein Kong Leo
in de hoofdstad Vientiana de la
kens uitdeelde. HIJ kon goed
overweg met de communistische
Pathet Lao-beweging, die in de
afgelopen acht jaren met mili
taire en andere hulp uit Noord-
Vietnam een formidabele strijd
macht heeft opgebouwd. Toen
echter het grootste deel van het
pro-westerse leger van Laos er
in slaagde, Kong Leo en de
zijnen uit Vientiane te verdrij
ven, nam Soevannah Phoema de
wijk naar het neutralistische
Cambodja, in afwachting van de
dingen, die zouden komen.
nationale figuur te zijn. die
Laos nodig heeft: hij helt zo
zeer over naar de kant van de
pro-communlstl?che rebellen, dat
de oplossing, welke hij aan de
hand heeft gedaan op niets an
ders neerkomt dan volledige ca
pitulatie door de pro-westerse
regering, die de steun van het
koninklijke leger van Laos, van
do meerderheid van het parle
ment en van de koning zelf ge
niet.
Slepend
Deze houding van prins Soe
vannah Phoema staat een oplos
sing een politieke regeling
van de problemen van Laos in
de weg. We hebben er enige tijd
geleden op gewezen, dat het
niet verstandig zou zijn van de
Amerikanen, als zij op een mi
litaire beslissing in Laos zouden
aansturen, zonder de mogelijk
heden onderzocht te hebben, die
een politieke regeling zou kun
nen bieden. We schreven toen,
dat in Laos alleen maar een po
litieke regeling zou kunnen lei
den tot oplossing van de gere
zen moeilijkheden. Dat was in
januari, toen Eisenhower nog
president was en John Kennedy
zich aan het voorbereiden was
op de moeilijke taak, die hem te
wachten stond.
We kunnen ons afvragen, of
in de ruim twee maanden die
sindsdien verstreken zijn, vol
doende ls gestreefd naar het uit
werken van een politieke rege
ling. We menen te mogen aan
nemen, dat dit inderdaad is ge
beurd, maar dat men tenslotte
de stellige overtuiging heeft ge
kregen, dat de zaken slechts
slopende werden gehouden om
een politieke regeling door mid
del van een militaire overwin
ning te kunnen opleggen.
Op scherp
Zodra de Chinese communis
ten zich met de strijd gingen in
laten, verdween de Russische In
vloed In het noorden van China
(Mandsjoerlje) en Noord-Korea
als sneeuw voor de zon. En toen
de strijd beëindigd was (na de
dood van Stalin) kwam men ln
Moskou al spoedig tot de ont
stellende ontdekking, dat com
munistisch China zijn positie te
genover de Sowjetunie in be
langrijke mate had versterkt.
Dezelfde steen
Heeft de Sowjetunie dus al
«en dringende reden, zich niet
voor de tweede maal aan de
zelfde steen te stoten, zij heeft
er ook alle belang bij, dat zij
zich niet in één slag onmoge
lijk maakt bij de volken van
Zuidoost-Azië. Wanneer zij het
ln Laos zou laten aankomen op
een militaire krachtmeting,
waarin zil zelf (en niet commu
nistisch China) duidelijk één der
partijen zou zijn, dan zou zij
zich onmogelijk maken bij lan
den als Inaig, Birma etc. en de
leiders van deze staten toch
weer in de armen van de Chi
nese communisten drijven.
En dit laatste is nu juist iets.
wat de Russen tot elke prijs wil
len voorkomen. Men zal zich
wat dit betreft herinneren, dat
Chroeajtsef zich vorig jaar in
het conflict tussen India en Rood
China tegen ieders verwachting
ln niet zonder meer achter de
communistische leiders in Pe
king heeft geschaard.
Waarom
Waarom zouden dc Rusten het
ook eigenlijk op een militaire
krachtmeting laten aankomen?
De pro-communistische strijd
krachten hebben reeds belang
rijke delen van Laos in handen.
Als de Russen erin slagen, dc
strijd gaande te houden, zonder
lat regelrecht op een beslissing
wordt aangestuurd, kunnen de
rebellen hun positie in de gebie
den, die zij beheersen, consoli
deren en onderlussen druk uit
oefenen op de landen, die een
politieke regeling voor Laos
moeten uitwerken.
Etappes
De Russan, die bereid zijn
voorlopig in zee te gaan met de
neutralistische prins Soevannah
Phoema, kunnen in etappes krij-
Zo ver ls het nu in elk geval
gekomen. De Russen hebben de
kwestie Laos op scherp gezet.
Zij hebben als het ware de
Amerikanen en de andere lan
den, die nauw betrokken zijn bij
de ontwikkelingen* in Zuidoost-
Azië uitgedaagd om hun woor
den, met betrekking tot de si
tuatie in Laos uitgesproken, om
te zetten ln daden. Kennedy
heeft er geen twijfel over laten
bestaan, dat hij voor niemand
en voor niets zal terugdeinzen
om te verijdelen, dat Laos ach
ter het ijzeren gordijn wordt ge
trokken en de Russen weten nu
echt wel, waar zij aan toe zijn.
Koel en berekend als zij zijn,
zullen zij er zich wel voor wach
ten, hun vingers opnieuw te
branden.
Zij hebben nog andere potjes
op het vuur staan en in Laos
hebben zij bepaald geen slechte
papieren. Als zij nu genoegen
nemen met een tijdelijke rege
ling, al was het maar met een
soort wapenstilstand, kunnen
«ij bij de volken van Zuidoost-
Azië een goede beurt maken;
zonder hun positie In Laos zelf
ook maar enigszins te verzwak
ken.
Engeland
Engeland heeft de Russen
reeds de helpende hand toege
stoken. In een nota aan de Sow
jetunie heeft het enkele voorstel-
len gedaan, die tegemoet komen
aan de eisen, die de Russen zelf
hebben gesteld. Daarin is spra
ke van een onmiddellijke bijeen
komst buiten Laos van de wa
penstilstandscommissie. waarin
India, Polen en Canada zitting
hebben. Deze commissie zou een
nieuw internationaal gesprek
over Laos moeten voorbereiden
en de voorwaarden voor een be
stand moeten uitwerken. Daar
na zou een conferentie moeten
worden gehouden van de veer
tien landen, die Cambodja enke
le weken geleden heeft voorge
dragen en die regelingen zouden
moeten opstellen om Laos te
neutraliseren en te pacificeren.
Deze voorstellen genieten thans
de steun van de Verenigde Sta
ten, die er zich zoals bekend
maandenlang tegen hadden
verzet.
Deze door Engeland voorge
stelde regeling heeft ook de in
stemming van de landen van
Zuidoost-Azië en er la reden om
aan te nemen, dat de Sowjet
unie na de krachtige taal die
Kennedy gesproken heeft, deze
gelegenheid tot consolidatie van
haar positie In Zuidoost-Azië niet
voorbij zal laten gaan.
t i
