FRANZ WERFEL
m
LÜ
IN DE WERELD VAN DE
LICHTE MUZE
verkondiger van eeuwige waarden
Is de Bijbelse film wel mogelijk?
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 18 JUNI 1960
Bij de uitgave van zijn
dramatisch werk
"3ch will nicht leben, óondern einen<~ÏOert haben
(fR&nZ W€Rf€l)
„Ik beloof u", zegt de satan tot de dich
ter, „eigenschappen van onschatbare
waarde: veiligheid, macht, een leven zonder
leed, een betoverende levensloop, onsterfe
lijke scheppingen". De aartsengel daaren
tegen zegt: „Het rijk van de dichter is niet
van deze wereld: hij moet opnieuw geboren
worden om een goed instrument te kunnen
zijn". De dialogen van de dichter met de
satan en de aartsengel, die de 22-jarige
Werfel schrijft, getuigen wel van jeugdige
overmoed, maar bovenal van de zekerheid,
een gezondene te zijn. Aan deze roeping
tot verkondiger van eeuwige waarden is
Werfel zijn leven lang trouw gebleven. Hij
heeft die uitgesproken in zijn liriek, in zijn
vele romans en In zijn drama's. Van de
laatste is nu een voortreffelijke editie ver
schenen, bewerkt door Adolf Klarmann, die
ook de nagelaten werken uitgeeft.
Van het eerste drama Die Vcr-
suchung werd de hoofdinhoud FRANZ
hierboven reeds meegedeeld. We WERFEL
vinden verder de stukken die ook
hier vele malen zijn opgevoerd doQr daarin Caligulas standbeeld Werfel in Zwlschen oben und un-
4_ op tg richten. Gamaliel gaat naar ten: „Eerst aan het einde der da-
grant ontmoet, kolonel Stjer-
binsky. een soort dolende rid
der. die een dwepende en ro
mantische verering koestert voor
Marianne, Madame la France,
zonder haar echter bij het op
rukken van de Duitse legers te
kunnen helpen. Wèl kan dat de
Jood. De vluchtelingen hebben één
ding nodig: essence 'benzine) voor
hun auto en het gelukt de Jood,
dat door list te krijgen, zelfs van
de Gestapo (essence is echter ook
het essentiële, dat, waarop het
aankomt). De Jood heeft levens
moed en besluitvaardigheid. Hoe
zal het hem gaan? Hij zegt: „Ma
rianne, de Jacobowsky's zullen
verdelgd worden onder openlijk of
verborgen bijval van de wereld.
Maar zij zullen nooit geheel uit
geroeid worden, al sterven er mil
joenen. God straft ons. Hij zal we
ten waarom. Hij straft ons door
onwaardigen die ons sterk maken,
doordat ze ons zwak maken". En
tot de R.K. Pool zegt hij: „Ons
duel is eeuwig. Het zal pas ophou
den. wanneer de Christenen Joden,
en de Joden Christenen zijn ge
worden". In de zin van de „Ko-
mödie" echter vinden de Christen
en de Jood elkaar: een Engels
geheim agent brengt beiden op
de reddende onderzeeër naar En
geland.
Spiegelmensch
INTERFILM-CONGRES TE HAMBURG (II)
Hei beeld kan een directe taal spreken
te drama's zijn echter geschreven
in zijn middelste levensperiode.
Een van de belangrijkste is Spie
gelmensch (1920) door al te vuri
ge Werfel-bewonderaars voor een
tweede Faust gehouden. Daarvoor
is het echter te verward, te wei
nig bezonken, te veel aan de tijd
gebonden, en soms meer journa
listiek (b.v. door zijn uitvallen te-
TAE film was nog maar een paar maanden in het openbaar of
Louis Luraière vertoonde al in 1895 de eerste Bijbelse film:
„Leven en lijden van Christus". Sindsdien heeft de filmindustrie
altijd een grote belangstelling voor Bijbelse onderwerpen gehad.
Is dit een verblijdend of een ongezond teken? Het was mevrouw
dr. S. von Prochaska uit Wenen, die dit onderwerp op het Inter-
film-congres te Hamburg aansneed. Deze strijdvaardige Vikarin
deed eens even een doekje over de Bijbelse film open en ging de
kwestie met een harde boender te lijf. Er kwam veel ongerechtigs
aan het licht.
Roman van 'n sekte
i het geloofsleven binnen de kerken constateren
we een steeds groeiende werkzaamheid der sekten,
binnen welke kringen de geloofsblijheid als vanzelf
sprekend wordt verondersteld.
