Hoe houd ikal die vrouwen vast? OPENBARING ZONDAGS- BLAD een knap geschreven brok geschiedenis Fabrikant Gilles Dam verzucht dagelijks iliriiuif Cciftsrljc (Soiimnt Van de hand van generaal Wilson ZATERDAG 26 NOVEMBER I960 pR gingen geruchten over een „vijfde colonne", die iets van plan zou zijn, en het 17de grensbataljon op de Oostelijke Maasoever bij Roermond was daar om in de avond, die aan de nacht van 9 op 10 mei (1940) voorafging, bij zonder actief en op zijn qui-vive. Kort na 1.00 uur 's nachts zag de dienstplichtig sergeant der genie, Oele, die bij de gesloten spoorwegovergang in de Kapel- lerlaan stond, een troep van on geveer dertig soldaten, op weg naar de plaats, waar de hinder nis in de Kapellcrlaan moest worden gesteld. Die troep wekte zijn argwaan. De commandant liep rechts, alle soldaten droe gen laarzen en sommigen van hen waren getooid met nestels als bij ons de politietroepen. De helmen echter leken Nederland se helmen. (Ze bleken later van carton te zijn!). Een ogenblik bedacht serge ant Oele zich nog. Toen liep hij in looppas en luid schreeuwend, de bajonet in de hand, de Ka- pellerlaan in. Korporaal Van den Heuvel en enkele manschap pen, onder wie schildwacht Van de Berk, hielden de soldaten aan en vroegen het wachtwoord dat zij evenwel niet kenden. De Commandant liet een briefje zien, waarin hem werd opgedra gen zich naar Horn te bege ven, waarop korporaal Van den Heuvel hem er op wees, dat hij dan juist in de verkeerde richting liep. Eerste schot „Wat er daarna precies is ge beurd. is niet met juistheid vast te stellen. Zeker is, dat er een schot klonk het eerste schot in de oorlog tussen Nederland en Duitsland! en dat korporaal Van den Heuvel en anderen dek king achter de bomen zochten. Schildwacht Van de Berk bleef staan en dreigde te vuren, doch het geweer werd hem uit de han den gerukt en tegen een boom stuk geslagen, waarna hij temid den van enige hem aanvallende tegenstanders geraakte. Op dit ogenblik verscheen sergeant Oele. Hij werd beet gegrepen, maar verzette zich krachtig. De Duit sers schoten. Berk en Oele werden gewond en de laatste ontsnapte de dood. toen een twee schot in zijn patroontas kwam en enige pa tronen ontploften. Plotseling en zonder verklaar bare redenen verdwenen de Duit sers. Zij probeerden nog Oele mee te sleuren, doch dat misluk- tc.. De flinke Van Berk, hoewel ge wond. liep naar de commandopost van zijn sectiecommandant, roe pende om een nieuw geweer, dat er echter niet was. Korporaal Van den Heuvel wist op zijn eentje de wegversperring aan een zijde van de Kapellerlaan nog te plaatsen. De Duitse overvalploeg, die de Maasburg op het oog had, derail leerde in de Kapellerlaan. Zij be reikte de brug niet. Om ongeveer 3.50 uur werd zij vernield". Ten voorbeeld Zo waren alle Maasbruggen uitgezonderd de noodlottige brug bij Gennep, ondanks de ontoelaat bare, maar met doodsverachting uitgevoerde Duitse overvalspogin- gen, tijdig de lucht ingegaan, dank zij het rustige en moedige optreden van onze Nederlandse troepen, dat aan elk leger ten voorbeeld kan worden gesteld. Dit schrijft de gepensioneerd luitenant-generaal van de Genera le Staf J. J. C. P. Wilson in zijn jongste boek: Vijf oorlogsdagen en hun twintigjarige voorgeschie denis. dat is verschenen bij Ko ninklijke Van Gorcum Comp. N V. Assen N.V. Internationale Uitgeversmaatschappij „Het We reldvenster" Baarn. „Toen de commandant van de politietroepen, sergeant-majoor Delissen vernam, dat er in de Ka pellerlaan te Roermond was ge vochten. heefthij alle ladingen en leidingen en het ontstekings kastje (van de naast elkaar ge legen spoorbrug en brug voor gewoon verkeer) persoonlijk ge controleerd. Even later, vermoe delijk