DOLF HENKES:
JOHN BROWN en de clemocraiie\
^Ruimte
voor ons....
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 10 SEPTEMBER 1960
„Het is geen wonder dit te maken,
het is mijn natuur"
,,Ga eens met Henkes praten", zei m|jn oom, en toen
ik maanden geleden zijn atelier binnenstapte, begroette
mij een kleine vriendelijke man, die me in staat stelde
onbevangen met hem te praten over bouwkunde, over-
zijn wandschilderingen en ik keek naar zijn werk, sloeg
hem gade als hij gezellig praatte, en mij onbewust les gaf,
werkte en thee zette, want iedereen die met Henkes gaat
praten zinkt weg in een gemakkelijke stoel krijgt thee uit
een glas en een sigaret. Hij werkt in een rustige ontspan
nen sfeer en boeide mij steeds weer met z'n werk.
den leeft, de wereld achter de
schermen. Het is een enigszins
surrealistisch schilderij met con
trasterende matte kleuren. Henkes
zag zichzelf in dit schilderij, wij
kunnen onszelf erin zien.
DOLF HECHES
Grote stap
Henkes ls geen navolger, hij
heeft zijn eigen stijl en is overal
uit te herkennen.
In 1903 werd hij geboren in Ka-
tendrecht en hij heeft zich los we
ten te maken uit de sfeer, die Ka-
tendrecht berucht maakte, al bleef
hij bij uitstek een Rotterdammer.
„Niemand heeft behoefte een
■childerij te zien
of een boek te le
zen, dat speculeert
op de laagste in
stincten van de
mens, en dat de
mens neerdrukt.
Mensen die hier
zelf over schrijven
zullen niet in zo'n
atmosfeer zijn op
gegroeid," vertelde
hij me. „Ik heb wel
behoefte aan een
betere wereld".
Dolf Henkes
werd, toen hij elf
jaar was, in een
koperslagerij gezet,
en dat heeft hij
zich ten nutte ge
maakt. Henkes'
werk slaat trou
wens vaak op zijn
Jeugd terug, hij
schildert van uit
zijn jeugd en ziet in hetzelfde licht,
waarin hij als jongen keek, zijn
schilderijen.
Want Henkes heeft zijn milieu
Tekst: Leo Faasse
Foto's: Peter Molkenboer
Van de wieg tot het doel is een
grote stap. De lassen noemde
vormt het tweede schilderij.
Dit is een ruiter in Ierland
(collectie Maan Schiedam). Het
doel dat Henkes nastreeft is de-
volkomen bevrijding van de mens
door zijn werk. Henkes ziet de
bevrijding in dit schilderij, dat
een zelfportret is. In zijn jeugd
was Henkes al bezeten op paar
den, waar hij zo graag op wilde
rijden. Geen wonder dat hij nu
op het paard gesprongen is en
door dit ruige Ierse land rijdt. De
ruiter kijkt arrogant en heerszuch
tig en de voldoening die het rij
den hem geeft, straalt van hem af.
paard vormt één geheel met de
ruiter, Henkes heeft dit dier be
zield met zichzelf, de kop doet in
telligent aan terwijl de voeten
voorzichtig de bodem aftasten.
Een volmaakt paard,
In de natuur
Henkes schilderde dit tijdens
zijn verblijf in Ierland waar hij
de wieg van het Nederlandse
christendom zocht in de natuur,
die volgens hem zo sterk verbon
den is met de bovennatuur, het
goddelijke, zoals dat bij het ora
kel van Delfi het geval moet zijn
geweest. In het algemeen typeert
zijn werk het zoeken naar een
binding tussen het reëele en het
bovennatuurlijke. Hij is zeer ver
schillend in zijn werk. De komen
de tentoonstelling in de Rotterdam
se Lijnbaan (deze maand) laat dit
goed zien. Hij heeft de spanning
van de oorlog uitgedrukt maar
daarnaast ook de volkomen rust.
Van zijn laaste reis naar Schot
land zijn er olieverfschetsen te
Henkes houdt niet van het non-
figuratieve „Dit ligt meer de
Haagse decadentie maar niet
Rotterdam, ook geloof ik niet dat
het de jeugd erg aanspreekt als
object" en tenslotte zei hij „Het
is geen wonder dit te maken, het
is mijn natuur".
