DEZE WEEK IN EEN WOELIGE WERELD
ZONDAGSBLAD
DE WERELD
25 JAAR
GELEDEN
ZATERDAG 10 DECEMBER 1960
door
G. PUCHINGER
Tijdens de zand- en grindquaestie in April 1918, waarvoor Ludendorff den spoor
weg over Roermond wenschte te gebruiken, wilde Ludendorff batterijen opstellen op
Nederlandsch gebied, om te beletten, dat Belgische vliegers over ons land de Duitsche
troepen in Vlaanderen zouden kunnen aanvallen. Zoo bang u-as hij toen voor ons leger!
Mijnheer de Voorzitter! De Duitsche gezant. Dr. Rosen, heeft de instructie daar
omtrent van Ludendorff ontvangen, doch niet opgevolgd. Hij wenschte geen oorlog
tusschen Nederland en Duitschland. Hij heeft getracht, die zaak naar een andere instantie
te verwijzen.
Indien die gezant dat niet had gedaan, indien Ludendorff zijn zin had gekregen, zou
dat de vreeselijkste gevolgen gehad hebben."
Mr. P. J. TROELSTRA, 11 October 1928.
Vergadering der Tweede Kamer.
„Mede dank zij dr. Rosen bleef aan Nederland het lot bespaard om ten
langen leste, toch nog in den wereldkrijg te worden meegesleept. Ongetwijfeld
meende deze Duitsche gezant daarmede ook het belang van Duitschland te
dienen. Maar ongetwijfeld heeft ook zijn vriendschap voor Nederland daarbij
gewicht in de schaal gelegd. Het zij, aan zijn graf, door Nederland met
erkentelijkheid herdacht."
ALGEMEEN HANDELSBLAD.
Donderdagavond 28 november 1935, pag. 5.
In memoriam Dr. Friedrich Rosen
VA/IE In „De Standaard" van zaterdag 13 november 1920 het verslag van de
begrafenis van dr. Abraham Kuyper leest, zal onder de genodigden ook
vinden „de Duitsche gezant bij ons Hof, Dr. Rosen, en zijne echtgenoote". Opper
vlakkige lezers zullen in dit feit slechts een bevestiging zien van hóé pro-Duits
dr. Kuyper was. Nu was dr. Kuyper inderdaad pro-Duits, waarbij te bedenken
valt, dat zulks gedurende de Eerste Wereldoorlog geheel iets anders betekende
dan in de Tweede Wereldoorlog.
Wij doen er inmiddels goed aan, de vraag te stellen, wié deze diplomaat was,
de enige buitenlander, die Kuypers begrafenis als gast van de familie bijwoonde.
Aanleiding daartoe kan zijn het
feit dat dr. Friedrich Rosen op
27 november 1935. dut juift 25
jaar geleden te Peiping atierf. als
gevolg van een veertien dagen
voor dien opgelopen beenwond.
Dr Rosen vertoefde te Peiping.
op bezoek bij zijn zoon, die deel
uitmaakte van de Duitse ambas
sade in China.
Laat ons direct de lezer bij
voorbaat gerust stellen: dr. Ro
ten wa» anti Adolf Hitler, wiens
politiek hem met verbijstering
aloeg. Het Nazi-regime ontnam
hem daarom een deel van zijn
pensioen, en In alle atllte door
leefde Rosen «IJn laaUte jaren,
ala zoveel „Novemberverbrecher"
veracht bij de voorstander* van
het Nazl-reglme!
Mémoires
Om drie redenen ia het goed dr."
Friedrich Rosen niet te vergeten:
allereerst was hij gedurende zeer
moeilijke jaren 19xt>19zo> uuus
gezant bij het Haagse Hof, in de
tweede plaats speelde hij een zeer
vooraanstaande rol bij de balling
schap die keizer Wilhelm 11 van
Duitsland in november 1918 in-
Sing. en in de derde plaats liet
ij ons mémoires achter, die tot
de beste gerekend kunnen worden,
die ooit geschreven zijn!
De eerste twee delen van zijn
mémoires. ,,Aus ebiem diploma-
tischcn Wanderleben", zijn ver
schenen in de jaren 1931-2 In
vrijheid had hij ze kunnen schrij
ven. nóg waren de Nazi's Duits
land en het vrije Europa niet
naar de keel gevlogen. Maar de
afsluiting van zijn mémoires
scheen nimmer te zullen verschij
nen. Enkele ingewijden wisten,
dat hij ze geschreven had, maar
in dagen van tyrannie en oorlog
gaat zoveel verloren, en falen zo
veel plannen, dat geen mens nog
hoopte op het verschijnen van
het vervolg.
