STENEN OF BROOD
lOEDAN
cultuur
bedreigt
schatten
der
I PHILAE KAN
GERED WORDEN
Egypte moet kiezen:
KERSTBIJLAGE 1960
TURKIJE
EGYPTE
rSOEDAN
iCAIRO
'Amarna
Abydos
'Luxor
Kom Ombo1
USSOEAN
IEMPELEILANO
\VANPHIILAE
I TEMPEL VAN RAMSES 11
OM FORTEN
TOEKOMSTIG
STUWMEER
door Ton Zeelenberg
^IIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHI^
TJET eiland Philae, de „parel van Egypte
n |{an worden gered. Zo luidt de conclusie
van twee Nederlanders, die in opdracht van
de Nederlandse regering de situatie op en
rondom het eiland, dat dreigt te verzinken
in het opgestuwde Nijlwater, hebben bestu-
deerd. De conclusie werd neergelegd in een
uitgebreid rapport, dat inmiddels door de Ne-
derlandse minister van onderwijs, kunsten en j|
wetenschappen aan de plenaire zitting van de
UNESCO (de culturele organisatie van de
V.N.) werd voorgelegd.
TTET eiland Philae is de basis van een be-
langwekkende verzameling tempels en
monumenten uit de Ptolemeïsche periode van
380 tot 80 jaar voor onze jaartelling. Na de
bouw van de kleine Assoeandam in de Nijl
kwam het eiland onder water te liggen.
Slechts twee maanden peT jaar is het toegan-
kelijk. De nieuwe Assoeandam, die waar-
schijnlijk over zeven jaar gereed zal zijn, be-
tekent dat het eiland en de tempels geheel
onder water zullen verdwijnen.
TWEE Nederlanders, de civiel-ingenieur C.
Th. de Beaufort en de geoloog C. Voüthe, b
hebben tussen 25 juli en 5 augustus de situa-
tie ter plaatse opgenomen. Zij hebben alle
suggesties voor redding van Philae op hun
uitvoerbaarheid onderzocht en zijn tot de con- b
clusie gekomen, dat de aanleg van dijken tus-
sen de hoger gelegen eilanden voor Philae en
van deze eilanden naar de rivieroevers, voor
het eiland Philae een eigen bassis kunnen
scheppen. Dit bassin zal een lager niveau dan
het grote stuwmeer krijgen en het eiland zal
dus weer het gehele jaar het .hoofd boven b
water kunnen houden".
Er dient bovendien een pompstation te wor-
den gebouwd. Met elkaar zal het ongeveer
21 miljoen gaan kosten.
Zo ligt het aan cultuurschatten zo rijke eilandje Philae in de Nijl. Zal
het door het stuwmeer en deze levensader van Egypte voorgoed ver*
zwolgen worden
De prachtige tempel, die de oude Egyptenaren wijdden aan hun
ajgod Isis, is een van de vele bedreigde schatten op het Nijl
eilandje Philae.
WAAROM zou ik opspringen
en schreeuwen van veront
waardiging. Zal het Philae
redden. U zegt: Ik blijf met
oosterse gelatenheid wachten
op de vloed. Verwijt mij niet dat ik
een oosterling ben, want het is geen
luiheid die mij bedaard doet neerzit
ten op de voet van Ramses, het is
onmacht. En waar u, die westerling
bent, uw verontwaardiging uit, dwingt
de zon mij, bedaard te blijven en het
hoofd te buigen. Bedenkt, dat wij de
den wat wij konden. Hebben wij niet
alle archeologen in Egypte verzocht
hun werkterrein te verleggen naar dat
deel van de Nubische woestijn, dat zal
ondergaan in het stuwmeer van de
Sadd el 'Ali? Zijn wij niet bereid de
cultuurschatten te delen met het land,
dat ze redt? Gaven wij niet toestem
ming tempels uit Tafe. Dabod. Den-
doer, Derr em El Lesya steen voor
steen af te breken en in andere lan
den te herbouwen? Dat doen wij. om
dat wij weten, dat veel verloren dreigt
te gaan en omdat wij zelf het geld
niet hebben, te redden. Het water
moet komen. Het water komt. want
het land dorst en onze kinderen heb
ben honger.
