JACHT OP KOEKPRENTEN Ex journalist ijvert voor merkwaardige hobby WORDT STEEDS FELLER SL.'ÈS&ï ■p -en B - H! ZATERDAG 30 APRIL 1960 ^Bloesempracht op 0ranjedag TRIMMER hadden we er van gehoord. Totdat ons uit een ingezonden stukje in een der dagbladen bleek, dat er in Ne derland naast duizenden andere clubs ook nog zoiets als een k o ekpr entenclub moest bestaan, met als secretaris een zekere J. Caderius van Veen te Koog aan de Zaan. Deze heer Caderius ontpopte zich als een vooraanstaand functionaris van een grote bis cuitfabriek in Noordholland, gaf toe dat hij een uitgebreide verzameling koekprenten bezat, maar verwees ons naar zijn voorzitter, omdat die er zijns inziens veel meer van wist dan hij 2elf. En inderdaad bleek de r bekende Rotterdamse architect ge^n ir. M. C. A. Meischke ook op bevatten, een stof het gebied van koekprenten een die in de warme groot deskundige te zijn. En bakkerijen natuur- een origineel causeur op de 1"1" koop toe. Amerikanen zijn er wild op Rotterdams architect weet er alles van af lfjk rot onaange name complicaties In zijn gastvrije woning op Kralingen vernamen we, hoe hij Houtworm reeds dertig jaar geleden, als minnaar van oude volkskunst, Merkwaard!* Is belangstelling voor die prenten ™£kw"rd'* 's begon te krijgen, ze in allerlei voorts, dat men Dakkerijen ging verzamelen, stu- een bepaalde prent die maakte van de voorstellin- in diverse hoeken gen, Duitse literatuur raadpleeg- van het land kan de bij gebrek aan Nederlandse aantreffen, zonder en ten slotte, op verzoek van dat is vast te stel- een fabriek voor bakkerijgrond- len of dat moet Zierikzee, diverse worden toegeschre- boekjes schreef, die een schat aan wetenswaardigheden Koekprenten bevatten. het In planken huizen van de makers of van de planken zelf. Wat men (helaas) wel herhaaldelijk kan constate ren is, dat zoveel planken door de houtworm werden aangetast, Tvitn hechtte meerden ging die Ir. C. Af. A. Meischke. bekend Rol£Scl£ lerdams architect en expert op het gebied van koekprenten. Om i lelijk misverstand uit de weg te men: koekprenten zijn geen af beeldingen op papier maar fi- p me[ ae guren gekerfd in planken, welke j£anaan jonas in dé walvis, of t... de Vrijhe,dsboom „erdtc er Een zeer bekends Koekprer.i is David met de narp". Maar w oek planken^met Adam en Eva werden gesigneerd. .En die dat tenmaal geen bijzondere waarde aan. Getuige eveneens het feit, dat maar wei- ig koekprenten door _dt makers toen als offerkoeken, 't Was toen Teneinde nu elkaar van dienst immers gebruikelijk, dat men- te zijn werd enige tijd terug, sen, die bij de goden in het ge- toen de heer Meischke zijn eer- vlei wilden komen, dieren offer- ste publicaties het licht had doen den, zoals lammeren, varkens zien. de koekprentenclub opge- en hanen. Doch als het niet lij- richt. Ze telt enkele tientallen den kon offerden ze alleen maar leden, maar belangstellenden I de kop of een ander deel van zijn altijd welkom. De club be- I zo'n beest en aten de rest zelf staat uit vogels van allerlei plui- f op. En als ze er erg beroerd mage, onder wie ook bakkers, aan toe waren maakten ze een Maar, zoals al opgemerkt, de dier na uit het edelste dat ze bakkers die er nog mee werken bezaten: uit deeg. Soms werden zijn uiterst dun gezaai$. Tot hen f die figuren op offerblokken ver- behoort Hendrik Klaas Noomen brand, soms ook „etaleerden (42), woonachtig Dam 40, nabij zij ze alleen maar (zoals de Jo- het standbeeld van Tzaar Peter den deden met hun toonbroden) de Groote in Zaandam. Hij be- in de overtuiging, dat de goden zit dertig planken, met totaal 6" er met welgevallen naar zouden afbeeldingen, die hij elk r kijken. Daardoor kregen die fi- weer voor de dag haalt guren goddelijke kracht en wan- zijn beroemde taai-taai rr.