Honoré llaiiiiiitT.
E2EEES3
EUGEN SUCHON
CLARA HASKIL EN
CLAUDIO ARRAU
f
ZATERDAG 21 MEI 1960
E*,'
EXPRESSIONISME IN DE KUNST
caricaturist van het huwelijk
JTEN groot expressionist, midden in de bloeitijd van het impres-
sionisme. Dat zegt opzichzelf al veel. Over zijn leven weet men
weinig; hij leefde weliswaar in een politiek zeer bewogen tijd,
maar hijzelf was een stil, teruggetrokken mens, die niet veel over
zichzelf liet praten. Zoon van een glazenmaker in Marseille, die
later naar Parijs trok, bleef hij altijd een man van het volk. Een
goed Frans burger, in de beste zin van het woord; een „c it o y e n",
geen bourgeois". Want de citoyen heeft de revolutie ge
maakt, uitgevochten en de offers gebracht, terwijl de bourgeois
ervan profiteerde en rijk werd.
Maar als de vrijheid in gevaar Daumier aan zijn vrouw, geschre-
kwam, werd de stille Daumier ven bij korte afwezigheid, getui-
wild, dan ontzag hij niets en nie- gen van hun warme liefde,
mand. dan was hij meedogenloos stralen een diep verlangen
en stoutmoedig. het weerzien uit.
Zo kwam hij al in zijn jonge
jaren in botsing met de politieke
machten die hij bestreed, als te
kenaar van het blad: „Journal de
la Caricature". Met 22 j;
hij
Slechts de troost
Didine en enkele trouwe oude
vrienden, zoals Corot, hielpen
il bekend door zijn tekenin- uen?; *n Bticrf hij.
geest, wiens wereld juist van de
ze elementen vervuld was. Mo
lière 16221673) stond nader to
Don Quichote. nader tot Dau
as een voelbare spanning
het Nationale Theater
van de Slowaakse Donaustad
Bratislava. Vóór het begin van
de voorstelling spraken de men
sen druk met elkaar. Alleen
maar over het nieuwe werk dat
straks voor het eerst zou wor
den uitgebracht. Men giste, men
verwachtte, men had vooroor
delen, men hoopte. En met
vreemde blikken keek men
naar het in de zaal uitgebouw
de toneel, een uitbouw
die zelfs gedeeltelijk de orkest-
in heel
beginnen
i 19
s morgens
aan het werk gaan en
r vroeg thuis zijn het
de on: licht gedoofd werd in die klas-
vriena c1- p -li «n ^irio'^nt TïHnr
hij de politieke toe- heeft
standen bitter en scherp geeselde,
en zelfs de Koning niet ontzag.
De redacteur, de begaafde
lehrijver-politicuj Chartei I-hUlpon Jg IO g,lruu
«g» «uta scherpe, .ronrech.
De held Don Quichote te paar
gewapend met schild en lans m
achter hem zijn dikke knecht
..burgerkoning" Louis
Philippe, die na de revolutie van
1830 regeerde, als enige troonpre
tendent van het Huis
Maar er groeide steeds
tcgert hem,
bittere, tragische tekeningen Sen.felder, in München. in 1114.
gemaakt, vervuld met smart over Franknjk w„ deze techniek
het lot van Frankrijk. ook in „lt !obnilk. In het 1
Merkwaardig is, dat hij, die begin beheerste Daumier de fines- het lage onpoëtische ezeltje, ter
gelukkig getrouwd was, ses& m de mogelijkheden van deze der Don Quichote-verbeeldmger
tÖl techniek nog niet geheel. Alles tan Daumier.
- te plastisch,
Orleai
alle kanten.
chelijke karikaturen over het hu
welijksleven tekende. Maar in zijn
ironie zit ook veel medelijden. Hij
keek neer op de ontelbare geval
len van groteske, teleurgestelde,
belachelijke, onhandige.
