.f"
Leiden van nature centrum
van openbaar vervoer
Directeur en burgemeesters mengen
weemoed en verwachting
Halteplaatsen Leiden-Rij nsburg
Halteplaatsen Leiden-Katwijk-
Noordwijk
NIEUWE LElDSüHt CO UK AN!
4
DONDERDAG 29 SEPTEMBER 1960
Op 31 aug. 1911 opening van
geëlectrificeerde stadslijn
Btf de aanvragen tot het in exploi
tatie brengen van tramlijnen. die in
het laatst van de zeventiger jaren van
de vorige eeuw de bestuursorganen
bereikten, stond Leiden niet op de
laatste plaats. Leiden was. als cen
trum van een welvarende streek van
veeteelt, handel en industrie, als het
ware voorbestemd om een stad te
zfln, waarheen zich het openbare ver
voer zou richten, zowel lokaal als
interlokaal. Dat schreef de heer G. J.
de Swart in het februari-nummer 1959
van het Maandblad van de N.Z.H.,
waaraan wjj ook de volgende gege
vens hebben ontleend.
In 1879 werden te Leiden twee nor-
maalsporige paardctramlüncn in ge
bruik genomen, t.w. Stationsplein -
Plantage en Stationsplein - Haven,
beide eigendom van de Leidsche
Tramway-MaatschappU en geëxploi
teerd door de Tramways-Trust-Com
pany te Londen. De lijn Stationsplein
- Haven werd wegens slechte exploi-
taticuitkomsten op 1 november 1888
ngte
dooi
Maatschappij
teerd.
Reeds spoedig daan
verscheidene kanten de rails Lelden:
veste binnenrukken. Ondernc
mannen als Jansen uit Hillcgi
Müller en Hojcl uit Den Haag zagei
het belang ervan in Leiden met om
liggende gemeenten door rails te ver
-ondslag te leggei
het
:obusi
Om de 5 Zi minuut
De Leidse paardéntrc
de SM
ploi
»rd. reed i
volgei
enstregeling,
door dr H.IJ.S.M. g
Noordwijksche Stoomtrc
alt de
Elektrisch
Aan de betrekkelijke rust rond de
eeuwwisseling zou echter voor deze
lijnen een eind komen. De elektrici
teit had haar entree gemaakt en daar
mee openden zich ook voor de tram
wegen geheel nieuwe mogelijkheden.
bestaande exploitatie door middel
van de stoomlocomotief was het niet
wel doenlijk het aantal ritten op te
voeren. In deze tijd verkreeg de
Op deze foto staat zowel de paarde-
tram als de elektrische tram die op
31 augustus 1911 haar feestelijke
intrede in Leiden deed.
De elektrische maakt kennelijk een
proefrit. Met ingang van 15 juni
1912 werd op de lijn station-Hoge
Rijndijk een 5-minutendienst inge
voerd en op de lijn station-Oegst-
geest een 10-minutendienst.
Zware jaren
Aldus werd juist voor de wereld
crisis. die in 1938 met alle hevigheid
inzette, het gehele N.Z.H.-nct in en
om Leiden elektrisch bereden. Door
deze crisis echter kon de maatschap
pij zelf nauwelijks de vruchten pluk
ken van haar arbeid. Vooral op de
korte afstand was de fiets weer een
N.Z.H.S.T.M.
iche beweegkracht
kant echter zag men
een goed functio-
rop' gericht
:rd in 1888
ten
zijn. De He
•and i
srden tal i
notaris Smits
thans door de N.Z.H. in en om Leiden
wordt geëxploiteerd.
Bjj het in exploitatie brengen van
tramlijnen heeft zich het merkwaar
dige feit voorgedaan dat nimmer een
Ijjn tot stand is gekomen, die Leiden
zou verbinden met oostelijk en zuid
oostelijk van de stad gelegen plaat-
ssle-
Eerst Katwijk
De eerste plaats, die men uit Lei
den langs de rails en door middel
van mechanische beweegkracht kon
bereiken, was het toen nog kleine
vissersdorp Katwijk. Op 4 mei 1881
begon de Rjjnlandsche Stoom-Tram-
weg-Maatschappij met de exploitatie
van de lijn Leiden—KalwUk. De
R-iS.T.M. was aldus de stamvader
van de N.Z.H., de Noord-Zuid Hol-
landschc Stoom-Tramweg-Maatschap
pij. juist twaalf dagen voor geweest.
Deze bracht de lijn Leiden—Hlllegom
op 16 mei d.a.v. in exploitatie, gevolgd
op 29 juni door Hillcgom—Haarlem.