Totdat wij verleden jaar plots
verrast werden met het in één
band verschenen derde en vierde
deel zijner mémoires. Een nadruk
kelijke aankondiging voor een
breed Nederlands publiek zou nog
niet zó actueel zijn. wanneer hij
daarin geen tweehonderd pagina's
gewijd had aan de periode dat
hij optrad als Duits gezant te
Den Haag.
Wél is dat alles lang geleden, en
wel is een generatie opgestaan
die meestal over die jaren gestu
deerd noch nagedacht heeft, maar
wie de moeite wil doen deze mé
moires nader te bezien, zal met
stijgende bewondering lezen, en
met verrijkt inzicht de lezing er
van afsluiten Twee eindindrukken
laat dit boek na: welk een waar
achtig vriend van Nederland is
hier aan het woord. en. welk een
groot auteur heeft hier pen op
fiapier gezet! Rosen was niet al-
een een uiterst kundig en cons-
sciëntieus diplomaat, maar ook een
geleerde en stylist van formaat.
Van zijn vader. Georg Rosen
(1820—189H. die een oriëntalist
van grote naam was, had hij de
oriëntalistische belangstelling ge
ërfd. Ook Friedrich Rosen, op 30
augustus 1858 geboren te Leipzig,
publiceerde op oriëntalistisch ge
bied. Wij noemen voorts zijn ver
taling van de kwatrijnen van de
grote Pers Omar Khayam. die in
het Nederlands vertaald werd
door niemand minder dan onze
dichters Boutens, Leopold en Wil
lem de Mérode
Daarom moet een ieder die iets
wist over deze bekwame auteur,
het deel over zijn verblijf m
Holland met grote verwachting
hebben ter hand genomen Wij
zün niet teleurgesteld, want wij
vinden er tientallen beschrijvin
gen en typeringen in. die voor
eigen inzicht, en ook voor de his
toricus, in het algemeen, van
groot belang zijn.
Uitvoerig bespreekt Rosen zijn
ontmoetingen met koningin Wil
helmina. graaf Bentinck (de gast
heer van Wilhelm II tijdens diens
verblijf in Amerongen) de minis
ters Cort van der Linden. Loudon
en Van Karnebeek; voorts de par
tijleiders Kuyper De Savornin
Lohman. Colijn. Nolens en Mer
chant. de socialisten Troelstra en
Vliegen, en niet te vergeten de
latere minister mr J. B Kan.
die het contact onderhield tussen
de Nederlandse regering en de in
ballingschap te Doorn vertoeven
de Duitse keizer
Kortom, wie belangstelt ln de
laatste Jaren van de Eerste We
reldoorlog en het begin der twin
tiger jaren, vindt in dit boek ge
gevens die hij nergens anders
vindt, bekwaam geschreven door
één der meest ter zake kundige
medespelers.
Nederland
Rosen verplaatst ons in zijn
mémoires naar het Den Haag tij
dens de laatste jaren van de Eer
ste Wereldoorlog Wat tijdens de
Tweede Wereldoorlog hoogste
dwaasheid bleek te zijn, was in
die jaren de hoogste wijsheid: Ne
derland vis strikt neutraal!
Desondanks stonden onze mi
nisters bloot aan de militaire en
diplomatieke druk der belligeren-
ten. De grote sympathie hier te
lande voor Belgie. dat onnoeme
lijk leed onder de Duitse door
tocht. onthief het kabinct-Cort van
der Linden, en later het kabinet-
Ruys de Beerenbrouck. niet van
de taak zich zoveel mogelijk te
onttrekken aan de pressie van
Centralen én Geallieerden' En die
was zwaar' De Nederlandse han
del was in sterke mate afhanke
lijk van de levering aan én van
het buitenland, maar dit beteken
de, dat ons land aan belde par
tijen even veel moest leveren aan
goederen, terwijl ons land. onder
leiding d'r diverse gezangen on
der druk stond van een geheim
internationaal informatienet Geen
toezegging aan één der bellige-
renten. of de gezanten der tegen
standers deden direct een stap
bij onze minister van buitenland
se zaken, om genoegdoening te
ontvangen, en steeds doemde
daarbij het spook van een inval
op, als laatste middel om de mi
nister tot welwillendheid te be
wegen!