niet vrij en licht zoals later. Maar
spoedig vond hij zijn eigen stijl,
en die werd steeds volmaakter,
steeds meesterlijken Eigenlijk was
bedekte,
om precies 19 ui
mmTsjeehoslowakije
ook. Het is 'dan ook geen de voorstellingen
toeval, dat Daumier een grieze- daar de
lige maar indrukwekkende „Ma- vroeg i
lade imaginaire" tekende! D
om heeft Greco echter de
r-"'"1 <rr\.1Tlbor
Wel heeft Daumier dat gedaan, freso de orkestbak binnen-
hij. die juist op deze snaren kwam. vergat men te applau-
speelde als een meester. Hij, die disseren. De spanning naar de
in het belachelijke zo vaak het nieuwe opera van Eugen Su-
tragische heeft laten voelen. hij chon was te groot om daar op
die in zijn ernst zo vaak belache- le lette„
lijk kan zijn, in zijn spel diep
ernstig, en in het kleine, groots, j)je spanning is de gehele 'avond
tot aan het monumentale toe! gebleven, tot half elf, toen de
Al zijn Don Quichotes zijn iaatste noot was verklonken en
grandioos. Eens toont hij ons zijn componist en alle uitvoerenden
held te paard langzaam en waar- bee! erg langdurig werden beju-
dig. stapvoets rijdend. Zijn spitse, beld Geen moment in die drie en
mf?.e^e., vormen, zijn onwaar- half uur hebben de vele luïste-
schijnlijk lange benen, het kleine raars het gevoel van een muzika-
hoofd met de barbier-schaal-helm. le' inzinking gehad. Geen ogenblik
en een veertje daarop, passen zakte de aandacht weg. Ook niet
volmaakt bij zijn even mager. bij mij. terwijl ik toch de Slowaak-
even onwaarschijnlijk paard, zijn seJ niet spreek en ook verder
trouwe Rosinante. Hij is gewa- af sta van het siowaaks histori-
pend met schild en lans, en zit he gegeven van het operalibret-
in hoogste spanning, als voor een t Hicr voelde men van begin tot
gevecht. Zwaar en aperij volgt eind de grootheid van een compo-
aoo n_st d-e met zijn nieuwe opera
de dikke knecht hem, op zijn
onpoëtisch ezeltje (zie afbeel
ding). Zoals die twee aohter el
kaar trippelen, in ongelijk ritme,
als de felste tegenstelling in alle*,
is al een diepzinnig symbool op
zichzelf: Deze tekening, met wei
nig, toch oneindig expressieve,
nerveuze trillende lijnen, en don
kere schaduwen opgebouwd, be-
ikt de grootheid van een teke-
„Koning Svatopluk"
Boris Godoenow heeft gegeven. De
oerkracht van een Moussorgsky is
ook bij Suchon aanwezig.
Een eeuwenoude sage ligt aan
deze opera ten
grondslag, een sage
mt uit de opvoering in Bratislava van Suchon's opera
iitopluk". Links Stefan Hoza ah de jonge Svatopluk, rechts
Jan Hadraba ah Koning Svatopluk.
de
Bourbons op de
napartisten een neef van Napo
leon, de republikeinen en de
vierde stand waren vanzelfspre
kend vijandig tegenover deze dik
ke. corrupte en geldgierige tiran.
Het was zijn minister, die de be
kende leuze uitsprak: „enrichissez-
vous!", en dat deden
allen!
Zo kwam het, dat zowel de uit-
Philipon, als Daumier,
op de ontelba
konflikten,
sleur, die zo veel huwelijken ka
pot maakt.
Daumier's instelling ccil luicii MP... H..
al: de man heeft de schuld! Bij- sfeer zjch laten afspelen,
icnissez- zonder treurig laat hij het lot van w schilderijen werken,
dan ook de vusezel zien, tochf -
En toch vind Ik het toppunl
zijn meesterschap in zijn „Don reikt de grootheid van een teke- het Groot-Mora-
Q u i c h o t e"-voorstellingen. HU ning van Rembrandt. vische rijk Svato-
heeft er talrijke van: tekeningen, Een andere is een schilderij pluk Dat Groot-
litho's. schilderijen. Niemand heeft (in Amerikaans privé bezit). Moravische rijk
scherpe lijnen spreken. "Hij kon ooit deze figuur zo diepzinnig pn In een kaal berglandschap met omvatte indertijd
rijk bewogen scènes i ------ s-.i-x
uers geworden, dan bij
kleine of grote kon schilderachtig zijn. of
de moordende SPhprnp liinpn soreken. Hii 1
medelijden, dan dat van de onge-
De enige werkelijk kwade, boz»
Studiereis door Tsjecho-Slowakije (II)
de componist uit Bratislava
nooit een Don Quichote heeft ge-
ai'aTT.k-k'pr-tot 5 maanden instellin8 had hlJ echter tegenover TAAUMIER was «ebter ook nog eell
I de ..Blauwkous", het toen opko- een groot schilder, ofschoon schilderd? Immers. Cervantes
veroor- mendg type van dg iigeëmanci- hij weinig schilderijen naliet, en
peerde" vrouw, die zich overal ofschoon zijn tijdgenoten, zelfs
naar voren dringt. die zijn grafisch werk bewonder-
Daarentegen had hij een bijzon- den, geen bijzondere waardering
der zwak voor oude. verliefde voor zijn schilderijen hadden, veel
mensen, of zulke, die zwelgen in minder dan wij nu.
hun herinneringen aan een mooi De meeste ontstonden
verleden. Hierbij behoren ook de kritische periode, toen
kostelijke Odysseus-Penelope teke- III de censuur ook op te
ningen. Zoals alle mythologische invoerde, en het hem moeilijk ge-
voorstellingen van Daumier, zijn worden was door zijn grafisch
ook deze geestig, vaak diepzinnig, werk zich en Didine te onderhou-
niet alleen belachelijk en grotesk, den. In deze jaren heeft hij zich
zoals vaak beweerd wordt. De met hartstocht op het schilderen
vergelijking met Offenbach dringt geworpen, meer voor zichzelf,
zich op, maar er is een diep ver- -|^
schil tussen de „klassieke" ope
ra's van Offenbach en de mytho
logische tekeningen van Daumier!