Dat er van kerkelijke zijde meer dan vroeger belang,
stelling is voor de sekte bewijst o.m. de zeer instruc
tieve studie van dr. F. Boerwinkel „Kerk en Secte". Het
is uit dit boek dat de schrijfster Martha Marijs-Visser
een citaat plukte als motto voor een roman.
„Een secte is een groep mensen, die voornamelijk uit
begeerte naar zuiverheid en met verabsolutering van
een deelwaarheid, de solidariteit met het grote geheel
van de groep verbreekt, en deze breuk niet meer als een
smart ervaart".
Aan Martha Marijs-Visser komt
de eer toe als eerste protestantse
auteur over zulk een sekte een ro
man te hebben geschreven. Haar
boek, dat het wel en wee beschrijft
van een Haagse groep gelovigen
„De Weg des Heren" (in de ja
ren kort na de tweede wereldoor
log) is zo juist verschenen bij H.
H. Kok te Kampen.
Mevrouw Marijs-Visser, die het
sekte-wezen van nabij heeft ge
kend en er de bijzondere aantrek
kingskracht van heeft erv
was zeker wel de bij uitstek
gewezen auteur ons door middel
van een verhaal een hli'k te
nen in het zieleleven van
christenen, wier bijeenkomsten
door velen gezien worden als on
betaalde rekeningen van de kerk.
Dalsum van de rabbi Gamaliel
uit Paulus unter den Juden)
ook fragmenten die
-1 tegenstelling tussen de JSS, VTj SSgTSt
eerst gepubliceerd worden. Een
het vaardigheid stond hem in de weg,
daarvan ts Stockletaen dat Wettel
in juni 1917, dus enige maanden
voor het uitbreken van de bolsje
wistische revolutie, schreef, een
den. De meetkundige plaats, waar Van het magische theater uit de
evenwijdige lijnen elkaar snijden, commedia dell' arte vorm te ge-
de dwaas bekeerd en de schurk ven; geestelijk is het de uitbeel-
verbeterd wordt, ligt niet in het ding van een persoonlijk beleefde
de Joden "het'bevef voorleest dat oneindige, maar in de poëtische problematiek: de ambivalentie
aan Caesar Caligula goddelijke komedie". Werfel schreef dit stuk van de dichter. Hij gebruikt daar-
i Jezus van Nazareth te ge-
drama, dat profetisch deze c
keer met angstwekkende i
keurigheid ln beeld brengt.
Stockleinen
OP EEN vrolijk feest waar alge
mene broederschap heerst
(allen lopen, schrijden, dansen
hand in hand), verschijnt plotse
ling Stockleinen ondanks het
mooie weer met een paraplu in
een bruin pak. Met geen van de
spelen doet hij mee. Hij is een on
dergeschikt ambtenaar met een
onberispelijke conduite-staat; hij
is foutloos, verafschuwt de licht-
zinnigen, hij kan niet lachen. Op
aandrang van enkelen laat hij
zich door een waarzegster de toe
komst voorspellen: huiverend
voorzegt zij, dat hij grote heer;
schappij zal krijgen. Als hij
in de algemene dans even mce
meedoet, ontstaat er onmiddel- nuinmer
lijk grote verwarring: hij loopt
mank (evenals de duivel), niet ,eder
heeft brandnetelhanden, kan al- *oe' tenzij
leen vernietigen. „Ik haat jullie, ken tot het
neem je in acht!". Deze mensdie- in ireschrev
ren ajn gevaarlijk, als ze macht
krijgen. Dit is geschied in het
tweede bedrijf, dat in een fantas
tische fabriekshal speelt. Stock
leinen is excellentie geworden,
beperkt gebieder
Werfel schreef dit stuk
1944 in Californië, waar hij een voor het bekende motief
jaar later stierf. Het speelt in dubbelganger (vgl. Oscar Wilde:
juni 1940 tussen Parijs en de At- The picture of Dorian Grey). De
Jacobowskv und der Oberst lantische kust. Jacobowsky („zoon dertigjarige Thamal (W. schreef
van Jakob") is een Poolse Jood. dit stuk op dertigjarige leeftijd)
die uit Duitsland, waar hij een laat zich opnemen in een Boed
een hoge betrekking had, heeft moe- dhistisch monnikenklooster, waar
zoals ten vluchten. Hij woont in Parijs, hij zijn spiegelbeeld ziet. Door
in een tijdschrift
orden. De actualiteit brengt
t het jongst verschenen
ordt besproken,
rtellen wie
eschreven heeft. Zo
Maatstaf (een uitgave
Daamen N.V., Den Haag) de
jaargang op deze plaats nog
hij een R.K. Pools emi- een schot wil hij dit doden,
wekt het juist tot leven.