omstreeks 4 uur, reed een Duitse pantsertrein het station Venlo binnen, hetgeen aan de brugbezetting werd gemeld. Ser geant-majoor Delissen droeg de commandant van de rivierkaze mat-Zuid (sergeant der politie troepen Boeser» op de brug te la ten springen, als daarop vijande lijke troepen of voertuigen zouden verschijnen. Boeser zag te 4.15, ken om de zwakke plekken, die tot de catastrofe van 1940 nebben geleid op te sporen. Veel van de vraagstukken, die in de mobilisatie lang onderwerp van bespreking zijn geweest, zo als het ontslag van generaal Reynders. behandelt hij min of D,r,n.i«f«d. van 31 miljoen gulden goed.'' Op dit boek van generaal Wil son is gewacht. Niet alleen omdat hij een goed lopend verhaal geeft van vijf dagen strijd in Ne derland en daarbij de aandacht vestigt op de heldhaftige houding groepen, veelal met licht laat hij echter schijnen op de verrichtingen van onze solda ten. En om die reden verdient het aandacht. Zij. die de oorlog- hebben meegemaakt, misschien van heel nabij, zullen zonder twljl fel van dit knap geschreven brok geschiedenis kennis willen ne men. De schrijver heeft bet hoek opgedragen aan alle landgenoten. name genoemd, maar vooral om- die onder hopeloze omstandigheden dat hij zich de moeite heeft ge- in mei 1940 hun vaderlandse plicht troost diep in het verleden te dui- deden. lA.-qen. J. .J. C. P. Wilton, dc schrijver van het liicr besproken boeli Vijf oorlogsdagen"' dat een aantal „Nederlandse" mi litairen met de handen in de hoog te zeer ordelijk in de looppas de brug opkwam en dat een man naar de ontstekingskast klom, waarmee voorheen de brugver- nieling tot stand werd gebracht. De flinke sergeant aarzelde niet, drukte op de knop en zond met de beide bruggen de gehele Duit se overvalploeg de lucht in. Het was toen 4.17 uur. Hiervoor ver wierf sergeant Ph. C. Boeser de Bronzen £eeuw. Voorlichting Generaal Wilson heeft dit boek geschreven twintig jaar na de rampzalige meidagen van '40. Het is geen opgewekt verhaal, zegt hij zelf. Het beoogt niet oud zeer open te halen of te zedemees- teren. „Mijn oprechte bedoeling is duidelijk te maken hoezeer wij thans onder totaal andere omstan digheden leven dan voordat ons volk door de smeltkroes van vijf jaren bezetting ging, en om te voorkomen, dat er in de toe komst smalend zou worden geoor deeld over een leger, dat maar „vijf dagen weerstand" wist te bieden. Want dat zou krenkend zijn ten aanzien van de mannen, die in 1940 de zo ongelijke strijd hebben moeten strijden onder voor hen bijzonder ongunstige voorwaarden. o.m. als gevolg van de te geringe bereidheid ge durende vele jaren van het groot ste deel van het Nederlandse volk en van zijn regeringen om dc noodzakelijke gelden voor de landsverdediging beschikbaar te stellen". „Ik ben mij bewust van de noodzaak schrijft hij dat de jonge generatie (en voor de ou deren kan het ook geen kwaad hoekje het schaftlokaal, i altijd smaakt. r de koffie TN HET hartje van de Haar- leimnermeer, zo maar op de zware klei van Hoofddorp, was het 9 december 1959 feest. Van een splinternieu we, langgerekte fabriekshal, opgetrokken uit rode bak steen, en met een vloeropper vlak van 1200 vierkante me ter, wapperde vrolijk onze driekleur. Want op die dag vestigde zich daar de heer E. F. van Dam (37) als Neder- een 'juTst'ê ''voorlichting ontvangt lands grootste en best geou tilleerde fabrikant van verse- soep-groenten in plastic, ja vermoedelijk wel als de grootste van heel het conti nent. Maar nu, nauwelijks een jaar later, zegt hij zonder niet overdreven te zeggen, dat schroom, doch een beetje cy- ons land in 1935 volkomen nisch: „Negentien zyn me er weerloos was." Maar in dat al voorgegaan en alle negen jaar