Enkele jaren later kwam de verbin
ding met zuidelijk van Leiden gelegen
plaatsen tot stand. Nadat op 7 decem
ber 1882 het baanvak LeidenVoor
schoten In exploitatie was gebracht,
volgde in gedeelten omstreeks 19 Juni
1883 de openstelling van de lijn tot
Den Haag.
Op 21 Juni 1885 kreeg Noordwijk
een verbinding met Leiden door de
Hfn RijnsburgNoordwijk. het sluit
stuk van de tramlijnen in en om Lei
den. Eerst veel later, op 4 juli 1925.
kwam de door de H.T.M. geëxploiteer
de verbinding met Den Haag via
;rdam wijzigingen in de
tuten aangebracht, die het mogelijk
maakten de werkkring van de maat
schappij uit te breiden. Om de naam
aan de omstandigheden aan te pas
sen, werd het woordje „stoom" ge
schrapt, zodat de maatschappij voor
taan zou heten: Noord-Zuid-Holland-
sehe Tramweg-Maatschappii.
De uitbreiding van de werkkring
hield in, dat de N.Z.H. overging tot
aankoop van de Leidse paardetram-
lün en de lijnen naar Katwijk en
Noordwijk. De 31e augustus 1911 had
de feestelijke opening plaats van de
stadslijn te Leiden, op 16 oktober
daaraanvolgend die van de lijn Lei
denKatwijk. Door moeilijkheden
met onteigening van gronden kon de
lijn Rijnsburg—Noordwijk pas op 14
juni 1912 In gebruik worden genomen.
Het wagenpark bestond uit 10 mo
torwagens type A (later A 100). 12
volgwagens type B (later B 100) voor
de interlokale ljjnen en 8 motorwa
gens type C (later A 300) voor de
stadslijnen. De remise en werkplaats
waren gevestigd te Rijnsburg. De
werkplaats te Hillegom werd over
gebracht naar Rijnsburg. Hillcgom
bleef dus uitsluitend remise.
Aan het begin van de Rijnsburger-
werd later een nieuwe
nerende tramdie
vroeger was hel
buiten of aan d<
gebouwd langs of in de onmiddel
lijke omgeving van de trambaan;
nieuwe wijken ontstonden, omdat men
per tram verzekerd was van een
bijna nimmer falende verbinding met
de stad. Wellicht mede door deze
omstandigheid en de zich iets ver
beterende conjunctuur kon in de jaren
1938 en 1939 weer een stijging, zij het
een geringe, in het aantal vervoegde
reizigers geconstateerd worden. Een
stijging, die zich in de ja
„Tot dusver is niet één per
soneelslid de dupe geworden
van onze reorganisaties", aldus
de heer Jurrissen. „En voorzo
ver dat van ons afhangt zal dat
ook in de toekohist niet gebeu-
Een deel van het technische
trampersoneel is in overleg
met dat personeel zelf en met
de vakorganisaties overgehe
veld naar de Spoorwegen. Er
zijn trambestuurders omge
schoold tot buschauffeur en de
omschakeling heeft de NZH
ook een aantal automonteurs
opgeleverd. Aan de laatste
categorie bestaat een niet-ge-
ringe behoefte j
N.Z.H.-bus ook van
Leiden naar Den Haag
via Wassenaar
Er zijn onderhandelingen gaande
tussen de HTM en de NZH over de
overneming van de tramverbinding
LeidenWassennarDen Haag door
de N7H. Deze zijn nog niet afgeslo
ten. ofschoon de directeur van de
NZH, de heer Jurrissen, hoopt, dat
zij nog onder zijn directoraat tot een
goed eind worden gebracht. En de
directiewisseling is nog dit jaar. Sla
gen de onderhandelingen, dan zal
uiterlijk 1 januari 1962 ook deze ver
binding tot een buslijn zijn gereorga
niseerd. Het zal dus niet tot 1970 du
ren voordat de gele tram uit de nau
we Leidse Haarlemmerstraat ver
dwijnt.
Dl'
E DIRECTEUR
heer Jurrisst
meester van de gemeenten die
bij de omschakeling van tram op
bus betrokken zijn, hebben wij ge
vraagd welke betekenis zij toeken
nen aan deze ingrijpende verande
ring in hel verkeersbeeld in Leiden
en omgeving. Achtereenvolgen:
krijgen hier het woord de N.Z.H.-
directeur en de burgemeesters
Katwijk, Lei-'en. Noordwijk, Oegst-
geest en Rijnsburg.
zal onze vertrouwde
welke tal van jaren
de N.Z.H.,[gaat ons voorgoed verlaten, hetgeen
de burge- vanzelfsprekend een gevoel van wee-
moed met zich zal brengen.
