De Blauwe maakt ruim baan voor de bus
Bedeesd wagentje met gezellig
paardje wekte ontsteltenis
Met de Blauwe Tram twee
keer rond de aarde
Ode aan de Blauwe Tram
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
S
DONDERDAG 29 SEPTEMBER 1960
Op 4 september 1879 kwamen
eerste rails in Leiden aan
OVER HET LEIDEN van honderd jaar geleden behoeft u werkelijk j
niet een stel lijvige boeken door te worstelen om met zekerheid te
weten, dat de Slentelveste toen een heel gezapig provinciestedeke was
met een serene stilte als een van de voornaamste kenmerken. Het is
een op de punten historische kennis en liefde voor de eigen stad vol
komen betrouwbaar Leidenaar geweest, die eens zwart op wit zette, dat
het Leiden van die tijd op de vreemdeling niet de minste aantrekkings
kracht uitoefende.
Het was een bijzonderheid als er 's avonds een tilbury over de keien
ratelde. Het dagelijkse politierapport-voor-de-pers met zijn zó grote
hoeveelheid ongelukken dat er drastisch geselecteerd moet worden en
een gebroken arm of heen wel het minst is, lag nog in een verschiet,
waarvan de contouren zich piet eens lieten vermoeden. En toch zou
het nog slechts negentien jaar duren voordat de „tramway" in Leiden
de gemoederen deed sidderen. Want dat bedeesde wagentje met dat
gezellige paardje ervoor vermocht niet te verhinderen, dat velen hier
deze technische evolutie met ontsteltenis volgden.
„Je weet gewoon niet meer
waar je moet lopen", verzucht-
de mensen tachtig jaar ge
leden, toen het verkeer in de
Breestraat tot een toppunt van
moderniteit was opgezweept
door de paardetram.
T/ELE BEWONERS der straten
r - waar de tram is aangelegd,
hadden van hunne woningen de vlajg
wapperen, waardoor de opening een
feestelijk aanzien kreeg", schreef een
Le[dse krant, toen 22 november 1879
de paardetram voor het eerst door de
Leidse straten reed. Maar 's avonds
gonsde de stad al van een sensatie-
bericht: „Schande", zo vertelden de
mensen elkaar, „de tramway" zo
als dit vervoermiddel toen nog plech
tig werd genoemd „heeft een
vrouw de moddersloot langs de Sta
tionsweg ingedreven". En de ontstel
de toehoorder schudde bezorgd het
hoofd: hij had het wel geweten; van
zoiets moderns en zoiets gevaarlijks
kon niets goeds worden verwacht.
En al bleek dan later, dat de arme
vrouw aan de Stationsweg niet door de
tram maar door een indrukwekkende
hoeveelheid genoten alcohol in de sloot
was terecht gekomen, de Leidenaars ble
ven de tram als een merkwaardig ver
schijnsel binnen hun stadsgrenzen bezien.
Eerst omdat het te modern was en later,
omdat het te ouderwets en onhandig was.
Hoe naar Rijnsburg,
Katwijk en N.wijk
Leiden (station)Rijnsburg
Stationsplein Rijnsburgerweg Leid
sestraatweg Geversstraat Rijnzicht-
weg Rijnsburgerweg Oegstgeester-
weg Brouwerstraat Noordeinde
Burgemeester Meyboomstraat Hyacin
tenstraat (eind- en beginpunt).
Terug: Hyacintenstraat Burg. Her
manstraat Noordeinde, vervolgens als
heenroute.
Leiden (station)Katwijk a. Zee
Leiden (Stafron) Rijnsburgerweg
Leidsestraatweg Geversstraat Rijn-
ziohtweg Rijnsburgerweg Oegst-
geesterweg Sand laan Molentuin-
weg Prov. weg Callaoweg Zee
weg Duinoord Secr. Varkevisser
straat Vuurbaakplein Boulevard
Rijnmond Sluisweg (eind- en beginpunt).