Offenbach maakte uitgesproken
karikaturen uit de Griekse helden
goden. Zijn Olympus
gevangenisstraf werden
deeld. Maar zodra zij vrij waren,
stichtte Philipon een nieuw blad
(in 1832). de ..Charivari" dat veel
beter was en dan ook tot de 20-
ste eeuw bleef bestaan. Daumier
was een van de steunpilaren hier
van. en dat bleef bijna zijn leven
lang de grondslag vari zijn be
scheiden existentie. Maar nu te
kende hij geen koningen, minis
ters cn parlementsleden meer,
doch de mensen uit het volk, en
vooral de bourgeois, in al de ver
schijningsvormen.
Eigenlijk heeft ook Balzac In
hepping van Cervantes nog on- zijn lans naar voren stotend, zijn het jaar
erfelijker gemaakt. schild voor zich houdend. Waar- njng Svatopluk
heen? Tegen wie? Men ziet niet sp0ort zijn drie
Don Quichote eens de windmolens, die zijn zoons tot eenheid
p...i koortsfantasie tot reuzen heeft a,n tevereeefs
uroot scniiaer t^aAK HEB ik mij afgevraagd: omgetoverd. Hij rent in het on- echter. De zoons keren zich tegen gen Suchon te spreken te krijgen.
hoe komt het, dat Greco bekende, tegen het onzichtbare, de vader en tegen elkaar en er Hij zat in Praag bij een composi-
strijden en als het moet om wordt zelfs een aanslag op helle
de oude Byzantijnse kunst,
het gregoriaans, naar het
tie-concours en zijn gezondheid oud-slavische. In 1934 schreef hij
te sterven! In de voorgrond, op van"van**Svitopluk gedaan. Het laat de laatste tijd te wense
blijft de arme Sandro Pan- gehele libretto speelt zich af in over. Zijn bijzonder intelligente t
ouverture „Koning Svato-
slechts zijn tijdgenoot maar le rots blijft de armeSandnTParT- «eheir Ubretto^speelt°Vichaf in over. Zijn bijzonder intelligente en pluk" en al die jaren is hij met
zoals bekend, een goede vriend sa op zijn ezel staan. Hij wringt ic daeen. Het le bedrijf speelt in charmante vrouw wist het toch die geschiedenis bezig geweest,
van hem! (Greco: 15411614, Cer- de handen in wanhoop, haast hui- het slot Velehrad, het 2e bedrijf zo te regelen, dat hij direct na heeft hij studie gemaakt van het
vantès 1547—1616). En deze figuur lende van angst en verdriet. Wat in de geheime Slavische offer- zijn terugkeer uit Praag heel even leven uit de 9e eeuw, heeft hij
van Cervantes is een van al het doet hij nu? Waarheen gaat hij Diaats in Zemplin en het laatste tijd voor me zou maken. „Per naar authentieke bronnen gezocht
materiële gezuiverde, vergeeste- nu? Zijn bekrompen boerenver- hedriif oo de burcht De vin. Na de slot van rekening zie je hier niet en is hij ten slotte tot de conclu-
Nanoleon ''jkte personificatie van een idee, stand kan hem niets verklaren. dood van Svatopluk valt het rijk iedere dag iemand uit het Wes- sie gekomen, dat deze geschiede
nde nn tekenineen die ei«enlijk heel 8°ed in de we" wat zijn arme, dwaze ridder denkt ineen Het testament van de Ko- ten", was haar motief voor een nis nog volop actueel is, omdat
8„„. re'd van Greco paste. Of mis- en doet. Hij kan gewoon niet nino bevat de zinsnede: „Zo gij onderhoud. ook nu nog liefde en eendracht op
schien toch ook niet? Want de fan- mee. zoals het platte alledaagse m Hefde en eendracht volhardt Een avond later zat ik bij Eu- het eerste plan moeten komen c
Cervantes plaatst deze versland met de wild-razende fan- zunen uw vijanden u nooit over- gen Suchon in huis en dat „heel
sie nooit mee kan. winnen". Deze zinsnede is niet in even" is een hele avond gewor-
Er zijn er nog meer. Daumier haar volle betekenis tot de drie den, ondanks zijn zwakte, ondanks
doorgedrongen. "mm
boeken dezelfde bourgeoisie
met al haar zonden en belache
lijkheden zonder erbarmen s
i goede zaak was dat ook
i voorstel-
Hoe
van hem bezitten, ze zijn stuk
voor stuk boeiend en meesterlijk
De kleur speelt haast geen rol.