DE LASSEIt
niet verloochend en daar waar
schuwde tuj mij ook tegen. Hij is
wat hij was en zoals alle Rotter
dammers zijn, een werkzaam van
afkomst boers volk, maar eer
lijk en burgerlijk. Hij erkent
graag zijn burgerlijkheid, maar
niet zoals wij dat vaak zien. „Ik
ken maar één bohémien," zegt
hij, „en dat was Toulouse-Lautrec
die het zich kon permitteren qua
milieu en talent."
Wat betreft de vers-afgestu
deerde kunstenaars is zijn oordeel
■vrij scherp. „Die jongens stude
ren niet zoals het moet en het is
zelden dat er een op jonge leef
tijd tot werkelijk artistiek creatie
ve kunst komt. Schilders moeten
de veertig gepasseerd zijn om te
gaan creëren." Henkes
DE RUITER
leeftijd niet be-
HET is niet te beschrijven.
Ik sluip langs de grond en
voel me klein. Nu ben ik moe.
Foet wordt je genoemd en je
eet stof. Vuile handen. Eerst
worden 120 jongens in een klei
ne kamer gepropt. Dan worden
ze stuk voor stuk uitgekafferd.
Je krijgt opdrachten. Je stelt
je voor aan iemand. Zoiets mag
niet, dan doe je het de volgen
de keer niet, je bent onbeleefd.
Je haalt glazen op, je krijgt
niets. Je moet springen, je
mag niet lachen. Het is hier
een doodernstige boel.
Fijn, dat studentenleven, maar
voorlopig zie ik dat niet. Ik
kijk in drie holle weken vol
vernedering. Het is wel goed
voor je, zegt men. Je gelooft het
en zuchtend buig je het hoofd.
Zijn er werkelijk nog ergere
dingen?
Maar de groentijd is een spel,
het dient ernstig en beleefd ge
speeld te worden. Het is moei
lijk een evenwicht te vinden
tussen weigeren en doen.
F.
iemand, die
treurt.
Zwerven
Nadat hij ging varen en zich
ten slotte geheel aan de kunst
ging wijden, zwierf Henkes naar
vele landen en deed allerlei im
pressies op.
Vooral Curacao was voor hem
belangrijk en misschien ook Me
xico. Het heeft bovendien zijn
kijk op de wereld verbreed. Want
Henkes wilde ln zijn werk de hele
wereld omvatten. „Als Ik naar de
maan kon, ging ik meteen om
daar nog meer van de wereld te
schilderen." Ook zijn christelijk
geloof heeft hem geleerd wereld
burger te zijn.
Caltex maakte, toont ons Henkes
als constructief schilder. De pij
pen heeft hij zelf gebogen. Hij
heeft ervaren hoe het licht op die
mens viel en heeft het daardoor
zo goed getroffen met zijn pen
seel. We zien een man met een
masker, maar achter dit masker
staat toch de mens, die leeft en
instinctmatig te werk gaat, een
klein stukje nek drukt dit uit:
,,een instinct-hengst heb ik ge
schilderd". Door het ruitje zien
we in een klein non-figuratief
schilderijtje wat er achter de han-
Mode-impressies voor
ons alleen
De eerste mode-Impressies, alleen voor ons gemaakt John van
Heyningen, 20 en leerling van de afdeling N elf van de Haagse Academie
voor Beeldende Kunsten in Den Haag, stemde ze af op wat komen
gaat: het -nieuwe herfst- en winterseizoen. Vijf ontwerpen voor jonge
mensenVoior da jongen (links voor) zette hij een (donkerbruin,
suède jack, te dragen op een licht beige corduroy pantalon op papier.
Het meisje midden
een split aan de
achterkant, dat tot
aan het schouder
stuk doorloopt. De
scootercoat van de
jongen rechts is
nogal opvallend.