En stil en machtig glijden de wa
termassa's van de Nijl naar de zee.
Daaraan denkt u, die westerling bent.
U ziet de drie grote piramiden die
zich in het heldere maanlicht scherp
en machtig aftekenen tegen de grijs
blauwe hemel: u ziet de sfinx boven
de gele woestijn, dat raadselachtige
wezen met het hoofd van een mens
en het lichaam van een leeuw en u
bedenkt dat het geloof in een leven
na de dood. de oude Egyptenaren tot
grootse daden heeft geprest. U vaart
over de Nijl, u ervaart de grote stil
te. die geaccentueerd wordt door het
eenzame hondegeblaf en bij Abdoe
Simbel, voorbij de bouwput van de
Sadd el 'Ali. schrikt u even van de
reusachtige beelden van Ramses II,
uitgehakt in de sombere rotsen. Maar
uw schrik wordt bewondering voorde
prestaties van de oude farao's, en in
uw ogen is een stil verwijt voor mij.
die uw komst afwacht, zittend op de
voet van Ramses. Er is een verwijt,
dat mij en mijn broeders moet tref
fen. Willen wij werkelijk deze tastba
re oudheid opofferen voor een stukje
grond meer. vragen uw ogen?
DAT willen wij. Want moedig
en Ijdel en groots was Ram
ses II, die voor zich en zijn
echtgenote Nefertari tempels
liet uithakken in de rotsen
en die na duizenden Jaren nog ver
telt van zijn grootse daden; moedi
ger is Nasser, die ons een dam bouwt
en ons een beter leven schenkt.
Nasser zegt: Mogen de Amerika-
ien in hun woede stikken, de Sadd
el 'Ali wordt toch gebouwd. De wa-
erbouwkundigen zeggen: Philae en
Abdoe Simbel kunnen door dijken
oorden gered. Wat zal ik dus op
springen en schreeuwen van veront
waardiging; ik denk aan de woor
den op een priestergraf in de The-
baanse dodenstad: Beleef de dag
met vreugde, Nederhotep. voortref
felijke priester met de zuivere han
den! Vermeng zalf met fijne olie,
i Egyptische felluh op de voet van
een reuzenbeeld
Een situatietekening van het Nijl gebied
rondom Philae.
en sier met kransen en lotusbloe
men je geliefde, die naast je zit.
Laat zang en muziek weerklinken.
Verwerp alle duistere gedachten en
denk slechts aan de vreugde, tot de
dag komt, dat je naar het land
wordt gevoerd, dat de stilte lief
heeft.
En kent u, die westerling bent en
de bijbel kent, deze woorden ook
niet? Prediker zegt: Laten uw kle
deren te allen tijde wit zijn en olie
ontbreke niet op uw hoofd. Geniet
het leven met de vrouw die gij lief-
hebt, al de dagen des ijdelen levens,
die Hij u geeft onder de zon, al uw
jdele dagen, want dat is uw deel
mder de levenden en bij het zwoe-
jen, waarmee gij u aftobt onder de
zon.
STIL en machtig rukken de watermassa's van de Nijl op naar de Middellandse
Zee en trekken over 7000 kilometer een groen spoor, dat Egypte heet, in de
eindeloze woestijn, eindeloos van Atlantische Oceaan tot Rode Zee en vandaar
tot Perzische Golf. En nog altijd is er rumoer rondom de Assoeandam, die de
wereld in beweging bracht, die de Nijl opstuwt tot een meer waarin de cultuur
verdrinkt, die meer welvaart brengt in het land van Misr; nog altijd is het rumoer
rondom de Hoge Dam, Sadd el 'Ali noemen wij hem, niet verstomd.
AT zal ik. Ibrahim Mo-
hanied Ibrahim, die de
zoon van een eenvoudige
fellah ben en die de voet
van de grote Ramses II
tot zitplaats koos, daar aan toevoe
gen? De wijsheid van de moëddzin
is niet in mij: als de moëddzin roept
op de minaret zal ik mijn gelaat
naar Mekka wenden en als Allah het
wil zal het water stijgen. Het zal
stijgen -tot grote hoogte en het zal
Ramses II, de zoon van Seti I en
de grootste bouwheer aller tijden te
vens, na 3194 jaren tot zwijgen bren
gen.