Onze minister van buitenlandse
zaken. Jhr. mr. J. Loudon, was
in zijn hart uitgesproken pro-
Frans. pro-Wilaon, en converseer
de met Rosen uitsluitend in het
Frans Hij drong er herhaaldelijk
bij Rosen op aan. dat België zijn
onafhankelijkheid zou terugkrij
gen. en daar was alle reden toe,
want tot in de zomer 1918 be
hoorde een Duitse overwinning al
lerminst tot de onmogelijkheden:
te Londen twijfelde men in april
1918 nog ernstig aan een gealli
eerde eindoverwinning' Deson
danks wisten Rosen en Loudon
persoonlijk goede verhoudingen te
bewaren, al dreigde dit in april
1918 spaak te lopen
Grote bewondering koesterde
Rosen voor de grijze premier
Cort van der Linden. Deze stond
sympathieker tegenover Duits
land dan Loudon, maar ook hij
geloofde niet aan een Duitse eind
overwinning. en no vaak Rosen in
opdracht \an de keizerlijke re
gering van Duitsland de vaste ver
wachting van een Duitse victorie
in gesprek onderstreepte, herhaal
de Cort van der Linden, dat de
meerderheid van het Nederland
se volk daarin niet geloofde In
zake de dreiging van een alsnog
Dr. FRIEDRICH ROSEN
tussen Nederland en Duitsland
uitbrekende oorlog, schrijft Ro
sen: ..In kritieke uren heeft hij
er zeer wezenlijk toe bijgedragen,
een ernstig conflict met Duits
land te verhinderen".
Uitvoerig gaat Rosen in op zijn
ontmoetingen met dr. Kuyper,
voor wie hij een grote bewonde
ring had. Reeds m 1907 had Ro
sen dr. Kuyper leren kennen te
Tanger, en sindsdien bleven Ro
sen en Kuyper in contact met el
kaar. vanwege hun gemeenschap
pelijke belangstelling voor oriën
talistiek en politiek, en niet te
vergeten Kuypers sympathie voor
Duitsland en de Duitse keizer. Ro
sen schrijft over dr. Kuyper:
„Hij was voor ons een zuil, waar.
op wij steunen konden" <i>ag. bdi.
Rosen beschrijft zijn ontmoetin
gen bij dr. Kuyper aan huis met
CoiJjn. en merkt raar. op. da; at
deze beide leiders misten aan bon
mots en geestigheden, zij rijke
lijk wonnen aan helder denken
en menselijke oprechtheid. Van
grote waarde is wat Rosen
schrijft over de missie-Colijn
naar Engeland in april 1918. toen
Colijn door het Britse kabinet ver
zocht was naar Londen te komen,
om een poging te do* n een com
promisvrede tot stand te brengen
(pag. 171 187' Levenslang heelt
Rosen het betreurd, dat Colijns
pogingen, hem door Engeland ge
suggereerd. niet sneller door het
Duitse kabinet zijn aangegrepen:
het zou de vrede van Versailles
voorkomen hebben, met al de tra
gische gevolgen daarvan. Om de-
rd Colijn geroemd,
welk een interna
tionale figuur van gezag Colijn
reeds in 1918 was. dat het Britse
kabinet juist hém naar Londen
liet komen, om een laatste po
ging te doen een vrede door ver
gelijk tot stand te brengen.
Ook bij Nolens, de hege pre
laat. vertoefde Rosen veel aan
huis De Savornin Lohman was
pm-geallieerd. en niet met ge
voelsmatige argumenten door Ro
sen te benvloeden Punt vu"'
punt moest men bij de jurist
Lohman op zijn woorden ingaan,
wilde men enig resultaat oogs
ten in een gesprek Het valt op.
hoe goed Rosen het karakter en
het optreden onzer vooraan
staande staatslieden menigmaal
getypeerd heeft!
De Koningin
Nederland spitst uiteraard de
oren. wanneer Rosen onze konin
gin Wilhelmina ter sprake brengt.
Keizer Wilhelm II van Duits
land had bij Rosens benoeming
in Den Haag zijn verwantschap
met de Oranjes onderstreept.
Met grote verwachting ontmoet
te Rosen de Koningin.
Rosen roemt haar plichtsbe
trachting en karaktervastheid en
schrijft: „Het ls voor Holland een
geluk geweest, dat in de zware
oorlogsjaren juist zij aan het
hoofd van zaken gestaan beeft"
(pag. 72'.
De koningin sprak altijd Duits
met Rosen, en over haar arbeid
schrijft Rosen: „Zij stond hij
haar ministers van alle richtin
gen ln het hoogste aanzien en
oefende op de meer gewichtige
vragen veel meer invloed uit, dan
het publiek bemerkte" (pag. 73'.
Opmerkelijk was de wijze
waarop de Koningin gedurende de
oorlogsjaren iedere feestelijkheid
of gezelligheid vermeed, geen
kop thee zelfs werd bij één der
ontvangsten geschonken!
Na de oorlog deed de Koningin
ernstige pogingen, de gezanten
der voorheen oorlog voerende lan
den weer gezamenlijk aan een di
ner te ontvangen De voorberei
dingen daarvan gingen met grote
moeilijkheden gepaard, want de
verhoudingen zijn ook na de wa
penstilstand nog lange tijd zeer
moeilijk gebleven. Uitvoerig be
schrijft Resell het eerste diner der
gezamenlijke gezanten bij konin
gin Wilhelmina. en memoreert de
sympathieke poging die de Konin
gin deed diverse gezanten weer
met elkaar in aanraking te bren
gen: „Wat haar daarbij aan con
versatietalent en plooibaarheid
mocht ontbreken, vergoedde zij
door haar sterke wil en persoon
lijke moed" (pag. 296).