werd in Duitsland de al- tien zyn ze gevallen. Als ik gemene dienstplicht ingesteld, niet heel goed uitkijk word ,,In 1937 bleek de tijd eindelijk i k dc twintigste rijp om de zaak van de lands- over de deplorabele omstandighe den, waaronder ónze strijdmacht in die vijf meidagen van 1940 heeft moeten vechten en door wel ke oorzaken, die toestand was ont staan". Generaal Wilson neemt geen blad voor de mond. Hij zegt de dingen bij hun naam. „Het is verdediging krachtig vatten. De geestesgesteldheid vail de politieke partijen had zich radicaal gewijzigd tenge volge van de houding van het nationaal-socialistischc regime in Duitsland, dat een steeds drei gender vorm aannam. Zo aan vaardden bevolking en soldaten in 1936 zonder enig morren het feit, dat de regering na de be zetting van het Rijnland door de Duitsers, de ónder dc wape nen zijnde infanterielichting niet liet „Afzwaaien", doch vijf weken langer onder de wape nen hield. In hetzclfdq jaar keurde de volksvertegenwoordi- De heer Dam voor zijn vrien den en relaties zonder meer Gil les worstelt namelijk reeds lang met een probleem, waarvan hij de oplossing nog steeds niet Sevonden heeft: Hoe houdt hij al ie vrouwen, die bij hem werken, het ganse jaar door vast, dat wil jongen met zijn vader die in zeggen aan de slag? Daarvoor felsen een grossierden] had - riep hij de hulp in van Wagcnin- naar de veilingen in Noordholland gen. legde hij zijn moeilijkheden Jr0't; odl er van de tuinders groen- voor aan T.N.O. Ie Delft, doch 'cn te kopen. Vervolgens toog hij veel wijzer is hij daarvan nog niet dan naar de Centrale Markthallen geworden Zodat cr niets anders m Amsterdam, waar deze groen- op zal zitten, dan opnieuw aan ten werden doorverkocht aan de het eigen brein hel luiste idee tc winkeliers uit de hoofdstad, onlfutscten. geluk hij daaraan al vPe tijdsomstandigheden waren zovele goede denkbeelden ontlut- ech er niet zo best aldus vertel- seld heeft. de *"1 0I1S dezer dagen. „Waarbij „Gilles", zo zeggen zij die hem nog kwam. dat het in de kennen, „is cr nu eenmaal de maanden erg slap was man niet naar, om bij de pakken te gaan neerzitten. Hij is een ein- Eti deze Haarlemmermcerse scho ne laat met trots zien hoe ze een paar gevulde plasliczakken ook al weer met een machine dicht ge smolten heeft. dnter- En dit alles was oorzaak, dat we veel moesten sjouwen voor weinig delozc volhouder, een staalharde S5ld Daarom besloten we in dc doorzetter, die bovendien beschikt »«J« uren soepgroenten te gaan over een scherp verstand Van dit laatste legde hij al ge tuigenis af, toen hij als 14-jarige klaar maken, wat we deden op de zolder van onze loods in dc hallen. We begonnen met drie kistjes per week: schoonmaken, klein snijden, wassen en mengen, waar na we ze aan onze eigen winke liers van de hand deden. Eerst ging dit nog niet erg vlot, maar geleidelijk werd de vraag groter, zodat ook mijn broertjes Guus en Frans kwamen meehelpen om dc produktie op te voeren. Op die manier hadden we met z'n allen een tamelijke boterham. Na de oorlog werd de vraag zo groot, dat we ook andere familie leden gingen aantrekken, en toch nauwelijks nog tijd overhielden om een stukje tc eten. 