Maar 9 oktober staan nieuwe ver
voermiddelen gereed om de taak van
de „Blauwe" over te nemen. Ik hoop.
dat ook deze gedurende tal van jaren
hun diensten aan het publiek zullen
aanbieden. Ik twijfel er niet aan, of
ook zij zullen dit op dezelfde i
doen als de tram dit deed.
De grotere frequentie, waani
■vordt gereden, is van groot belang
voor de reizigers. Maar bovendien
kan de bus woonwijken bedienen,
welke tot heden niet door een open
baar vervoermiddel konden worden
bereikt. Ook het andere wegverkeer
zal op vele plaatsen van het ver
dwijnen van de tram profiteren, om
dat het daardoor veel gemakkelijker
kan worden verwerkt.
het openbare vervoer in de stad Lei
den en tussen Leiden en Oegstgeest,
Rijnsburg, Katwijk en Noordwijk
verzorgde, uit het stads- en streek-
beeld verdwijnen. Een trouwe vriend
Maar ook de mensen gaan over
van de tram op de bus
end© hoi
te ontwikkelde door het uitvallen
liüna al het amlirv vervoer. Zo rele
veerde de heer Oe Swart in zjjn
instructieve artikel.
Een laatste gigantisch werk. voor
Leiden van onscha!bare waarde, mo
ge hier niet onvermeld blijven. Met
de spoorbaan
eemaakt. Een buitengewone vorm
van samenwerking tussen de ge
meente Leiden, de N.S. en de N.Z.H.
culmineerde in de opening van de
tunnel door de toenmalige minister
van Verkeer en Waterstaat, mr. J
Algera, op 27 mei 1955.
Een sterk verbeterde dienstuitvoe-
gevolg
de i
ingericht
de
-zjjde
doch de
haafd.
Waarschijnlijk door
van omstandigheden SM
trificatle van de Hin Leiden—Haarlem
nog steeds geen feit geworden. Wel
teruggedrongen
de uitvoerende dienst,
e Rijnsbnrg verviel nu.
;rkplaats bleef gehand-
tot Heemstede
tot Oegstgeest onder d<
in 1930 werd besloten
draad. Eerst
tot elektrifi-
la( zekerheid
•rlcend, indien de N.Z.H.
ne onderhandelingen met
:rstaat over het te vol
de ligging van de spo-
herieelomloop kon in "vele gevallen
verbeterd worden, vertragingen door
het wachten voor de gesloten over
weg behoorden tot het verleden.
Twee dagen bussen
station-Kersenstraat
Zoals gemeld, zal de blauwe tram var
Lelden naar Den Haag op 17 en 18 okto-
ber In verband met werkzaamheden ter
plaatse de spoorlijn LeidenUtrecht j
(Lammcnschansweg) niet kunnen krui-;
sen. Op die dagen wordt een pendel- j
dienst met oussen onderhouden tussen j
het station en de Kersenstraat.
(l)irtet«ur ran da
1.2.H.T.M. ii.tT)
Burgemeester H. Duiker a
QNDER dankbetuiging v.
n Katwijk:
al
9.30 tot 21 uur. De rijtijd van het sta
tion tot Plantage bedroeg circa 15
minuten. De remise en stallen bevon
den zich bij de Plantage in het ge
bouw, dat nog vele jaren eigendom
van de N.Z.H. is geweest en waarin
thans een expeditiefirma is gevestigd.
De baan was van het station tot dé
Blauwportsbrug dubbelsporiq en ver
der door de Breestraat en Hoogc-
woerd cnkelsporig.
Op de stamlijn Leiden—Haarlem
de starre dienstregeling gereden, die
met vier treinen werd uitgevoerd
om de 78 minuten (vertrek uit Lei
den 6.09. 7.27. enz. tot 20.27 uur).
De rijtijd van Leiden naar Haarlem
en omgekeerd bedroeg 2 uur en 16
minnten, waarbij men moet beden
ken. dat de wettelijk toegestane ma
ximum snelheid op 15 km/u. was ec-
stcld. De remise bevond zich te Hil
legom op de hoek van de Vossflaan.
De Rjjnlandsche Stoomtram, die van
1883 af door de Hollandsche IJzeren
Spoorweg-Maatschappij werd geëx-
Rijndijk in deï
prentbricfkaar
is gemaakt, ij
Stationsplein perron 4
Rijnsburgerwegto perc. 29
Rijnsburgerweg t/o perc. 185
Leidsestraatweg Kempenaerstraat
is 1912. maar aan;
■den dat dit beeld
wisseling Is.