De spiegelmens overreedt hem
het klooster te verlaten, omdat
Thamal geboren zou zijn tot een
bevrijder van de mensheid. Hij
sleept zijn alter-ego door alle ver
zoekingen van de ijdelheid, zodat
deze zich tot volksheld en redder
opwerpt, maar zijn zelfvergoding
lijdt klagelijk schipbreuk: hij ver
oordeelt zichzelf tot de dood en
verlost daardoor zichzelf. Welk een
ethische waarde deze idee der
zelfverlossing ook moge hebben,
ze is niet Werfels laatste woord.
In zijn essay Gottesglauben zegt
hij: Deze wereld, die zich gecivi-
rbalist als de auteur Querido liseerd noemt, kan psychisch al-
b.v. bracht een enorm zelfver- leen gered worden, als ze weer de
trouwen mee, een allure van nog weg vindt tot een waarachtig
zo, die de mensen onder de indruk Christendom. Dit plaatst de bar-
Ieent zich daar- bracht en hem een tijd lang de baren voor de realiteitspolitiek en
ich zou beper- titel „grootmeester" bezorgde. In de bezeten opportunisten voor de
;r wat de prozaïst Mulisch meen ik iets heilige paradox: Leef tegen je
hit-von verwants te zien, redenen waarom belangen voor de waarheid en
ik dit talent als talent niet hele- het leven. Dus: Ik kan niet ge
maal vertrouw, al zal natuurlijk red worden door het zuinig te be
niemand ontkennen dat Mulisch waren, maar door het verkwistend
heel wat kan. De tijd zal leren te offeren.
wat des Pudels Kern is. Schulte Wat Carossa over een vallende
aantal arbeidsslaven. Het
soonlijk eigendom is afgeschaft,
de fabrieksdirectie zorgt voor al
len. De hele samenleving is ont
menselijkt en gemilitariseerd
Stockleinen zit als de spin in het
net, en drijft zijn arbeidsvee tot
steeds groter prestaties aan. Vrij- die typisch is
groot aangekondigd. Toch bevatten zij Nor(j,holt heeft nooit gróte geba- ster zegt, kan ook zonder voorbe-
gedicht van A. Roland Holst, ren gemaakt; allure pntbreekt houd op Werfel toegepast
„Twist in de Mist", waarin de gro- hem vrijwel. Hij zocht zijn kracht den.
het vroegere werk ge
handhaafd is, met tevens iets
breedsprakigs, iets zichzelf-herha-
zekere verstarring tef zekerheiJ
veel ouder-
meet af aan in het waarach-
En nu wordt langzamerhand
de beloning zichtbaar: een groei
ende beslistheid in de toon, een
Es gibt kein Ende,
Nur glühendes Dienen.
Zerfallend senden
Wir Strahlen aus.
heid en gelijkheid bestaan alleen domskunst. Hans Warren stond
binnen het exercitiereglement.
Werfel was in 1928 zelf verwon
derd over zijn profetische uitbeel
ding van de communistische le
vensvorm. Toen wist hij nog niet,
dat in 1933 zulk ee -
systeem in Duitsland
en daar met een bruine uniform;
In Werfel is menigmaal eer
mysterieus element, dat aan he
„second sight" herinnert, een ze
kere „Doppelbödigkeit". Hij be
schrijft een toneel, dat eerst voo:
bepaalde coulissen gespeeld besteedt. Dat Maatstaf haa
wordt; die worden weggenomen het schrijven van deze herinner:
als ik het goed begrijp, tien
oude bijdrage af, getiteld
ssen kleine oude dames";
boeiende lectuur en opmerkelijk
door het onmoderne van de vertel-
komen trant.
Annie Salomons heeft haar
..Herinneringen uit den ouden
tijd" afgesloten met een „Toe
gift". waarin zij een drietal blad-
eigen leven en werk
tot
optreden. De methode van het
„overdonderen" verliest effect,
de zachte stem dwingt op
J. H. SCHOUTEN
Dr. von ProAaska
geschiedenis e w w
1908 waren er reeds 40 Bijbelse
films vervaardigd, meest passie
spelen. Daarna werd het Oude
Testament ontdekt. Met een en
thousiast elan wierp de industrie
zich op het genre. Spreekster had
van „Adam tot Eva" tot aan de
eerste „Tien Geboden" 61 oudtes
tamentische films geteld. Opval
lend is, dat iedere nieuwe techni
sche vooruitgang in filmland ge
vierd moet worden met een Bij
belse film: Cinemascope bracht
„De Mantel", Vistavision: „De
Tien Geboden" en Todd-AO: „Ben
Hur".