Alles is meer plastisch, in gedek-
'S!f. meester'heeft lesk?"belachelijk, 'opêrette-achtig. te tinten, met een spel van clair-
en de \eel oudere meester nee Kostelijk maar nooit van diepere obscur, en meestal van klein for-
de JO"«e v£", k iU betekenis. Daarbij komt, dat de maat. Toch zijn ze vaak
Si mA^eo je kerel muziek «elf ook komisch is. en al mentaal, groots. Wat
de spon ane uitroep „de kerel operette-achtige. luchtige len is het gewone lev.
If-- Michelangelo grapjes onderstreept en harmo- vrouw met ha-ar kind, een kunste-
ZiCJ}- nisch begeleidt Daarentegen den- naar voor zijn schildersezel, drin-
E4n b;»ob."r»r_v..' hem w.. mscn »e««e.a aando5nfljk.ditp. kers caté. amateu„. ver.
'innige ven Daumier v.n diept in. bewondering voor een
ook vriend, zoals dat
brief van Michelet aa
aantoont.I
tert. Èen andere keer
Odysseus als burgermannetje met
slaapmuts.
ideale persoonlijkheid,
zonder grof-materialistische omge
ving, die in deze held van dromen was va„ de DÖn QUichote-idee
en irreële poëzie, slechts het be- en flguur vervuld, cn werd er
lachelijke kon zien. Zelfs als ze diep door geïnspireerd,
welwillend tegenover hem zijn. ik wil de lezers attent maken,
an zijn ziel en zijn dat ook ons land een zeer waar-
begrijpen. Maar het dig D0n Quichote-schilderij bezit,
tragikomische paste niet in de we- en wel van Jan Sluyters (in het
reld van Greco. ook het element stedelijk Museum. Amsterdam),
van spel, van het lachen-huilen. Ook hij begreep de grootheid van
en huilend-lachen. is niets voor deze ..ridder met het droevige
hem geweest! Een latere grote gelaat" en heeft een van zijn neel,
mooiste schilderijen aan hem ge- zijn
De componist
de
Daumier
bedeesde koketteri,
iniooni r wat !"hlke oude
Yn^de „Charivari" verschenen Odysseus haa
toen oneindige reeksen van gees- An *n
-elkte, oude Penelope, die kunstwerk, zanglustigen.
Een schilderij van Daumier, voor-
stellend Don Quichote langzaam
uit een vaag. nevelig landschap
wegrijdend. Deze Don Qu
grappige teke
ningen. waarin de hele toenma
lige wereld voorbijtrekt, als in
een amusante deformerende spie
gel gezien. Deze series waren:
„Type* Parlsiennes", „Croquls
d'Expresslon" „Meun» conjuga-
les", „Les gens de Justices",
„Journée de la Céllbataire",
„Emotions Parlsiennes", „Hlstoi-
xe ancienne", „Les bas bleus",
„Actualltés", en nog talrijke an
dere. De reproducties ervan vul-
meerdere dikke banden,
lekker in zijn bed
i 3e klas-coupé in de Pa-
rijse „banlieue", met de bonte me
nigvuldigheid van de reizigers
een ware psychologische studie.
Een van zijn lievelingsthema's
het theater, (al deze onder-
ponist zelf. De première van
deze opera had zo'n indruk op mij
gemaakt, dat ik de componist zelf
wilde opzoeken. Niet op het to-
liet in het theater, maar in
igen huis in Bratislava, een
,JU. _ie grote klassieke herenhui-
Boven alles stel ik zelf ech- zen, rondom in een tuin gelegen
;r een schilderij, waar de een- waar het 's avonds heel erg don-
ridder voor zich heen sta- ker is. Het is in een van de oude
vaag,
snurkend, terwijl de oude Penelo- werpen heeft hij herhaalde keren
hem vertederd
zijn grafisch werk uitge
beeld, steeds verschillend en ver
rassend!) waarbij hem het pu
bliek nog meer interesseerde, dan
het toneel zelf. In deze schilderij
kan hij grandioos zijn, zodat
nog i
vakker blijft
bekijkt.
Of denk eens aan zijn tekening
van de trotse, zelfbewuste Athene,
met speer, schild en helm, met
haar spitse kin en adelaarsneus,
die als een tot alles besloten „suf- wij onwillekeurig aan de grootste
fragette", uitdagend de wereld in namen moeten denken, aan Rem-
kijkt. Zij is even agressief als al brandt, Goya. e.a.
de andere „bas bleus" die hij Bijzonder boeiend is het kleine
sme tekent. Be- schilderij „Het drama" (in Mün-
de fiere maag- chen>. Wij zien een belicht toneel.
tragedie afspeelt:
schouwde Daumi
delijke godin i
ichtende veroordelingen of
>on maar kostelijke karikatu-
geestige opmerkingen over
tijd.
nelijke geest en verstand,
ideaal, of als voorloopster v«
voor haar rechten strijdende,
de mannen wedijverende,
vrouwelijke plichten verzakende. j
Maar rust en vrede keerden nog t',ek®
lang niet terug. Het grote
van de Europese
brengt ook
geëmancipeerde dames
tijd? In ieder geval zijn deze „an
tieke" figuren bij hem meer dan
slechts lachwekkende karikaturen.
evoluties, 1848,
Frankrijk de ge-
verandering. Louis Phi
lippe werd verdreven. maar
spoedig door een keiier vervan-
gerii Lodewijk Napoleon III,
een neef van Bonaparte, in 1852.
