Uit de geschiedenis van Waalse
Gemeente te Leiden
Kerstboomverbranding
in Leiden (4 jan.)
NIEUWE LE1DSCUE COURANT
4
ZATERDAG 2 JANUARI 1960
Eens geestelijke en maatschappelijke bloei
"VAAR AANLEIDING van de foto
te Leiden (onlangs in de lijst van dc kerkdiensten) kregen wij
enkele lezers het verzoek, eens iets te schrijven over de geschiedenis van
de Waalse Gemeente in de Sleutelstad. Wij voldoen hieraan graag. Het
was ons uiteraard welkom, dat wij ons daarvoor niet een veel tijd vergend
onderzoek behoefden te getroosten, maar ook om zijn aantrekkelijkheid en
gedocumentecrdheid werd onze aandacht bepaald bij een studie van mr.
S. J. Fockema Andreae over dit onderwerp. Het resultaat van zijn onder
zoek kreeg vorm door een artikel in bet Leidse Jaarboekje anno 1955. Aan
dit artikel is dan ook het volgende ontleend.
Indien men het criterium aanneemt, dat daar, waar een geordend leraar
optreedt en een gemeente om zich verzamelt, een kerk wordt gesticht, dan
is het begin der Waalse gemeente van Leiden te zoeken in het optreden van
Guillaume Feugeray, de eerste theologische hoogleraar onzer Hogeschool.
Feugeray, een Fransman, predikant te Rouen en door zijn gemeente tijde
lijk aan Leiden geleend, hield vrij geregeld godsdienstoefeningen in het
Frans; en dit wel met speciale goedkeuring van Prins Willem van Oranje!.
Het had zijn instemming, dat de akademieburgers van niet-Nederlandse
afkomst de verkondiging in een wereldtaal konden horen: en niet minder,
dat de landslui hier een hulpmiddel tot het aanleren van het Frans konden
vinden. De beginnende zelfstandigheid van Nederland, zich in de eigen
Hogeschool manifesterend, kon immers het gevaar van cultureel isolement
met zich brengen: ook hierin wilde de Vader des Vaderlands voorzorgen
nemen. Dit eerste begin duurde slechts enkele jaren; Feugeray keerde in
1579 naar zijn land terug.
Het door hem begonnen wegk vond
voortzetters. Ook de nieuwe theologiae
professores. Lambert Daneau (kersvers
uit Genève) en Hadrianus Saravia (voor
maals predikant op Guernsey, in Vlaan
deren en elders) waren Franstalig en
gaarne bereid in die taal te prediken
of in het Latijn wat Saravia's deel ook
was. Maar overigens waren er tussen hen
grote verschillen. Daneau stond op zijn
recht en zijn plicht, de Waalse gemeente
volledig te organiseren met een geordend
consistorie, om met dit consistorie ook de
kerktucht volledig uit te oefenen, te be
slissen over toelating tot en wering van
het avondmaal, kortom een volledige ge
meente te zijn. Toen hij nu hen. die van
wege de Coolhaes-twist in de Hollandse
gemeente onder censuur gesteld waren
tot zijn Waalse Avondmaal toeliet, bracht
dit hem uiteraard cn met de Hollandse
gemeente én met de stadsmagistraat In
conflict: beroep op de akademisehe se-
naat en op de Staten kon Daneau niet
baten en diep teleurgesteld en gegriefd
verliet hij het land.
de Franse taal spraken, leden der Waalse
invankelijk gebruik had gemaakt van
het toenmalige Akademiegebouw, d.w.z
kapel van hel Faliede-Bagijnhof op lie1
Rapenburg, thans magazijn der Unive»
siteitsbibliotheek. was dit met de aantai
lie men nu had te verwachten, on
mogelijk. De Waalse gemeente kreeg m
gebruik de Onze-Lieve-Vrouwekerk
de Haarlemmerstraat, tegenover de
Vrouwensteeg, de voormalige parochie-
In de brandin;
Saravia. die de diensten in
tal
de Franse
t ge
heel andere gezindheid. Had Daneau
consistoriale organisatie een Goddelijke
ordening gezien, Saravia had toen reeds
zijn episcopale gevoelens, al uitte hij de;
hier te lande niet te zeer. Het diacona
aanvaardt hij wel als een schriftuurlijke
instelling (mits dan permanent, niet wis
selend); de ouderlingen echter noemt hij
een uitvinding van Beza en vindt er geert
gned woord voor. ..Wat ik als predikant
in Vlaanderen én Holland al niet beleefd
heb!", verzucht hij. Dit schrijvende had
hij, door de Leicesterse troebelen gecom
promitteerd, Leiden en Holland reeds ver.
