Duitse expressionisme Guillaume Serpenti I ORKESTWERK EN CANTATE VAN BARTOK eloo V-iaagó gemeentemuseum Meesterwerken van het ZATERDAG 23 JULI 196( ZONDAGSBLAD (Van onze kunstredactie) /"\VER het expressionisme in de kunst heeft me vrouw dr. M. Révész- Alexander al meerdere ar tikelen in ons Zondagsblad geschreven. Ze heeft daar bij duidelijk aangetoond, dat het expressionisme niet aan een bepaalde tijd gebonden is. Het ex pressionisme is de eeuwen door in de kunst tot uiting gekomen en slechts een bepaalde stroming in de 20ste eeuw heeft zich met nadruk .Expres sionisme" genoemd. Die stroming heeft zich in het bijzonder in Duitsland gemanifesteerd, waar de betiteling van de stroming ook is uitgevonden door Herwarth Walden, de uitgever van het weekblad ,,Der Sturm" (1911). Als voorlopers van die moderne expressionisten worden de laatmiddeleeuwse Duitse meesters (o.a. Grüne- wald) genoemd. In die expressionistische stro- deze zelfs sterk leg- de expressionisten meer de nadruk op de volgens hen karakteris tiek is: tegen vervor mingen zien ze hele maal niet op. Schildert ming waren er toch ook weer twee werelden, twee gedachten. De ene richting wilde alleen de na druk leggen op de schilderkun stige vorm en compositie, de an der op het psychologische. Men dé"'"impress'ionistéén zou kunnen zeggen dat het mo derne expressionisme ontstaan is .1, react* op het naturalisme ^'"heSSVln^bee^ van de 19e eeuw en ook op het den het gemeenschap- impressionisme. Als eerste derne vertegenwoordigers die stroming kan men zien cent van Gogh. Toulouse-Lau- dV laatste" de" fabriek tree, James Ensor, Edvard een abstractie dus'" Munch en Ferdinand Hodler. Willems Hun werk stak direct af met het bestaande. De manier van de kleuraccenten, de monumentale vorm en de soms haast carica- turistische tekening verhoogden het dramatische karakter. Deze vijf schilders vormden de voorhoede voor de pressionistische stroming. (kleurt impressie wat hij ziet. de expres sionist tracht pelijke, het wezenlijk- kenmerkende te abstra heren. Zo schildert de eerste „een" fabriek, tot kunstbegrippen. dr. oudduitse houtsnede. In 1905 Twee figuren" van de Duitse ex- richtte hij samen met Heckel en pressionist Karl Schmidt-Rottluff, de mede-oprichters van de Rond Kirchner Schmidt-Rottluff „Die Brücke" op. In 1911 verhuist hij naar Ber lijn en tijdens de eerste wereld oorlog zakt Kirchner geestelijk i zijn eigenlijke vriend was Hec kel. In 1919 werd hij leraar aan de Academie in Breslau. waar hij tot zijn dood in 1930 bleef. Hij was de meester van de litho grafie, waarin hij steeds maar weer de zigeuner weergaf. In zijn schilderijen komt het thema van het paradijselijke meisje voor. het haast bovennatuurlijke. Hij is misschien de meest, poëti sche. En dan is er ten slotte Max Pechstein, die op 31 december 1881 in Zwickau geboren werd en eveneens studeerde aan de Aca demie in Dresden. Hij bekom merde zich minder om vormpro blemen, maar had wel een hoge gedachte over de kunst zelf. „Kunst is geen Spielerei, plicht ten aanzien van het volk; zij is een openbare aangelegen heid". Hij werkte in zeer sterke, soms felle, maar altijd tinten, styleerde soms, vond steeds de uitdrukkings kracht die nodig is om te boei- door hun werken zien. En het is goed eens die Duitse expressio nisten door deze prachtige col lectie te leren kennen. Tot 4 sep tember is daartoe de gelegen heid, daarna gaat de expositie naar het Wallraf-Richartz Mu seum te Keulen. Mag ik beslui ten met een puur menselijke