Leidsebuurt
Buitenlust
Rij nsburg Splitsing
Noordeinde
Hyacintenstraat
tramhalten
t/o Balistraat
t/o voorm. tramhalten
Station N.S.
Terweepark
t/o perc. 146
Endegeest
van Leiden naar Ka- vjjk en ompe-
Jceerd bedroeg 40 minuten en die
van Rijnsburg ar Noordwijk 32 mi-
De Maatschappij tot Exploitatie van
Tramwegen, die als opvolger van de
IJsa"'stoomtram in 1893 de HJn naar
Den Haag exploiteerde, had ook reeds
in 1896 een starre dienstregeling in-
Den Haag. aangevuld met een uurs-
dienst naar Voorschoten. Het ver
trekpunt van deze lifn was in het
■Mrdcinde; vla de uitspanning de
TTET EINDPUNT van de stadstram
in Oegstgeest gaf de bestuurder J.
Marljt (Lage Morsweg 43) en de con
ducteur J. Stoute (Marnixstraat 13)
de gelegenheid ons anderhalve minuut
te woord te staan.
Ze deden dat met de gemoedelijkheid
van een echte N.Z.H.-man. Mensen
zijn het die in hun vele jaren van
trouwe dienst met het publiek zoveel
ervaring hebben opgedaan, dat hun
passagiers niet meer deeltjes zijn van
een onpersoonlijke grootheid het
publiek maar mensen, die zich
ook in de tram graag op hun gemak
Het is heus wel voorgekomen, dat er
een „humeurige vent" tussendoor
liep, maar die is cr nooit in geslaagd
afbreuk te doen aan de waardering
die er voor de trambemanning in het
algemeen bestaat.
Stoute en Maryt keken elkaar veel
zeggend aan. toen wij vroegen, hoe
'.ij die omschakeling nu wel vinden.
Vij hadden de Indruk, dat ze niet
iet achterste van hun tong wilden
liten zien. Waaróm ook zou ieder
moeten weten, dat zij dagelijks met
een stukje méér deernis aan de eind
punten Kerkbuurt Oegstgeest en Ho
ge Rijndijk Leiden de rugleuningen
In de stadstrammetjes omslaan? Tot-
lat het de laatste keer Is en het af-
.cheid na ontelbare ritten een onont
wijkbare realiteit. „U moet weten:
we hebben het zo lang gedaan".
Ie gaan allebei naar de bus straks
Stoute nog maar voor korte tijd. De
N.Z.H. heeft hen degelijk voorbereid
op deze verandering, die zij zullen
proberen te verwerken in dezelfde
geest als waarin zU de tram hebben
bediend.
Er Is iéts dat het hun gemakkelijk
maakt: in de bus kunnen zij dezelfde
mensen verwachten als in de tram.
En dat zal toch het belangrijkste blij-
rende een lange reeks
diensten" zou de tram, ware zij een
met pensioen gaande, ongetwijfeld en
terecht meekrijgen. Het bedankje aan
aardend, zou zy niettemin erkennen dat
haar tijd nu wel gekomen is. Want als een
eerlijke tram, een tram met zelfkennis, is
zU zich er heel goed van bewust dat ze
Katwijks ontwikkelingsplannen op tal van
punten letterlijk en figuurlijk heeft door
kruist, omdat haar starre gebondenheid
rails een gevaarlijke rij-in-de-weg ge-
den is en zij overigens nieuwe wijken
links moet laten liggen.
De betekenis van de overgang van tram
op bus? Naar myn mening: meer ruimte
voor de gemeente, groter veiligheid en de
mogelijkheid tot verhoogd dienstbetoon
door de N.Z.H.
TTTanneer over enkele dagen de
stadstram zal zijn vervangen
door de autobus, is er naar mijn me
ning weer een belangrijk verkeers
obstakel uit onze nauwe binnenstad
verdwenen.
Ik ben namelijk van mening, dat
de autobus zich gemakkelijker aan
het huidige verkeer aanpast dan de
tram. Wanneer de bus moet stoppen
voor het in- en uitlaten van passa
giers, gaat zij uit de verkeersstroom,
zodat het gewone verkeer kan door
rijden.
Toch betreur ik het verdwijnen
van de stadstram ook. Een oude ge
trouwe, waaraan wij zoveel prettige
herinneringen hebben, verdwijnt uit
het stadsbeeld. Doch dit mag nooit
een argument zijn om maatregelen,
die in het belang van het verkeer
nodiig zijn, te weren.