Het schijnt wel, dat de Bijbelse
film de producenten stof moet le
veren voor kilometerslange kos
tuumshows, gigantische massa
scènes (waarvoor de Spaanse ca-
vallerie gehuurd wordt), grandio
ze monsterwerken met striptease,
gespierde he-men, en spektakelta
ferelen. In ieder geval: commer
cieel zeer aantrekkelijk.
Mevrouw von Prochaska had
enige orde in deze chaos gescha
pen en een driedelige indeling ge
maakt. Afdeling a: kennelijke ver
valsing van Bijbelse gegevens.
Voorbeelden: Salomo en dè konin
gin van Sheba, De Mantel, en Quo
Vadis. Afdeling b: films geba
seerd op Bijbelse geschiedenissen,
maar vol met massascènes, Sex en
geweldpleging om het grote pu
bliek aan te trekken. Voorbeeld:
„De Tien Geboden". Tenslotte af
deling c: films met waarlijk re
ligieuze bedoelingen, die strikt eer
biedigen al wat Heilig is en dit
dikwijls alleen in symbolen weer
geven. Voorbeeld: „Hij die ster
ven moet" van Jean Duvivier en
„Barabbas" van Alf Sjöberg.
De laatste groep kan men zon
der meer aanvaarden. Over de
eerste hoeft niet eens gepraat te
worden, maar de tweede groep
geeft de moeilijkheden. Neem b.v.
„De Tien Geboden" (kosten 20
miljoen dollars; gezien door 300
miljoen mensen); ongetwijfeld
monumentaal, maar het specifiek
religieuze wordt alleen van de bui
tenkant bekeken. Als religieuze
film van geen enkele waarde maar
toch misschien nog te gebruiken
als een voorbereiding, een Vorstu-
fe voor de Bijbelse verkondiging.
Persoonlijk onderschreef dr. von
Prochaska evenwel punt twee van
de Swalbacher resolutie (1950):
„Wij protesteren tegen de verval
sing van inhoud en vormgeving
van de christelijke verkondiging
als humanisme, sentimentaliteit of
zelfs sadistische sensatie door de
zogenaamde „religieuze film". Wij
moeten vragen de cinematografi
sche uitbeelding van de Goddelij
ke openbaring (het leven van
Christus, wonderen en sacramen
ten) achterwege te laten. De film
kan alleen de werkelijkheid van
de Heilige Geest weergeven in de
spiegel van het menselijk lot".
Wel aanvaardbaar
TOCH BLEEF "bij vele deelne
mers aan het congres na dit
voor de Bijbelse film welhaast
vernietigend referaat van me
vrouw von Prochaska de vraag
leven of het in de> toekomst toch
niet mogelijk zou zijn een Bijbel
se film te vervaardigen, die van
uit godsdienstig standpunt wel
aanvaard kon worden. Het verle
den had wel geen positieve voor
beelden opgeleverd, maar dit
hoeft niet te betekenen dat de Bij
belse film (in de zin van recht
streekse uitbeelding van de Bijbel
se geschiedenis) als zodanig 'on
mogelijk is. Velen wezen erop,
dat de dichters der Middeleeuwse
mysteriespelen er wel in geslaagd
waren Bijbelse stof te dramatise
ren en dat met name Rembrandt
er ook in geslaagd was de Bijbel-
sè historie in beeld te brengen.
Een Nederlandse deelnemer wees
erop, dat de film in wezen een
gedramatiseerd beeld is en dat als
een bepaalde kunstvorm (de uit
beelding door Rembrandt bijv.)
geslaagd is, de mogelijkheid niet
moet worden uitgesloten, dat deze
kunstvorm in een andere (in casu
die van de film) kan worden over-
Het was de Amerikaanse hoogle
raar prof. dr. John W. Bachmann,
die in een magistraal betoog nader
op deze problemen inging.
Prof. Eachmann begon met er
op te wijzen, dat Hollywood even
ver van New York (waar hij hoog
leraar is) verwijderd is als van
Londen en dat hij dus geen bood
schap aan Hollywood met zijn
Bijbelse films had. „Ik schaam
me voor deze films". Het zou een
makkelijke uitweg zijn voor de
kerk om alleen maar films over
de mens in zijn tegenwoordige si
tuatie te gebruiken en alle Bijbel
se films 'e laten varen. Is het me
dium film op zichzelf echter schul
dig aan de slechte Bijbelse films?
Ieder medium heeft zijn zwakke
sterke kanten. Waarom zou de
kunnen zijn van
lekespel
Martha Marijs-Visser
Zij (heeft dat zeker niet gedaan
met de bedoeling de sekte in een
kwaad daglicht te stellen. Hoewel
wij de indruk kregen dat zij zich
door Ihet schrijven van dit vc
haal ergens van (heeft bevrijd,
hier o.i. .geen sprake van resse
timent.