laten (1587); we zien hem later, als ker
kelijke waardigheidsbekleder in Enge
land. warm bevriend met de gelijkgezinde
Richard Hooker vlak voordat in dal
land de strijd tussen Episcopaten en Pu-
ritelnen in zo hevige vorm zou ontbran-
Zo had de jonge Waalse gemeente van
Lelden in haar wordingstijdperk midden-
in dc branding der geesten gestaan. Van
haar Innerlijke leven in dit tijdvak weten
we echter niets; haar acta vangen eerst
aan met het jaar 1584, evenals trouwens
de aeta der Nederduits-Hcrvormde ge
meente.
Het jaar 1584 is als stichtingsjaar der
Waalse kerk beschouwd, toen men In 1884
haar 300-jarige bestaan vierde, gelijk men
in 1031, het 350-jarige hestaan herdenken
de, het begin van Daneau's optreden
(1581) hiervoor hield. Tn 1584 heeft haar
bestaan een beslissende wending geno
men; de massale immigratie van Her
vormde vluchtelingen uit Franstalige ee-
westcn der Zuidelijke Nederlanden maak
te de organisatie ener Waal«-Hervnrmde
gemeente op vaste voet. ook los van
dcmischc behoeften en belangen, tot
dringende noodzakelijkheid.
Men weet, het waren deze nieuwe
gers die in Leiden de nieuwe textielnij
verheid van lichte stoffen kwamen bre
gen. Zeer gedecideerde Calvinisten vo<
een groot deel. Immers, krachtens de
Unie van Atrecht en de capitulaties d
Parma vervolgens met een reeks van st
den in het Zuiden afsloot, moeste
slechts de Calvinistische predikanten het
land verlaten; de anderen konden blijven,
mits ze zich althans uiterlijk conformeer
den aan het Katholicisme. Een grote
groep van deze uitwijkelingen had zich
aanvankelijk gevestigd in Brugge, welkt
stad zich bij de Unie van Utrecht had aan
gesloten en waar sinds 1578 het Calvinls
me heersend was; naast de Vlaamse Cal
vinistische gemeente had zich er dan ook
een Waalse gevormd. Toen nu Brugge,
een lange blokkade. 20 mei 1584 v
Parma moest capituleren, trok een grote
groep van deze te Brugge gevestigde Wa
len. met hun predikant Jacques de li
Drève, naar Leiden. In dit jaar bedroeg
het getal Waals-Hervormde lidmaten
Leiden reeds 425. Dat een zo talrijke
groep gemeentelijke organisatie vereistp
was geen vraag meer. Zo werden dan ook
9 sept, 1584 vier ouderlingen en vier dia
kenen aangewezen, door de magistraat
aanvaard #n in de godsdienstoefening be.
vestigd.
Zorg voor beliofftigen
Enkele dagen later werd een der ouder
lingen tot penningmeester aangesteld en
een der diakenen tot penningmeester der
diaconie. Kerkvoogden of kerkmeestei-*
zou deze gemeente niet hebben tot de tijd'
der Franse revolutie. Het stond immers
vooraf vast. dat, volgens de algemene re
gel, het bestuur der stad aan hetwelk
de kerkelijke en geestelijke goederen in
hewind waren gegeven - ln de behoef
ten der openbare godsdienstoefening zou
voorzien, gelijk het tot in het begin dei
19d« eeuw zou blijven. Een van de. in
overvloed voorhanden, kerkgebouwen zou
aan de Waalse gemeente in gebruik wor
den gegeven; kerkmeesters door de stad
aangewezen zouden het beheer hierover
voeren en ook de koster aanstellen en
zoldlgen. De predikant(en) ontving!
van de stad een bezoldiging plus vergoe
ding van classical* onkosten, enz. Zo kon
de ..Bourse des Anciens" gering van
ten en baten blijven.
De diaconie daarentegen zag zich.
midden van zovele vluchtelingen, dadelijk
voor een zware taak gesteld en moest dan
ook in 1584 reeds om een stadssubsidie
verzoeken. Het werd gegeven, onder het
beding, dat de Waalse diaconie de zorg op
zioh zou nemen vooi alle behoeftigen die
hen tegelijk in de
nhangers der Verbondsleer.| waarheden des geloofs te onderrichten
Bullirvger eerst en door Coccejus j zodat men telken jare grote scharen goed
later verkondigd i voorbereide jongelieden tot de gemeente
I zag toetreden.