Terug: Rijnmond/Sluisweg tot Zeeweg
(Cleynduin) alsvoren, vervolgens Callao
weg Commandeurslaan Wassen aar-
seweg Molentuinweg, daarna als heen-
LeidenNoordwijk aan Zee
Leiden (Station) Rijnsburgerweg
Leidsestraatweg Geversstraat Rijn-
zichtweg oprit naar Rijksweg 4
Rijksweg 4 Haarlemmerstraatweg
Leidsevaart noordzijde Leidsevaart
zuidzijde Schiestraat Heilige Geest-
weg Wilhelminastraat IJmuider-
straat Weteringkade v. Panhuys-
straat Duinweg Huis ter Duinstraat
Oude Zeeweg Kon. Wilh. Boulevard
Quarles v. Uffordstraat Golfbaan
(eind-beginpunt noordzijde parkeerter-
Terug: als heenroute.
Haarlem/Sassenh.Noordwijk
Den Haag
De bestaande halten in de Secr. Varke-
visserstraat te Katwijk aan Zee komen
te vervallen en worden vervangen door:
Secr. Varkevisserstraat t.o. perc.
244/246 t.o. perc. 281/283
Secr. Varkevisserstraat t.o. perc. 118
t.o. perc. 109/111
Vuvirbaakplein beide richtingen.
Toegevoegd worden nieuwe halten op
de Boulevard t.o. perc. 102/103 ondersch.
t.o. perc. 108.
Te Noordwijk Zee wordt een halte toe
gevoegd op de N. Zeeweg t.o. perc. 92
ondersch. in de Huis ter Duinstraat t.i
KR. 4,6.
het erover eens, dat Leiden behoef
te had aan een deugdelijk en geregeld
vervoersapparaat, Stoutmoedig 'had men
zijn oog laten vallen op iets heel nieuws,
dat in Londen, Parijs en Berlijn grote
opgang maakte. De vroede vaderen, die
wereldreizen naar dergelijke afgelegen
steden niet op hun programma hadden
staan, vonden het maar een merkwaar
dig beeld: een wagen, die op rails liep
getrokken werd door een paard. Nee,
verduidelijkten de globetrotters, soms
door vier of vijf paarden tegelijk. En
dan volgde het sprookjesachtige verhaal
i de Parijse tram. die door sneeuwval
haar loop werd belemmerden waar
voor men ten slotte zes paarden had moe
ten spannen om het gladde wegdek de
baas te worden.
Toen de Leidse vroedschap einde
lijk het principebesluit had genomen,
er een tramway zou komen, be
gon men met verstolen glimlachjes
te informeren, hoeveel een derge
lijke gewaagde onderneming de ge
meente in het laatje kon brengen.
In die tijd begon de tram in Neder
land juist populair te worden en
tientallen ondernemende lieden za
gen een dikke boterham in het nieu-
vervoermiddél en waren bereid
iedere straat van Nederland met
tramrails te beleggen. Omdat de con
currentie zo groot was, begonnen
sommige initiatiefnemers geld te bie
den voor de toestemming om in een
bepaalde gemeente een tramlijn te
mogen openen, en vol verrukking be
luisterde de Leidse vroedschap een
aanbod om dit recht voor tweedui
zend gulden van de gemeente te
kopen.
,Is dat nu het algemeen belang die-
n?" mopperde de Leidse burgerij, die
begreep, dat die tweeduizend gulden op
en of andere manier toch terugver
diend zou moeten worden? De vroed
schap trok diepzinnige gezichten, doch
moest ten slotte toch de concessie om niet
verstrekken, omdat de bieders na het
lange beraad, dat het langdurige overleg
hun toestond, toch maar'liever hun geld
en andere onderneming bleken te
willen steken.