Ik geloof dat zij er goed a
heeft gedaan voldoende afstand
nemen aleer zij er toe overging
een verhaal te schrijven over eer
kring waaraan zij .altijd nog zeke
re bindingen heeft. Wie wel eens
een bijeenkomst van een van dez«
groepen beeft meegemaakt zal
na lezing van haar roman erken
nen dat zij er in is geslaagd
eenvoudige middelen, zonder goed
kope zwart-wit tekening de gees-
een slechte Bijbelse
t de stenen tafelen
i de Sinaï afdaalt.
VIA NAALD
EN P1AAÏ
het nog
andere coulissen met een
angstwekkende realiteit. We
zien dit in het drama Paulus un
ter den Juden, dat (hij in 1926
heeft geschreven en dat met de
gen heeft gestimuleerd, ia »u-
d:eiute voor onze aon dergelijk
werk niet overrijke literatuur. "n
W
de serieuze
platen, de serieuze concer
ten, de serieuze gesprekken en
In het^ jongs te Maatstafnummer, debatten is het wel eens goed
lichtere toon aan te
slaan. De wereld moet niet aan ernst ten onder gaan. Eigenlijk
ie er altijd weer over, dat er mensen zijn die in de
serieuze" concerten bijwonen, thuis de „serieuze"
opzoeken en dan ter afwisseling „serieuze"
i week
de achtste jaargang,
gint S. Vestdijk een reeks
soonlijke Herinneringen onder de
titel „Gestalten tegenover mij", veroaas i c
Paulus unter den Juden Vestdijk doet het heel anders dan grote steden alle
Annie Salomons, minder recht- radioprogramma''
ERFEL beschrijft daarin het streeks; de figuren die hij schetst grammofoonplaten draaien. Als criticus maakte ik
tijdstip, waarop het Christen- (enkele familieleden jj j
dom (vertegenwoordigd door Pau- Slauerhoff) schemeren
lus) zich losmaakt van het Joden- het weefsel
dom, waarvan Gamaliel de edele stijl neen c
representant is. Omstreeks het vóór ons z
jaar 40 komt Paulus voor het bloedarm
ze^Maar rnaar na die vijfde keer ging ik toch ergens een kapje koffie
Het doet wat drinken, waar een bar-tno (piano, viool en bas) wat lichte, ondiep-
eerst na zijn bekering in Jeruza
lem, waar procurator Marullus de Het meest hebben de
woelingen van de nationalistische jj
Joden als voorwendsel gebruikt,
het volk geheel te vernederen: hij afl e ve r mg^ op ent
eist verering van de goddelijke een
Caesar (Caligula!!). In een eerlijk jaar'
gesprek met een Friese legioen
soldaat zegt de overigens
zinnige, charmante en ook wel wat pikante muziek speelde. Als
benieuwd naar het vervolg. Bach nog geleefd had zou hij het me beslist niet kwalijk genomen
m- hebben. Integendeel, want hij heeft heel wat amusementsmuziek
J; geschreven.
Nijhoffiaans vers: „Voor-
een sonnet in ietwat vrije
dan komt er een ander son
net. met de traditionele vijfvoe-
En nu zo net het Holland Fes
tival is begonnen en men avond
aan avond ingespannen kan luiste
ren naar wat de „serieuze" kun
stenaars bieden, naar de realis
tische dramatiek van Badings'
inhoud opera „Martin Korda D.P."
deze twij- Berg's opera „Wozzek", vond ik
maakt beleefde en voorkomende tige jamben, „Thomas
Romein: „De Joden moeten uit- zinnig gedicht met m
geroeid worden. De tempel moet dan menige preek ove
verdwijnen en de wereld heeft felende aposteL Men leze ook de het echt prettig thuis
rust". Paulus brengt aan Gamaliel andere verzen: „Bezweren" «-1—- jja
-an Christus: de wet het Schaatsenrijden"
komen, spelen" I TT~~
Israël net
„Hermes",
klein trio te luisteren, dat
.Toneel- geen inspanning maar ontspan
ning geeft, en dat bovendien nog
deze dichter rijpt; men hoort bestaande uit de drie negermu-
de boodschap
is vervuld en de liefde gekomen,
want de Beloofde is aan Israëi
verschenen. Paulus wordt door de
leerlingen der rabbijnen gevangen
genomen omdat hij de Thora hoe zijn stem „„.v.