uit spraak van Kirchner, die ik liever onvertaald laat: „Es gibi eine geistige Wache der Welt, es KUNSTSCHILDER UIT MAASTRICHT enigd< heeft mmm wat hij om zich ziet, of het ngische een landschap of een fabriektrnstii terrein of een spoorwegemplacfDgjoj, ment is. Hij weet een compositie. bouwen en hij weet zijf sprekende kleuren te gebruikeir6511^ Illustreerde servies van de Koningin TT'EN klein vrijstaand huis, door de bewoners ,,De bun- ker" genoemd, is in Maastricht-Giel het centrum van Met een haast driftige durf i toch niet onbeheerst. Het heeft alles een 1 L heeft grote - - „I Davos Vrienden Daardoor bead z,jn verteilt, sind Manner und Frauen dc Viaductweg 72 zal dat zelf ervaren. Hij wordt dan ont- Moerdijk eigenlijk niet kunm eigenlijk toonstelling ingericht onder de ti- Tv,or nsvchische smarten werk- ook zlJn schilderijen, een m allen Standen und Rassen. de echte ex- tel „Meesterwerken van het Duit- gg J*,,?- k constellatie gr°tere geestelijke extase. die Diese Menschen sahen und beo- vangen door een kleine, wat grijzende S? Duiteland, waar hij als «n vooral ook in de kleur tot uiting bachteten dich lange bevor du van de „entartete" kunstenaars k<""^- sie sahst. Vielleicht sitzen sie werd beschouwd door Hitler. Schmidt RottluK, die op 1 b neben dir. Sie sind einsam pleegt hij op 15 juni 1938 zelf- düc- 18?4 in «ottluff bij Chem- ,liwiniflwn nhnp tel „Meesterwerken se expressionisme". waarbij omstreeks 1905 in Duitsland inzet Ernst Ludwig Kirchner (1880 twee sterke persoonlijkhe- Otto Mueller (1874—1930), Max moord Ondanks, voortdurende den in die richting, nl. Nolde Kirchner. In Wenen werkte Ko- koschka al met zijn expressionis tische psychologie. En na de eer ste wereldoorlog werd de stro- ming nog sterker. Het werd ge- uiterst belangrijk, woon een mode-verschijnsel. Wie dus op het ogenblik aan de ex pressionisten denkt, denkt alleen Karl i, met een klein voortbrengen, omdat dé kleur tot uiting bnchMen'iürh^nae bevor du puntbaardje en een bijzonder artistieke kop. In onvervalst e* 20 heel anders l! Limburgs wordt men welkom geheten en met een rasechte an alles klaar. lalve aedis Pechstein (18811955: Schmidt-Rottluff (geb. w C1 Erich Heckel (geb. 1883). Het ^ut^n^den geboren werd. ging met und doch f*1® zusammen. Ohne LjmburgSe gastvrijheid staat er gelijk Heckel mee naar Dresden om ar- Macht und Polizei beherrschen 4000 chitectuur te studeren. Geen van sie die Welt. Was sie _sind ist de drie vrienden heeft die archi- gleich. Es hat alles Platz Kirchner tectuurstudie voltooid. Misschien ihrem Reiche. Sie tragen manch- deze richting zje{ zaj opmerken dat het hem vooral dus geen groot gezelschap, Wie hetwerk groepering uit deze Overigens is het expressionis- niet iets alleen g .„.v h'i de meest abstraherende mai Kronen, manchmal Huren ging. Zijn genoemd kunnen worden. Hij ^leider, gjg helfen dir, wenn di Kirchner in het middelpunt, de landschappen zijn maar betrek- z°cht bij alles naar degrond- arbeitest- £>u kannst ihnen nu, sterkste persoonlijkheid _van de kelijk weinig fa aantal De men- en dutch Arbeit danken. Wenn du bij eerste blik wellicht "K"" 'n,1,et w"" kunstenaarsgroep „Die Brücke". liet alle bijvormen n, oeïijke gestalt. in zijn yb«ohii- b§ht|^f%likD^"u?ht een"»!! sterben uiillst, erscheinen D"'t" Ludwig op tadU^erTr S manchmal. Sei zu Ibnen, boren en groeide in Chemnitz drukkingsmogelij Wieden ligt dan do schilderkunst Die richting "EitirtojSnid^nSai duikt in alle kunstuitingen borge i de muziek, de