Eerste rails
Vier september 1879 kwamen de eerste
rails in Leiden aan en daarmede rezen
ook de problemen, want de Hartebrug
bleek te hoog voor de paarden om daar
vare tram overheen te trekken en in
de Paardensteeg tegenwoordig Prin-
cessekade moest vlug eenrichtingsver
keer worden ingesteld, omdat anders de
sleperswagen onherroepelijk klem zou
den komen met de nieuwe tram.
Als het erg ongunstig weer was. reed
e tram niet, omdat dit voor de paarden
geen doen was, en een verbolgen raads
lid greep wederom naar zijn buitenlandse
ervaring om te vertellen, hoe goed het
tramverkeer daar wel was geregeld.
Bijna geruisloos werd de tram later ge
ëlektrificeerd maar het oude moedertje,
dat na eindeloos aandringen door haar
avontuurlijke kinderen eindelijk bevend
op de paardetram was gestapt en tegen
de conducteur had gezegd: „Koetsier,
rijdt uedele als het u belieft niet zo hard.
want er gebeuren al zoveel ongelukken
tegenswoordig", behoefde die niet meer
mee te maken.
Hete tranen
Ook voor de meer vooruitstrevende
Leidenaars was het een hele sensatie,
toen de tram plotseling zonder paarden
in de straten verscheen. Toen de elektri
sche tram een dag had gereden, moet
in de Pieterskerkkoorsleeg een verloving
bol een droevig einde zijn gekomen. „Jij
Geen overstap
Eltax-N.Z.H.
Het gerucht gaat in Leiden, dat er eei
geregelde overstapmogelijkheid zou wor
den ingevoerd tussen de bussen van d
N.Z.H. en de Eltax. Dat is vooralsnog nie
waar. zo deelde de directeur van d
N.Z.H. mee. Het komt er misschien no;
vel eens van, maar iets positiefs kan e
eker nog niet over worden gezegd.
Route van de twee
stadsliji
I
geeft hem zijn congé", sprak de vader
ernstig en verbolgen tot zijn dochter,
s verloofde een rit in de elektrische
tram had gemaakt. „Aan een dergelijke
waaghals vertrouw ik mijn dochter niet
En in die tijd moeten er meisjes
hebben geleefd, die een dergelijk vader,
lijk bevel opvolgden. Amor heeft die
avond, toen de technische vooruitgang
Leiden een grote triomf had behaald,;
hete tranen geweend.
Geleidelijk aan werden de risico's
minder hartverscheurend,
dcre gevaren kwamen er
plaats. De tram deed haar Intrede te
Leiden, toen mensen nog de halve
stad omliepen om een heuse automo-
bUl te zien een gevaarlijk rijtuig,
dat op de een of ander mysterieuze
wijze zonder paard vooruitging,
maar toen ook de auto zyn deel van
het straatdek begon op (e eisen, raak
te de tram in verdrukking. Omdat
echter de tram niet in verdrukking
kan raken, brengt zy vaak al het
overige verkeer in moeilijkheden.
Ongetwijfeld zal Leiden op mécr dan
drie of vier plaatsen de vlag uitste
ken, wanneer de logge tram door de
Hogewoerd haar afscheidsrit zal
maken.
De plaatjes, die vriendelijke abonmé's
n oude archieven ons hebben bezorgd,
wijzen terug naar een verstild verleden,
toen de jongetjes elkaar vertelden, dat
zij trambaan conducteur werden, zoals zij
elkaar nu vertellen, dat zij ruimtevaart
piloot als toekomstideaal hebben geko
zen; toen de mensen zich hoofdschud
dend afvroegen, waar het toch heen
moest met al die nieuwigheden, zoals
dat nu ook nog doet; toen Leiden
een stad was, die sluimerde bij de
gratie van een roemrijk verleden, onbe
wust van de kracht, die het eens zou
moeten ontplooien om „levend" te kun-
blijven temidden van een snelwen-
telende wereld, waarin het monsti
weleer getemd is en in plaats va
vering nog slechts wrevel en medelijden
weet op te wekken.
r vervanging van de stadstram in
Leiden zijn er twee buslijnen gecreëerd:
Oegstgeest (Floralaan) Leiden Lei
derdorp en Oegstgeest (Piet Heinlaan)
Leiden (Hoge Rijndijk). (Men zie ook
de mededelingen in het artikel „Traject-
veranderingen"). Hieronder volgt de
route van de beide buslijnen.