AANDACHT GEVRAAGD VOOR: j-
Hans Baars Zeventien
VARIATIES OP DRIE
THEMA'S
Lyceum
Rotterdam
er is veel geschreven door de regen; er is veel
gesproken door de zon; er is veel gedicht door de
bladeren; er is veeldoor de mensen, ik ken dit
woord nog niet
(BERGEN OP ZOOM)
de zon breekt gouden paden
door de nevel
God breekt gouden paden
door het verdriet
de zon wacht op de rand
van het raam
(ZONNESPECTRUM)
roodgoud
oranjerood
geelgoud
wondergoud
balancerende bal
vanuit de trein
op de horizondraad
(MOERDIJKBRUG)
ik ben geworpen
gezogen
gegooid
over morgen
ik ben gevallen
gegleden
gelegd
in nevels
(BARENDRECHT)
kool-riet-gras
straten
dat weet je
nacht-stilte
hier geloof ik
dat weet je
TERUGKEER
vanavond
kom ik
nu nog niet
vanavond voor de nacht
God houdt wereld
in Zijn hand
Ik weet 'ft wel
mijn toon was slecht
maar er waren duizend enge-
en zij zongen met mij mee
Wij zongen en keken
naar de sterren aan de hemel
en zij hebben ons gezien
en God heeft ons gezien
(belofte)
wij zullen God danken
iedere avond
wij zullen God loven
iedere avond
wij hebben het wonder
van het licht gezien
wij beiden
de bomen kathedralen
wij hebben gebeden
voor Zijn sterke hand
wij zijn doortinteld geweest
met Zijn vurige Geest
en Jezus heeft Zijn hand ge
stoken
samen tot mij
ik grijp
(begin van het afscheid) geen zelfzucht
maar om genade
stilte, rust en begrip God houdt mij vast
deden de avond leven amen
God bracht ons tot leven
daar waar de kilheid ik heb een dag gezien
en de debiele woorden God gaf het mij
achter het gras blijven liggen ik heb geslapen als een
en de boten van het plezier - enthousiast
in de nevels zijn vastgelopen God gaf mij rust
(gebed)
ik héb gegeten als
God gaf het mij
ik heb u verloochend
ik heb God vergeten
ik heb gelachen ik heb gefietst als een ko
rnet vreemden raalvis
ik heb geschertst God gaf mij de natuur
met absurden
en johannes heeft mij aange- mag ik nog dagen zien?
zien God heeft ze voor mij klaar.
Nieuw soort puimsteen
op de wereldmarkt
niet Z'
de stof. die John
zich hiervoor heeft
gedacht, namelijk
vuurrood corduroy.
Gezellig;
mble
het
meisje, dat je
het midden ziet.
Het bestaat name
lijk uit een donker
grijze rok met een
trui van shetland-
wol met een dito
gedrapeerde muts.
Helemaal links ten
slotte een aparte
mantel ln een wol
len aubergine kleu
rige stof met een
gryze wollen muts
erby. Voorde „ken-
heeft zich dus ge
houden aan de
kleuren, die je over
een paar weken
veel gaat zien.
WIJ vernemen van zeeer welin
gelichte zijde dat binnenkort
een nieuw soort puimsteen het le
venslicht zal aanschouwen. Dit
puimsteen zal dooraderd zijn met
blcek-blauwe handen, die bij de
eerste aanblik de gedachte op
wekken aan de flitsende lichtstre
pen van een gestoord televisie
programma. Het uiterst sensatio
nele en opwindende van deze
strepen is, dat ze ontstaan door
de werking van miljoenen radi-
umstraaltjes die het puimsteen
volledig geabsorbeerd heeft en
die het, bij gebruik, in kleine hoe
veelheden langzaam weer uit
straalt.
ZWAARTEPUNT OP DE PLAAT
TN deze hoek van de
wekelijks weerke
rende pagina „Ruimte
voor ons" vinden we de
muzikale kant van het
geval. Muzikaal, zo
ruim als maar enigs
zins mogelijk is. Het
zwaartepunt zal komen
te liggen op de muziek
uitvoeringen in brede
zin. zoals die tot ons ko
men via de grammo
foonplaat. Het is goed
daarbij even stil te
staan. Want waarin zijn
we eigenlijk geïnteres
seerd? Omdat wij bij de
jeugd anno 1960 beho
ren, zal onze smaak wel
aanzienlijk verschillen
van die der oudere ge
neraties. Nu we die
smaak zo langzamer
hand wel zijn gaan le
ren kennen en we de
uitingen daarvan uit en
te na kunnen lezen in
allerlei dag-, week- en
muziekbladen, hoeven
we dat hier niet nog
eens dunnetjes over te
Deze meesterwerken heb
ben allang bun vaste plaats
in onze discotheek, niet
waar, daarom zullen wij
ons vooral bezighouden
met onze cagentydse uitin-
i op i
i of r
WAT
e dus
rubriek eigenlijk
doen?