Belangrijke functie j j)e Franse inval van 1672 schijn!
!op de Waalse gemeente van Leiden
Zonder twijfel heeft de Waalse gemeen
te in de tijd van de massale immigratiej
een hoogst belangrijke maatschappelijke;
functie vervuld door aan al die vreem
delingen een geestelijk en maatschappe
lijk kader te verschaffen waarin ze zich
tehuis konden gevoelen. Voor de ouder
ling en de diaken van de wijk was het
geen sinecure, al de gemeenteleden in
de wijk te kennen en hun omstandigheden
te volgen. Het getal der lidmaten steeg
immers welhaast tot in de duizendenlel
wel, allen trouwe kerk- en avondmaal-
gangers. Zulke massa's kon het preekruini
van de Vrouwenkerk, op slechts enkele
honderden gebouwd, bij lange na met be
vatten, Kerkmeesters deden wat ze kon
den door (in 1627) het oxaal, dat het kooi
van de preekkerk scheidde, te verplaatsen
tegen de torenwand en de preekstoel te
gen een pijler aan te brengen, zodat ook
het koor breed en ruim toehoordei
ruimte kon worden. Men stond veelal
deze periode); de particuliere stoelen
werden bepaald niet aangemoedigd
het belang der staande toehoorders
het consistorie de predikanten beleefde
lijk verzoeken de „vrije" gebeden niet al
te lang te maken. Vaste plaatsen vond
men binnen het doophek, het „parquet",
hier ontstond alras zo'n gedrang, dat een
aparte oppasser bij de ingang er van ge
plaatst moest worden.
Het „recht" op één plaats binnen het
loophek weid o.a, taai verdedigd door de
studenten van het Waalse College op de
Iroenliazengracht. Deze studenten ston
den tot de gemeente in betrekking: het
:onsistorie moest ter Synode testimonium
langaande hen geven en die predikanten,
die tevens hoogleraar waren, zoals
ongunstige invloed te hebben ge
had. In de eerste plaats betekende
deze oorlog met zijn gevolgen een
slag voor het economische leven van
Leiden en speciaal voor de textielin
dustrie. Maar ook het geestelijke le
ven is niet onaangetast gebleven:
1672 bracht een anti-Franse stem
ming in het land en hoezeer de al
lang hier gevestigde Walen als Ne
derlanders mochten en moesten wor
den aangemerkt, iets van die stem
ming zullen ze hebben gevoeld. Het
s althans opmerkelijk, dat een ze
kere matheid zich van de organisatie
schijnt meester te maken. Met de fre
quentie der consistorievergaderingen
is het ineens uit en ook de uitoefe
ning der kerkelijke tucht verslapt.
Niet dat er nieuwe leringen zouden
zijn doorgedrongen! Prof. Spanheim
althans, vooraanstaand lid der ge
meente, had als een der eersten Des
cartes bestreden. In 1664 keerde het
consistorie zich tegen Dr (med.)
Louis de Beaufort, die onder een
ichuilnaam een boek van twijfelach
tige rechtzinnigheid had geschreven.
In 1684 merkt men rle eerste tekene'
an de Refuge; in 1686 zet deze goed dooi
Het getal dezer inwijkelingen is in Leiden
niet zeer groot.; ongeveer 100 lidmate:
worden als uit Frankrijk afkomstig tr
geschreven, wat tegenover het getal der
eigen lidmaten in het niet zinkt Wèl zijn
de uitgewezen Franse predikan-
Leiden toebedeeld. Daar deze
dienst moeten doen. stelt men daarvoor
vrijdagavonddiensten in.
gerefugieerde predikanten werden
gaandeweg voor het grootste deel als ge-
Waalse predikanten in functie
bracht, waartoe de grote uitbreiding
het getal der Waalse gemeenten, dooi
Refuge veroorzaakt, medewerkte. Ook
Leiden beriep verscheidene hunne
gemeente had nu 6 predikantsplaal:
loed der
Fransen; de oude Walen waren zich vi
hun apartheid te dezen opzichte bewui
De Waalse kerken beleefden haar ge
zangenstrijd toen het ging om de invi
ring van de nieuwe Franse psalmbundel
(17i4); en bij deze gelegenheid sprak het
Leidse consistorie het gevoelei
tegen moest waken zich door de
ingekomen Fransen, die zo bescheiden be
gonnen waren, te laten overheersen. Dat
de Waalse gemeenten zich. wat het zingen
betreft, gunstig van de Hollandse onder
scheidden, is door anderen opgemerkt.