Ook de Koningin-Moeder brengt
Roscn ter sprake Nadrukkelijk
merkt Rqpen op. dat de hofhou
ding en aristocratie niét pro-Duits
waren!
De keizer
Maar werkelijk Europese bete
kenis heeft hetgeen Rosen schrijft
over de afdanking en ballingschap
van keizer Wilhelm II.
Rosens positie sinds 1918 valt
enigermate te vergelijken met die
van Von Hindenburg: hoewel
sterk keizersgezind, ja een ver
trouwensman van de keizer, bleef
hij in dienst van de Weimar-Re-
publiek, om het ergste te voorko
men. Dat hij daarmee al spoedig
verwijten van twee kanten oogst
te. viel niet te voorkomen. Deson
danks valt op hoezeer Rosen zich
beijverd Leeft om de positie van
de diep gevallen banneling in Ne
derland zo dragelijk mogelijk te
maken.
Des te tragischer zijn deze span
ningen in het leven van Rosen,
omdat hij de val des keizers voor
zag. en hem tijdig gewaarschuwd
heeft. Maar zijn invloed vanuit
Nederland was niet van die aard,
dat hij tijdig een wending kon
bewerkstelligen.
Zo wcjd Roscn in de nacht vafi
10 november 1918 om 3 uur plots
gewekt: de keizer was in aan
tocht. en Rosen diende de gast
vrijheid van koningin Wilhelmina
m te roepen.
Rosens houding jegens onze Ko
ningin getuigt van grote dank
baarheid: de Koningin was met
het lot van Wilhelm II diep be
gaan. en had haar eigen paleizen
ter beschikking willen stellen,
doch Rosen vreesde dat het Hol
landse anti-Duitse publiek hem
niet met rust zou laten, en stel
de daarom aan Van Karnebeek,
de pas opgetreden minister van
buitenlandse zaken, voor, Wil
helm II op een afgelegener plek
onder te brengen. Van Karnebeek
noemde de naam van graaf Ben
tinck in Amerongen. en deze was
na enige onderhandelingen bereid
de keizer te ontvangen Het kas
teel, waar eens de stadhouder-ko
ning Willem III en zijn tegenstan
der de zonnekoning. Lodewijk XIV
vertoefden, zou thans gastvrijheid
schenken aan wellicht de ver-
maardste banneling die ons land
in deze eeuw ooit geherbergd
heeft, aan de machtige Duitse
keizer, naar wiens woord de we
reld meer dan vijfentwintig jaren
lang geluisterd had.
Rosen reisde de keizer tegemoet
naar Zuid-Limburg. Zijn beschrij
ving van deze ontmoeting met zijn
keizer is even critisch als men
selijk.
Van stonde af aan begreep de
keizer, dat zijn loopbaan voor
goed was afgesloten.
Maar wat de keizer nog steeds
niet begreep was. dat van nu af
aan zwijgen het enige goud was
dat hem sierde Verontrust hoor
de de gezant al wat de keizer ver
telde, in aanwezigheid van Neder-
'andsc autoriteiten, die nauwlet
tend ieder woord in zich opnamen
dat zijn keizerlijke lippen verliet.
Samen met de keizer volbracht
de gezant de reis per spoorwagon
van Zuid-Limburg naar het klei
ne dorpje Maarn. nadat de afge
zanten van koningin Wilhelmina
de keizer op de meest hoffelijke
wiize hadden welkom geheten op
Nederlands grondgebied.
Een enkel fragment uit het boel
ende hoofdstuk dat handelt over
keizers aankomst in Nederland,
moge hier weergegeven worden;
,Jk wilde de Keizer niet nog meer
vermoeten en wachtte het moment »f.
waarop lk ontslagen zou worden, toen
hij eindelijk zijn gevoelens de vrije
loop gaf Ik ben een gebroken man
Wat kan ik oott tn het leven weer be
ginnen? Voor mij bestaat geen hoop
meer Mij blijft niets anders over d?n
te vertwijfelen" Zijn woorden en
nog meer zijn blik schokten mij diep.
maar ik gevoelde de verplichting, hein.
met alle kracht die in mij was tot
steun te zijn. Ik antwoordde, te we
ten, dat hij een diep religieuze ra-
tuur was, en dat het hem met zijn
Christelijke gezindheid ernst was Een
Christen mocht noch kon ooit vertwij
felen Zijne Majesteit moest in de bo
venmenselijk zware slagen, die hem
getroffen hadden, een goddelijke oc-
schikking zien. welks zin en doel tc
erkennen op dit moment misschien nog
niet mogelijk was. Wat geschied wa--
moest hij aanvaarden ais Gods wi en
bevel. Dat deze opvatting zijn over
tuiging uiteraard toesprak, behoefde de
Keizer mij niet te verzekeren, maar
de kwellende vraag bleef bestaan:
Wat nu? Wat kon en moest lij nu
doen. hij. die een aan bezigheden zo
rijk leven gewoon was geweest?