^4"
B*
De menselijke natuur verloochent ziel
nooit. Zij hecht zich aan wat zij leer,
waarderen. Afstand te doen van het ver
trouwde doet pijn, al wordt dat oude c
vervangen door iets beters.
Voor huizen en huisraad geldt dat et
ook voor het buurtje dat men steeds ge-
kend heeft maar ook voor de elektrischs
tram, die nu verdwijnen gaat. Zij roep;
de herinnering op aan de oude stoomtram
en dus aan een technische vervoi
ring die er zijn mocht, dierbaar aan ieder-
een omdat zij snel was en comfortabel. Dt
bussen bieden minder ruimte, maar geven
meer gelegenheid tot vervoer en bereiken
meer uiteenliggende plaatsen in Noord-
Zo wordt, in plaats van de oude, een
ander soort comfort gesteld, gericht op de
behoefte van deze tijd. Er is dus reden tol
vreugde voor de toekomst.
Vergeten wij niet, dat e
trouwe raket zijn laatste reis zal maken
in het wereldruim. Ook d a n zal er 1
moed om ons hart slaan, omdat wij e
geschikte manier aan gewend waren
raakt naar de maan te gaan!
BURGEMEESTER
VAN
NOORDWIJK
De tram was ons dierbaar; bij haar
opheffing verdwijnt iets van het
verleden en daarom is er weemoed,
De bus is liet symbool van hel
nieuwe, een toonbeeld van om
haastige en moderne leven.
De uitbreiding van onze gemeente
maakt het echter noodzakelijk, dat
de verschillende delen gemakkelij
ker bereikbaar worden.
Naar ik verwacht zal dus straks de
verandering in Oegstgeest wel al:
juist worden aanvaard.
(H. L. du Boeuff,
burg. Oegstgeest)
Burgemeester B. H. Koomans
Rijnsburg:
T'/an een passagier die jarenlang de
romantiek van het veilige gezel
lige trambankje opsnoof, maak je
niet eensklaps een enthousiast bus
passagier. Zij immers hadden de
helft van de weg voor zichzelf ge
reserveerd en voortaan zullen ze de
verbrede verkeersbaan moeten delen
met het overige sterk toegenomen
wegverkeer.
Dit laatste heeft terecht het pleit
gewonnen, want speciaal in ons be
drijvige bloemendorp Rijnsburg zijn
de verkeersaders naar de badplaat
sen angstwekkend nauw en gevaar
lijk.
Eén vraag blijft voorlopig nog on
beantwoord: Zal men de gemeente
Rijnsburg geheel alleen laten op
draaien voor de hoge kosten van
wegverbreding?
(B. H. Koomans,
burg. Bij na burg)
Leiden (station)Katwijk aan Zee:
tot Rijnsburg (splitsing) dezelfde halten als lijn Leiden—Rijnsburg.
Vervolgens:
Oegstgeest erweg
Katwijk Rijn
Molentuinweg
Callaoweg
Commandeurslaan
Commandeurslaan
Zeeweg
Duinoord
Secr. Varkevisserstraat
Secr. Varkevisserstraat
Vuurbaakplein
Boulevard
Boulevard
Boulevard
Rijnmond
t/o perc. 1D t/o perc. 26
groenteveiling
t/o perc. 84 t/o perc. 19
bushalte
bushalte t/o perc. 81/79
bushalte bij Wassenaarsewe
bestaande bushalten
bestaande bushalten
t/o perc. 244/246 t/o perc. 281/283
t/o perc. 118 t/o perc. 199/111
beide richtingen
t/o perc. 102/103 t/o perc. 108
Brittenburg
Tooropstraat
Sluisweg
Leiden (station)Noordwijk aan Zee:
lot Oegstgeest Leidsebuurt zelfde halten als vorige lijn.
Postburg
Oprit Rijksweg
Leidsevaart Oost
Leidsevaart Oost
Noordwijk
Noordwijk
Noordwijk
Noordwijk
Noordwijk
Noordwijk
Nieuwe Zeeweg
Huls ter Duinstraat
Noordwijk aan Zee
Kon. Wilh. Boulevard
Golfbaan
Bestaande halte
Bestaande halte
Bonte Koe
Sportpark
Schiestraat
Wilhelminastraat
IJmuiderstraat B
Panhuysstraat bi
Duinweg
t/o perc. 92
t/
Tramstation
nabij hotel Seinpost
Parkeerterrein N.zijd*
Bestaande halte
B.N.S.