Zoals gezegd zullen we
hier niet allerlei zwaar
wichtige uitrafelingen van
al reeds lang bestaande
meesterwerken plaatsen.
ken. Maar als dit verschil
van mening in de banen
van de discussie geleid
wordt, dan kunnen we er
allemaal beter van wor-
den. Deze rubriek zal dan
nok gelegenheid geven tot
gedachtenwisseling. Laten
over te houden voor onze
WE ,«.n j.„ Wipr,.
ken, oude zowel als
nieuwe, dc tophits komen
opdraven, amusementsmu
ziek in het algemeen gaat
een hartig woordje mee
spreken en last but not
least, zoals onze wester-
hurrn het zo treffend we
ten te zeggen vinden we
ook nog plaats
ziek, eleetronische en in
strumcntale, cn nog vee'
meer. Nogmaals, zwaar
wichtige vcrhandelinger
ziek.
wachten. We vinden op de
ze plaats alleen maar een
prettige gedachtenwisseling
waarin we een heleboel
wetenswaardigs tegen ko
men. Of bijv. Catherine
Valente thuis in bad net
zo zingt als op de plaat,
zul je van mij nooit te ho
ren krijgen, omdat ik het
doodeenvoudig niet weet...
Wel dat Bob Brookmedcr
naast een voortreffelijk
trombonist een uitstekend
pianist is en daarbij noem
ik dan meteen dc plaat
waarop dit te beluisteren
valt: hier dan de L.P. Tra
ditionalism Revisited. Bob
Brookmeier Quintet met
Jimmy Giuffre, Jim Hall,
Dave Baily en Joe Benja
min. Daarbij noem ik dan
ook het merk, ofwel Label
World Pacific Pj 1233.
Verder vertel ik dan de
algemene indruk, die de
plaat maakt: deze intieme
vers. Mocht ik dan lyrisch
laar wat langer. Ook de
geluidskwaliteit zal worden
beoordeeld.
T ET wel, deze vorm van
behandeling wordt
niet alleen gereserveerd
voor dc jazz. Ook de lief
hebbers van het meer po
pulaire genre zullen ruim
schoots aan hun trekken
plaat een topper belooft te
gaan worden en vooral:
waarom? Dit is nogal pre
cair, aangezien de meeste
tophits nu niet bepaald uit
blinken door artistiek ge
voel en fijngevoeligheid
om van de vaak erbarme
lijke geluidsvcrzorging
maar te zwijgen. Onze kri
tiek zal dan ook wel eens
nogal persoonlyk zijn,
maar daar is het dan ook
kritiek voor: de gustibur
non disputandem, over
smaak valt niet te twisten.
Ook zullen we wel eens
bepaalde „sterren" onder
de aandacht brengen, met
welke keus je het mis
schien niet altijd eens
bent. Wel, dat is dan een
dankbare gelegenheid om
eens een „brief op po-
dactie, die dan wel zal
zorgen dat de brief op de
juiste plaats komt. Laten
we dan wel hopen dat er
nog plaats overblijft om
nieuwe platen te bespre
ken.
Je
.indt
iets van bijv. Pijper of An-
driesscn, Darius Milhaud,
Bartók, Pierre Boulez en
dergclijken die zich nog
grote populariteit mogen
verheugen, hoe vreemd dat
dan ook moge zijn gezien
de al reeds enorme be
langstelling die we voor
moderne schilderijen, ge
dichten enzovoort aan de
dag leggen. Overigens is
dat niet zo verwonderlijk
eigenlijk, want wat horen
gen radio, of beter in de
waar, want anders blijft
liet publick weg en kunnen
de uitvoerenden geen
droog brood eten. Tja
Daarom móéten wij eigen
lijk wel, want hoevelen on
der ons worden later mu
sicus of min of meer geta
lenteerd toehoorder? Hier
ligt dan ook de kans voor
do discofiel om zijn blik
wat te verruimen zoals ik
dat wil doen. O. T.