Ik zei hem ten slotte dat. hoewel nie
mand eigen kleine tegenslagen mot de
zijne vergelijken kon, dat er toch in
het leven van alle mensen ogenolik
ken waren van ondragelijk zwaar lcco
lk zelf was eenmaal in mijn jongere
jaren in een toestand geweesl. dat mij
niets dan vertwijfeling over scheen ge
laten. Toen had mijn vader mij de
raad gegeven, mij met ziel e i inf op
mijn werk te werpen, alleen dal zou
helpen. Mijn vader had net bij h» t
rechte eind gehad. Ik heb toen mijn
beide eerste wetenschappelijke boeken
geschreven, en deze bezigheid heeft
mij loen de kracht gegeven sm de
strijd om mijn bestaan en om mijn
levensgeluk te voeren. „Ook voor Uwe
Majesteit zal ernstige arbeid een bal
sem zijn" „Maar wat? Wat kan ik
dan arbeiden?" Ik sprak, U heett
mij de oorzaken geschilderd die U 'ot
het besluit gebracht hebben naar Hol
land ie gaan U kunt dan toch in de
naaste toekomst alles op papier bren
gen en ook andere herinneringen
schrijven Met zijn oude levendig
heid en snelheid greep de keizer deze
gedachte aan ..Ik zal daar morgen
mee beginnen Aan zijn handdruk
bemerkte ik. dat deze gedachte hom
nieuwe levensmoed gaf, en zo verliet
ik hem in een betere stemming, ais ik
voor enkele ogenblikken had durven
hopen" (pag. 2202211.
Dat alles betrof slechts de aan
komst van de keizer in Holland.
Daarop volgde de eis der gealli
eerden tot uitlevering van de ver
slagen keizer.
Van de jarenlange strijd die Ne
derland heeft moeten voeren om
Wilhelm II in Nederland te hou
den, is nog slechts weinig bekend,
al zien steeds meer publicaties
hierover het licht in deze jaren.
Waardevol zijn daarom de gege
vens die Rosen, als een der meest
vooraanstaande medespelers in
dit drama, in deze mémoires ver
strekt. Het is even waar dat Van
Karnebeek, en met hem het ge
hele Nederlandse kabinet, de kei
zer op heldhaftige wijze tegen de
ze eis verdedigd heeft, als dat hij
in een later stadium Rosen ge
polst heeft, of de keizer niet weer
vrijwillig naar Duitsland kon ver
trekken. een verzoek, dat Rosen
met verontwaardiging heeft af
gewezen. omdat hij vreesde dat
Wilhelm II daarmee aan zijn bin
nenlandse vijanden zou zijn prijs
gegeven, een lot dat wellicht mins
tens zo beklagenswaardig zou zijn
als de uitlevering aan zijn bui
tenlandse tegenstanders.
Onze koningin heeft in die ja
ren alles gedaan om de positie
des keizers te redden. Over haar
schrijft Rosen in dit verband: „De
standvastigheid der Koningin en
der Regering heeft het Duitse volk
voor de mogelijkheid van een
nimmer meer uit te delgen
smaad bewaard" (pag. 277).
Het wa« op initiatief van onze
Koningin, dat keizerin Augusta
Victoria naar Nederland kwam.
om de harde ballingschap van
haar gemaal te delen. Bij haar
grensoverschrijding zond de on
gelukkige keizerin haar danktele-
gram aan onze vorstin: „Wil U
zo gaarne uitspreken hoe dank
baar ik ben in deze tijd van be
proeving in Uw land Wilhelm te
kunnen bezoeken. Meer nog dan
in dagen van geluk behoort men
in zulke tijden tesamen te zijn.
Wij zijn hier zeer vriendelijk ont
vangen".
Het is goed dit alles in het boek
van Rosen terug te vinden: het
vergroot de schande die het god
deloze Nazi-régime heeft begaan,
door in mei 1940 Nedetland, on
danks gedane beloften, binnen te
vallen.
Dankbaarheid
Heeft de keizer zich jegens Ro
sen dankbaar getoond? Alle fei
ten zijn ons nog lang niet bekend,
en worden ons ook in dit boek
niet alle onthuld. Maar men mag
zich wel ernstig afvragen, of Wil
helm II zijn getrouwe gezant
naar waarde erkentelijkheid be
toond heeft.