fe»" tf%tS'rd?.ae°ali.EraarK" S'vrö^Ta^orde^t hei (tós). Diarvan bïachV EVEREST
geen vrede zijn tussen Israël - dichten de kunst van het poëtisch een langspeelplaat uit,
en de Gekruisigde", roept een „opscheppen", de grootspraak, zo
rabbi en Gamaliel (door wie in de trant van de hartstochte-
Werfel zijn eigen levenspro- lijk-pathetische tachtigers of la-
bleem laat uitspreken!) vraagt: ter op de manier van Marsman
Waarom niet? Gamaliel roept zijn 'met zijn „Schuimende morgen/En
vroegere discipel tot zich en nu mijn vuren lach/drinkt uit ontzag-
volgt de overweldigende geestelij- gelijke schalen/van Lucht en aar-
ke striid tussen deze beiden. De de/den opalen dag Het is met
Nijhoff geweest, die wat
zou kunnen a
„kleinspraak" heeft
grote rabbijn is aangeraakt door
Jezus, maar niet veranderd. Zijn
eindoordeel luidt' „Weet ge
Jezus van Nazareth. Mag hij
heilig profeet ziin geweest, ik
noem hem vijand
de stereo-versie beluisterde,
waarvan ook een monaurale op-
name is (30 cm stereoplaat SDBR
Marsman 1023- monauraal LPBR 5023).
Jo Jones is een van de meest
befaamde jazz-musici. Bijna 12
jaar lang speelde hij in de band
van Count Basie. „Als drummer
hij een artiest met zijn vingers.
staat te zijn meer
de toon te bereiken
„poésie dan welke drummer ook", zei Ray-
dichtkunst van de mond Scott, de opnameleider van
het al- Everest, eens. Men zou eigenlijk
kunnen zeggen, dat Jo Jones een
geheel eigen stijl heeft ontwikkeld.
in Amerika veroverde er
s jaren zwijgen door Everest v
op de plaat is gebracht.
enfin het Met dit trio speelt hij op de plaat een inspiratie, die deze muziek
gepre- 12
ik uit mijn hart. Jij bent Israëls lijkheid is natuurlijk de dood voor
haat tegen zichzelf." Intussen het pseudo-talent, dat in de tijd
komt er bericht, dat de Zeloten van het verbalisme indruk kon
zijn opgestaan tegen de Romeinen, maken en v
die de tempel ontheiligd hebben, maar ook 1
r echt kon doorgaan,
de echte talenten Het is alles 1
eyes", „I got rhythm", „Embra-
ceable you". „Little Susie".
.When your lover has gone" enz.
..Close your En bovendien is de stereo-opname
voortreffelijk, dat men het trio
als het ware opgesteld voor zich
ziet. De balans is volmaakt af
gewogen en ook al is de 3
le opname van de Everest-stereo-
platen altijd bijzonder goed, toch
moet ik opnieuw aanraden eens
over een stereo-apparatuur te gaan
denken. Juist met dit soort mu
ziek is het verrassend. Een plaat
voor een mooie zomeravond, zacht
schemerlicht, een glas wijn en al
les wat U op dat moment prettig
zou vinden.
EVEREST is daarnaast nog met
een andere verrassende plaat
gekomen, een herontdekking van
een piano-talent, dat zes jaar ge
leden als zodanig was opgehouden
te bestaan. Assunta, het New
Yorkse meisje dat eens grote
naam had als amusementspianis
te in Amerika, trouwde toen met
een arts en hield op met piano
spelen, d.w.z. in het openbaar.
Maar het bloed kruipt toch waar
het niet gaan kan en zo kwam As-
door de grammofoon. Maar de
moeilijkheid was de eis van de
grammofoon-maatschappij om een
plaat voor piano en orkest te ma
ken. Assunta heeft namelijk altijd
geïmproviseerd en speelde nooit
tweemaal precies hetzelfde. Die
moeilijkheid is overwonnen dank
zij de geniale vondsten van Sid
Feller, die orkestreerde. Nu is die
plaat er, waarop men Assunta kan
horen met het Everest String En
semble o.l.v. Andy Sannella (30
cm stereo-plaat SDBR 1030, mo
nauraal LPBR 5030). Men hoort
er de eigen fantasieën van Assun
ta op over nummers als „Laura".
„Tenderly", „Lover", „September
song", .Falling in love with love",
„My funny Valentine", „Sally's
waltz", etc.
Een ras-pianiste, die Assunta.
Niet alleen technisch uitermate
begaafd, maar ook muzikaal.
Ontspanning in de beste zin van
het woord is deze plaat. Voortref
felijk opgenomen bovendien, in de
juiste klankverhouding tussen pia
no en strijkers.