beeldhouw kunst. de literatuur. Maar wat is aje 5iuuie wciu iiueai eeiiB U11. eigenlijk dat expressionisme, derbroken door artistieke uitstap- chitectenstudie naar de Techni sche Hogeschool in Dresden (op verlangen van zijn vader), doch gen die studie werd nogal u grote innerlijke dir selbst. Du kannst alles tun. Hp mpnvliik? vitale enereie ver- spanning ontdekken, terwijl hij Es ist nichts verboten. Das en die energie ontstaat coloristisch zijn beschouwer voor gröszte Geheimnis aber ist, dass door" de psyche, door de ei- de gro^te„ Pr°blemen stelt. diese Menschen oft nicht zult U vragen. Laat ik dat klaren met een heel duidelijk woord van dr. J. H. J. Willems: „De expressionistische kunste naar wil het diepste wezen, de kern van zichzelf en de dingen uitdrukken, waarbij alle toeval lige uiterlijkheden ien juist deze had het impressionisme gegeven) worden weggelaten. Zonder de kleur te verwaarlozen vaak is persoonlijkheid. Kirchner van de gestalte tot de ber 1874 psyche, van het uiterlijk tot het boren innerlijk, de het wezen. Daarbij niet aan een zeker pessimisme, aan de wetenschap dat de mees- ret) te mensen in de gevangenissen een van hun bestaan leven, in de ar- u ie moede van hun maatschappelij- ,ou. ke ordening, die een samenleven in moderne koude steden nodig maakt en het natuurlijk licht en de natuurlijke kleur van de zon uitsluit terwille van de grauwheid van de gemechaniseer de wereld. En eigenlijk vond Kirchner maar bij één mensen type de verbondenheid met de natuur terug, bij de boer. Men moet het werk van Kirch ner dan ook niet als een soort realisme maar meer symbo lisch zien. ook zijn landschappen. Hij streefde naar het wezenlijk- kenmerkende. In sterke beelden de ritmen heeft Kirchner zijn verbeelding neergelegd en met een zeer primair kleurgevoel. Otto Mueller werd op 16 okto- d dieser Wache ge. - - Liebau (Süez.e, 6e. Dg nach Gesetzen. Du richtest dich show De hoofdbewoner van dat huis zichzelf gebleven, ook al is er is Guillaume Serpenti. een beken- een bepaalde ontwikkeling bij de kunstschilder, die juist vandaag hem te zien. Naast zijn vrije een tentoonstelling van zijn wer- schilderkunst is Serpenti nog de ken bij De Jong Berger in Maas- corateur bij de Kon. Sphinx Cé- ;ft geopend Guillaume ramique te Maastricht, waar hij 3 een bijzonder levendig o.m. het servies van H. M. de Hij houdt van zijn kunst, Koningin illustreerde. vaanZSnVh°mr van Dat zijn huis een artistiek cen- wln -iipc wat n'rettip trum is, ligt echter niet alleen SerpcntTzcll. Zijn. .ch,8e„„- en bovendien een erg gelovig De madonna- gebonden aan allerlei c venties. Serpenti is daar vrij en zijn kunst is dat ook. Daarop zal hij ook boven de Moerdi moeten komen exposeren c de nodige bekendheid te krijged Hij verdient het en zijn werk zaeden ker. CORN. BASOSK£ Ontmoeting dere leden van de vriendenkring, lakte hij met K door Bohemen, der beste de academie. In afzonderlijk vertrek van het huis, is haar eigen atelier, waar 'ze dag in dag uit te vinden is en hartelust kan spe- De anderen *Heckel die Technische Hogeschool in Dres den architectuurstudent was en daar Kirchner leerde kennen. In Chemnitz, waar hij de middelba re school bezocht, was hij reeds bevriend geraakt met Schmidt Rottluff. Hij was de grote man van de litho's en houtsneden en in dat grafische werk probeer de hij de psychische spanningen van zijn individuen weer te ge ven. Heckél bedreef eigenlijk hebben 'niet leerlingen als show. Guillaume Serpenti werd op 27 maart 1903 