„_ rvolgens consu- bakken. Daarbij helpt zijn 70-ja- goddelijke rige vader Johannes Ande Noo- Hadden ze men, ofschoon bakker in ruste, buurman die ze wel sym- nog dapper mee. De zaak be- pathiek vonden, dan kreeg deze staat al van 1849 af en doet te- ook een stuk van de deegfiguur, genwoordig alle moeite, om opdat hij eveneens van die oude traditie te handhaven t kracht zou ontvangenversterken. Zo is er in Purme- I rend een school, waar men c Offerkoeken de handwerkonderwijzeres erop, met de verspieders Op deze dag van het stralende voorjaar mo gen wij weer de verjaar dag vieren van H.M. Koningin Juliana. meestal enkele centimeters dik zijn, een decimeter of meer breed en vaak vele decimeters lang. Zij dienden en dienen hier en daar nog om er de geiiefde taai-taai- en speculsas- noppen mee te maken, die te genwoordig haast allemaal ma chinaal v/orden gefabriceerd. Vandaar dat de koekprenten hebben afgedaan bij de bakkers, doch des te meer worden ge zocht door liefhebbers tiek, die siering een plaats in hun woning geven. Ook zijn er wel, die er een prachtig dressoir van lieten vervaardigen. En de laatste tijd maken de Amerikanen er een ware jacht op, wat er toe leid de, dat er op het ogenblik wel prenten verhandeld worden, die zonder veel moeite 500 per stuk opbrengen. Veel van de prenten, die in ons land werden gebruikt, wer den honderden jaren geleden ge stoken door Duitse „Radma- cher", die hier 's winters door het land trokken om wielen van boerewagens te repareren of nieuwe te maken. Dat prenten snnden deden ze can 's avonds na beëindiging van nun dagtaak. Later gingen ooi Nederlandse schrijnwerkers zich op dit werk toeleggen, alsmede sommige bakkersknechts, voor zover deze over de vereiste bai.digheid en artistieke feeling beschikten. Vo.--r hen betekende dat planken steken een boeiend-, tijdpasse- r.T g op de lange winteravonden Al naar gelang de geestelijke instelling van die mensen '.vas vielen hun „houtsneden" uit: re ligieuze prenten, lachwekkende en erotische, verder voorstellin gen aan de zeevaart of de land bouw ontleend, etc. etc. Waarbij c-ient opgemerkt, dat bepaalde prenten „in grote oplagen" schij nen te zijn vervaardigd. Ver moedelijk zowel djnr een en de ztHde „graveur" als door lieden dia over geen fantasie beschik ten maar uitstekend de kunst van 't imiteren verstonden Steeds gebruikte mtn hout van wel werden hadden doorgaans njn„ het minste om het lijf. en j^0ii Een waar artist op dit gebied bakken' vrouw De Boer. echtgenote Als langzamerhand de kerste- de directeur der R H B S doordringt, zo in 600 of 700, daar, weer met het organiseren Wodan c.s. gaat „om- van verguldavondjes is beaon- blijken die offerkoeken - i v/at gestoKen. Bovendien pren- daarentegen eer vewezen U1C fleu- "'er en aaar in Woord! ten met historische voorvallen bakker ™Wnhe bft Nifmelen 'o'li moeUljk uitgeroeid te kun- land doet men dit nog wel „n jo Doneon-I.