's Jongen, 's jongen, wat hebben we ge zwoegd in die jaren '51, '52 en '53! Als je naar het toilet moest vergat je het maar. Toen rezen cr echter weer an dere zorgen: Klachten van het personeel van de hallen, dat deze Dat ktvartiertje toet bal tussen de middag wil de haas voor geen geld missen. Hier staat de heer Dam gereed om een kopbal tan een zijner medewerksters in een doelpunt om te zetten. Een der dantes op klompen; de ander met laarzen nan. Maar nat hindert dat?! voor zulk werk toch niet waren bestemd. Men mopperde, en ook wij begonnen te mopperen, daar het op dat zoldertje veel tc be nauwd werd. We hadden geen plek meer om tc zitten en boxen dien was liet er 's winters altijd bar koud. Na lang beraad hebben wc vlak voor dc dood van vader, die maar 51 jaar is geworden een verstrekkende beslissing geno men: wc laten een flinke fabriek bouwen, niet in, maar onder de rook van. Amsterdam, opdat we eventueel ook zelf, vlak bij ons bedrijf nog wel, groenten zouden kunnen telen en te allen tijde dc mogelijkheid tot uitbreiding zou den hebben. Zo verrees die fa briek op deze plaats, np een best stuk grond van 8 ha. Ik werk hier nu samen met m'n broer Frans, terwijl Guus onze belangen ln Amsterdam behartigt" Alvorens wc de fabriek bereikt hadden, moesten wc eerst ergens de openbare weg verlaten, om via een zijweg-in-wording en een stuk eigen weg op een groot ter rein tc belanden, dat aan de kan ten vol stond met hoog opgestapel de groentekisten. Mede door dc auto's, die af- en aanreden deed het sterk denken aan dc besog nes van een groentenvciling. ech ter met dit verschil, dat de hal voor het grootste deel met aller lei vernuftige machines was ge vuld machines, die vaak het bedenksel waren van hun mees ter. „De fabriek bestaat uit drie ge deelten", lichtte Gilles toe. ,,'t Voorste (en kleinstei deel bevat een kantine voor het personeel en een reparatiewerkplaats, 't Ach terste deel is de schoonmaak- en snijafdeling. En daartussen be vindt zich de pakkerij." Om ons een goed overzicht van het bedrijf te geven nam hij ons langs een trap mee omhoog, waar hij boven dc kantine een flink kantoor bleek te hebben, dat niet alleen uitzicht bood naar builen, maar vooral ook een ruime blik toestond op het machinepark en •de vijftig mannen en vrouwen haast allen vrouwen die het be dienden- Grote kunst „De grote kunst is nu", aldus Gilles, „de boel zo goed mogelijk aan de gang te houden. Dat is niet zo zeer een kwestie van or ganisatie, doch voornamelijk van het weer. Als het goed was zou ik altijd koud weer moeten heb ben. Want vooral als het koud is eten de mensen soep. Dan kan ik gemakkelijk elke week 2500 kls- tcu van 6 kilo kwijt. Als het ech ter zacht weer Is, schijnt men alleen maar zaterdags en zondags soep te eten en kan Ik met een produktie van twee dagen vol staan. „En die boerenkool?" „Ja maar", zei Gilles, ,,ik ver werk niet alleen wortelen, uien, bloemkool, prei, selderij en pe terselie. Boerenkool, rode kool en nog wel meer groenten gaan hier soms in en uit. Met name echter boerenkool. Maar ook dat is al weer echte winterkost. Speciaal dus voor januari en februari, de enige maanden eigenlijk, dat het echt koud kan zijn. Al eten ande ren ze ook wel eerder en later." Terwijl hij op deze wijze gezel lig koutend ons een inzicht gaf in z'n problemen en de ene sigaret na de andere wegpafte, greep hij óók nog of naar dc telefoon, of naar een microfoon, om nu eens een leverancier of een klant te woord te staan en dan weer in structies uit te delen aan dc af delingschefs in de fabriek., wan neer hij ontdekte dat ergens iets stagneerde. Op deze manier voer de hij telkens drie gesprekken door elkaar, zonder ook maar even een draad te verliezen. En wanneer dan zijn stem het dreig de te begeven, greep hij gauw in een zak van zijn witte kantooi- jas. om met een simpel katte- dropje z'n keel te kunnen sme ren Soms. als ze hem niet begre pen, of niet goed konden ver staan, schudde hij meewarig-laoh- end zijn lange, zwarte haardos heen en weer. herhaalde alles nog eens, om len slotte dc spreek- apparaten voorzichtig neer te leg gen mei de opmerking: ,,'t Is hier dikwijls net een gekkenhuis, maar dat hindert niet, als de zaken maar draaien." Daarna nam hij ons