Aan deze minieme hoeveelhe
den radium nu is de wonderbare,
bij uitwendig gebruik totaal on
schadelijke en bloedstimulerende
werking van het puimsteen te
danken en bovendien heeft de ge
bruiker op deze manier zeker 5!4
maand plezier van zijn puimsteen
tje. Voor heren met zeer zware
baardgroei zal het blauwstralende
steentje misschien iet? eerder
uitgeput raken, maar >wie daarop
let is een kniesoor.
De grote voordelen van Blau-
weband-puimsteen, boven de ordi
naire after-shave-creams is in de
eerste plaats, dat men het idee
krijgt met levend materiaal om
te gaan. Bovendien blijft het ra
dium na gebruik doorstralen en
begint in het donker zelfs met
ongekende kracht op te lichten,
wat het gebruik van fietslanta-
rens althans voor mannen
nutteloos en overbodig maakt.
Uw huid krijgt de natuurzuivere
kleur terug van koel, helder wa
ter en de bloedrode manager
blosjes, die door een té hoge
bloeddruk uw hele gelaat kunnen
aantasten en ontsieren, worden
onderdrukt. Na gebruik van
Blauweband-puimsteen zal uw
huid langzamerhand de aanblik
gaan vertonen van de zachtglan-
zende, blauwe fluweel van een
verblindend avondtoilet. Desniet
tegenstaande zult u door het flit
sende en krachtig uitstralende
licht toch niets van uw manne
lijk karakter verliezen.
Het wonder van Blauweband-
puimsteen zal ongetwijfeld alle
concurrentie op het „aftershave"-
gebied verslaan en zowel de
„gentleman", als de gewone
„man in the street", zal weer te
ruggrijpen naar het vertrouwde
puimsteentje, dat, in overeen
stemming met de wet van het
karma, op het punt staat de aar
de opnieuw te betreden in een ver
jongde, aan de opmars der tech
niek aangepaste reïncarnatie.
Tijdens de onderzoekingen op
het gebied van het puimsteen is
een zeer belangrijk feit aan het
licht gekomen.
Omstreeks de middeleeuwen
zou er een soort puimsteen be
staan hebben met rode strepen,
dat in de bergen moet zijn ont
staan door oxydatie van rood ko
per in het puimsteen. Hiervan
wordt melding gemaakt in een
onlangs ontdekte, oude kroniek
uit een klooster in het hoge Noor
den, waarin de gevaarlijke wer
king beschreven wordt van het
puimsteen „Plankta". Waarschijn
lijk wekten de mosgroene vlek
jes in het puimsteen bij de mon
nik de gedachte op aan het zee
groene plankton, dat hij in
zijn verlatijnste brein omzette
in de meervoudsvorm plankta. In
ieder geval beschrijft hij in vlam
mende krulletters, hoe het puim
steen plankta de kinnen en de
oorlellen der mannen deed groei
en tot ongekende lengte en hoe de
dusdanig ontsierde slachtoffers,
verjaagd door hun vrouwen en
verslaafd aan het puimsteen, de
bergen in vluchtten om nieuw,
rooddooraderd puimsteen te vin
den en om te wonen in de holen
der aarde.
Hiermede is tevens het ont
staan der trollen, die nog voortle
ven in de spannende verhalen,
die wij onze kinderen voor het
slapen gaan fluisterend voorlezen,
ontraadseld.