Buslijn 1
Leiderdorp Leiden Oegstgeest.
Leiderdorp tot Leiden (H. Rijndijk) be
staande route, vervolgens H. Rijndijk
Plantage Levendaal Korevaarstraat
Breestraat Kort Rapenburg Steen
straat Stationsweg Stationsplein
Oostzijde) - Rijnsburgerweg Leidse
straatweg Geversstraat Rijngeester-
weg Schoutenburgstraat Wijtlen-
bachweg nabij Floralaan (eind-begin-
Terug: Wijtlenbachweg Floralaan
Korenbloemlaan Lange Voort
Schoutenburgstraat Rijngeesterweg,
vervolgens als heenrit.
Buslijn 2
Leiden H. Rijndijk Oegstgeest: H.
Rijndijk tot Leidsebuurt als lijn 1, vervol
gens Nassaulaan Terweeweg Emma-
laan Marelaan Hofbrouckerlaan
Laan van Alkemade Hazeboslaan
Piet Heinlaan (eind- beginpunt ten noor
den van bejaardentehuis).
Terug: Piet Heinlaan Hofbroucker
laan Marelaan Emmalaan Wal
deck Pyrmontlaan Oranjelaan Rijn
geesterweg, vervolgens als heenroute.
g) van Noord-
Leiden bracht. Di
s, als je met et
Bij Katwijkers en badgasten is dit beeld zo vertrouwd, dat nog madr
weinigen zich kunnen voorstellen, dat hieraan op zaterdag 8 oktober
een onherroepelijk eind komt. Voor velen een vertederend plaatje, om
dat dit het afscheid is van een weliswaar wat lastige en veeleisende
maar niettemin zeer getrouwe en vertrouwde makker. Wat Katwijk
deze dagen in zijn gevoelens doormaakt, geldt niet minder voor Noord
wijk. Onze in Noordwijk wonende redacteur kon het dan ook niet na
laten het sentiment der treurenden te vertolken.
Foto D. Kruyt, Ka'twijk.
i'j''vmsiipn
cwot'rf!.
De Hogewoerd maakte in de beginjaren van de paardetram nog een
ruime indruk. Maar de mensen vonden het er knap gevaarlijk ge
worden en de moeders zagen 's morgens met angst en beven hun
kinderen naar school gaan: En dénk eraan, dat jullie goed uitkijken op
straat, of de tramway er misschien aankomt!
Tram Leiden-Den
Haag nog een jaar
De directeur van de N.Z.H,, de heer
urrissen, deelde gisteren op 'n perscon
ferentie mee. dat de tram Leiden-Den
Haag nog wel een jaar zal ryden. Het
viaduct aan de Lammenschansweg te
Leiden is wel veel eerder klaar, maar
daarna moeten de wegen nog worden
aangelegd en bovendien moet de N.Z.H.
voor deze omschakeling over voldoende
garageruimte kunnen bschikken.
De vergroting van de garage aan de
Rijnsburgerweg wordt binnenkort aanbe
steed. Over ongeveer een jaar zal de ga
rage wel klaar zijn. Wordt de lijn naar
Den Haag opgeheven, dan is de N.Z.H.
tram vrij.
De voorlopige handhaving van de tram
lijn naar Den Haag betekent, dat nog
niet kan worden begonnen met de af
braak van de tramlijn tussen Rijnsburg
en Leiden, want de werkplaats blijft,
zij het dan met een minimale bezetting,
doorwerken zolang er trams rijden.