in St. Pieter (Maastricht) geboren en doorliep de middelbare ten met het materiaal, dat haar kunstnijverheidsschool in Maas- kunst nodig heeft En de oudste tricht. waar hij werkte zoon van Serpenti is Peter Ser- bij Jonas. Postmes, Vos penti, van wie jaren geleden en Bellefroid. Bij die grammofoonplanten uitkwamen mensen heeft hij een met het mannenkoor De Maas- grondige opleiding ge- treechter Staar, waarbij Peter had, die hem in s^aat Serpenti in Kerstliederen de jon genssopraan zong. Nu is Peter een heeft hij reeds zijl »/iti uit Maastricht, v.lji.r. Pel een enorm talentvolle pianis enkele jaren heel tvat van zit de kunstschilder en ontwerp stelde zich op de basis verder te ont- grotc "vent wikkelen. Bij vele ten- eerste piano-diploma als leerling taties toonstellingen, o.m. in van Jean Franssen. In weer een Rotterdam (1946), Den ander kamer staat zijn grote Bosch (1948). Einoho- vleugel, waar Peter dagelijks te ven (1948., Dsn Haag X'n.d5" 15 PV.5 "P J°".S tïent T4-n.L, /incnT dat de aandacht zal moeten hou- (1949) en Utrecht <1950. den E„ een Jonget Joontje wd werd zijn werk geroemd ook ai jn de mUziek verder. Heus. om de kundigheid en het huis van Serpenti mag dan de gedurfdheid. En ook een bunker genoemd worden, het op groepstentoonstellin- is dan een bunker vol kunst en gen in ons land en in daarom een heel prettige bunker, het buitenland (België en Frankrijk) haalde HymniSCh WefK Iwi Sir6 rnt ^mCraffon" WAT het werk van Guillaume penti er uit om afzon- \Y serpenti zelf betreft, kan men derlijk te worden ge- eIgenIij^ moeuijk van een be noemd. paalde stijl spreken. Dat is ook RfiiHifsrÉMTon uiet nodig. De schilders worden jiuuicicizc!) veei te vee( ingedeeld in vakjes in allerlei ismen. Zoiets doet de schilders heus niet altijd goed, want ze krijgen een etiket opge- rijk, Duitsland en Italië plakt en kunnen er niet meer on- Het letterkundig en algemedal v; cultureel maandblad „Ontmotezor ting" (uitg. Bosch en Keuning li Baarn) is voor de vacantie md een dubbel nummer uitgekomen waarin tal van goede gedichtd Beh zijn opgenomen. Er staan vei zen in van Nora Petit. Bergmd Jarry Duclay. Luc Seller, Kroekow en Lode Bisschop, zonder leerzame artikelen schil' ven C. Ouboter over „Iets genrevorming in en om de lit(i ratuur" en Ad den Besten zijn „Poëtologisch commentaar"!1 het begin van een serie interprtf taties van een hedendaags get dicht. Dit keer is het „Het Beeld!, van Paul Rodenko. Een vlot ko^ verhaal „Frangois en Frangoiss is van D. v.d. Stoep. Verder z er nog wat boekbesprekingen genomen. Veerman Sas Bi Veerman Sas, door Marlnj^^ van Goeree, Uitgave N.V. djjeid Arbeiderspers, Amsterdam. De leerde hü der uit. wat, overal liet hy de kunst op zich inwerken. Maar toch Is Serpenti Men kan Serpenti zowel impres sionist als expressionist noemen. Maar dat is minder belangrijk. Persoonlijk zie ik hem meer als haal vertellen, dat is zeker, een volgeling van Kokoschka. hij mist het vermogen zijn Zijn werk heeft zicht ontwikkeld manfiguren psychologisch le spelen in zijn geboortestrf het gebied van de grote riviei Wij hadden nog niet de gelegd heid een eerdere pennevruclj van deze streekromanschrijver t( lezen. Van Goeree kan een VIA NAAiD IN PL AAI fïE componist Bela Bartok werd op 25 maart 1881 te Na- gyszentmiklós (Hongarije) ge boren en debuteerde reeds in 1891 in het openbaar als pianist. terwijl hij op dezelfde leeftijd kleine klavierstukken schreef. Hij "ia11 in ontwikkelde zich spoedig tot een beroemd klaviervirtuoos, onder- werk het ludieke _J eerste plaats in- will componerend inder" mcloed: can Brahms. Later tcarden Wag- Vieeï ner, Strauss en Liszt van veel betekenis voor hem. In 1905 begon pUur-muzikale uiting van een ge- hij zich, geholpen door zijn vriend en kunstbroeder Zoltan Kodaly, niaal mens, wiens gehele wezen te wijden aan de bestudering der echte liongaarse volksmuziek, doortrild was met een heüig mu- Deze studie is van veel belang geweest voor zijn verdere muzikale ziekvuur. "-i"? °ck "a°r AT,in". ™.