En hiermede kwam weer een tijd
van onrust en geweld, tot de
ramp van de ongelukkige verlo
ren oorlog met Duitsland, in
1870'71. Daarna pas werd de
derde republiek opgericht.
\L deze rampen en veranderin
gen heeft Daumier, evenals gevoeli
Goya in zijn tijd. meegemaakt.
Maar zijn eigen leven bleef toch
een stille haven van geluk en
vrede, buiten de woelige zee. H.j
trouwde in 1846 <36 jaar oud)
met een charmant naaistertje.
Marie Alexandrine Dassy, dat hij. misstanden, fouten
zoals iedereen, nooit anders dan
„Didine" noemdi
Verlossende humor
Tp VEN ALS GOYA, heeft ook
E Daumier de emoties
volutie. burgeroorlog er
meegemaakt. En ook hij
de deze gebeurtenissen ni
met bittere ironie, maar mei "ij-
tende kritieken, soms zelfs met
wanhoop in zijn werk. Maar toch
is er een zeer groot verschil
sen het grafisch
beide grote
deze
kunstenaars, het
hun meest intieme
s en opvattingen zich zo
intens weerspiegelen. Want Dau-
nier was met de gave van een
exlossende humor gezegend, een
egen. welke Goya helaas ontzegd
Daarom is Daumie
Een man ligt dood op de grond
een ander wijst met de ene hand
hevig op deze figuur, terwijl hij
de andere, uitgestrekte hand-
n een aanklacht, naar een, in
wit. geklede vrouw wijst. De-
vrouw is, met een tragische uit
drukking van wanhoop én anfest
in wilde vlucht Haar kleren wap
peren, haar donker losgerukt
haar vliegt als door een storm ge
blazen. zij grijpt met beide han
den naar haar hoofd. Een trage-
an re- die van liefde en moord, door het
oorlog publiek ademloos gevolgd. In de
-volg- schaduw van de zaal zien wij ge
spannen gezichten, geschrokken
ogen, open gesperde monden, een
man springt zelfs op en staart
handenwringend naar het toneel
Een klein meesterwerk, met onge
kend élan e
ïslepende werking.
rend, lang:
velig landschap wegrijdt,
staat nog midden in de ruimte.
maar men voelt, dat
hij door iets geheim
zinnigs aangetrokken.
stadswijken i
Het
eg wil rijden. De ontgoochelde
omgeving is wazig,
en ook zijn gelaat is
als in nevel gehuld,
onduidelijk te zien-
Alleen zijn wapen
uitrusting glanst, en
zijn oneindige lans
steekt agressief in
de lucht. Zijn Rosi
nante is daarentegen
fel belicht, wit. en
toch onduidelijk uit
gebeeld. het beest
lijkt meer op een on
werkelijk spookpaard
Heel ver weg. duikt
iets aan de horizon
op, minder nog dan
ereld, wars van
ntiek. van idealen, van
dromen en fantasie. Hij wil liever
tegen windmolens vechten, liever
voor zijn idealen sterven, dan zich
neerleggen bij de burgerlijkheid
van zijn omgeving.
Hier heeft een groot schilder de
idee van een groot dichter zo
diep begrepen, als misschien nog
nd dat deed.
die de wereld der realite
:n zo scherpzinnig observeerde
n met even scherpe ironie in
ijn kunst liet weerspiegelen,, zijn
geen ander werk zo
lhouet, eerder diep en oprecht uitstortte, als
schaduw of een deze sublieme kunstwerken, waar
een irreële, door een dichter ge
schapen figuur zijn held
fantoom. Zou dat de
knecht op zijn ezel
zijn? (Zie afbeelding).
Is het een fantoom
vah de realiteit, ver
dreven en verdron
gen door droom en
fantasie?
Deze Don Quicho
te is aangrijpend,
groots en- bizar, niet
in het minst belache
lijk. Hij is de eeuwi
ge idealist, die zich
verzet tegen de grove
realiteit, die geen
kennis neemt van een
Want hij heeft de symbolische e" Jva1f,rocof5:,.
s«doo„"=iddevjrrau,ehaofe
niet alleen begrepen. maar
door zijn eigen scheppend vermo
gen tot geheel nieuw leven kun
nen wekken. En hierin heeft de
grote vechter, de scherpe criti
cus. de intuïtieve psycholoog,
meer dan ooit, de diepste, verbor
gen kern van zijn eigen fascine
rende en beminnelijke persoon
lijkheid geopenbaard.
vrede te bewaren.