eerst mee naar een klein nevenvertrek, waar een oorkonde hing van dc ope ning van zijn fabriek: een fraai gecalligrafeerd vel papier, be plakt met een vijftal kleine pas foto's. „Dat was mijn vader, zei hij ernstig. „Jammer, erg jammer. Juist nu kan je elkaar eigenlijk helemaal niet missen. Dat is moeder. En dat zijn wij." Wervelwind Vervolgens, als een wervelwind, kamertje uit, trap af, dwars door dc fabriek heen, om bij liet begin te kunnen beginnen. „Kijk, hier bij deze achterste afdeling arriveren dc auto's met groenten. De wortelen, uien, kool cte. worden in deze ruimte met dc hand schoongemaakt. Boere- kool wordt vervolgens eerst in de ze grote betonnen bakken gewas sen, dan door dc droogmachinc gevoerd, daarna naar dc snijma chine cn ten slotte vla een gat in dc afschcidingswand naar de pakafdcling getransporteerd. Al les natuurlijk aan de lopende band. Met dc soepgroenten gaat het net omgekeerd. Die worden eerst gesneden en dan gewassen". Met dat al spreekt het van zelf. dat het in die schoonmaak-, snij- en wasafdeling nogal een natte en rommelige beweging pleegt te zijn, zodat het aange namer toeven is in de pakafde- ling. Daar zitten of staan in lan ge rij meisjes-in-het-wit. beschik kend over automatische weeg- en vulapparaten, om aldus duizen den plasticzakjes met hoeveelhe den van 200 gram of anderszins te vullen. Betrc'ft het soepgroen ten. dan worden dc ingrediënten daarvoor natuurlijk eerst door el kaar geroerd. Doch er worden ook duizenden zakjes volgemaakt. die alleen maar fijngesneden uien bevatten, of alleen maar stukjes wortel, of half om half. want „peen met uien" is in Nederland nu eenmaal een erg populair ge recht! Andere zakjes worden ge vuld met enkel waspeen die al leen maar gewassen, dus niet ge sneden wordt; met boerenkool, en aanvankelijk ook met stukjes fruit, als appel, peer en tomaat. Dc praktijk leerde evenwel, dat voor deze produkten (nog?) geen vol doende belangstelling aan de dag wordt gelegd. Voor tomaten had Gilles vooral het oog op Duits land gericht, maar men begeer de ze daar in deze vorm nu een maal niet. En waspeen wil de Duitser op het ogenblik net zo min, omdat hij zelf nog volop peen bezit. ,,'t Beroerde is ook", zei Gil les. „dat al wordt ook elk zakje machinaal dicht gesmolten, je de ze panklare groenten maar een paar dagen kunt bewaren, een enkele uitgezonderd, zoals boeren kool. Je moet dus erg op dc qui van ^ohanneó Dwars door de ring van duister heen, de stomme ring der eeuwigheid, de slang die in zijn staartpunt bijt, dwars door de nacht van ons geween, de ronde ring van kwaad en pijn, de zwarte draak van het begin, dwars door de ring, er midden in, een middelpunt van lichte schijn, "verschijnt het zalige gelaat van de aartsengel Michael. De vrouw die vlucht in de woestijn zal als op vleugels veilig zijn. De grote God van Israël is licht dat tussen ons ontstaat. Tekst: dr. J. W. Schulto Nordholt; droge naald-ets: Ria Exel vive zijn, anders heb je zo een strop.'- „En invriezen?" Invriezen ,,'k Heb inderdaad ook flinke vriescellen, maar die gebruik ik alleen als koelruimten. Want als ik werkelijk voorraden zou aan leggen door in te vriezen, zou ik daarvan alleen maar narigheid beleven. Immers, zodra dit spul buiten de cellen komt om ver voerd tc worden blijft er weinig meer van over. Misschien in spe ciale vrieswagens transporteren. Maar wat gebeurt er dan weer mee in de winkels? Vele groen tezaken hébben wel vriescellen, maar vele ook nog niet. En ver der... nee, dat is allemaal niets waard. Als u wist hoe ik getobd heb om de mooie blanke kleur van gesneden uien in de plastic te bewaren. Daar heeft Wagenin- gen gelukkig wat op gevonden. Maar dat procédé maakt een zak