-,,* ,.icton oUo Lf vvijne, u.j mjmegen, nen Worden. Daarom besluiten familieverhanrf. rWh hot 3 kroning van koningin Wilhel- geve. nog i ir. Meisch- meer kon volhouden en tich toen koeken te op het steken van koekprenten kloosters. gekruide koeken ken tezamen het r ging toeleggen. Hij werd daarin ister, dat koning Wil- foêtVhonigkoêkénr uit"mê*eT'hó- :m meer dan eens met njg en water. Deze koeken ge- Drentenboek van o' volksleven vereerde en hem tot ven ze gratis weg. Maar de hei- P v,„i „oiioHi. koninklijk koekplankensntjder dense figuren zoals „Wodan te benoemde. Een jaar of tien ge- paard", het „Dodenschip dus wil i in maken in hun de jeugd weer activeren. Men I monniken maken bestelt dan vroegtijdig de taai- vroeger tijden. Veel volledi 'als wand ver" 8®r dus nog dan ie tegels zulks iVd'ST'pas' iTh'ij'överïêdëiT doer Jammer dat er geen koekpren ten meer bestaan uit de Middel eeuwen. 't Ging namelijk altijd zo, dat wanneer zo'r, plank na veelvuldig gebruik ze in de i en door een nieuwe vervangen. Bakker Klaas Noomen te Zaandam, die van al zijn collega's nog de grootste collectie bakkersplanken of koekprenten bezit en er ook nog ieder jaar zijn taai-taai mee maakt. Hij stalde er enkele voor ons uit voor de oven. Op bestelling Dat snijden of steken i Wodan", het „Zonnerad" e.d, heeft men door christelijke voor stellingen vervangen. Dit blijkt geen bezwaar te zijn. Men krijgt ze voor niemendal en accepteert ze gaarne. Ja de belangstelling voor die kloosterprodukten neemt zo toe, dat het boetseren lokale gebeurtenis op zijn taai-taai zien afgebeeld en gai ™et de handen lang met meer dan iemand opdracht een der- toereikend is. Daarom moeten gelijke prent te maken. Z,L evenals vele lekebroeders, Wist u, zo ging de heer vormen gaan maken, van steen Meischke als een kabbelende zowel als van hout. Industriali- beek verder, dat het gebruik u3 j Doch ook die leke- van speculaas dus van koek broeders zaten veelal nog met in de vorm van bepaalde figu- ,beeKn in het hejdendom, zo- ren al dateert van de tijd der ?aMoch ,Yaak n°2 koeken met Germanen? Die koeken dienden heidense figuren in de circulatie kwamen. En het is eigenlijk nooit gelukt, er geheel afscheid van te nemen. Met als gevolg, dat er thans nog diverse koek- r prenten bestaan met een haan fen koekprent als dei erop, of een paard, een zwaan, hond ls «eer geliefd bij het een levensboom ja met Wodan publiek. Getuige de vele v er zelfs nog ingestoken. Op den om een taai-taai-pop met deze figuur duur echter, vooral door de re- erop te bakken. Van te vore gtng men die^ heidense de opdrachtgevers nl. gaa figuur bij de bakker uit. format! afbeelding prentjes beschouwen „tlucu ze vaak door Bijbelse voorstel- ïngen verdrongen. taai-tiguren, zoals een omnibus I Dit proces voltrok zich dnnr me' twee paarden cr voor (om- I heel Europa, met name ook m ,7,"* S„,biie,60 "«timeter» en Duitsland, waar men zich spe- Sinterklaas komt men bij ciaal voor „Kerstmis" 11 hit om «to poppen fraai e maken van zulke koeken toeleg- Yer«ulJen cn later ais pronkstuk ie:, laar ook „milt bakker No'omln doel ook nog volgens 1 recept te werk gaat. Taai-taai De 29-jarige burolist bij het Belgische loodswezen te VliSsingen L. Nierynck, die aanvankelijk jour nalist was bij de Prov. Zeeuwsche Courant aldaar en zo een verwoed krantenverzamelaar werd. De heer Nierynck staat met kranten op en gaat binnen- en buitenlandse pers. Als hij weer iets bijzonders te pakken heeft gekregen, kan hij cr de ogen amper af houden. Zó wandelt hij dan soms door de Vlissingse straten. OP DE KRANT KREEG HIJ HET TE PAKKEN DEeen verzamelt postzegels, de ander sigaren bandjes, maar er zijn er ook die er. aardigheid in hebben oude kranten te vergaren, kranten uit vroeger eeuwen, en curiositeiten uit de wereld van de pers. Zo iemand is de heer L. Nierynck (29), woonachtig Singel 114 te Vlissingen en werkzaam op het bureau van het Belgisch Loodswezen aldaar. Hij stamt zelf ook uit een loodsengeslacht. Twaalf