EN NU nog twee plaatjes van
musicals, van muzikale'shows
dus. De musical is eigenlijk een
moderne versie van de operette en
wil dus door pakkende melodieën
en leuke ritmen en een vlot ver
haal de mensen even uit de sleur
van alledag halen. „My fair la
dy" is een musical die in het sei
zoen 1955-1956 werd geschreven en
op 15 maart 1956 op Broadway in
première ging, Amerika en Enge
land veroverde (met o.a. Rex Har
rison als Higgins en de 19-jarige
1 Julie Andrews als Elisa Doolittle).
Begin oktober komt die musical
ook in Nederland, maar dan in
een Nederlandse vertaling, met
o.a. Wim Sonneveld als prof. Hig
gins en de 21-jarige Margriet de
Groot uit Amsterdam als het
bloemenmeisje Elisa Doolittle.
Uit de originele bezetting heeft
PHILIPS nu een klein plaatje uit
gebracht met Leonard Weir, Stan
ley Holloway, Julie Andrews en
Rex Harrison. De muziek is van
Frederick Loewe en de tekst is
door Alan Jay Lerner gebaseerd
op de „Pygmalion" van Shaw
(45-toerenplaatje stereo 760307 BV,
monauraal 429418 BE). Vlotte mu
ziek, aangenaam, niet ordinair,
niet zwaarwichtig, niet overdone,
maar steeds een bepaald niveau
houdend. Ook hier werkt de ste-
reofonische opname bijzonder ver
rassend.
rpOT SLOT een plaatje met frag-
menten uit een musical van
niemand minder dan de grote
Amerikaanse dirigent Leonard
Bernstein, nl. „West Side Story",
een musical over de nozempjes die
zich dn „gangs" organiseren en als
„gangs" ook tegen elkaar vech
ten. Uit die musical zijn de num
mers „Something's coming", „Ma
ria", „I feel pretty" en „Tonight"
genomen met zang van Larry
Kert, Carol Lawrence en het
Quintet-ensemble (PHILIPS 45-
toerenplaat stereo 760310 BV, mo
nauraal 429691). Reeds in 1957
maakte deze musical opgang in
Amerika en daarna is ze ook met
veel succes in Londen opgevoerd.
Bernstein heeft als „serieus" com
ponist een goede naam, ook op dit
terrein heeft hij bijzonder knap
werk geleverd en het zou heel
veel succes hebben als ook deze
musical in ons land kwam. De op
name is zeer goed te noemen. En
nu gaat U zo met de vakantie
maar eens wat lichtere plaatjes
draaien. CORN. BASOSKI.
film "e«
de Heilige Geest? Als
en hoorspel accepten
de film niet?
Ja sterker. Wij zijn zo verblind
door onze literaire cultuur, dat wij
over het hoofd zien, welk een di
recte taal het beeld kan spreken.
Het woord kan afgezwakt worden
en zijn betekenis verliezen, maar
het beeld is concreet. „Zichtbare
en hoorbare symbolen roepen
krachten op, die geschikt zijn voor
het overbrengen van Bijbelse the-
mata". De kunstvormen zonder
woorden kunnen bijdragen voor
een beter verstaan van de Bijbel
se waarheid. Veel beschuldigingen
tegen de Bijbelse film (sentimen
taliteit, gebrek aan originaliteit,
pseudo-realisme, enz.) kunnen ook
tegen andere kunstvormen worden
ingebracht (zelfs tegen de preek),
maar de erkenning van de moge
lijke gevaren hoeft nog niet te lei
den tot de verwerping van de
kunstvorm zelf.
Het zou een gevaarlijke verwtj-
dering zijn van het standpunt van
het moderne symbolisme^ als de
kerk de Bijbelse film verwierp.
Ieder tijdperk heeft zijn eigen do
minerend medium (de Reformatie
volgde op de uitvinding van de
boekdrukkunst). Als wij ons van
onze verantwoordelijkheid voor de
Bijbelse film afmaken hebben de
vele onkerkelijke mensen gelijk
die zeggen, dat de kerk uit de tijd
is en niet in staat in de taal van
tijd (d.i. het beeld) te spre-
Gevaren
YY7IJ MOETEN ons van de ge-
varen van de Bijbelse film
bewust zijn, maar mogen de mo
gelijkheid nimmer loslaten. Het
probleem van de Bijbelse film is
dat van de dialectische verhouding
tussen tijd en eeuwigheid, tussen
Gods transcendentie en immanen
tie. Juist op grond van de vlees
wording Gods bepleitte prot. Bach
mann de Christusfiguur in een
film niet te laten weergeven door
een symbool (licht bijv.) maar
door een persoon. Juist door de
verschillende interpretaties gaat
men over de rol van Christus na
denken.