Ik, de zoon van een fellah, keu
de waarde van het water, dat vrucht
baarheid brengt in de woestijn. Ik
ken de waarde van het water, want
ik zag mijn vader een leven lang
zwoegen mei de wrakke sjadoef. Ik
zag hem vechten tegen de zon, die
zonder genade is, en tegen de woes
tijn, die loert op een moment van
werkeloosheid. Ik zag de grond, die
zieltoogt onder de zon, en ik leer
de de waarde van het water kennen.
Wat zal ik, die hier neerzit op de
voet van de grote Ramses II. doen?
Opspringen en schreeuwen? Zal ik
protesteren nu de grote Ramses II in
het water moet ondergaan. Hij was
er altijd, in mijn jeugd en ver daar
voor was hij er. Op zijn grote voe
ten stond hij hier. twintig meter hoog
en viermaal herhaald, tegen de rotsen,
waarin hij zich 30 eeuwen geleden een
tempel liet bouwen. Hij was hier al
tijd. zoals de zon en de woestijn en
de Nijl hier altijd waren. Wij uit Ab
doe Simbel kennen hem beter dan wij
Gamal Abdel Nasser kennen. En Nas
ser is van onze tijd, hij is de bouw
heer van het land van Egypte zoals
u het nu kent. van de Assoeandam
ook. En daarom is hij groter dan Ram
ses, want hij bouwt niet om eigen
roem te verkondigen; hij bouwt voor
ons. de fellahin die van het land le
ven.
'AAROM zal ik niet opsprin-
gen en schreeuwen, want
I J Ramses was hier altijd.
maar het water was hier
niet altijd. En nu zal het er
komen, altijd zal het water hier zijn;
tegen de Hoge Dam zal het stijgen,
het zal de voet van de grote Ramses,
die hier uit de hoogte neerkijkt op de
Nijl, langzaam naderen en het zal mij
van mijn zitplaats verdrijven. Maar
eerst op het laatste moment zal ik
mij laten verdrijven, de slippen van
mijn boernoes zullen aangeraakt zijn
door het kostbare water van de Nijl,
waarin Ramses zal verdrinken.
En ik zal juichen, zoals het gehele
volk van Misr, dat u Egypte noemt.
juicht op de Wafaa el Nile, op het
feest van de overstroming, waarmee
wij Allah danken voor het slib. dat
de Nijl op ons zielloze land achter
laat. Misschien zal ik nog even den
ken aan mijn zitplaats op de voet van
Ramses II. Ik, de zoon van een fellah,
zat daar als een farao; als het mij
behaagde nam ik daar plaats en ik
dacht aan de grote heren van het
Egyptische Midden-Rijk, die de ko
ninklijke voet. waaraan deze stenen
voet een afbeelding is, mochten kus
sen als het de farao behaagde. En
hoe de grote heren hun vorst Ram
ses II mochten prijzen, terwijl zij de
grond kusten, op hun buik liggend en
luid jubelend.
U verwijt mij fatalisme, nu ik hier
op de voet van de grote Ramses het
water afwacht, en niets doe. U ver
wijt mij werkeloosheid, nu ik het wa
ter verkies boven de erfenis van het
oude Egypte. Ik ken de waarde, die
u hecht aan de tempels, aan de pira
miden, aan de sfinxen, aan de hiëro
glyfen, die u vertellen hoe duizenden
jaren geleden hier mensen leefden en
stierven, hoe hun farao's heersten en
streden, hoe hun goden kwamen en
gingen. Ik weet dat allemaal, maar
ik zal er geen traan om laten, want
het leven gaat verder en het is Al
lah's wil, dat het volk niet verhon
gert.