Des te meer treft de dank die
Roscn in zijn mémoires tot uit
drukking brengt jegens Nederland,
zijn koningin en haar ministers.
En wij, waar reeds bekend was.
en ook in dit boek duidelijk wordt,
hoeveel Rosen heeft gedaan om
Nederland buiten de Eerste We
reldoorlog te houden, wij doen er
goed aan zijn naam en levensar
beid niet te vergeten!
Hij behoort tot de Duitse diplo
maten, die om vele redenen in
de geschiedenis met ere genoemd
mogen worden, een diplomaat
daarbij, die in zijn mémoires een
waardevolle bijdrage heeft gele
verd aan de Nederlandse geschie
denis!
Pyrrhus-overwinning van Chroesjtsjef op rood China -
Kernwapens in ruil voor weinigzeggende concessies? -
Geen vrijheid van handelen tegenover het Westen -
Krokodillentranen over Loemoemba's arrestatie
ben verloren, moet Pyrrhus,
de koning van Eplrus, hebben
gezegd toen hij enkele eeuwen
voor Christus' geboorte bjj He-
raclea en Asculum de Romei
nen had verslagen: zijn troepen
waren danig verzwakt uit de
strijd teruggekeerd en het Ro
meinse rijk had niet behoeven
te capituleren. Vandaar, dat
de geschiedschrijvers later van
CHROESJTSJEF
een Pyrrhus-overwinning spra
ken en dat wij nu nog van dit
begrip gebruik maken, als we
willen aanduiden, dat we met
een schijn-succes of een schijn
overwinning te maken menen
te hebben. Dit laatste lijkt ook
het geval te zijn met het suc
ces, dat premier Chroesjtsjef op
ideologisch terrein heeft ge
boekt op de conferentie van
communistische partijen, die
onlangs ln Moskou werd gehou
den. Het heeft er de schijn van,
dat de twee grootste communis
tische landen ter wereld hun
Ideologische geschillen over de
verspreiding van het wereldcom
munisme definitief hebben bij
gelegd. Maar ondanks deze uiter
lijke tekenen is het te vroeg om
te zeggen, of Moskou en Peking
werkelijk een bruikbare over
eenkomst hebben gesloten.
Er zijn bepaalde concessies
aan de rode Chinezen gedaan.
Men moet de in de afgelopen
week gepubliceerde verklaring
zien als een voortzetting en uit
werking van de lijn, die in een
andere verklaring (van 1957)
was vastgelegd. Die was onder
tekend door de vertegenwoordi
gers van slechts twaalf commu
nistische partijen. De daarin
vastgestelde lijn is nu officieel
bekrachtigd door de handteke
ningen van afgevaardigden van
bijna alle communistische par
tijen ter wereld: alleen die van
Joegoslavië heeft niet meege
daan.
Verzwakt
In 1957 hebben de Chinezen
zich ook na wat heen en weer
gepraat akkoord verklaard met
de Russische zienswijze, dat
oorlog niet onvermijdelijk is.
Maar in de nieuwe verklaring
is deze opvatting belangrijk ver
zwakt: er wordt nl. in gezegd,
dat oorlog „niet absoluut" on
vermijdelijk is. En sommige
waarnemers hellen dan ook
over tot de mening, dat de toe
voeging van het bijvoeglijke
naamwoord „absoluut" een
zij het wellicht geringe con
cessie is aan het standpunt van
de Chinese communistische lei
ders. die (zoals bekend) veel
pessimistischer dan de Russen
zijn met de betrekking tot de
mogelijkheden om een oorlog te
vermijden.
Het is voorts mogelijk, dat
Peking terrein gewonnen heeft
op het stuk van de bestrijding
van het revisionisme. In de
jongste verklaring worden de
Jocgoslaviër veroordeeld, om
dat zij zich schuldig zouden
hebben gemaakt aan internatio
naal opportunisme en revisionis
me. En over het algemeen
heeft Chrocsjtsjefs mening ge
zegevierd. maar op sommige
punten heeft hij toch compro
missen moeten sluiten.
Concessies
Zo hebben de Chinezen altijd
gesteld, dat de hulp aan de min
der ontwikkelde landen moet
worden gebruikt om communis
tische omwentelingen aan te
moedigen De Russen daarente
gen waren bereid, ook plaatse
lijke nationalisten, die tot de
zgn. bourgeoisie behoren en
zelfs anti-communistisch kunnen
zijn. hulp te verlenen. In de
verklaring van deze week wordt
gezegd, dat er in de strijd voer
onafhankelijkheid een belangrij
ke rol kan worden gespeeld doo'
alle elementen, die bereid zijn
tegen het imperialisme te vech
ten. De nationale bourgeoisie
van de gekoloniseerde volkeren
kan deelnemen aan de revolu
tionaire strijd tegen het impe
rialisme. zo wordt voorts opge
merkt
Waarnemers trekken hieruit
de conclusie, dat deze alinea
duidelijk de opvatting van de
Russen weergeeft Maar wel
licht bij wijze van concessie
wordt er later aan de verklaring
toegevoegd, dat de nationale
bourgeoisie een onstabiel ele
ment vormt in de koloniën. De
ze bourgeoisie zou geneigd zijn.
het op een akkoordje te gooien
met het imperialisme, aldus de
verklaring.