De tegenwoordige Waalse kerk
aan de Breestraat, de vroegere
Gasthuiskerk, die de Walen kre
gen toegewezen toen de kerk
aan de Haarlemmerstraat niet
meer was te gebruiken
Foto N. van der Horst.
vzmz.
kerk van dat deel der stad hetwelk van
het kerspel Oegstgeest was afgescheiden.
Het wns een vrij ruim gebouw (totale
lengte bijna 50 m. breedte over het tran
sept bijna 40 m), maar onregelmatig van
vorm door de plattegrond en de opeen-
gevolgde bouwperioden; niet zeer ge
schikt als preekkerk.
Ook ging men terstond pogingen doen
voor een eigen Waalse school.
Aan het hoofd van de eerste lidmaten-
lijst staan Saravia en de Brugse predi
kant Jacques de la Drève. Had Sara\ia
zich als de reeds gevestigde predikant der
Waalse gemeente willen doen gelden, het
zou hem allicht niet onmogelijk zijn ge-
iMaar zojuist als gewoon liooglc-
i functie getreden verkoos hij die
werkkring alléén; we weten reeds om
•elke reden. Teneinde nu een predikant
bekomen hield men (8 nov. 1584) onder
de manslidmatcn huisvaders een stem
ming. waaraan 78 deelnamen; 49 stemmen
erden op De la Drève uitgebracht. 27 op
Philippe de la Motte en 2 op Chrestien de
Ia Queillerie. De eerstgenoemde
verkozen en de Waalse synode bekrach
tigde de keus. Maar was de kerkelijke
weg bewandeld? Op 14 maart 1585 komt
De la Drève in het consistorie verklaren,
dat. waar dit colleee zijn roeping nog
«leeds niet bekrachtigd heeft, hij zich aan
de beslissing van dit college wil onder
werpen cn hei eind is. dat De la Drève.
die reeds in Brugge moeilijkheden met
7iin gemeente had gehad. Leiden verlaat.
Men beroept nu Lucas Trelcat. zo juist
geweken uit Brussel, welke stad zich op
10 maart tevoren aan Parma had overge
geven.
In Trelcat eindelijk heeft de gemeente
een zorgvuldige en getrouwe herder ge
vonden." Zij gaat zich nu rustig ontwik
kelen. Wanneer de Leicesterse troebelen
van 1587 mèt Saravia ook de hele groep
Walen in opspraak brengen heeft Trelcat
reeds zozeer het vertrouwen, dat juist hij
wordt geroepen, als buitengewoon hoog
leraar, het onderwijs der geheel verlaten
theologische faculteit gaande te houden
hij doet dit zo tot aller tevredenheid, dat
hij in 1591 gewoon hoogleraar wordt, hoe
wel hij geen akademisehe graad had. Zijn
gelijknamige zoon zal dan de vader als
predikant bijstaan en na hem
lyander a Kerchove en Spanheim, wan
isschien iets te veel geneigd de Leid:
gemeente als het oefenterrein hunner st
denten aan te merken, zodat men aan h
preken dóór studenten enige rem moest
aanleggen en een andere keer beslultei
dat de studenten niet van rechtsweg
steeds zitting in het consistorie zouden
hebben.
Ongenoegen over Marekerk
Toen de magistraat, gezien de bevol
kingsvermeerdering, tot de bouw va
nieuwe kerk (de Marekerk) ln het
delijke stadsdeel (de Walen-wijk) besloot,
nze Waalse gemeente enige grond
onderstellen, dat deze kerk
Waalse g§meente bestemd
kwam gliders uit. tot onverholen on
genoegen van Waalse zijde, ln het onmis
kenbare ruimtegebrek voor de Waalsi
'oorzag men op andere wijze
kregen de WHlen van de Mare
kerk („Ie temple rond", zoals ze zeiden
althans enig medegebruik Maar .voort
werd hun een ruimer gebruik toegestaai
van de Gasthuiskerk op de Breestraat.