Het gaat er bij de vervaardi
ging van een Bijbelse film om
iemand te vinden, die een op een
zeldzame wijze theologisch inzicht
weet te combineren met een ar
tistiek vermogen. Wij hebben kun
stenaars nodig als een Bergman
tn een Dreyer, die over een waar
lijk creatieve fantasie beschik
ken. Ook prof. Bachmann wees op
de film „Hij, die sterven moet"
als een geslaagde Bijbelse film.
In New York maakte hij diepe in
druk.
Hij eindigde zijn betoog met een
woord van Dorothy Sayers: „Als
wij van de geschiedenis van Chris
tus niet iets weten te maken, dat
de mensen van hun stuk brengt,
diep ontroert en geestdriftig
maakt, dan komt dat neer op een
nieuwe kruisiging van de Heer".
Is de Bijbelse film mogelijk? Ja,
als de maker een begenadigd kun
stenaar is, die leeft vanuit de Bij
bel.
EV. GROLLE
de typische
sekte-mens weer te geven.
LIET is maar een klein groepje
1 -l dat in de Hamerstraat (in het
oudste stadsdeel van Den Haag)
bijeenkomt. Onder de aanwezigen e
is sedert enige tijd een vaste be- 1
zoeker die men al gauw „De Zwar
te" noemt. In een getuigenis heeft >aa
hij verteld hoe hij Christus vond
in het Jappenkamp, waar de oude H
Tsjong zijn leidsman was.
Zwarte" heet Ilpendam en t
onderwijzer. Veel meer komt
niet van hem te weten. Maar
reeds zijn er die hem als voorgan
ger wensen. Het gaat in de
groep „De Weg des Heren" als
die vele andere bijeenkomsten. Er
zijn spontane gelbeden, er wordt
veel en met overgave
Het lijkt wel of deze
alleen maar op de toppen kunnen
wandelen. Zonder terughouding u„
beschrijft Mevrouw Marijs zowel fa
de samenkomsten in de Hamer-"
straat als de koffievisites en
wekelijkse bidstonden. Zij leidt
ook in de huizen van deze broe
ders en zusters en dan blijkt, dat
zij in wezen weinig verschillen van
de zondaars die in de kerk zitten.
Er is veel tragiek ook in
kringen van deze sekten, net
als in de kerk. Ik denk aan broe
der Schippers (het „Schippertje")
met zijn 'minderwaardigheidscom
plex. Hij brengt het evangelie,
maar toch niet zoals de meerder-
neid van zijn hoorders en hoorde
ressen het wensen, hij voert hen
niet op tot de hoogten der geest
vervoering.
Ook andere figuren tekent de
schrijfster ten voeten uit. Daar is
de blijmoedige Johannes de Niet,
die bij het ontwaken zijn ietwat
nuchtere vrouw Siska wakker
maakt door haar met de punt van
haar vlecht onder de neus te krie
belen. Daar is Leen Tergouw, de
trouwe huisbezoeker, die heel
leven vindt weerspiegeld in
duizend liederen van Johannes de
Heer. Er is ook de lastige zuster
Sjoerdsema, die niet vrij i:
hysterie.
De man die deze groep financi
eel staande houdt is de joviale
Vreeland. Hij heeft een slee van
een wagen. Een man die dagelijks
in zaken wordt gekweld door zijn
geloof. Neen, er is niets mense
lijks vreemd aan deze broeders
en zusters van „DE WEG DES
HEREN." Achteruitstelling,
kwaadsprekerij, begin van over
spel, geestelijke kwakzalverij,
maar ook dorst naar de levende
God, naar de blijdschap va
geloof, naar dienende liefde.
f)E SCHRIJFSTER heeft kans
LJ gezien, ondanks de ietwat
brokkelige compositie van haar
roman, het „geheim" van Ilpen
dam, „De Zwarte", tot de laatste
bladzijden te bewaren. Composito
risch is dat zeer juist gezien. Maar
ook zonder dat geloof ik dat zij
er in geslaagd is door dit
waardige verhaal, dat mij
eerste tot de laatste bladzijde
heeft geboeid, de lezer een tref
fend beeld te geven van het leven
en de geestesgesteldheid in een
sekte, waarvan de kerkmens
eigenlijk zo weinig weet. Het is te
verwachten dat dit boek vele reac
ties zal oproepen. Als roman acht
ik het een geslaagde uitbeelding
van een vöor velen onbekend stuk
je protestants geestelijk leven. Op
elke bladzijde voelt de lezer dat
de schrijfster haar mensen door
en door kent. Dat is de kracht
van dit goed geschreven verhaal.
P. J. RISSEEUW.