°kt°b°r VOX heeft dit werk op de plaat 1940 bleef hy »n zijn composities de Hongaar, die het ritme van uitgebracht in een vertolking de Hongaarse volksziel nimmer verloochende. door de Bamberger Symphoniker o.l.v. Heinrich Hollreiser. (30 cm. plaat PL 10480). Het natuur niet als een verstild dich ter, niet als een heel teer lyri cus, maar als een meer epische dichter. Zijn werk is niet een on derdompeling in de pure schoon heid van de natuur, maar een zeer nadrukkelijk accent op de nemend gemusiceerd en opname- krachtige puurheid en de sterke technisch is de plaat ook goed. beweging in de natuur. En hij De achterzijde van de plaat heeft daarbij helemaal niet alle brengt ook een werk van Bartok zichtbare lijntjes en vlekjes no en wel zijn „Cantate Profana" dig. om tot die weergave te ko- voor dubbel gemengd koor. te- men. Integendeel, Serpenti ab- nor- en baritonsolo en orkest en straheert heel sterk, hij laat weg voltooid in Boedapest op 8 sep- wat te veel aandacht van het ge- tember 1930. Het is eigelijk het heel kan afleiden, wat de tota- enige grote vocale werk van Bar- liteit van het geheel kan storen, tok, waarvan de tekst is samen- en dan borstelt hij in brede stre- gesteld uit door Bartok vertaalde ken die natuurbeweging op het Roemeense volksliederen. De doek. eerste uitvoering had plaats op Het werk van Serpenti onderga 25 i i 1934 i IHet werk i H ÏTonden. Deze Can- 'k vooral hymnisch. maakt hij In Amerika is de strijd bestaan hem wel zeer zws vallen en in armoede is hij ge- instrumenten, storven. Dit feit, hoe betreurens- Het le deel (Andante non trop- waardig ook, zie ik geheel in het po allegno vivace) is van een voordeel van Bartok. Het Ameri- zeldzame ernst en een heldere op- kaanse muziekleven eiste een an-r~" B M j dere instelling dan die van Bar tok. Andera componisten als Kre- nek en Hindemith hebben zich in Amerika omgeschakeld, zijn ver- Amerikaanst. Hindemith is inmid dels daarvan weer teruggekomen. Maar toen ik een aantal jaren ge leden eens aan Hindemith naar Bartok vroeg, kreeg ik als woord: „Ach. deze niet aanpassen" tate heeft als ondertitel: de tover- herten. Het is een legende var een oude vader die negen zonen alleen maar leer- worden alleen in hun doen en li Ve: ten beschreven, zonder dat de iflerg zer veel wijzer wordt over hiiven innerlijke drijfveren. II vrouw rond en mollig mededeling in bijkans elk hoofifv stuk wordt herhaald, is niet doende om haar op te roepen v het geestesoog van de lezer. i Typische streekuitdrukkingij zoals „het is deemstig boven d rivier" zullen ook niet voor iedd zonder meer begrijpelijk zijn. Overigens is „Veerman Sas bepaald geen slecht geschrevi boek. De auteur heeft een gelul kige hand gehad in zijn schc van de narigheden tussen het Pr testantse en Rooms-Katholiei deel van de bevolking van ee kleine stad, die wordt losg Scheurd van oude bindingen. uitvoering die voldoende span- de jagen en door de bossen c bouw. Er wordt hier al direct een zeer persoonlijk geluid