Dit aanvankelijk éénschepige kerkje,
korte tijd dienstbaar gemaakt aan de En
gelse gemeente totdat dozi
Joruzalemskapel en later naar de Faliede-
Bagijnenkerk overging was in 1035 met
een zijschip en een galerij vergroot
kon nu een groot aantal hoorders bevat
ten. Hier konden de Walen nu avond
maalsdiensten houden, ir
beurtwisseling mei de Hollandse gemeen
te, en voorts ook gewone diensten, zo
dat in dc tijd van de hoogste bloei,
de Waalse gemeente circa 5000 lidmaten
telde, nagenoeg alle diensten dubbel,
de Vrouwen- en de Gasthuiskerk resp
tievelijk „le temple vieux" en ,,1'Hópitar"
tegelijkertijd, werden gehouden.
Het saamhorigheidsgevoel, de collectie
ve verantwoordelijkheid van deze groep,
kwam in de sociale zorg daadwerkelijk
tot uiting. Terwijl onder dc lidmaten d
vermogenden gering in aantal waren (w
-preken nog steeds over de periode vóó
1672) brachten de collecten aanzienlijke
bedragen op. met name de halfjaarlijks
collecten aan huis voor de diaconie ei
voor de scholen.
De diaconie stelde een eer er tn, d
eigen behoeftigen behoorlijk te verzorger
Dit gebeurde voornamelijk door ondei
steuning in natura: brood, brandstof, kle-
dingmateriaal,
Bij de bedenkelijke staat van het volks
onderwijs in deze periode maakten de
Waalse scholen vergelijkenderwijs ee
goede indruk. De diaconie der Holland:
kerk kwam eens btj haar Waalse zuste
instelling informeren, hoe men het hier
toch aanlegde ook aan de kinderen der
(behoeftigen het nódige elementaire onder
leden bij te dragen tot die scholen, waar
men niets leerde, zelfs geen Frans (tv.
pisch, dat de kinderen dit dus nu op
school leren moesten); en tegen het
eind der eeuw (1791) moet een commissie
na onderzoek een zeer somber beeld er
van ophangen, zodat men tot een splitsing
besluit; de armenschool in het Waalse
weeshuis, de school voor burgerkinderen
in een hiervoor nieuw verworven huis op
de Langebrug. Later zal de Waalse diaco
nieschool, tot haar einde, op de Stille Rijn
istigd
Voor de Gereformeerde kerken in
Frankrijk betekende de revolutie een be
vrijding en het door haar ingeluide tijd-
perk (van het anti-godsdienstige inter
mezzo afgezien) een bloeiperiode Geheel
anders in Nederland. Hier verloor de Ge-
?erde kerk haar karakter als be-
hte kerkzij moest voor zichzelve
en was hierop niet voorbereid.
Voor de Waalse kerken kwam hier nog
verdeelde loyaliteit. Als bevrijders
de Fransen gekomen, maar
leerde men hen anders zien. De Franse
taaloverh^ersing begon mettertijd te lu-
een proces nog versneld door de af
ding van België Dit alles kon op de
Waalse kerken niet zonder invloed zijn.
Te Leiden was de situatie in 1795 als
olgt. Een sterk achteruitgegane stad, In
wonertal nog slechts 28.000; een te gronde
neigende industrie, een wijd verbreid
pauperisme; over de diep gezonken staat
der arbeidersbevolking, de demoralisatie,
bevat het rapport over de Waalse scholen,
1791, welsprekende passages. Maar
de dunne maatschappelijke bovenlaag
bevatte dc Waalse gemeente een niet ge
ring gedeelte.
Naar Gasthuiskerk
Na de herstelde orde van zaken kon en
mocht men niet meer tot de oude kerke
lijke voet terugkeren De liquidatie de:
kerkelijke gebouwen, en goederen kwanr
tot stand Eerst (1813) was aan de Waalsè
gemeente de eigendom der Vrouwenkerk
en 1/5 gedeelte van het fonds der ker
kelijke goederen toegekend. Maa:
Vrouwenkerk was ruïneus en bovendien
voor de geslonken gemeente te groot. Tn
1818 kende daarom het stadsbestuur de
Gasthuiskerk. door de Hollandse gemeen
te vrijwel verlaten, aan de Waalse ge
meente toe (van welk besluit het gasr-
huisbestuur zich tevergeefs op de Koni
beriep), terwijl, krachtens nadere ov
eenkomst van 1819, de Waalse gemeente
de eigendom der Vrouwenkerk
sloop en verkoop) zou behouden, doch
daartegenover afstand deed van haar
deel in de kerkelijke goederen. Naar de
Gasthuiskerk. voortaan dus de Waalse
kerk, werd nu het orgel uit de Vrouwen
kerk overgebracht; overigens moes
gebouw vrijwel nieuw worden ingericht.