Bovendien hanteert Suchon hier
een spraakmelodie zoals Janacek
zijn vermoeidheid. Zelden heb ik in zijn opera's deed. Maar eigen
een dergelijk geestrijk mens on- lijk doet Suchon het sterker, daar
der de componisten meegemaakt hij in die spraakmelodie nog meer
muzikale spanning weet te leggen
en minder met dat declamatori
sche effect coquetteert. Zoals al
het werk van Suchon is ook deze
opera van een grote kracht en ex
pressie, zonder enig experiment
en toch modern. Zijn taal doet
soms denken aan een Honegger,
maar is er niet identiek mee. Su-
chons muziek is oorspronkelijk en
gebouwd op de beste elementen
van de Slowaakse volksmuziek.
Een enkele keer heeft zijn werk
de suggestieve kracht van een
Wagner, maar dan zonder de te
opzichtige pathetiek. Uit elke noot
voelt men een muzikale gedreven
heid, een geladenheid. Door de
fantastische beheersing van de
compositietechniek weet Suchon
zijn gedachten direct in de juiste
vorm te gieten. Vermoedelijk
was dat ook zo belangrijk voor het
vasthouden van de aandacht bij
de opvoering van „Koning Svato
pluk", groots gebracht door het
Nat. Theater van Bratislava en
met een keur van Slowaakse zan
gers.
In het westen
Hoe is het nu in het Westen,
in Nederland, met de moderne
muziek? Wordt er daar veel geëx
perimenteerd en hoe staan de jon-
als Suchon. In de oud-ingerichte geren nu tegenover allerlei ,,se-
kamer, waar alle meubelen nog riële" composities en „musique
uit een voorbij maar schoon ver- concrète?" Het waren vragen
leden stammen, waar vele foto's waarmee Eugen Suchon een heel
van kunstenaars op de vleugel gesprek uitlokte. Want dan plotse-
prijken, waar kleurrijke linten de ling blijkt dat de afstand met het
huldebetuigingen voor Suchon de- Westen toch wel erg groot is. Wat
weten wij hier eigenlijk van een
land als Tsjeehoslowakije en wat
heb ik met weet men daar van het huidige
Suchon enkele uren lang gepraat, muzikale leven bij ons? Wij den-
heb ik samen met hem aan de ken vaak dat er in het Oosten al-
vleugel partituren „doorgenomen", leen maar in de stijl van Tschai-
heb ik van gedachten over de mo- kowsky, van de late Richard
derne muziek kunnen wisselen, heb Strauss of van de „bekeerde"
ik begrip en karakter gevonden. Schostakowitsj wordt gecompo-
De nationale drank Slivovice heeft neerd. En in het Oosten denkt r
„.i volkomen gelukkig
huwelijk. Ze hoorden bij elkaar, ze
hadden elkaar nodig, en bleven 32
jaar lang eikaars steun en vreug
de Men weet weinig over hun le
ven, slechts enkele brieven van
in staat de
zonden der
met een begrijpende
glimlach te bekijken, en steeds
„ai te
jnselijke" e
kan hij ook ons tot
een begrijpende of vergevende
glimlach bewegen.
Wij weten echter precies, hoe
hij over de mensheid dacht, want
daarbij ook dienst gedaan. Wat ik
bovenal gevonden heb is een groot
mens en een grote vriend.
Eugen Suchon werd op 25 sep-
DR. M. RéVéSZ-ALEXANDER tember 1908 in Pezinok (West-
Slowakije) geboren. Zijn vader
was organist en zijn moeder, een
pianiste, zijn eerste lerares. Aan
vankelijk was
ils componist
dat het Westen alleen
maar experimenten op muziekge
bied voorlbrengt, zoals b.v. een
Krenek, een Nono, een Stockhau-
sen, een Schaeffer of een Berio.
„De jongeren in Nederland zoe
ken weer naar vaste grond onder
de voeten. Het al te erge experi-
Suchon autodidakt menteren is een puberteitsver-
richtte zelfs op schijnsel, is een zucht naar iets
VI A N AALD
«N PLAAT
kracht
dat i
fLARA HASKIL en Claudio
Arrau, twee pianisten van
wereldformaat, twee zeer grote
kunstenaars, maar ook twee ge
heel eigen persoonlijkheden. In
leeftijd verschillen ze maar 8 jaar
het gymnasium een eigen school-
orkest op. dat ook werken van
hem uitvoerde. Eerst in 1928 ging
hij naar de Muziekacademie
in Bratislava, waar hij piano,
compositie en directie studeerde.