ge hoord, waarbij vooral het koper sterk naar voren treedt. Het 2e deel (allegro scherzandobevat ondertitel „Ginoco delle Co- pie" (spel der parem en geeft de instrumenten gelegenheid paarsgewijze en met sterke con- trasten op te treden, met zeer i kon zich interessante contrapuntische ef- Hindemith kon fecten en verrassende harmonie- dat toen wel en heeft er materieel en. Er ligt een lichte ironie over voordeel bij gehad. Niet artistiek, dit deel. versterkt door de mar- Daarom is hij weer teruggekeerd, kant geritmeerde thematiek. Bartok kende geen concessies. Het 3e deel is minder concer- geen reclame, geen oppervlakkig- tant dan het tweede; een bijna be- heid. Hij kende alleen maar mu- klemmende beschouwing, breed I ziekmaken zoals hij dat zelf wil- melodisch en met verfijnde chro- -■ ,1, Lnri VDr nnff vaaI doet verwachten Dat de. matiek. Na een kort „Intermez- h. j'p.etaecï on£r d- tlkl c.rol. Vo, niet d« „mod.ra. SI» 2^?,"™°" monevS't'ï vXÏ HitfooMiar. <l« "rilheid" «aftorn, door h« le- rZadl.ioJ <on«S. w.irin Darden van Hon- TT°^ Mn ^Den^Iaai Wz) ven echt real,stisch te vertellen ter „.gedachtenis van mevrouw gaarse danswijzen in steeds wis- «Lt'uJi'n heel kn«D verhaal ae- 18 bl) haar met ZO erg overtu'8end Nataüe Koussevitzky. is het Con- selende tempi voorbereiden op het «-Alden^at in de wereld van het en tevens een waarschuwing het cert voor Orkest, dat met recht laatsie deel. komt de Finale Vinden in de wereld van de vol- boekje niet zo maar zonder het ge- de naam Concerto draagt. Het (Presto), de triomf van de Hon- wassene speelt Wat de compositie lezen te hebben cadeau te geven, door vele componisten verwaar- gaarse muziekcultuur, tweemaal betreft een uitstekend stuk werk Aan kinderen zeker niet. Het ge- loosde concerterende element is tot een zeldzame climax opge- «n een debuut det op dit gebied hele verhaal is wat uitzichtloos. door Bartok in ere hersteld. Er is voerd. Dit is de echte Bartok, de realiseren. Er bestaan al heel wat opnamen van dit werk, maar v> ik geloof niet dat dit de slecht- ders lieveling) zegt hem dat Integendeel, hier wordt i Het roofdier altijd herten zullen blijven. Het werk is onderverdeeld in drie de len, nl. le. de negen zonen, 2e. ontmoeting met de vader. 3e. zo was de sage. Deel I en deel III zijn voor koor en orkest, deel II is voornamelijk recitatief-aria met koor- en orkestcommentaar. Het is een aangrijpend werk ge worden. aangrijpend om de grote menselijkheid die er uit spreekt. Geen wonder dat het Bartok's lievelingswerk was. Heinrich Hollreiser brengt ook deze Can tata Profana op een uitnemende wijze tot klinken, daarbij bijge staan door het Weens Symfonie orkest, het Wien r Kammerchor, de tenor Murray Dickie en de bariton Edmond Hurshell. Deze uitvoering stel ik nog boven die van het Concert voor Orkest. Het is een bijzonder sterke weergave geworden, die ook opnametech- nisch aan de redelijke eisen vol doet. CORN. BASOSKI je maakte mij los van mijn echo en leerde mij vliegen ik woon nu geen droom ver meer bij je vandaan wanneer ik ontwaak zal ik in een wijd land staan en mijn stem zal de muziek ontdekken die ik vroeger tevergeefs zocht mijn oren zullen luisteren ontmoeten waar ik vroeger een muur vond mijn ogen zullen zien vinden wanneer ik ontioaak tot op een naam ben ik je genaderd nu mijn spiegel kapot is tot op een illusie van schoonheid nu ik je liefheb PIET BOEKESTIJN JPR |tii (mei (besj 'raoi

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1960 | | pagina 20