EN daarom zal het water stij
gen. Volgt van Abdoe Sim
bel uit de Nijloever in-zuide
lijke richting en u vindt de
Sadd el 'Ali, de Hoge Dam.
waar 60.000 kinderen van mijn volk
de hete zon van Nubië trotseren en
werken aan het grootste monument
van Egypte, zestien maal groter dan
de grote piramide van Cheops. Het is
de ..piramide" van farao Nasser, die
al het werk van de grote Ramses in
de schaduw zal stellen en die niet
wordt gebouwd om eigen roem te ver
kondigen. Zoals Ramses de kinderen
Israëls uit het land Gosen haalde voor
slavendienst, zo haalt Nasser kapi
taal uit het buitenland om een groot
werk tot stand te brengen.
De Hoge Dam. de Assoeandam. zal
het water van de Nijl stremmen in
zijn trage stroom, hij zal het water
opstuwen tot een meer met een leng
te van 500 kilometer en een inhoud
van 130.000.000.000 kubieke meter en
een oppervlak van 3000 vierkante kilo
meter. De zon, die ons leven zo traag
maakt als de Nijl stroomt, zal veel
water verdampen en de lucht zal voch
tig zijn. zo vochtig als zelfs in onze
verbeelding niet mogelijk was. Miljoe
nen feddan woestijn (2.47 feddan is
ongeveer 1 hectare) zullen bloeien,
want Allah zorgt voor zijn kinderen.
Hij leerde Nasser het toverwoord Sadd
el 'Ali. opdat ons volk, dat elke twee
jaar met een miljoen kinderen toe
neemt, niet zal verhongeren.
Dit is onze vreugde, die niet Ram
ses toekomt, want hij zal ondergaan
in het meer en vele tempels en mo
numenten der exidheid zullen met hem
verdrinken; zijn echtgenote Nefertari,
die hij een kleine tempel bouwde in
Abdoe Simbel, zal hij niet kunnen red
den. Dit is onze vreugde, want onze
kinderen zullen leven.
BROOD verkiezen wij boven
stenen, want het Egyptische
volk is niet de onbeschofte
dragoman: de gids die u
scheldend volgt als uw bak-
sjis uitblijft, is hij niet. Het Egypti-
sche volk Is niet de sjacheraar zon
der moraal, die een mummiehandje
uit zijn smerige boernoes tevoorschijn
haalt en die vergeet te vertellen, dat
de hand eens zijn schoonmoeder toe
behoorde. Neen, het volk van Misr is
ijverig en sober; bet leeft van de Nijl
en het beschermt zich met traagheid
tegen de zon, die ook u, die een wes
terling bent en driftig en gejaagd, tot
traagheid dwingt op uw reizen door
het land van de grote stilte. U, dit
de bijbel kent, kent het verhaal vai
mtfn volk. U kent de rampspoeden
de oorlogen, de vreemde overheersin
gen, die een beschaving hebben ver
moord en hebben begraven in het het<
woestijnzand, waar zij na vele ecu
wen, ongeschonden, werd gevonden. I
kent onze afhankelijkheid van de Nijl
de rivier die grillig is en rampspoed
op voorspoed laat volgen. Reist een?
ïaar het eiland Elefantlne: u vind
er een de oude peilschaal met de zes
ion Griekse ellen. Twaalf ellen kon
digden de hongersnood aan; bij zes
.ien ellen eerst was er overvloed li
het 1 nd van Misr.
U. die de moderne geschiedenis
kent, weet dat Egypte een reeks stuw
dammen bouwde, stuwdammen die het
slib-dragendc Nijlwater opstuwden tot
meren, waaruit geput kon worden als
de dorst het land kwelde. Maar het
volk van Egypte nam toe en het zag
nog veel Nijlwater ongebruikt weg
spoelen in de Middellandse Zee. De
Hoge Dam van Nasser zal daar voor
goed een einde aan maken, Sadd el
'Ali, tot de laatste druppel zal het wa
ter worden gebruikt, Sadd el 'Ali.
SCHREEF niet een farao 50
eeuwen geleden: Mijn hart
is bedroefd, want er is ge
brek aan graan: groente is
er helemaal niet, en alle an
dere dingen, die de mensen nodig heb
ben voor hun voedsel, zijn op. Ieder
een berooft zijn buurman. De men
sen willen wel lopen, maar zij hebben
de kracht niet zich te bewegen. Het
kind kermt van honger, de jongeling
sleept zich afgemat voort en de oude
ren zijn gebroken door vertwijfeling.