jaar geleden begon hij met zijn kranten hobby, toen hij goed en wel in dienst bij de Prov. Zeeuwsche Courant, en daar tot de ontdekking kwam welk een nuanceringen er op het gebied van de pers bestaan. Aanvankelijk bepaalde hij zich tot het verzame len van de koppen van kranten, wat hij met zoveel hartstocht deed, dat hij na korte tijd al het aantal van 10.000 overschreden had. Maar toen hij eenmaal zover was, kwam hij tot de conclusie, dat die kop pen zonder meer hem nu ook weer niet al te zeer konden blijven boeien. Veel interessanter scheen het hem toe en o.i. terecht nummers van kran ten te bezitten, waarin bijvoorbeeld uitvoerig ver meld wordt hoe Michiel Adriaanszoon de Ruyter zich gereed maakte om opnieuw met zijn vloot het ruime sop te kiezen. En dus gooide de heer Nierynck het over een andere boeg. naast |de straatverkopers van de chetknopen, ja noem maar op gina was gedrukt met gele, radio- tegenwoordige dagbladen posteert „Zodoende kwam ik ook aan de actieve inkt, wat met een Geiger- en zijn oude exemplaren voor namen ui adressen van tientallen teller kon worden geconstateerd, de zelfde prijs van de hand laat verzamelaars van oude kranteu Ter geruststelling van de lezers, - ;r uitdrukkelijk in verr geen gevaren van varen te duchten. doen als waarvoor de moderne annex tijdschriften, politieke oren- stond kranten worden verkocht. Op die ten, jubileumnummers, weekbla- dat e manier snijdt het mes voor hem den, carnavalcouranten, tijdens de krant aan twee, ja aan drie kanten: Hij oorlog via de lucht verspreide maakt reclame voor zijn zaak, hij pamfletter., kranten en tijdschrif- kweekt telkens weer nieuwe ver- ten on scheepvaartkundig gebied zamelaars, en de verkoop is toch en nog veel meer. 't Werkt soi nog winstgevend, daar hij vaak als een sneeuwbal, die ik met 'r gehele jaargangen tegelijk u"'' Linnen oude kranten voor een appel een ei weet machtig te worden. Daar staat dan weer tegenover, dat hij bepaalde exemplaren, die bijvoorbeeld van het overlijden van Amerika's eerste presidenten gewag maken, voor hoge bedra gen van de hand doet." Aldus de heer Nierynck, die op hand Een andere curiositeit in hulp vai mijn pas opgerichte or- bezit van de heer Nierynck, vormt Oprechte Tijd-nghe" veel het eerste nummer van de Engel- krant „The Union". Dat num- i groter hoop te maken."' De oudste. nogelijk blijkt Wanneer het op bepaalde oude kranten, welke als verzamelaar ontdekt, de mer dateert uit 1841 uit vier pagina's, niet i maar van linnen. leggen, stelt men zich te- oat krantje wordt om de twee met een fotocopie. In do i c ----- yr "vcuou.bliotheek van Stockhclm krant hun brood verdienen, bijvoorbeeld deed de Zweed Folkc se J°n8en van 14 Jaar- die William getreden tot gespannen luisteren vermag te Dahl de ontdekking dat zich laa>- Gra"t heet, woonachtig is in Bil- r tnt rio dwingen. Nederlandse kranten bevonden lericay een voorstadje van „In de Ver. Staten", zo ging hij u't 161?. °.a, ..De Wekelijke Tij- Londen en steevast alle nicuw- verder, „hebben de verzamelaars ainghe van Europa", uitgegeven ^es uft het plaatsje publiceert, het echter veel gemakkelijker dan door Broer Janszn. te Amsteri-am. Dat hij het goed doet blijkt wel wij tot dusver, omdat ze destijds Deze uitgaven heten de oudste Ne- Ult. hct feit- dat het blaadje vier- een contactorgaan stichtten, een óerlandse kranten te zijn, reden duizend abonnees telt. Van deze gestencild blaadje, dat luistert waarom de Zweden ze niet willen °- i}eb lk ook eeH exemplaar, naar de simpele naam „The afstaan. In zo'n