Vooral de componist Frico Kafen-
da (geb. 1883) is van veel beteke-
hem geweest op de
demie. Van 19311932 studeerde dat
Suchon aan de meesterklasse
zal nemen. Het experiment i_
tig, is nodig ook wel, omdat de
kunst altijd nieuwe impulsen no
dig heeft. Maar het experiment
mag geen dogma worden, moet
alleen maar als een overgangsfa-
worden gezien. En ik geloof
Nederland
grote expressionist dat
doen kan. En deze gedachten zijn
zeker niet zachtzinnig. Hij maak
te zich geen illusies, hij zag de
dingen vaak even scherp en
wrang als Goya. Denk slechts
angrijpende schilderij
'!s at^jeiï tot dezelfde generatie behoren. Beiden kregen ook
kan dus zeggen, dat ze
prijs voor pianospel: Clara Haskil in 1910 aan het Parijse Conser
vatorium. Claudio Arrau in 1927 bij het internationaal muziek-
het hoogste, zowel voor het spel
s voor de opname. Als ik de-
p. zou ik er zonder restrictie
ecmaal vijf sterren bij schrij-
Cla
„Rue Tran
Zo
de doi
uitgemoorde familie, de 'ö3p
Haskil werd op 7 januari Fischer) en
de. Op 6-ja
dio Arrau
Boekarest (Roemenië) ge-
Iluuolu 'i studeerde eerst bij Ri-
„ij in zijn tekeningen chard Robert in Wenen daarna
ne. slome, lelijke, of bru- aan het Conservatoire Nationale
tuit v.. geldgierige bourgeois, de de Paris bij_Alfred Cortot. De
onrechtvaardige of onverschillige ste prij:
rechters, de slimme, omkoopbar" ff"
hun naaktheid
kerd.
Maar daarnaast stelde hij de
arme ..duvels", de onderdrukten,
de bedelaars, de romantische zie
len, de melancholieke oudji
een zo'n teder begrip
Een der hincelijkscaricatur
Honoré Daumier. Ah onder
heeft dit icrrk: „Metro l
charmant, licht
l kunnen 1
er is alles -
i gracieus. -
kreeg ze dus al
op 15-jarige leeftijd, bij haar eind
examen. Al heel jong trad ze op
met de groten der kunstwereld:
met de violist Eugène Ysaye,
met de cellist Pablo Casals en
met de violist-componist George
Enesco (Enescu). Als soliste in
recitals en bij orkest begon ze
o, .„«,4 haar loopbaan in Engeland en
gevoel Amerika en nu reist ze de gehele
kind te doen te
wonderkind is ni
ter van het klavi
hebben. Uit dat
een grootmees-
er gegroeid.
Het is wonderlijk hoe gaaf Cla-
a Haskil speelt, maar bovenal
ioe zuiver ze de niet-geschreven
ccenten aanvoelt. Zonder ergens
°P en ook maar even iets te nadrukke-
wonder- [jjk te worden. Geen
seerde Schubert, geen
tige Mozart, maar a
juiste muzikale proporties. Hel
spel van Clara Haskil is zeer ge
voelig, helder en volkomen afge
wogen. Altijd levend echter.
ons Zondagsblad van 20 februari
jl. heb ik dat.standpunt nog eens
opnieuw bestreden. Chopin was
mm o«rVChoom L'ïEeftta'sm ™«°?av5ovL .oompositie)
kerzoete pastelt.nten. 'onbestemde <-'< zelf''Zt,etser™"
kleurtjes. Chopin was innerl.jk werd hn zelf orote.sor
veel sterker dan men hem veelal
wil zien. En ook dan die salon
vrouwen in het Parijs van zijn
tijd hem zagen. Chopin-spelen be
tekent dan ook het uitvoeren van
muziek, die geschreven is door
een Pool met de uiterlijke manie
ren van een Fransman. Maar de
Poolse aarde blijft geuren. ....j.. H8Ü 6twöeS kïkhïch
Wil dat zeggen dat Chopin hard Suchon uitgevoerd in Rotterdam) zijn. Goddank dat er iets *Ys*"dat
erd hij zelf professor voor
compositie aan de academie in
Bratislava.
Zijn werk
VANZELFSPREKEND ging ons
gesprek over het werk van
Suchon. Slechts een heel enkele
Op deze conclusie van mij was
er weer de blijdschap bij Suchon,
de blijdschap die culmineerde in
de uitroep: „Maar waarom komen
wij dan muzikaal niet veel meer
bij elkaar? En dichter tot elkaar?