De dienst Leiden-Den Haag zal met
zes tweelingrijtuigen worden onderhou
den. Voor de aanvullende forensendien
sten staan de overige vier tweelingstel-
len en nog een vijftal treinformaties ter
beschikking. Enkele volgrijtuigen blijven
eveneens in dienst voor versterking. In
de remise te Voorburg zullen drie tram-
stellen overnachten.
Leiderdorp valt
onder stadstarief
In de winterdienstregeling van de
N.Z.H. is Leiderdorp opgenomen
de Leidse stadslijn. Dat betekent niet
alleen een verbetering in de ver
binding met Leiden en Oegstgeest,
maar ook een verlichting van hel
tarief omdat voor Leiderdorp nu
ook het stadstarief geldt.
Het gemeentebestuur van Leider
dorp heeft de directie van de N.Z.H.
ook verzocht, wijzigingen aan te
brengen in de route in Leiderdorp,
gezien de uitbreidingen van deze
gemeente. De directie wil dit graag
in welwillende overweging nemen,
maar zag geen kans, zodanige ver
anderingen nog in deze winter
dienstregeling op te nemen.
honger knagende maag op hel Leids
Stationsplein wachtte en dat akelige din
'de maar niet komen Of als je manne
hij bleef een uur staan, omdat er wc
i de leiding mankeerde of omdat zij
le motor het begaf. De blauwe trai
heeft het eens bestaan me van Leiden
iaar Noordwijk te brengen in hetzelf
ijdsbestek, waarin een modern stra
Aiegtuig van Amsterdam naar Mosk
vliegt Ja, dan verlies je je geduld u
De „goeie, ouwe blauwe" is dc
velen vele malen verwenst.
]?N TOCH, nu het afscheid voor de deur
staat, nu vind ik het jammer, dal hij
ggaat. Dat is voor een groot deel
gevoelskwestie. Ik ben zo aan dat
■middel gewend. Tweeduizendvijfhon
derd uur heeft 't me gereden. Di
derdvijf dagen en nachten aan één stuk
:r een afstand van bijna twee
.d de aarde. En ik moet zeggen,
:rlort
gew
Dc
door het lezen tijdens de ril niet de min-
leilijkheid opleverde Terwijl hij me
n'n werk of naar huis bracht, heb
ik heel wat boeken verslonden-
Daarbij komt, dat de blauwe tram
l weg had van een gezelligi
De
nnfortabel, d<
maakte weinig lawi
tien tegenover elkaar, factoren die het
uderlinge contact bevorderden. Al spoe-
ig vormden zich groepjes van mensen
die dagelijks op hetzelfde uur reisden en
lijn heel wat vriendschapsbanden ge
smeed. Ikzelf zat een tijdlang iede
tegenover een lief blond meisb
gewor-
oen ik onlangs met blindedarpi-
ontsteking naar een ziekenhuis werd g<
bracht en men mij tegen mijn zin nat
ander ziekenhuis wilde brengen, on
plai
het hoek.
en elk
>e? Ik
•eddende
;m. Hoe gaat liet erm
je operen, ruimte of geen rui
leggen we je maar een nacht op d
afdeling.
r Noordwijk ging. Da
huis. zonder stoppe
De Blauwe bij de werkplaats in
Rijnsburg.
Foto N. van der Horst.
nelde hij driftig-sl
ails.
Eén keer reed hij
de gladde
niet doordat de lei
bij de brand van de
NZH me 's morgens vroeg met een
i naar huis aebracht. Och. we mop
den wel vaak op die maatschappij die
ar niets deed als de tram
de
einip
lopperden
dus toch
ook nog wel
Zo achteraf vergeet je de nare dingen
en de goede blijven in je geheugen han
gen. Dat is ee.n mooi iets Anders zou
het leven schier ondraaglijk worden. En
zo is dat ook met de tram. Nu hij weg
gaat, denk je niet meer aan al zijn on
hebbelijkheden. Je vindt het naar, dat
een traditie wordtverbroken, dat je
zijn getutcr nooit meer zult horen, dat je
nimmermeer op het laatste nippertje op
zijn treeplank zult springen.