Alles neigt naar de ondergang. Wal
moet ik doen.? Zeg mij: waar zijn de
bronnen van de Nijl? Welke God
waakt over hen? Want de Nijl was
het. die eens de schuren vulde.
Zo klaagt mijn farao, die Nasser
heet, niet. Hij is trots en zegt: Eeu
wenlang hebben de piramiden de eer
ste plaats ingenomen onder de techni
sche wonderen. Door de piramiden zal
de herinnering aan de farao's eeuwig
voortbestaan. Maar in de toekomst
zal de Sadd el 'Ali de piramiden over
schaduwen. prachtiger en groter zal
de Sadd el 'Ali zijn, en zij zal meer
welvaart brengen voor alle Egyptena
ren.
Ik weet het. u die meer weet van
mijn voorvaderen dan ik die een zoon
van hen ben. u lacht om mijn ver
ering voor Nasser. Ik weet het, u
noemt hem een intrigant, een politie
ke goochelaar. Wel, Allah wil het zo,
laat hem. U lacht en vraagt mij, hoe
jk weet wat mijn voorvaderen zeiden.
Ik weet het, ik dank die wetenschap
aan de hardnekkige arbeid van uw
knappe archeologen en egyptologen.
Ik was bij hen toen zij de geheimen
van het verleden ontrafelden en ook
ik ken het gevoel van verlegenheid,
van onzekerheid zelfs, bij het binnen
dringen in een kamer die duizenden
jaren geleden door vrome handen werd
afgesloten en verzegeld. Zelfs ik, die
een eenvoudig man ben, werd over
meesterd door de vrees, dat de tijd
alle waarde had verloren toen ik de
lucht, die ik inademde, deelde met de-
geen, die de mummie duizenden jaren
geleden op zijn laatste rustplaats leg
de. Ik weet dat allemaal, maar ook
weet ik wat het is, te moeten kiezen:
stenen of brood. Hebt u ooit voor de
keuze gestaan: stenen of brood? U
koos het brood, nietwaar? Al was de
steen ook miljoenen jaren oud, u kóós
het brood. En ik kies het brood, en
heel het volk van Misr kiest het brood,
dat de Nijl geeft, dat de dam van
Assoean zal geven. Dezelfde dam. die
de ondergang van veel cultuurschat
ten betekent.
EN nog is niet alles verloren.
De Nederlanders, die het
water kunnen temmen, heb
ben verteld, dat zij het ei
land van Philae kunnen red
den. Ik heb hen bezig gezien, bij dat
eiland, dat de Parel van Egypte wordt
genoemd, en dat tussen de oude en
de nieuwe Assoeandam ligt. Tien
maanden per jaar stond het eiland en
de tempel van Isis, de tempel van
Hathor, het paviljoen dat Ceasar Au
gustus begon en dat Trajanus verder
oouwde, de zuilengalerijen, en heel die
kostbare erfenis van het Egypte van
lang geleden, tien maanden per jaar
stond alles onder water. Twee maan
den slechts was het eiland droog,
maar de planten waren verdronken en
het met slib geladen water, had don
kere vegen over de oude wanden ge-
smeurd. Maar zij waren er nog, de
kostbaarheden uit het verleden, zorg-
/uldig waren zij voorbereid op de
komst van het water, dat door de
?erste, kleine Assoeandam werd opge
stuwd. Nu komt de Hoge Dam, de
•add el 'Ali, die Egypte welvaart za)
brengen. En zij zal het water vast-
(ouden in het meer tussen oude en
nieuwe dam. En langzaam, maar ze
er zal de Parel van Egypte wegkwij
nen. tenzij de Nederlanders hun plan
tomen uitvoeren. Voor Philae ligger
•wee hoge eilanden, die. door dijker
met elkaar en de oevers verbonden
Philae een eigen, lage waterstand kun
ien geven. Technisch is het mogelijk
maar het kost geld. meer geld dar.
Egypte bijeen kan brengen. Is het
waar, dat de westerlingen het eiland
zo belangrijk vinden? Dan zal het niet
verdwijnen in de Nijl, dan zal het in
oude glorie worden hersteld.
BESTAANDE RtJlBAMMEH
300 km