je van 2 ons ook weer 3 cents duurder. En het prijsverschil met de gewone uien mag toch echt niet te groot worden. Nee. ik moet een andere kant uit, nu ik 's zomers geen voor raden kan vormen voor de winter. Want ik moet die vrouwen vast houden. anders kom ik behalve met stilstaande machines ook nog zonder personeel te zitten. Ik ben bezig in tijden, dat het met de afzet van m'n groenten niet al te vlot loopt, en ik de produktie dus sterk moet temperen, een groot deel der dames met 't verpakken van droge artikelen bezig ie hou den. Hier heb ik een partij prach tig gekleurde netjes. Daar laat ik 5. 6, of 7 sinaasappelen instoppen, waarvoor ik honderden kisten hier naar Hoofddorp laat komen. Si naasappels in netjes doen het best. De huisvrouwen vinden dit nl. erg gemakkelijk. Als de bood schappentas tijdens het winkelen vol is geraakt, of als ze helemaal geen tas bij zich hebben, pikken ze toch gemakkelijk wat sinaasap pelen mee. Voorts laat ik op het ogenblik duizenden kilo's noten in plastic zakjes verpakken, zulks in opdracht van grote firma's uit dc Zaanstreek, uit Amsterdam, uit Rotterdam enz. Voor dc Sinter klaas, de Kerstdagen en Oud- cn Nieuw wil dat ook wel. Dit ver pakken doe ik echter in loondienst. Maar goed, ik hou m'n personeel aan dc gang. Meel en tutti frutti hebben we ook al in opdracht verpakt. Dat gebeurt allemaal daar aan de overkant, in een aparte loods, die ik er expres voor heb laten bouwen. En zó moet ik nu nog veel meer op drachten zien te krijgen. Dan kom ik op fluweel te zitten. Op den duur kom ik cr dus best, maar 't is allemaal niet zo eenvoudig. Je ln de. pak af deling bespelen tlugge vrouwenvingers kleine elektrische machines, die de gesneden groen ten afwegen en in plasticzakjes deponeren. Schouwspel Al maar voortbabbelend blééf Gilles tegelijkertijd z'n blikken werpen over het werk beneden hem. 't Was een machtig schouw spel, al die machines en al die vrouwenhanden voortdurend in beweging te zien. En hij ging af en toe eens staan, als een kapitein op de brug consignes gevend via genoemde spreekapparaten. Nu brak dc middagpauze aan en rende alles naar de kantine. In de fabriek werd het doodstil „Waar zitten uw voornaamste afnemers?", vroegen we nog. En Gilles vertelde, dat met na me dc grote steden veel klanten van hem herbergen. Maar de be stellingen komen toch even goed van grossiers uit Maastricht, En schede, Groningen en andere pro vincieplaatsen. Toen na een kwartiertje diverse meisjes het terrein rond de fa briek betraden was Gilles meteen aan het einde van z'n verhaal. „Neem me niet kwalijk", zei hij gejaagd, „maar 't vissen heb ik er al lang aan moeten geven, maar dat partijtje voetbal tussen de middag wil ik beslist niet mis sen". En daar stormde hij even later ook het terrein op. om zich mid den tussen zijn werknemers en werkneemsters te storten en net zo hard als zij achter oen grote rode plastic bal te gaan aanhol len. Heen cn weer vloog die bal. Van tijd tot tijd werd er „goal!" geroepen. Wc zagen meisjes, die met haar klompen zware „tack les" uitdeelden. En ook zware tackles incasseerden. Terwijl anderen over stapels kisten vlo gen als een schccrsteen over een waterplas. Botsingen met elkaar en botsingen met groentekisten werden getrotseerd als door dc hardste beroepsvoetballers. Men kan daar in de Haarlemmermeer kennelijk wel een duwtje verdra gen! Toen gaf Gilles nog één felle treffer weg. om dan luidkeels te roepen: „Jongens, 't is tijd ge weest hoor." En hij schuifelde weer naar bin nen mèl al z'n problemen stipt gevolgd door z'n mannen en vrouwen, die waarschijnlijk weer problemen hebben ln een ander vlak.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1960 | | pagina 17