WILLY BELGRAVER
Luister eens, Yery
(dat weet je toch
schilder vissen voor me
ze hoeven slechts vinnen
te hebben
ze hoeven niet te kunnen
zwemmen toen nog niet
want het water is zo diep
dat weet je
(woorden voor het afscheid)
vroeger heb ik veel over
anderen gepraat
nu niet meer
nu begrijp ik de vreemden
geef ze ogen, niet om te zien
want mijn kamer is stoffig
dat weet je toch?
geef er niet te veel
want mijn kamer is maar klein
en de wanden zijn groen
en geel
dat weet je
schrijf dit met kleuren in
hun staart
dan heb ik ze
dan zal ik ze niet pakken
dat weet je toch?
er liggen duizend dode dieren
op de straat
er leven duizend sterke dieren
in het bos
in het water
onder de sterren
onder onze ster
ik heb „de Zee" voor u
hij hangt nog in mijn hart
in mijn hoofd
maar als u terugkomt
van de zee
zal hij op uw kamer hangen
als een lied zonder woorden
als een zacht
murmelende
begrijpende melodie
van haar
mijn Yery
TELEVISIE)
TYEGENEN, die het toneelstuk
„John Brown" afgelopen
zondag op het beeldscherm ge
zien hebben, zullen waarschijn
lijk ook wel kennis genomen
hebben van de diverse kritieken
in de dagbladen. Het is dan ook
niet de bedoeling hier de spel-
kwaliteiten der akteurs of het
toneelstuk op zich kritisch te be
zien. Wèl om de consequenties
van dit gegeven iets nader uit
te werken. Misschien kan dit
wel het beste gebeuren, door
twee meningen over John Brown
naast elkaar te zetten.
Allan Nevins en Steele Comma-
ger, twee Amerikaanse historici,
schreven over de raid op Harper's
Ferry: „deze don Quichotachti-
ge, misdadige onderneming mis
lukte volkomen. Het zuiden was
terecht woedend over deze aan
val".
Dr. Schulte Nordholt zei in een
herdenkingsrde: „John Brown
was een roep, een schreeuw om
gerechtigheid".
We zien hier dus beschreven
aan de ene kant de fanaticus, die
omwille van een persoonlijk ide
aal, tegen grondwet en onafhan
kelijkheidsverklaring in, een be
slissing poogt te forceren en daar
bij tientallen mensenlevens ver-
Ged reven
ANDERZIJDS een man, die, ge-
■tx dreven door de wil van God,
zich niet bekommert om ethische
discussies over voor of tegen van
de slavernij maar die slavernij,
op welke manier dan ook, be
strijdt.
hun persoonlijke overtuiging, ooi
al gaat die tegen die
meerderheid in.
Martelaar
HET is waarschijnlijk hierc
dat de, toen nog jonge, Ame
rikaanse democratie John Brown's
optreden veroordeelde. Dat hij
later als martelaar werd geëerd
is niet zozeer zijn voorbeeld ge
weest als wel het feit, dat men
politiek een martelaar nodig had.
(twee jaar later brak de burger
oorlog uit).
Een democratie echter, dit
ruim drie miljoen slaven bewust
ieder recht op „life, liberty and
the pursuit of happiness"
Hierin ligt dan ook staatkundig
de rechtvaardiging van John
Brown's optreden. Een optreden,
dat anders als revolutionair,
werpelijk zou zijn.
Het zal duidelijk zijn, nog af
gezien van het feit of John Brown
er innerlijk inderdaad van onver-
tuigd was Gods instrument te
zijn, dat een partij kiezen in de
ze tot vreemde consequenties zal
voeren. Immers moeten wij John
Brown's kleine revolutie inder
daad afwijzen op staatkundige
gronden (dus geen gewelddadig
optreden tegen het wettelijk ge
zag, maar het oplossen van pro
blemen via de democratische
weg), dan zullen wij altijd onze
persoonlijke overtuiging, zo die
niet overeenstemt met die van de
meerderheid in de democratische
staat, terzijde moeten schuiven.
In het andere geval wordt die de
mocratie een aanfluiting, omdat
velen zich zullen laten leiden door
Roeping
TK heb hier de religieuze kant
van het geval John Broi
laten rusten, omdat het m.i. on
mogelijk is om de echtheid
waarheid van John Brown's ge
loof in zijn Goddelijke roeping
vast te stellen. Er is in de loop
der geschiedenis te vaak in Gods
naam onrecht bedreven, dan dat
wij niet heel voorzichtig zouden
zijn het „God wil het" in Jof""
Brown's banieren te schrijven.
Dat John Brown getracht hei
als goed Christen te doen wat 1
als zijn taak zag staat wel vast
MisschieS is dit wel belangrijker
dan het gevolg van de overval
Harper's Ferry.
HANS KREUZEN