O^RAKS gaan de bussen rijden. Ik heb
er een zwaar hoofd in. De drie grote
tramwagens konden de passagiers soms
niet eens bergen, hoeveel bussen moeten
niet worden ingezet om een vlot ver
voer mogelijk te maken? Als je in de tram
moest staan, was dat niet prettig, maar
met een steuntje in de rug was fiel te
doen. Wie in een bus geen zitplaats
heeft, voelt zich diep-ongelukkig. Kun je
lezen in de bus? Je schijnt eraan te wen.
nen, maar ik hou hel geen tien minuten
vol Je zit nauw, je schokt, sommigen
worden misselijk. Ik voel me niet op m'n
gemak, doordat ik voortdurend met dc
bestuurder meekijk en aanrijdingen vrees.
Je zit midden in het drukke verkeer, er
moet nogal eens plotseling krachtig wor
den geremd.
Het zal misschien meevallen. Over een
jaar ben ik „onze tram" wellicht reeds
vergeten,'kan ik me niet voorstellen ooit
om zijn heengaan te hebben getreurd.
Wie weet. Maar nu, nu we op de twee
sprong staan, sluit het afscheid me te
gen de borst en krijg ik een geweldige
antipathie tegen autobussen.
Blauwe tram, goede vriend, na zoveel
jaren vind ik het heel spijtig, dat ze je
zomaar opdoeken. Hartelijk bedankt voor
je langdurige diensten mij en zovele
T/"AN ONZE KATWIJKSE lezer C. Wij kunnen u niet volgen,
de Jager, Prins Bernhardlaan 49,
Katwijk aan Zee, ontvingen wij bij
gaand rijm over die goeie ouwe
Blauwe.
O, oude trouwe Blauwe,
Wat hebt ge moeten sjouwen
En zwoegen telkens weer.
Hoe reedt gij menigvuldig,
Correct en zeer geduldig,
Trajecten op en neer.
't Publiek dat gij vervoerde.
Dat nooit uw rust beroerde
In 't gaan van hier naar daar,
Zal 't afscheid zeer betreuren;
Nu 't werkelijk gaat gebeuren.
Vindt iedereen hel naar.
Want, goede ouwe Blauwe,
Gij liet in 't durig sjouwen
Ons wel eens buiten staan;
Als door de vorst of ijzel
Uw beugel of uw vijzel
Niet verder wilde gaan.
Als er eens iets niet deugde.
Wij namen het met vreugde
En waren nooit ontdaan.
Als na een kleine poze
De rammelende doze
Maar verder wilde gaan.
Nu is dan 't eind gekomen
O, oude blauwe slome,
En gaat gij naar de sloop.
Dat men u zachtkens leide,
te ruw uw eind vermijde;
Dat is ons aller hoop.
Wees daarom niet verbolgen
O, oude blauwe tram.
Geloof ons, 't doet ons smart
En leed aan onze harte(n),
Nu 't einde voor u kwam.
Eén ding, roemruchte blauwe,
Kunnen wij niet verdouwen.
Dat is: uw uitvaartrit.
Wij willen om u treuren,
Maar hoe kan dat gebeuren
Zónder een laatste rit?
Kan men emotie tonen
Als men met natte konen
Langs uwe rails dan zit?
Wij willen in uw lijden
Tot 't laatst toe mederijden:
Op uwe laatste rit!
Vaarwel!, o stoere Blauwe,
Wij blijven van u hou-en
Ook als g'er niet meer zijt.
Uw schrille fluit zal d'oren
Nog eventjes bekoren
Als gij voor 't laatst nu rijdt.
Wij wensen al tezamen
U een gelukkig „amen"
Na jarenlange rit.
Straks zegt men: d'Ouwe Blauwe
Was steeds een zeer getrouw
Maar nu itzjj.... EXITI