geval, aldus de Doch in hoofdzaak richt m'n hob- News". Dit orgaan bevat naast heer Nierynck, zijn we met een hy zich toch op oude kranten van tal van wetenswaardigheden vele foto er van ook al blij. Trouwens vóof J90°- Er ziJn wel mensen, ruilaanbiedingen. die het. mogelijk zelf handelen we dienovereenkom- zoals de heer H. Diepenbroek te maken onze hobby belangrijk in- stiS- Toen een tijd terug het Pers- Doetinchem, die alle bladen, tijd- tensiever te beoefenen. En daar- museum te Amsterdam vernam, schriften en stencils ter wereld om wil ik het ook in die richting dat ik drie exemplaren van dé verzamelen indien ze althans zoeken. Ik stichtte onlangs "even- .-Oprechte Haerlemse Dinsdaegse tenminste tweemaal zijn uitgeko- oens een (tweemaandelijks) Courant" van 26 mei 1675 bezat, maar dat zou mij persoon- nieuws-en contactblad voor kran- kranten die uniek in de wereld „Jkt ^at al te machtig worden, tenverzameiaars en geïnteresseer- zijn op het bureau van de nieï alleen veel te den in de persgeschiedenis en zond krant, die als de voortzetting van y®faai\ kosten' r"aar 'k en °\an„een exemplaar van naar de „Oprechte Haerlomse" kan zou o°k "'et weten waar ik al die alle 126 dagbladen die ons land worden beschouwd het ft men' die staPels bladen moet bergen. Ik rijk is en naar 46 Belgische dag- exemplaren zelfs niet meer ben Tl louwens nog andere plannen, bladen. Voorts stuurde ik exem- ik dat museum desgevraagd zelf Wl1 nIp- als lk de nodige abon- plaren naar alle mij bekende Ne- eok met fotocopieën ter wille ge- npps nn rn'n weest. De originele kranten v Wanneer we de Vlissinger zamelaar vragen ons nog ei andere exemplaren uit zijn n waardige collectie te roemei vrij recent Al speurend en tastend ontdek te hij op zekere dag het bestaan van de heer Richard Spellman, een handelaar in oude kranten, woonachtig te North Bergep in de Amerikaanse staat New Jersey, die er zijn beroep van maakt bij -..m mei antiquairs naar oude kranten te net dagbladwezen bezig houden gaan snuffelen en deze dan soms -1- - weer op spectaculaire wijze van de hand te doen. Want de heer Spellman is nu eenmaal geen ge wone verzamelaar, maar een koopman met een heel fijne neus voor deze materie. Met die koop- zocht de Vlissinger contact, bladdirecties, bladen KC. n „Oprechte Tijdinghe' kan krijgen, dit blad ook laten verschijnen met Engelse en Fran se artikeltjes erin. En misschien - later nog wel aangevuld met arti- e keltjes in het Spaans en Portu- gees. Opdat het verspreidingsge- bied echt internationaal kan wor den. Eerst dan mag je het grootst jjdfi met een hobby die periodieken krijg toege stuurd die me voortdurend wijzer ^iuenv,°P kran^nf?ebied-" Hierbij mer van „The Milwaukee Senü- mogeliïki vloJ'joï „aSt„I,\7,!dVva™ddaeen r" "i1 de sUd 5«5'vSwaVhtën.' Al'," SS bladdirectfes bladen voor boeAmerikaanse merengebied die geïnteresseerden, eoals uitgevers tot diverse transacties leidde en dagbladhandelaren e.d. En pagina" wer^Fe^b^dru^en was nu een^ppf h"' r"5 ''m dil. b,egin en hem bovendien de zo begeer- voorts trekt de heer Nierynck veel bedoeld als een advertentie van Hnnr son aw8e wilden helpen da oriëntatie verschafte. pro® v,^2,,„ lidmaatschan^n ver^lngjind^rie. Voor.s Tot dusver „Stunts" rerr^Tbea,UV.tt"nm',EIri,laIï M 7" iw£l&ÏÏ'Z. „Spellman haalt voortdurend Verzamelaar", dat zijn 'eztrs dfo-artleve advef enti^ verscheer" S',1 P?t m?'8® ab°nneeS' Ik stunts" uit" zo vertelde ons.de heeft onder verzamelaars van de n'°.j8 l"e_b 'k ®r tientaüen. maar 't moe heer Nierynck, „waarbij er eén meest uiteenlopende