Daling
Een eerste symptoom van verminderend
ledental en dalend kerkbezoek is op te
een als in 1698 besloten wordt He
ddiensten niet meer in de ..temple
rond" te houden, maar in de „grand tem-
ple" (de Vrouwenkerk), waar nu banken
doelen zijn aangebracht en waar ieder
vaste plaats heeft. In 1707 wordt het
getal predikanten teruggebracht tot vier
de zondagmiddagdiensten in de Gast
huiskerk vervallen, behoudens de hoge
feestdagen en de avondmaalsdagen. De
ndagochtenddiensten in de Gasthuis
kerk worden in 1733 opgeheven, daar de
gemeente zich gemakkelijk in de Vrou-
enkerk kan verzamelen: in 1747 verval
len de Waalse avondmaalsdiensten in de
Gasthuiskerk, waar nog slechts zeer wei-
lig communicanten plachten te komen.
Men ziet wel, dat de Refuge veeleer een
chteruitgang voor de Waalse gemeente
an Leiden heeft betekend. Ook numeriek
ras de daling scherp gemarkeerd. Telde
le gemeente circa het jaar 1700 nog steeds
neer dan 5000 lidmaten, enkele tientallen
aren later waren het er nog geen 2000 en
tegen het eind der 18de eeuw telde men
575.
latei
ijl de Waalse kerk
enigszins een élite-kerk begon
geprefereerd werden
door iemand als Abraham Blankaart van
wege de korte duur er van („die kokette
bbeetjes maken het in een uur knap
handig af"), was er verval in het sociale
ipect harer functie. Ouderlingen deden
zelf geen huisbezoek meer, evenmin de
diakenen, die de gaven nu door de koster
lieten uitreiken. De Waalse scholen raak-
-val; reeds in hef begin der 18de
igerden verscheidene gemeente-
De Gemeente behield haar twee predi
kanten. tot het vertrek van ds. Cler
1927. Dit feit kreeg een nieuwe betekenis,
toen tijdens de richtingsstrijd in de Ned.
Herv. Kerk het vreedzame samenleven
der richtingen in de Waalse gemeente ooi
nu mogelijk bleek. Ds. Chantepie de 1:
Saussaye, de „stichter der Ethische rich
ting", werd de toevlucht cler rechtzinni-
gen. ten tijde dat de Hollandse gemeente
slechts moderne predikanten telde. Zulks
verkeerde na de invoering van het ge
meentestemrecht (1866) in zijn tegendeel
en nu waren het vrijzinnigen, die
Waalse gemeente stichting zochten bij ds,
Chavannes en diens opvolgers. Het ee
met het ander bracht weer „keuze-lidm;
ten" tot de Waalse gemeente en accentu
eerde het nieuwe karakter ervan.
Van ds. Chantepie ging de opwekking
tot de stichting der Bibliothêque Waj-
lonne uit; eerst (1852) gedacht ah
bescheiden gestichtsbibliotheek kreeg zij
spoedig een meer wetenschappelijk c
paald historisch karakter, ook door de
verbinding met het sedert Souehay f
gevestigde archiefdepot der Waalse 1
ken. De bibliotheek behielp zich eerst
de 1880-er jaren leek het een uitstekende
oplossing; het zijschip van de W;
kerk (Gasthuiskerk toen alweer
te groot) af te scheiden voor bibliotheek
zaal. Maar het was een korte vreugd: op
geschrikt door de brand der Stadsgehoor
zaal moest men voor de bibliotheek
vrijstaand pand zoeken en vond zulk.
het leeggeworden Hospice (Pieterskerk
hof 40). 1890. Thans Is de Bibliothêque
instelling van de Waalse kerken in
algemeen, niet meer van de Leidse
Te schrijven over het jongste verleden
en het heden van deze kleine, zwaa
historie beladen, gemeenschap kan niet
de taak des geschiedschrijvers zijn. Hij
wil alleen de aandacht der historie'
gen voor de betekenis van de kerkge
schiedenis en ook van de kerkelijke a
chieven voor dc geschiedschrijving va
stad en land in het algemeen.
Zo besluit mr, Fockema Andreae.
Hllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll^
De voormalige Vrouwekerk aan
de Haarlemmerstraat, het ver
hoogde koor gezien uit het oos
ten. Het is een tekening van A.
van Beerstraten. De foto die
zich bevindt in het gemeente
archief te Leiden, is overgeno
men uit het Leidse Jaarboekje
van 1955. Van deze kerk staan
alleen nog enkele beren die de
koorsluiting hebben gesteund.