Kernoorlog
De Chinezen zouden voorts
hebben vastgehouden aan de op
vatting, dat een kernoorlog het
kapitalisme zou vernietigen,
maar niet het communisme De
Russen hebben daartegenover
gesteld, dat een kernoorlog een
ramp zou betekenen voor de ge
hele mensheid. In de tot nog toe
gepubliceerde uittreksels uit de
jongste verklaring van Moskou
wordt echter niet verder op de
ze kwestie ingegaan. Dit heeft
geleid tot de veronderstelling,
dat Russen en Chinezen deze
kwestie misschien omzeild heb
ben. Deze opvatting is dan na
tuurlijk gebaseerd op hetgeen
totdusver over de verklaring be
kend is geworden.
In de verklaring wordt voorts
veel nadruk gelegd op de nood
zaak om te blijven werken voor
een grotere eenheid onder de
communisten van de wereld. Dit
zou er op kunnen wijzen, dat
die eenheid niet zo sterk Is als
wel wenselijk wordt geacht.
Kernwapens
Wat belangrijker is: vooraan
staande westelijke diplomaten
vragen zich af. of Chroesjtsjef
wellicht de steun van rood Chi
na voor zijn politiek van vreed
zaam naast elkaar leven heeft
moeten kopen met een belofte,
de Chinezen kernwapens te le
veren. Dit lijkt de enige verkla
ring te zijn voor het feit, dat
Peking op papier zijn straffe
buitenlandse politiek heeft gema
tigd. ten gunste van Chroesj-
tsjefs coëxistentie-theorie. Bo
vendien verliezen de Chinezen
niets, als zij zich een tijdje
kalm houden: zij kunnen op elk
gewenst ogenblik terugkeren tot
een straffer beleid.
Het is waarnemers in Moskou
opgevallen, dat de communis
tische Chinese president Lioe
Sjao Tsji meer dan eens afzon
derlijk met Chroesjtsjef heeft
vergaderd tijdens de conferen
tie. die drie weken heeft ge
duurd. Hieruit leidt men af. dat
wellicht een soort inter-gouver-
nementeel akkoord tussen Pe
eking en Moskou is gesloten, dat
angstvallig geheim wordt gehou
den.
Conclusie
Geallieerde autoriteiten heb
ben Inlichtingen ontvangen, als
zou Lioe hebben laten weten,
dat China spoedig in staat zal
zijn, wellicht al binnen een jaar.
vier kernreactors in te zetten
bij de produktie van wapens.
Chroesjtsjef zou daaruit de con
clusie hebben getrokken, dat het
geen zin meer heeft, China de
kernwapens te onthouden, die
het binnen afzienbare tijd zelf
kan maken.
Door bepaalde typen kernwa
pens te leveren zouden de Rus
sen een zekere mate van toe
zicht kunnen houden op het Chi
nese gebruik er van, zoals de
Verenigde Staten dat doen met
sommige van hun bondgenoten.
Vermelding dient voorts het
bericht uit het Amerikaanse
weekblad Newsweek. waarin
een mededeling wordt aange
haald van Novotny, de commu
nistische president van Tsjecho-
slowakijc- Na zijn terugkeer van
de communistische topconferen
tie ln Moskou verklaarde deze
nl. tegenover een bezoeker, dat
de rest van de wereld nog „ten
hoogste tien jaar de tijd heeft.
China in quarantaine te plaat
sen", voordat het over voldoen
de atoomwapens voor een aan
val beschikt. Noyotny en ook de
Poolse partijleider Gomoelka,
zouden hebben verklaard, dat de
ideologische geschillen tussen.de
Sowjetunle en China worden ver
bitterd door een nieuwe factor,
het rassen-vooroordeel.
den moet worden gevolgd. Want
de weg, die aangeduid wordt
door de verklaring van Moskou
is niet die, welke naar een blij
vende vrede leidt.
De Times schreef, dat de cen
trale politiek van de verklaring
een richtlijn is aan alle com
munisten in de gehele wereld
om op alle mogelijke manieren
de oorlog tegen de vrije mens
op te voeren, elk wapen te ge
bruiken, dat dienstig kan zijn,
van gewapende revolutie af tot
diplomatieke onderhandelingen.