zaken zamelaars van lucifersmerken, gebied, die voornemens was diver- dat beslist waard, want verzamelaars paar honderd jaar oud vlak kannetje: sigarenpijpji pagina advertentie L.c»Wicc. uCU de E)ie advertentie werd opgegeven ten er honderden worden Ur dpor /en grote industrie od da: kosten te dekken. Onze hobby is gebied, die voornemens was diver- dat beslist waard want ie «i->t suikerzakjes, se fabriekscomplexen in de buurt slechts een goede vrij» daarvoor fabrieks- ding maar heeft tevens Deze pa- devol cultureel aspect." speculaas, want dit is altijd eer typisch Hollandse lekkernij ge weest. maar voor allerlei „Weih. nachtskuchen". Doch net als hier raakten in- Duitsland de Toen we hem bezochten wa: koekprenten eruit. hij aanstonds bereid om te In België echter, met name in fe^en dat hij in 't begin Dinant, maakt men nog volop augustus al t deeg voor de koek met die planken. Daar zijn Jaai Êaat\makan. Want het moet zeker r.og tien bakkerijen die 6 ,r"aanden besterven voordat zich daarmee bezighouden. En oven in kan. Maar toen dan met bet ouderwetse deeg we naa,r dat oude recept vroe- di:s zor-der toevoeging van boter fer: v een stilte m de hujs- en melk. Hierdoor worden hun karner- Daarna vervolgde hij: koeken steenhard en kunnen ze r°gJerneel- honig, stroop, tiental'en jaren bewaard blij- zaad. potas drutvesuiker e ven. 't Eten is evenwel dikwijls Y - De fabrieken maken veel tiizaak. Men koopt ze meestal j?J'-1'. ging hÜ verder, maar om de mooie figuren boter en -f ,s eiSenIijk geen taai-taai. melk vervagen nl. ook de vorm noemen het blanke koek, en geeft de kinderen af en toe ottbiitkoek is, eens een stukje, dat dan eerst in de thee wordt gestoken alvo rens het te verorberen. Intussen doet het wel zonderling aan op zulke kinder- .Klc,as 11 _w.. tractaties („Couches de T)i- kc™?n, zp ,blJ Klaas Noomen bakkers, die echte taai- I taai-poppen bakken, als Sinter- I j - aantocht is, maar dan I 2S („Couches de Di- jZP i J, Klaas Noomen allerlei liefdescënes en ,ï,?aktde„ Hinken lenen. Want sexuele voorstellingen te ont- a !ft er n.og vormen als. dekken Vroeger stond men daar aan -F mrtkFnPS«!'eke.r,f?en V1 heel wat vrijer tegenover dan 1 i melken, een juffrouw nu, doch in België blijkt men on fi karnen> een dame met dit punt nog maar weinig te zijn Va£ °P ,schouder enz. er veranderd. J Deze plank maakte mijn o..„ C' grootvader Piet nog, zegt hij Een meter En inderdaad lezen - Ir. Meischke vertelt voort, "er". "PK' N°°™n' dat hij wel tweehonderd koek- Op onze vraae of hii nok iet eens zoiets heel bij- vraag, of hij weet waar het MY" woord „speculaas" vandaan is nog niet c„. zonders, want i ,ernV".M..»-'5 ddl brieken die nu maken, niet spiegelbeeld en het Latijn! meer met koekprenten Vervaal: "sneSm™" died, maar op metalen walsen. ïX" wit hTt volk ZhalS'ï" Alleen de grote speculaas, en de tot "nVciiUa, verhaspel- taai-taai-poppen worden in de Moo,. fabrieken nog met de hand ge- "„Is' Hit"if maakt, of met nieuwe houten c A MeisehltP 5?a w vormen. En daar de verzamel- té voren had vertPlH woede nog eerder toe- dan af- verteld... neemt, zijn er ook al bedrijfjes. n;. die machinaal koekplanken 'a- Jn twee """-taai-figuren, zoals briceren, in de hoop, er goede men er vele te«en Sinterklaas in de prijzen voor te maken. Het is etalafc bakker Noomen kan dus wel zaak, dat men als ver- aantreffen. zamelaar terdege oplet wat men hond" is de omnibuseen veel ge- vraagde figuur. Ze weegt vijf pond: arbeiders moest v

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1960 | | pagina 17