LENI en LILY
eregasten van de SJAH!
"JULLIE GESCHENK vind ik het allerleukste" zei Farah Diba
I tegen twee Nederlandse meisjes die als winnaressen van
een LIBELLE DROOMWENS naar Teheran vlogen.
Laat u in de komende januari-nummers de reportages niet
ontgaan over deze fantastische droomreis. Een sprookje uit
„1001-Nacht" in déze tijd!
Dat leest u alleen maar in Libelle, want LIBELLE is nu
eenmaal beter!
WAARDEBON Profiteer ei direct vandc oplage is beperkt. Abonneer
u ou cn stuur deze WAARDEBON meteen op, dan krijgt u Libelle twee weken
gratis en hoeft u daarna niets te missen van deze unieke teportagc-serie.
Noteer mij als aboonee en stuur mij cwee wekeo GRATIS Libelle. Daarna
betaal ik per week 33 ct per kwartaal f4.55 -jg
niet wordt verlangd. In open envelop, waarop
a Libelle, Nassauplein 7, Haarlem. Postgiro 268670.
Zoals gemeld zullen dc „feestelijke
kerstboomverbrandingen", uitgaande van
de stichting Leidse Jcugd-Actie, plaats
hebben op maandag 4 januari op het
Schuttersveld en egn terrein aan de
Churchilllaan in het zuid-westen van de
stad. Hieronder laten wij dc regeling
volgen zoals de L.J.A. deze heeft opge
steld.
De verbrandingen zijn bepaald op een
tijdstip tussen 19.45 en 20 uur op daartoe
afgezette gedeelte van het Schuttersveld
en een terrein gelegen aan de Churchill-
Van de verzamelplaatsen Het Kooi-
park, de Hoge Morsweg (ter plaatse van
de roeivereniging Njord bij le viaduct)
en de Nachtegaallaan gaan drie optoch
ten naar het Schuttersveld; van de Ka
merling Onneslaan (gedeelte voor de Pe-
teruskerk) en de Willem Klooslaan gaan
twee optochten-naar de Churchillaan. De
verzocht uitérlijk kwart voor zeven aan
wezig te zijn.
Kooipark: organisatoren H. van Huo-
ven en J van Hooven; ordecommissaris
sen: 20 medewerkers R. Kath verken
ners; band- jeugdorkest „De Burcht";
start: 19.15 uur precies; route: Heren
singel, Maresingel, Rijnsburgersingel.
Schuttersveld (afgezet gedeelte).
Hoge Morsweg (bij Njord): organisa
toren: J. F. v. d. Blom en J. Eikerbout;
ordecommissarissen: 15 medewerkers
(sters) van M. J. R. cn 5 medewerkers
(sters) van werkgemeenschap „De Ra
tel"; band: Paulsbandstart 19.15 uur
precies: route: Hoge Morsweg. Morsweg,
Morssingel, Rijnsburgersingel, Schutters
veld (afgezet gedeelte).
Nachtegaallaan: organisatoren L F.
Molle en J. Weber; ordecommissarissen:
medewerkers! stersspeeltuinvereniging
Vogelenwijk; band: drumband N.ZH.;
start: 19.15 uur precies; route: Rood-
borststraat, Lijsterstraat, Rijnsburgpr-
weg, rotonde Stationsplein, weg Schut
tersveld. Schuttersveld (afgezet gedeel
te).
Kamerling Onneslaan: organisatoren;
J. Schimmel en mevr. M. M Elkerboul:
ordecommissarissen: 20 medewerkers
(sters) Herv. Jeugdwerk; band: C.'hr.
muziekvereniging „Concordia"; start:
19.15 uur precies; route; Kamerlinsh On
neslaan, Lammesehansweg, Kastanjeka
de. spoorwegovergang (voorzichtig!),
Zoeterwoudseweg, 5 Meibrug. 5 Meilaan.
Churchilllaan.
Willem Klooslaan: organisatoren: C.
Marks en D. Soldaat: ordecommissaris
sen: 15 medewerksters Ned Padvinders-
Gilde en 5 medewerkers werkgemeen
schap „De Ratel": band: Ned Padvind
sters-Gilde afd. Leiden; start: 19.15 uur
precies; route: Willem Klooslaan. Bos-
huizerkade. Boshuizerlaan, 5 Meilaan.