Gebonden
Terecht moet worden ge
vreesd. dat Chroesjtsjef, in
{'laats van vrijheid van hande
en tegenover het Westen te heb
ben verkregen, voortaan aan
handen en voeten aan de Chine
zen gebonden is en geen enkele
bewegingsvrijheid heeft overge
houden. Bovendien moet worden
aangenomen, dat hij in werke
lijkheid hooit naar een werkelijk
vergelijk met «et Westen hèeft
gestreefd, maar altijal zoals
zijn voorgangers gedaan heeft
alsof. Ook in dit opzicht is
er dus niets veranderd. We we
ten (nu nog beter dan voorheen,
met wie we te doen hebben en
waarmede we rekening moeten
houden.
Loemoembo
Er la ook veel stof opgewaaid
over de arrestatie van de Kongo
lese ex-premier Loemoemba. Hij
zou mishandeld zijn en onder on
menselijke omstandigheden in
Thysstad gevangen worden ge
houden. De Verenigde Natïee
hebben zich hierover reeds be
klaagd. Het antwoord van presi
dent Kasavoeboe was, dat zij
zich beter druk konden maken
over slachtoffers van de aanhan
gers van Loemoemba in de
Oostprovincie, waarvan er een
een oog heeft verloren als gevolg
van landurlge mishandelingen.
'En hierin schuilt een kern van
waarheid.
Vragen
De New York Times schreef
over de verklaring: „Het aantal
leugens in dit document is zo
groot, dat het zo goea' als ontel
baar is. Vele letigens ziin een
voudig belachelijk, zoals bij
voorbeeld de bewering, dat Ame
rika een nieuwe aanvalsoorlog
voorbereidt, of dat de commu
nisten er tegen zijn. hun revolu
tie naar andere landen over te
brengen en alsof zij niet van
plan zijn. de communistische
heerschappij aan het buitenland
op te leggen. Als premier
Chroesjtsjef werkelijk het fan
tastische beeld van de wereld
dat dit document biedt, aan
vaardt, dan moet men zich in
alle ernst afvragen, of het wel
zin Leeft, onderhandelingen op
hoog niveau te voeren en dan
moet terdege worden bekeken,
welke gedragslijn voortaan te
genover de communistische lan-
LIOE SJAO TSJI
KASAVOEBOE
Er is nu ook meer bekend
over de wijze, waarop Loe
moemba uit Leopoldstad is ont
snapt. Na de dood van zijn pas
geboren dochtertje vroeg Loe
moemba de VN op of omstreeks
20 november om een speciaal
VN-vliegtuig voor hem en zijn
gezin om het stoffelijk overschot
voor de begrafenis over te bren
gen naar Stanleystad, waar Loe
moemba zijn voornaamste aan
hang heeft. Dit was een poli
tieke manoeuvre, omdat zoals
men weet in Stanleystad aan
hangers van Loemoemba de
macht in handen hebben en re
belleren tegen het gezag van
president Kasavoeboe en kolo
nel Moboetoe.
Het verzoek werd echter af
gewezen, daar het beperkte aan
tal VN-vliegtuigen slechts be
schikbaar werd gesteld voor het
vervoer en de bevoorrading van
het VN-personeel. Op menselijke
gronden boden de VN echter
transport aan voor de lijkkist en
één familielid. Loemoemba wei-
§crde dit en verklaarde naar
tanleystad te willen gaan. on
geacht het gevaar voor zijn ei
gen veiligheid. Twee dagen later
verzond hij de lijkkist met een
transportvliegtuig naar zijn ge
boorteplaats Loeloeaburg, ter
wijl de volgende morgen me
vrouw Loemoemba en een lid
van het huishouden trachtten
met een toestel van Air Congo
naar Loeloeaburg te vertrekken.
De Kongolese politie hield haar
aan. maar liet haar onmiddellijk
weer vrij.
Gevlucht
In de nacht van 27 op 28 no
vember meldde de VN-wacht bij
het huis van Loemoemba, dat
een auto was vertrokken, maar
dat de identiteit van de inzitten
den niet bekend was. Pas in de
middag werden de Kongolese au
toriteiten in de gelegenheid ge
steld. een onderzoek in te stel
len in het huis, waar Loemoem
ba vele maanden verblijf had
gehouden. De vogel bleek toen
inderdaad gevlogen te zijn.
Tenslotte kregen de soldaten
van Moboetoe hem te pakken en
het heeft maar weinig gescheeld,
of Ghanese militairen hadden
hem ontzet. Een bevel van het
VN-opperbevel, zich te onthou
den van elke inmenging wat be
treft de bewegingen van Loe
moemba of die van zijn achter
volgers, weerhield hen er echter
op het laatste ogenblik van. zich
van Loemoemba meester te ma
ken en hem de gelegenheid te
geven, naar Stanleystad uit te
wijken.