Mimi (dit is Suchon's vrouw),
hoor nu toch eens: dit is een stem
rwich- gespeeld moet worden? Integen
in de deel. maar nooit sentimenteel en
nooit met al te nadrukkelijke ru
bati. Het rubato (d.i. het wat vrij
interpreteren van de maat of het piaat zijn „Psalm des Karpaten
reld." „Maar ik ga
meest bekoorlijke vormen te
den, en de op zichzelf lelijke
liteit met een fijne sluier van po- de grammofoonplaat de Grand
ezie te omhullen en verzachten. Prix du Disque.
platen
van Clara Haskil en Claudio Ar
rau uitgekomen. Clara Haskil
speelt de Sonate Bes-dur Op.
posth. van Schubert en de Sonate Chopin-jaar "verschijnen
no, 10 in C-dur KV 330 van Mo- wat Chopin-platen, goede
zart <33 cm. plaat A 00484 L). der goede, oude "n nlgri
wereld door en heeft met alle gro- Hier zijn twee werken die volko- daarbij ook Arri
Agenten gespeeld. Ze woont men in hel muzikaal-geestelijk te verwonderen
Clara klimaat van deze pianiste liggen rau's Chopinspel kent, zal weten
De romantiek van een Schubert dat hij op dit gebied een groot
de wijze sprankeling bij Mo- herschepper is. Heel anders
Haskil zo geniaal dan Clara Haskil. Ik
vorig jaar hoorde ik op het ons kan binden." Suchon
Praagse muziekfestival zijn opera gestaan van zijn grote fauteuil
Krutnava". Bovendien kende ik om met meer nadruk te kunnen
de Supraphon-grammofoon- praten. En op dat moment voelde
"salm des Karpaten- ik de tragiek van Oost en West,
dimes vooi gemengd koor, te- voelde ik de eenzaamheid van de
norsolo en orkest, een werk in de kunst die aan politieke idcologic-
stijl van Kodaly's „Psalmus Hun- cn gebonden is. Of die als reactie
garicus". Als dank voor mijn en- hierop alle houvast wil verbreken
thousiasme over dit werk (in 1938 om in eigen vrijheid omhoog te
heel bezondigt zich daar gelukkig nicl voltooid) schonk Suchon me zijn vliegen. Maar vaak zijn de vleu-
Hij speelt de 24 Preludes partituur met opdracht. Grote gels dan niet sterk genoeg en is
:l" u~* dc val omlaag dodelijk.
melodisch verloop) moet bij Cho
pin heel voorzichtig worden toe-
uitgeko- gepast om niet in die sentimen
zoetgekleurde filmverteke-
Chopin. Natuurlijk in dit ning te vervallen Claudi
Vevey (Zwitserland
de Haskil munt vooral uit als Mo
le- zart-, Schubert- en Schumann-pia-
In 1951 kreeg haar spel op Cla
technisch formidabel
behoeft niet tijd het wezen van deze
tot klank te brengen. Zijn rubato
is soms zo geraffineerd, dat men
nauwelijks merkt, dat Arrau iets
rubato neemt. Men voelt alleen
het verloop van de muziek
zelfs
angkoren zou ik het willen
ziek bevelen. Het schildert met sugges-
tieve kleuren de schoonheid van
het Karpatenland tegen de tragiek
van het arme, uitgebuite volk.
Bijzonder blij was Suchon
klank te realiseren, dat deze niet zo goed een ideaal Chopinspel bepaalde expressie.
Als zo veel grote kunstenaars
heeft ook Daumier zijn eigen
techniek uitgewerkt, tot die een
gewillig en soepel instrument van
expressie in zijn handen werd.
D* lithogT»phle. of steendruk,
bepaald
Claudio Arrau werd op 6 febr. treft een ereplaats in uw disco- len. Daarvoor is een andere
1903 in Chilian (Chili) geboren. Na theek verdient. Het enige Ned. on- taliteit nodig, minder vrouwelijk-
eerst les te hebben gehad in San- afhankelijke grammofoonplaten- sensitief.
de opname be- bij Clara Haskil kunnen voorstel- accent. Daarbij houdt hij de maat <jan zjjn vorige opera „Krutna-
Suchon gelooft niet in syste
men, gelooft niet in berekeningen,
gelooft niet in buiten-muzikale
'n opmerking, dat ik de opera spitsvondigheden in de muziek. Hij
Koning Svatopluk" beter_ vond gelooft alleen maar in de muziek
streng mogelijk vast, doch
weet in de melodie die kleine sub
tiele schakeringen aan te bren-
Het klinkt wellicht wat vreemd gen. Ook deze plaat
r hen, die in Chopin nog altijd
<aar hij studeerde bij Martin allen kennen geeft bij geoorde- dat verwijfde bleke jongetje zien. aanwinst.
plaat G 035121)
R<-i- ,r «-X, x" de muziek die èn Tsjecho-
Ook hij heeft natuurlijk te-
genstanders en die zweren nu bij Slowakije, en Nederland heeft
„Krutnava" waarschijnlijk omdat groot gemaakt. Eeuwen en eeuwen
daar meer volksmuziek in ver
werkt is. In „Koning Svëtopluk"
is dat maar bescheiden verwerkt.