Churchilllaan.
De kerstbomen kunnen worden inge
leverd op alle Leidse speeltuinen (be
halve Rondom de Ma'redijk en Wester
kwartier) op zaterdagmorgen 2 .januari
van 9—12 uur en op maandagmorgen 4
januari van 9—12 uur; op beide ver
brandingsplaatsen: Schuttersveld en
Cehurchilllaan op maandag 4 januari van
916 uur. Hiertoe zullen op het Schut
tersveld padvinders van de Marnixgroep
en op de Churchilllaan padvinders van
de Waingundagroep aanwezig zijn
Elk kind dat een boom op de speel
tuinen of verbrandlngsplaatsen inlevert
krijgt een kaartje, waarmee het aan een
van de optochten op 4 januari kan deel
namen en dat toegang geeft tot-het-afge
zette gedeelte bij de brandstapel.
In verband met de verkeersveiligheid
mogen op last van de politie geen grote
oomen, althans bomen die niet door 1
kind vervoerd kunnen worden, in de op
tocht worden meegenomen
Van maandag 4 januari a.s. 12 uur
worden de bomen vóór het invallen van
dc duisternis door de gemeentelijke Rei-
nigings- en Ontsmettingsdienst van de
speeltuinen naar de beide verbranding.s-
plaatsen overgebracht. Alleen dc jeugd,
dus geen volwassenen kan zich bij de op
tochten aansluiten en heeft toegang tot
dc afgezette gedeelten van de verbran
dingsplaatsen.
De bands marcheren vooraan en de op
tochten worden gesloten door een aantal
ordecommissarissen.
Wanneer de weersomstandigheden zeer
ongunstig mochten zijn b.v. storm of
stromende regen kan de verbranding
worden afgelast. Hiervan wordt zo tijdig
mogelijk en in ieder geval bij de start
plaatsen van de optochten kennis gege
ven. De op de start- en verbrandings-
plaaAsen en op de speeltuinen verzamelde
bomen worden dan 's avonds 4 januari
of de volgende dag door de gemeentelijke
Reinigings- en Ontsmettingsdienst verwij
derd.
DE KAAG
Auto te water
Het oude jaar liep voor de heer P.
Möller, eigenaar van hotel-café-restau
rant „Kaagzicht". niet zo prettig af. Na
dat zijn zonen met de auto hadden gere
den, werd de wagen geparkeerd voor
garage Seders. Waarschijnlijk verzuimden
ze de auto op de rem te zetten. Plotse
ling zagen bewoners van de Hulgsloter-
dijk de auto, een lichtgroene volkswagen
in het water van de Ringvaart verdwlj-
■II n;i;ir het midden a I'd rij venGe-
lU'kklg wist men spoedig, dat er zich
-iemand in de auto bevond. Met de hulp
an enkele mannen, stalen kabels en de
auto van G van Es slaagde men erin de
wagen weer op het droge te krijgen. Al
les liep dus gelukkig goed af en naar het
zich laat aanzien valt de schade ook nog-
VALKENBURG
Bouw pastorie gegund
Woensdag had de aanbesteding plaats
van de bouw van een pastorie naast de
Gereformeerde kerk aan de Hoofdstraat-
Ingeschreven hadden: fa. Ouwehand,
Katwijk aan Zee. f 38.900 Jac. Slootweg,
Valkenburg, f 35.490 A. van Leeuwen,
Katwijk aan Zee, f 31.960; W. Oosterlee,
Valkenburg, f 31.125. Het werk werd aan
de laagste inschrijver gegund.
De aanbesteding geschiedde onder lei
ding van het architectenbureau Kraan
en Van Nieuwkoop te Oegstgeest.
Burgerlijke stand
Ondertrouwd; P. Kuivenhoven. 28 jaar,
Jutfaas, en G. van der Meij, 27 .iaar.
Overleden N. Kort, 72 jaar, echtgenote
van L. Rhijnsburgcr.
VOORHOUT
Nieuwjaarsreceptie
B. en W. houden maandagavond van
half 9 tot half 10 in het raadhuis een
nieuwjaarsreceptie. Om kwart voor 9
spreekt de burgemeester zijn nieUwjaars-
Woningad viescommissie
De woningadviescommissie houdt maan
dag geen zitting. De eerstkomende zitting
is vastgesteld op 11 januari van 8 tot 9
uur. Daarna vergadert men om de veer
tien dagen op maandagavond-
